ЫТВА ДЫРЙИ

Мӧдлапӧвса веж яг сайсянь мыччысис яр тувсов шонді. Унзіль му вылӧ койыштӧм зарни югӧръясыс сылӧн сявмунлісны кырйӧдз кайӧм Эжва морӧс вылын, кыка кӧрӧн ворсігтырйи котӧртісны кӧшӧльӧ йӧртӧм моль кузя, уна кӧчьясӧн чеччыштісны берегдорса выль керка стенӧ, ӧшиньӧдыс пырисны пелькиник комнатаӧдз да югдӧдісны Сталинлысь уна рӧма портрет.

Небыдик нюмсӧ усъяс улас дзебыштӧмӧн, мӧвпалана синъясӧн видзӧдіс Сталин руд пиджака, шӧр нэма, косньӧдіник морт вылӧ, коді воробей воськов кодь дженьыд войсӧ колляліс краситтӧм пызан сайын.

Руд пиджака морт юрсӧ кыпӧдлытӧг пасъяліс лыдпасъяс вижов бумага вылӧ, бӧр черкайтліс ставсӧ да выльысь арталіс, квайт грана карандашсӧ унаысь ёсьтывлӧмӧн.

Муртса дзуркнитіс ӧдзӧс. Порог вомӧн воськовтіс сьӧд костюма, лӧзов кепкаа, кирзӧвӧй сапӧга морт, киня улас газет чукӧр топӧдӧмӧн.

— Бур асыв, Алексей Павлович! — кызкодь гӧлӧсӧн чолӧмаліс пызан сайын пукалысьӧс пырысь морт, кодлы чужӧм сертиыс позьӧ вӧлі сетны ар комын. — Пошта воис.

Алексей Павлович Пудов — запаньса начальник — гӧгӧрвотӧмакодь видзӧдліс сьӧд костюма морт вылӧ, думнас ачыс пыр на собаліс вижов бумагавывса лыдпасъяс костын, да, не туша серти ыджыд ки лапасӧ чургӧдігмоз, чеччис улӧс вылысь.

— Здорово, Иван Максимович! Збыль тай асыв нин вӧлӧма, — вӧлисти казяліс керка пытшкын шонділысь йӧктӧмсӧ.

— Тэ кӧ абу на и водлӧмыд-а?

— Эг на, Иван Максимович, ылавсьӧма, — нюмдӧмӧн вочавидзис Алексей Павлович. — Рытнас содтӧд план сетӧм йылысь звӧнитлісны, да век на артаси. И тӧдан кутшӧм выводӧ вои? Пуксьы, висьтала.

Иван Максимович Мишарин — парторганизацияса секретарь — тэрмасьтӧг пуксис пызан дорӧ, пидзӧсъяс вылас газет чукӧрсӧ пуктӧмӧн. Запаньса начальник тэрыба листаліс лыдпасъясӧн тырӧм бумага листъяс да ӧтикӧс кыпӧдыштіс:

— Выль рацстанокъяс сувтӧдӧмӧн таво ми вермам прӧчент кызь вылӧ унджык пуръявны кольӧм воын дорысь. Кӧть и сёрӧн содтӧны плансӧ, а ми, пӧжалуй, тыртам. Бӧрын лётыкасьны ог на кутӧй.

Чӧв олыштӧм бӧрын Мишарин юаліс:

— Планыс нӧ воис?

— Сійӧ и лёкыс: эз на во.

— А мыйла нӧ либӧ шуан буретш кызь прӧчент вылӧ?

— Ме чайта таысь уна оз ло, — увереннӧя вочавидзис Пудов. — Кольӧм вося план серти таво кежлӧ миянлы содтісны дас прӧчент. Ӧні со ещӧ содтісны, но кызьысь уна оз сетны.

— Кызь, — гораа мӧвпыштіс секретарь. Сэсся, бара чӧв олыштӧм бӧрын, содтіс: — Кызьыд таво этша, Алексей Павлович. Эн вунӧд, вӧр кылӧдан пятилетка колӧ тыртны куим воӧн.

— Кызь этша?! — шемӧсмис запаньса начальник. — А тэ артыштлін, уна-ӧ лоӧ сійӧ кызь прӧчентыс, кымын сюрс кубометр? А мыйӧн кутам пуръявны? Кӧні выль механизмъясыс? Йӧзсӧ кытысь босьтам?

Газет чукӧр видлалігтырйи Мишарин аслыс моз шуис:

— Таво ми долженӧсь пуръявны ёна унджык кольӧм вося серти. Миян запань Эжва вылын пӧшти медыджыд. Тайӧс колӧ гӧгӧрвоны.

Запаньса начальниклы адресуйтӧм кымынкӧ газет да письмӧ Мишарин мыччис Пудовлы. Алексей Павлович чӧвтліс синъяссӧ конверт мышъяс вылӧ да ӧтикӧс восьтігмоз шуис:

— Сплавконторасянь... Гашкӧ, планыд локтӧ?.. Сійӧ и эм!

Конвертысь перйӧм бумага вылӧ видзӧдлӧмӧн Пудов кимӧдзнас зырыштіс первой ӧти синсӧ, сэсся мӧдсӧ. Вира чужӧмыс кельдӧдіс. Сылӧн тӧдлытӧгыс артмис:

— Ӧшибка!

— Кутшӧм ӧшибка? — эз гӧгӧрво Мишарин.

— Планас кык мында пасйӧмаӧсь! — ёна волнуйтчӧмӧн горӧдіс Пудов. — Ӧти тӧлысь кежлӧ сетӧны пуръявны сё сюрс! А мыйӧн? Ни ӧти мехстанок оз содтыны! Пӧтӧлӧкысь крукыштӧмаӧсь лыдпассӧ. Та ыджда план тыртӧм йылысь нинӧм и сёрнитны.

Начальниклысь висьталӧмсӧ Мишарин кывзіс чужӧм вывсьыс ни ӧти мускул вӧрзьытӧг. Сэсся спокойнӧя шуис:

— Алексей Павлович, эн тэрмась, вай мӧвпыштлам да вӧлисти...

Но Пудов быттьӧ эз кыв Мишаринӧс.

— Серам ради кык пӧв содтӧмаӧсь. Тӧдӧны ӧд, мый та ыджда план тыртны оз позь. А арнас план тырттӧмысь менӧ жӧ видны кутасны.

— Весьшӧрӧ, Алексей Павлович, элясян, — тэрмасьтӧг водзӧ нуӧдіс Мишарин. — Тыртны позьтӧм план эз сетны. Артыштлам вай асьным, кыдзи...

— Мый арталам? — скӧрысь торкис Пудов. — Ме войбыд нин арталі. Ӧні жӧ звӧнита трестӧ, мед корсьӧны ме пыдди мортӧс, коді налы кӧсйысяс тыртны татшӧм плансӧ!

Запаньса начальник кутчысис телефон трубкаӧ. Мишарин личкыштіс сылысь кисӧ да, сы синъясӧ збыльысь видзӧдлӧмӧн, лабутнӧя шуис:

— Тэ вывті гӧрач, Алексей Павлович... Эновтлы телефонтӧ. Выль мортӧс корсьны нинӧмла. Запаньлысь план тыртӧмӧн веськӧдлыны кутан ачыд.

Мишарин лэдзис Пудовлысь кисӧ.

— И тэ тшӧтш кӧсъян доддявны менӧ, а сэсся ог кӧ вермы кыскыны...

Пудов дзикӧдз пузис.

— Ме эг на йӧймы. Гӧгӧрвоа. Кызь во сплав вылын да оз нин ков велӧдны... Та ыджда план дырйи уджавны ме ог кут!

Мишарин быттьӧ корсьыштіс мыйкӧ Пудов синъясысь да стрӧга висьталіс:

— Тэ, сідзкӧ, Алексей Павлович, сӧмын сэк уджалан, кор плансӧ позьӧ тыртны зэлӧдчывтӧг, кыдз шуасны, чай чашка сайын? А ыджыдджык задание кӧ сетасны, и усйысьны видзӧдан?.. Фронт вылын тай нӧ дӧза сьӧкыд заданиеяс вӧвлісны, да пыр выполняйтлім?.. Нервъястӧ, Алексей Павлович, лӧньӧдышт да тӧлку сёрнитам...

Вель дыр чӧв пукалісны. Неуна лӧньыштӧм бӧрын первой шыасис Пудов:

— Меным, Иван Максимович, ставыс яснӧ, ставсӧ артыштӧма. Джын рабочӧйным выль, сплав вылын абу на вӧвлӧмаӧсь, уджавны оз кужны. Такелаж и вӧр кутас воны перебойясӧн. Запаньын миян ӧти Снетков станок да ӧти блокстад. Рацстанокъяснад уна он пуръяв, тэ сійӧс ачыд тӧдан. Татшӧм условиеясын эта ыджда план тыртны оз позь и ме ог босьтчы. Тайӧ менам медбӧръя кыв. И эн уговаривайт ни эн агитируйт менӧ.

Мишарин лэптывліс синъяссӧ Сталин портрет вылӧ, чеччис улӧс вылысь, мыйкӧ мӧвпалігтыр ӧтмӧдарӧ восьлаліс чистӧй плакаяса джодж кузя да аслыс моз висьталіс:

— Куш лыдпасъяс да механизмъяс йылысь думайтӧмӧн, куш на вылӧ подуласьӧмӧн позьӧ дзикӧдз вошны туй вылысь, вунӧдны кӧ вӧр кылӧдӧм кузя сталинскӧй пятилетка куим воӧн тыртны колӧм йылысь, вунӧдны кӧ рабочӧйяслӧн творческӧй способностьяс йылысь, партиялӧн организующӧй вын йылысь. А мый сійӧ планыс? Сійӧ — закон миян олӧмын, водзӧ мунӧмын, сійӧ миян сӧветскӧй йӧз. А сӧветскӧй йӧзлы позьӧ эскыны, найӧ кӧ босьтчасны — стӧч вӧчасны.

Мишарин матыстчис пызан дорӧ, сувтіс Пудовлы паныдӧн:

— Тэ, Алексей Павлович, висьталан, план пӧ ыджыд, тыртны оз позь, сьӧкыд лоӧ, уджавны ковмас уна. И повзин, пышйыны кӧсъян аслад пост вылысь?..

Мишарин орӧдліс сёрнисӧ, виччысьыштіс. Но Пудов чӧв оліс. Секретарь пуксис улӧс вылӧ, ӧзтіс папироска да водзӧ нуӧдіс:

— Тэныд, Алексей Павлович, нелямын арӧс. Ранитчылӧмъяс бӧрад тэ бурдін. Ӧні важсьыс ён. И уджавны верман, кыдз шуасны, ош моз. А вот ме тӧда ӧти мортӧс, коді тэысь пӧшти комын арӧсӧн ыджыд. Планыс сылӧн тэнад план серти паськыдджык. Но тэ моз оз норась сьӧкыд удж вылӧ, веритӧ сӧветскӧй йӧз вынъясӧ, организуйтӧ найӧс план тыртны, оз ӧткажитчы аслас постысь, кытчӧ сійӧс индӧма партия.

— Ме абу партийнӧй... — вундыштіс Пудов.

— Тэ абу партийнӧй, но тэ сӧветскӧй морт, а тайӧ постсӧ тэныд, Алексей Павлович, дӧверитіс партия, Сӧветскӧй власть, дӧверитіс народ, — сійӧ мортыслы моз жӧ.

Пудов зумыштчис.

Гӧлӧссӧ чинтӧмӧн Мишарин шуис:

— Тэ сійӧ мортсӧ тӧдан жӧ.

— А коді сэтшӧмыс? Матігӧгӧрса запаньясын татшӧм арлыда начальникыс абу. Ме ог тӧд.

— Сійӧ мортыс — Сталин.

— Сталин? — шытӧгмоз юаліс Пудов да чеччис места вывсьыс.

Мишаринлӧн серьёзнӧй синъясӧ видзӧдӧмӧн мӧд пӧв юаліс:

— Сталин, шуан?..

— Да, Сталин, Сталин ёрт — ми кодь жӧ морт.

Яндысьыштігмоз Пудов видзӧдліс Сталин портрет вылӧ. Сэсся лэдзис синъяссӧ, воськовтіс ӧшинь дорӧ да, кыпӧдчысь шонділы паныдӧн сувтӧмӧн, вӧйи аслас мӧвпъясӧ.

* * *

Ыджыд пур юр ляскысис крут берег дорӧ. Катерлӧн мотор ланьтіс. Такелаж ректӧм бӧрын пуръясьысьяс кайисны джуджыд кыр йылӧ, кӧні тшем быдмӧ ёсь туганъяса эзысь кодь лыска веж ньыв понӧль. Читкыртӧм синъяс вылас кепка кӧзырсӧ лэдзыштӧмӧн Алексей Павлович видзӧдіс пур нырланьӧ да косіник гӧлӧсӧн висьталіс орчча сулалысь мортлы:

— Ӧтарпомсӧ, Виктор Семёнович, крепитанныд со эсійӧ ньыв пу дінас, а мӧд помсяньыс сетанныд цинкӧвӧй трос со эстчӧ, кык коз костас. Мертвяксӧ пыдӧджык вӧйтӧ. Эжваыс визув. А тайӧ пуръяс ковмас йӧртны сизим сюрс кубометр вӧр. Тросыд ёна зэлалас. Гӧгӧрвоин?

— Гӧгӧрвои, Алексей Павлович! — вочавидзис формировщик-мастер Виктор Семёнович Нестеров.

— Пур формируйтны срок сизим лун, — водзӧ нуӧдіс Пудов. — Артмас?

Мастер чӧв олыштіс. Синъяснас сійӧ тывйыштіс кузь багыръяса пуръясьысьясӧс, кодъяс сулалісны копьёӧн вооружитчӧм древнерусскӧй воинъяс моз да кывзісны начальника-мастера кост сёрни. Багыр пусӧ кыкнан кинас шамыртӧмӧн, Нестеров шуис не то Пудовлы, не то пуръясьысьяслы, не то аслыс:

— Татшӧм пуръястӧ кольӧм во дас лун вӧлі вӧчам...

— Кольӧм во дас лун, а таво ковмас тэрмасьыштны, — пуръясьысьяс вылӧ видзӧдӧмӧн пыкыштіс Алексей Павлович. — Стройкаяс виччысьӧны вӧр. Талун на кык телеграмма воӧма трестӧ: ӧтикыс Воркутасянь, мӧдыс — Донбассянь. А вӧрсӧ долженӧсь сетны ми. Али тэ, Нестеров ёрт, Сталинлы письмӧсӧ эн кырымав?

— Кыдзи эг? Ми ставным клятва сетім...

Пудов водзӧ висьталіс:

— Рабочӧй вын тэнад тырмӧ. Такелаж вайим. Катер ас кадӧ обеспечитас вӧрӧн.

Юасян синъясӧн Пудов видзӧдліс катерса командир Колегов вылӧ, коді сулаліс пуръясьысьяс пӧвстын.

Александр Колеговлысь морӧссӧ мичмӧдӧны орденъяс. Сійӧ — Великӧй Отечественнӧй войнаын участник — ӧні ветлӧ катер вылын, гырысь пуръяс формируйтанінӧ запаньысь кыскалӧ линейкаяс.

Запаньса начальниклысь синъясӧн юалӧмсӧ гӧгӧрвоӧмӧн, Колегов увереннӧя шуис:

— Миян сайын мытшӧд оз ло. Войыс югыд. Мед сӧмын пуръявны удитісны запаньын.

Алексей Павловичӧс бытшкыштісны Колеговлӧн бӧръя кывъясыс, ёкмуні сьӧлӧм діныс. Запаньысь сьӧкыд положениесӧ сійӧ ачыс аддзӧ и думнас пыр корсьӧ пуръясьӧм ӧддзӧдан туй.

Запаньын рацстанокъяс вылын куим сменаӧн пуръясьӧны бригадаяс. Но график тыртны оз вермыны. Вӧрыс посни. Пучокъяс артмӧны ичӧтӧсь. Кӧртасьысьяслы мешайтӧ лӧп. Сутугаыс кольӧм вося пуръясысь, дженьыдик кусӧкъяса, частӧ лоӧ йитлыны, а выль сутуга видзны оз позь, сійӧ ковмас мехстанокъяслы. Воротъяс важӧсь, сьӧкыдӧсь. Нёль морт пыдди лоӧ бергӧдлыны квайтӧн-сизимӧн, и то пучокыс оз топав. Снетков станок да блокстад оз на позь уджӧдны, весиг запаньсӧ на оз позь сувтӧдны ыджыд ва вӧсна. А формировщикъяслы колӧ нин сетны удж, страналы — вӧр.

Колегов вылӧ выльысь видзӧдлӧмӧн, Алексей Павлович тшупис:

— Запаньын вӧр лоӧ пуръялӧма. Обеспечит ас кадӧ вайӧм, мед формировщикъяс эз сулавны.

Сэсся бергӧдчис Нестеров дінӧ:

— Йӧзтӧ сэтшӧм ногӧн сувтӧд, медым ӧта-мӧдыслы эз мешайтны. Выльяссӧ ачыд велӧд. Вӧч сідзи, медым быд морт тыртіс ассьыс лунъя норма. И пур мед вӧлі дась срок кежлӧ.

Нестеров вомкӧтшын тӧдчыштіс нюм, синъясыс мудера югнитісны, паныдасьлісны багыра йӧзлӧн ошкана видзӧдласъяскӧд.

— Видлам, начальник ёрт, гашкӧ и... регыдӧнджык на эштас...

Нюмдіс и Алексей Павлович. Сійӧ важӧн нин тӧдӧ Нестеровӧс, эскӧ сылы, Колеговлы моз жӧ. Нестеров оз подведит, вӧчас.

— Но, быд бурсӧ! — багырӧн сулалысьяслы гора шуис Алексей Павлович. — Мӧдім, Колегов ёрт! — довкнитіс юрнас катерлань, веж турун кӧвёр вывті крут чой горув лэччигмоз.

Берег дорысь тойыштчӧмӧн катер веськӧдчис ю катыдлань да кызь вит километра ӧдӧн поткӧдіс Эжвалысь зеркала кодь мышсӧ, ас бӧрсяыс гырысь, лайкъялан гыяс паськӧдӧмӧн. Катер бӧжын веж быгйӧн пуӧ ва, бисерӧн дзирдалӧ шонді югӧръяс улын, а ва бусас ворсӧ ӧшкамӧшка.

Эжва вошӧма аслас туй вылысь. Сылӧн оз тыдав пом ни дор. Сійӧ ойдӧдӧма видзьяс и вӧръяс, шыльӧдӧма мылькъяс и гуранъяс. И некысь он аддзы лӧнин, быдлаын муткыртӧ гудыр ва, тэрмасьӧмӧн лэччӧ увлань.

Эжва кузя, кельыд лӧз енэжсӧ сьӧд тшынӧн мавтігтырйи, катерлы паныд шлопӧдӧ юсь кодь еджыд пассажирскӧй пароход. Сы сайын, васӧ юковтӧмӧн, чилӧ полуглиссер. Макар полой весьтын, подувнаныс ваӧ вӧйӧм шочиник керкаяс сайті, быттьӧ улич вывтіыс, исковтӧ-лэччӧ виж буксирнӧй пароход. Вылын, пыдӧстӧм енэжын, жургӧ «удочка».

Катер вывсянь тайӧ серпас вылас видзӧдігӧн Алексей Павловичлы тӧд вылас уси, мый талун тыри кызь во пуръясьысь постояннӧй кадрӧ сыӧн пырӧмсянь. Уна ва нин визувтіс сэксянь, вужвыйӧныс вежсис олӧмыс. Сэк найӧ Эжва кузя кер кылӧдлісны самосплавӧн. Ньӧрйӧн клячалӧм пуръяс вылын ветлісны Архангельскӧдз.

Ӧні тайӧ ставыс нин вӧтын кодь. Пуръяс ӧні кылӧдӧ пароход, катер. Вӧр лэдзӧмын уджалӧ электропила, автомашина, трактор. Пуръясьӧмын — блокстад, Снетков станок.

Сизим во сайын Алексей Павлович локтіс татчӧ стрӧитны Эжва вылын медводдза генеральнӧй запань. Сійӧ тӧвнас вӧчисны кык общежитие, столовӧй, магазин, пекарня. А ӧні тані дзонь посёлок. Со, пуяс костті еджвидзӧны таво тӧвнас вӧчӧм ёсь юра, гырысь ӧшиня уна квартираа мича выль керкаяс. Вылӧ кыпӧдчӧны радиоантенналӧн мачтаяс, дугдывтӧг жургӧ дизель мотора электростанция, жувгӧ шпалорезкалӧн циркульнӧй пила.

Запаньын кутасны уджавны блокстад, Снетков станок. Регыд воас мӧд блокстад. Уджалӧны рацстанокъяс. Но тайӧ механизмъясыс оз на обеспечивайтны запаньлысь план тыртӧм. Колӧ ещӧ ӧти блокстад. Но кытысь ӧні сійӧс босьтан? Блокстадыд абу рацстанок, сійӧс ачыд он вӧч.

Тӧдчытӧм кодь синкыма чужӧмсӧ ки пӧвнас чышкыштіг, Алексей Павлович гораа шуис:

— Кӧть мый, кӧть кыдзи, а колӧ корсьны удж производительность кыпӧдан туй.

Мотор шы друг чині, а катерлӧн корпусыс быттьӧ вӧйыштіс, мунӧмыс надзмис. Ӧдӧбвывсьыс сійӧ сибӧдчис муртса мыччысьӧм берег дорӧ, запань контора ӧшинь улӧ.

Алексей Павлович пелька чеччыштіс катер вылысь да веськӧдчис шпалорезкаӧ электролебёдкаӧн кер лэптанінӧ.

* * *

Иван Максимович Мишарин велалӧма шондікӧд ӧтпырйӧ чеччыны. И шонді петӧмсянь шонді лэччӧм бӧрӧдз сійӧс позьӧ аддзыны и запаньысь — блокстад вылысь, и электростанцияысь, и шпалорезкаысь, и мастерскӧйысь. Иван Максимович уджалӧ блокстад вылын механикӧн да запаньса парторганизацияын секретарӧн. Сылы комын арӧс. Та пиысь дас кык во сійӧ уджалӧ нин сплав вылын. Кык во сайӧ ветліс катер вылын рулевӧйын, нёль во мотористын, а сы бӧрын пыр нин механикын, не кӧ лыддьыны нёль во чӧж фронтӧвӧй туйяс талялӧмсӧ.

Сӧветскӧй Армияысь воӧм мысти запаньын Иван Максимович стрӧитіс дизель мотора электростанция, шпалозавод, вӧчис тӧчитчан да стружитчан станокъяс. И ставыс уджалӧ электричество вынӧн. Электростанция жӧ югзьӧдӧ запань посёлоксӧ, сетӧ би радиоузеллы.

Векньыдик чужӧм вывсьыс шочиник тошсӧ бритӧм бӧрын талун асыв Иван Максимович первой ветліс стрӧитчысьяс дінӧ, тӧлкуйтіс накӧд кык квартираа керка стрӧитӧм регыдджык эштӧдны колӧм йылысь. Пекарняӧ пыралӧм бӧрын сійӧ аддзысьліс агитаторъяскӧд, висьталіс, медым найӧ лӧсьӧдчисны рытнас собрание нуӧдігкежлӧ, кӧні сёрни мӧдас социалистическӧй ордйысьӧм йылысь. Сэсся Иван Максимович муніс запаньӧ.

Запань стрӧитанінын уна рӧмӧн пӧртмасьӧны нывбабаяс, кузь пуа багыръясӧн сортируйтӧны вӧр, а улынджык, рацстанокъяс дінын, велалӧм киясӧн ӧдйӧ рӧвняйтӧны тшӧть. Гожъялӧм чужӧма, сьӧд синтаса томиник ныв мерайтӧ керъяслысь кызта-кузьтасӧ. Пароход вылын намёткаасьысь матрос моз сійӧ частӧ горӧдавлӧ лыдпасъяс, а шырӧм юрсиа ар дас вита детина зіля пасъялӧ бумага вылӧ кылан лыдпасъяссӧ.

— Кызь нёль, квайта. Дас кӧкъямыс, вита. Комын, вита. Кызь квайт, квайта, — висьтавліс ныв.

Воддза лыдпасыс — керлӧн кызта, мӧдыс — сылӧн кузьта.

Станок дінсянь пос бердӧдз коридор тыри тшӧтьӧн. Ӧтмӧдар помӧдыс сійӧс шыркнитісны цинкӧвӧй тросъясӧн, кодъяслысь помъяссӧ вӧлі кӧрталӧма ворот столбйӧ. Сійӧ жӧ столбас крест-накрест сюйӧма кык кузь потш, кытчӧ ӧні кутчысисны нёльӧн да заводитісны бергӧдлыны воротсӧ, гартны столб гӧгӧрыс троссӧ.

Дзуртігтырйи бергаліс ворот столб. Надзӧникӧн топаліс щӧть. Став вынӧн рабочӧйяс морӧснаныс йӧткӧны ворот потшъяс, кокъяснаныс станок джоджӧ чорыда пыксьӧмӧн. Отсӧг вылӧ локтісны ещӧ кыкӧн. Ещӧ кымынкӧ пӧв бергӧдчис ворот. Но пучок зэв на личыд. Сӧнъяс зэлавмӧн да гӧрдӧдмӧн вынласьӧмӧн, гораа ружтігмоз бригадир шуаліс:

— Ещӧ-ӧ... ӧ-ӧтчыд!.. Ещӧ-ӧ... ӧтчыд!..

Дыр ружтісны, выншасисны. Пучок сьӧктанас станок пур вӧйи да ворот столб гӧгӧр йӧзыс собалісны пидзӧсӧдз ваӧд. Кор нин ньӧти эз кут бергӧдчыны воротыс, ӧти потш пом крукыштісны сутуга петляӧн, медым бӧр эз разьсьы тросыс. Кыкӧн уськӧдчисны пучок помъясысь багыръясӧн лӧп весавны. Нёльӧн заводитісны кӧртавны пучоксӧ водзвыв дасьтӧм кыз сутугаӧн.

Кӧрталӧм да трос мездӧм бӧрын бокӧвӧй воротаӧ багыръясӧн йӧткисны вит-ӧ-квайт кубометра личидик пучок да кылӧдісны шлакуйтчанінӧ.

Иван Максимович код тӧдас нин кымынӧдысь видзӧдіс тайӧ важмӧм, дзуртысь, ӧдва бергалысь ворот вылас да думыштіс: «Сьӧкыда бергалӧ. Этша артмӧ. Выльӧс колӧ сувтӧдны подшипникъяс вылӧ. Станок пур улас сюйны кос пу керъяс, мед эз кут вӧйны».

Сменалӧн удж помасис. Но берегӧ петны некод эз тэрмась. Дзорман тошка, чукырӧсь чужӧма пуръясьысь сьӧкыда пуксис пур вылӧ да аслыс моз чӧвтіс:

— Куритчыштам да вӧлисти нин каям ӧбедайтны.

— Мудзин ӧмӧй, Питирим дядь? — юаліс сыкӧд орччӧн пуксьысь чангылякодь ныра, кудель юрсиа томиник ныв.

— Мудзыд тай, нылукӧ, ӧдйӧ корсяс морттӧ, ветымын сайӧ вуджӧм бӧрад.

— Сюся на уджалан, Питирим дядь. Прӧста лябсян, — еджыд пиньяссӧ петкӧдлӧмӧн, сюйыштіс ыджыд тушаа, сывтыръя пельпомъяса, ар кызя зон, кодӧс вӧлі нимтӧны багатыр вокӧн.

— Да, важӧн тай эськӧ эгӧ лябсьылӧй, но кадыс, пиӧ, кольӧма. Тэлӧн кодь арлыднад ми шонді мунігчӧж пуръясьлім...

— Кыдз нӧ сідз шонді мунігчӧж? — эскытӧг юаліс багатыр вок. — Чинтышт, Питирим дядь! Кызь час уджавны суткиын — сійӧ вывті жӧ уна лоӧ!

Том йӧз гӧт-гӧт серӧктісны багатыр вок шутка вылӧ.

— Сэк, пиӧ, часіясыд эз вӧвны, кер пӧдрадщикъясыд ныр вылӧ усьтӧдз уджӧдлісны. Пуксьӧмӧн шойччӧм ни пусьӧмӧн сёйӧм эг тӧдлӧй, уджалігмоз сукар йирӧмӧн овлім. Часі сертиыд сӧветскӧй власть дырйи сӧмын кутім уджавны.

— Пусьыныс кӧ он вӧлі эштӧй, мыйла нӧ либӧ столӧвӧйын эн сёйлӧй? — шензьӧмӧнмоз юаліс чангыль ныра ныв.

— Столӧвӧй йывсьыд, нылукӧ, важӧнтӧ ми эг кывлӧй весиг. Ӧні вот запаняд и патераяс, и быдӧнлӧн аслас койка, и вольпась. А важӧн чом кындзи нинӧм эз вӧв. Ме вӧлі тулыснад водз муна пуръясьны чарӧм вывті на — кынӧмыд тшӧктӧ, семья вердны колӧ. Катище дінӧ кык чом вӧча аслым да понйӧйлы. Сідзи и овлім — кыкнанным лыс чомйын, сӧмын понлӧн ичӧтджык вӧлі чомйыс да шоныдджык. Став здоровьеӧс сэкся пуръясигӧн вошті, а менам пельпомъясӧй ӧд талӧн кодьӧсь жӧ вӧліны, — индіс багатыр вок вылӧ. — Узьтӧг, ни сёйтӧг, ни шойччанінтӧг ньӧрйӧн да тувйӧн пуръясьлім да Архангельскӧдз кылӧдлім гырысь пуръяс, пароход пыдди асьным синмысь би петмӧн сынлім гырысь гребъясӧн. А пурйыд кӧ вӧлі жугалӧ, разалӧ — тулысбыдса уджыд ставнас вошӧ, да и мӧстӧ пӧдрадщик нуӧдас.

— А мыйла сетанныд? Ті мед норасид кодлыкӧ...

— Норасьны, нылукӧ, некодлы вӧлі. Норасян кӧ, ещӧ лёкджык лоӧ. Некод сэк эз жалитлы, некод эз дорйыв миянӧс.

Питирим Остапович кыскыштіс табак тшынсӧ, ещӧ ёнджыка чукырӧсьтіс чужӧмсӧ да кытчӧкӧ ылӧ важас видзӧдӧмӧн, гӧлӧссӧ чинтӧмӧн шуис:

— Коркӧ, во комын вит сайын, Эжва йывса кер кылӧдысьяс Архангельскысь воӧм бӧрын гусьӧник висьтавлісны ӧти бур морт йылысь. Эжва йывса маджасаыдлӧн Архангельск велдорын ыджыд тӧла дырйи пурныс вӧлі разьсьӧма, керйыс мореӧ петӧма. Коригтырйи найӧ подӧн локтӧмаӧсь гортаныс, тулысбыдся нажӧткаыс вошӧма. И вот, локтіганыс найӧ веськалӧмаӧсь сійӧ бур морт шӧрас. Мортыс пӧ вӧлі висьталӧма налы, кыдзи колӧ дорйыны асьнысӧ, кыдзи позьӧ мынтӧдчыны пӧдрадщикъясысь, кыдзи кокньӧдны пуръясян уджъяс. Сійӧ велӧдӧма, пуръясьысьяслы пӧ колӧ ӧтувтчыны, ӧтвыв ставӧн дорйыны ӧта-мӧдӧс, договор вӧчны кер довереннӧйкӧд, пӧдрадщикъястӧг. А сэсся, кор рабочӧйяс кыпӧдчасны Россияын — тшӧтш кыпӧдчыны, бырӧдны став пӧдрадщикъяссӧ и дӧвереннӧйяссӧ, став буржуйяссӧ, став вӧр-васӧ босьтны ас киӧ, народ киӧ, и царскӧй властьсӧ шыбитны да лӧсьӧдны рабочӧйяслысь да крестьяналысь власть. Со мый висьтавлісны маджаса пур кылӧдысьяс тайӧ бур морт йывсьыс.

Том морт, кодӧс вӧлі нимтӧны багатыр вокӧн, аслыс моз шуис:

— Кутшӧмкӧ большевиккӧд сёрнитлӧмаӧсь кылӧдчысьясыд. Эжва кузя важӧнтӧ большевикъяс ссылкаын овлісны.

— Сольвычегодскын аддзысьлӧмаӧсь сійӧ бур мортыскӧд. Но ассьыс нимсӧ тайӧ бур мортыс абу висьталӧма.

— Сольвычегодскын татшӧм мортыс сэк вермис лоны Сталин. Сійӧ сэн ссылкаын вӧлі комын сизим во сайын, — увереннӧя шуис багатыр вок.

— Сталин? Гашкӧ, и сійӧ, — сӧгласитчис Питирим. — Но сійӧ бур мортыс дорйӧ вӧлі миянӧс, велӧдӧ овны, тышкасьны озыръяскӧд. Тайӧ морт йывсьыс сёрниыс миян ещӧ на кыптыліс гражданскӧй война дырйи, белӧйяскӧд тышкасигӧн. И ӧні со меным бара дум вылӧ уси мудзвывсьыд. Сійӧ ӧд висьтавлӧма удж кокньӧдны колӧм йылысь. И став висьталӧмыс сылӧн збыльмӧ. Мыйта нин миян машинаыс ӧні уджалӧ. А блокстад вылад уджыд со ворсӧм кодь кокни, ӧти мортыс дас пӧв унджык вӧчӧ. Тайӧ рацстанокыд кӧть и сьӧкыд, но и сійӧс некыдз оз позь ӧткодявны клячӧн пуръясьӧмкӧд, ньӧр песӧмкӧд.

Том йӧзлысь чожа кывзӧмсӧ аддзӧмӧн, Питирим водзӧ нуӧдіс:

— Либӧ со босьтам шпалорезкатӧ. Ме том дырйи быд тӧв шпал лӧсавлі. Лунтыр клёнга паськыд черӧн, лигышмунмӧн мудза, а артмас сӧмын вит-ӧ-квайт шпал. А ӧні шпалорезкаыд живӧбтас, керйыдлысь бокъяссьыс гӧрбыльяс торйӧдас и некымын шпал петӧ. Ме шпалорезкаад куим во уджалі. Водзджык ми сэтчӧ керсӧ ваысь лэптам вӧлі морт вынӧн, дас сизимӧн уджалім. Сэсся пароконнӧй лебёдка лӧсьӧдісны да сизимӧн кутім вермыны. А неважӧн электрическӧй лебёдка сувтӧдісны да кыкӧн кутісны уджавны мудз тӧдтӧг. Сольвычегодскӧйса бур морт шуӧм сертиыд ставыс и мунӧ, — помаліс ассьыс висьтсӧ Питирим Остапович.

— Вӧр дор сьӧкыд удж механизируйтӧм вӧсна Сталин ёрт быд лун тӧждысьӧ, — бара увереннӧя шуис багатыр вок.

— Вот эськӧ миян рацстанокад мыйкӧ сэтшӧм лебёдка кодьсӧ лӧсьӧдны, мед воротыс ачыс бергаліс... — чигарка пом шыбитігмоз чӧвтіс Питирим. — Блокстадыд эськӧ со кутшӧм лӧсьыд: уджавныс кокни и уна артмӧ. Но, тыдалӧ, абу на тырмымӧн.

Варовитысь рабочӧйясӧс эновтӧмӧн Иван Максимович ӧдйӧ мӧдӧдчис кывтыд, запань контораланьӧ. Но контораӧ сійӧ эз пыр, а веськӧдчис шпалорезкаӧ, электролебёдкаӧн кер лэптысьяс дінӧ. Рабочӧйяс сэні буретш вӧлі шыркнитӧмаӧсь куим кер да лӧсьӧдчӧны включитны мотор. На дінӧ воигмоз Мишарин горӧдіс:

— Сулавлӧй! Разьлӧй шыркӧссӧ! Крукыштӧй квайт кер!

— Квайттӧ, Иван Максимович, оз кыскы, балкаыс вывті крут.

— Видлам.

Балкаяс кузя квайт кер шлювгис куим кер моз жӧ.

Иван Максимовичлысь вниманиесӧ дзоньнас ньылыштіс лебёдкаӧн кер лэптӧм. Сійӧ весиг эз казяв запаньса начальниклысь матыстчӧм да сы мыш сайӧ сувтӧм.

Трос нюжӧдӧм мысти Мишарин тшӧктіс шыркнитны дас кер, а ачыс зіля пасъяліс бумага вылӧ расчётъяс. Вильыд балкаяс кузя кайис и тайӧ кер чукӧрыс.

— Ӧні шыркнитӧй дас кыкӧс! — бара горӧдіс механик.

Алексей Павлович воськовтіс механик дінӧ, кор лебёдка лэптіс дас керъя пучок да морӧс тыр радлунӧн шыасис:

— Аддзылін, Иван Максимович, дас кык кер лэптіс! Выныс мый ыджда! А кутшӧм ӧдйӧ! Оз-ӧ позь татшӧм лебёдкасӧ рацстанокӧ сувтӧдны ворот пыдди?

Иван Максимович гӧгӧрвотӧма видзӧдліс Пудов вылӧ да, буракӧ, вӧлисти кыліс сылысь бӧръя кывъяссӧ:

— Мый шуин? Ворот пыдди? Ме буретш сійӧс и прӧверяйта. Со кутшӧм даннӧйяс артмӧны.

Блокнотсӧ Мишарин кыпӧдіс Пудов водзӧ да карандаш помнас индіс лыдпасъяссӧ:

— Рацстаноклӧн пучок кӧрталӧм вылӧ мунӧ 30 минута, а лебёдкаӧн кутас эштыны дас минутӧн. Сідзкӧ, смена чӧжӧн бригада кутас пуръявны ветымын пучок. Ыджыд ва дырйи пучокас позьӧ кӧртавны дас кубометр. Ставыс витсё кубометр. А рацстаноклӧн норма — коймӧд пайыс. Сэсся ещӧ. Ручнӧй станок вылын уджалӧ нёль морт, сменнӧй нормаыс морт вылӧ воӧ нелямын кубометрӧн, а лебёдкаӧн кутас уджавны куим морт, ӧти морт вылӧ воӧ сё ветымын кубометрӧн дорысь унджык.

— Электричествосӧ позяс нуӧдны станок дорӧдз? — юаліс запаньса начальник.

Иван Максимович думыштіс, видзӧдліс запань вылӧ да шуис:

— Позяс. Сӧмын ыргӧн проволокаыс миян абу... Но видлӧг вылӧ позьӧ нюжӧдлыны и стальнӧйӧс. Сэтшӧмыс эм миян. Дерт, сопротивлениеыс ыджыд лоӧ.

— А моторыс миян шогмас оз, коді тай складын куйлӧ?

— Тайӧ лебёдкасӧ бергӧдлӧ вит киловатта мотор, а сэні, буракӧ, сизим киловатта...

— Сідзкӧ, туяс?

— Туяс.

— Дыр-ӧ кад ковмас лебёдкасӧ пуръясьны сувтӧдӧм вылӧ?

— Тэ мый, тайӧ лебёдкасӧ кӧсъян сувтӧдны?

— Мыйла нӧ тайӧс? Тайӧ ас местаас. Миян мӧд лебёдка на эм. Трестысь кыкӧс сетісны. А ковмас кӧ, ещӧ корам, сэтчӧ кызь лебёдка воӧма.

Механик пырысь-пыр артыштіс:

— Кызь лебёдка?! Куим сменаӧн уджалӧмӧн ӧти лебёдка суткиӧн сетас сюрс витсё кубометр, кызь лебёдка — комын сюрс, тӧлысьӧн — ӧкмыссё сюрс! Стахановскӧй удж кыпӧдас миллион сайӧдз! А уджавны кутас сӧмын сё кӧкъямысдас морт! Вот тайӧ да! Блокстадлӧн паротурбина сетӧ кызь киловатт электроэнергия. Кӧні эм блокстад — быдлаӧ позьӧ сувтӧдны куим лебёдка. Тэ гӧгӧрвоан, Алексей Павлович, мый артмӧ? Блокстадлӧн мощностьыс содас пӧшти кык пӧв. Сылысь вынсӧ лоӧ используйтӧма дзоньнас! Ӧти блокстад, лебёдкаяс приспособитӧмӧн, тӧлысьӧн вермас пуръявны кыксё сюрс сайӧ кубометр вӧр! Дас блокстад — кык миллион кубометр! Со кӧні плантӧ тыртӧм вылӧ резервъясыс! А тэ кӧсъян вӧлі...

— Кӧсъя вӧлі, но... Тэ, Иван Максимович, чӧвлы артасьныд, висьтав, уна-ӧ кад ковмас лебёдкасӧ сувтӧдны?

Синъяснас механик котӧртіс электростанциясянь пуръясян станокӧдз, мыйкӧ пасъялыштіс блокнотӧ да вочавидзис:

— Лун куимӧн артмас.

Алексей Павлович казяліс бона кузя локтысь латшкӧс тушаа, паськыд тасмаа монтёрӧс да чукӧстіс:

— Кузнецов, котӧртлы электростанцияӧ да волӧй татчӧ слесаркӧд!

Папироска ӧзтӧмӧн сійӧ бергӧдчис механик дінӧ:

— Пуръясян график миян оз тыр. Формируйтчысьяслӧн вӧр абу. А пароходстволы буксир сдайтны колӧ сизим лун мысти. Ме пыр на юрӧс жуглі, кыдзи ӧддзӧдны пуръясьӧм...

— Ме пыр жӧ та йылысь мӧвпалі.. А тӧдан коді чуйдӧдіс? Рацстанок вылын пуръясьысь Питирим Остапович.

Кашкигтырйи локтісны монтёр да слесар.

— Татшӧм делӧ, другъяс, — шыӧдчис на дінӧ механик. — Электростанциясянь колӧ нюжӧдны высоковольтнӧй линия рацстанокӧдз да ручнӧй ворот пыдди сувтӧдны механическӧй привода лебёдка. Складысь босьтанныд мотор да проволока. Срок куим лун.

— Срок — кык лун, — веськӧдіс запаньса начальник.

Монтёр да слесар ӧтпырйӧ видзӧдлісны запаньӧ, сэсся ӧта-мӧд выланыс, сэсся запаньса начальник вылӧ.

— Артмас? — юаліс сійӧ.

Монтёр да слесар бара видзӧдлісны ӧта-мӧд выланыс, некодлӧн казявтӧма лапнитлісны син пӧвнысӧ да ӧтпырйӧ вочавидзисны:

— Вӧчам!..

Высоковольтнӧй линия нюжӧдӧм, лебёдка да мотор сувтӧдӧм эштіс лунӧн джынйӧн чӧжӧн. Ставыс артмис лючки: ток локтӧ, мотор уджалӧ.

Лебёдкасянь нюжӧдісны кык трос. Шыркнитісны щӧть. Иван Максимович личкис рычаг. Барабан вӧрзис бергавны, пыр ӧтарӧ ӧддзӧмӧн. Тросӧн шыркнитӧм керъяс, васӧ паджыштӧмӧн, голякылігтырйи топалісны. Но тросъясыс абу ӧткузяӧсь лоӧмаӧсь. Ковмис бӧр личӧдлыны. Трос лӧсьӧдӧм мысти рычаг выльысь топӧдіс барабансӧ шестерня бердӧ. Муртса кості щӧть топаліс ыджыд да топыд пучокӧ, весиг сутугаӧн кӧрталӧм бӧрын эз личав.

Рабочӧйяс радлісны:

— Вот тайӧ пучок!

— Дас кубометрысь унджык лоӧ!

— Кӧть стенӧ шыбит, оз пазав.

— Блокстад вылын кӧрталӧм пучок кодь!

Пучок артмис джуджыд, эз тӧр петкӧдны воротаӧд. Лоис кыпӧдны ворота выв поссӧ.

А сортировщикъяс выль пучок вылӧ нин рӧвняйтӧмаӧсь щӧть.

Мишарин видзӧдліс часі вылӧ. Мӧд пучок петіс воротаысь дас куим минутаӧн, коймӧд — дас минутаӧн.

Смена помланьӧдз рычаг дорын Иван Максимович уджаліс ачыс. Да мӧд ногӧн оз и позь вӧлі. Коми республикаса запаньясын тайӧ дзик на выльтор. Колӧ гӧгӧрбок ставсӧ прӧверитны, медым позис вӧзйыны быд запаньлы применитны татшӧм лебёдкасӧ.

Смена помасигӧн рычагӧн управляйтны механик велӧдіс ӧти рабочӧйӧс. Нинӧм сложнӧйтор тані абу, велӧдчыны эз ков дыр.

Аскинас боевӧй листокысь рабочӧйяс лыддисны:

«Лебёдкаӧн первой смена уджаліс квайт час. Пуръялӧма кыксё ветымын кубометр. Мӧд смена уджаліс кӧкъямыс час, пуръяліс комын сизим пучок — нёльсё квайтымын кык кубометр».

Первойя успех шедіс. Социалистическӧй ордйысьӧм ещӧ вылӧджык кыпӧдас тайӧ лыдпассӧ.

* * *

Запань сувтіс срокысь водз.

Эжва берегъяс муртса на петісны ва пиысь, а залом кӧшӧль джынвыйӧ тыри нин вӧрӧн. Запань сетка паськӧдчис пӧшти Эжва пасьтаыс да нюжалі километр кузя. Берегсянь видзӧдігӧн сійӧ кажитчӧ картина вылын кодь мича. Сетка шӧрвыйын сулалысь блокстадъяс трубаысь шпуритӧ кымӧр кодь еджыд тшын. Блокстадъяскӧд орчча, берегладорас пуркйӧ Снетков станок нефтянкаысь кизьӧриник сьӧд тшын. Блокстадъяс мӧдар бокас муртса тыдыштӧны пур вылӧ крепитӧм лебёдкаяс. Уна орчча конструктивнӧй бонаяс костын артмӧмаӧсь кузь коридоръяс, кодъяс вомӧн тасасьӧмаӧсь уна лыда посъяс. Бонаяс вылын и посъяс вылын уджалӧны кузь багыръяса пуръясьысьяс — нывбабаяс и мужикъяс — сортируйтӧны вӧр. Вылынджык тыдалӧны заломщикъяс.

Недель чӧж нин запаньын пуръясьӧны став механизмъясӧн. Нёль лун сайын запань первойысь тыртіс суткися график, а ӧні ӧдъясыс ӧтарӧ содӧны.

Иван Максимович сулалӧ машина дінын да рычагъяс вешталӧмӧн управляйтӧ блокстад уджӧн, следитӧ пучок кӧрталысьяс бӧрся восьса ӧшинь пыр, медым не прӧверяйтны налысь сигнал, ньӧти лишнӧй не сулӧдны агрегат.

Со, пучок кӧрталысь, мусянь тэчӧм ён морт, Степан Гаврилович Осипов, пучок вывсянь кокньыдика чеччыштіс пос тшупӧд вылӧ да лэптыштліс ки пӧвсӧ, мӧд кинас прӧстмӧдіс увдор кронштейн, медым лэдзны пучоксӧ. Мишарин сэк жӧ личкыштіс рычаг вылӧ.

Гӧрд понтонъяс вылӧ вольсалӧм рельс кузя посньыдик кӧлесаяс вылӧ крепитӧм передвижнӧй пос ӧдйӧ вешйис катыдлань. Механизмӧн рӧвняйтӧм щӧть сайӧдз воӧмӧн посвывса кронштейн помъяс вӧйисны ваӧ, а поскыс мӧдӧдчис бӧр, вешйигмозыс щӧтьсӧ пучокӧ топӧдӧмӧн.

Пос сувтӧдӧмкӧд тшӧтш кер пучок вылӧ чеччыштісны кӧрталысьяс, шыркнитісны пучоксӧ катушка вылысь разьсян кыз сутугаӧн, гартыштісны кер пом гӧгӧр, колана вылнаті вундісны ыджыд ножичӧн, гартлӧмӧн йитісны мӧд помыскӧд и, пос тшупӧд вылӧ чеччыштіг, Осипов бара нин лэптыштліс ки пӧвсӧ. Пучок дась.

Питирим Остапович Космортов шензигтырйи видзӧдіс блокстад вылын уджалӧм вылӧ да сы дінӧ матыстчысь Пудовлы вашъялӧмӧн шуис:

— Вот тайӧ, Алексей Павлович, машина! Быд сменаын — сюрс кубометр.

Пудов видзӧдліс Космортов вылӧ да шуис:

— Машина бур, Питирим Остапович. Миян рабочӧйяс тайӧн регыд сетасны сюрсӧн джынйӧн. Тайӧ выль техникаыс сетӧ позянлун кыпӧдны удж производительность выліджык тшупӧдӧ.

— Правильнӧ висьталін, Алексей Павлович. Тайӧ машинаыс — сійӧ бур мортыслӧн киподтуй.

— Кодлӧн? — эз гӧгӧрво Пудов.

Космортов видзӧдліс Пудовлы синъясас, сэсся юрсӧ лэптыштӧмӧн индіс доска почёта велдорӧ крепитӧм Сталин портрет вылӧ да небыда шуис:

— Талӧн.

Пудовлы тӧд вылас уси, кыдзи неважӧн сылы тадзи жӧ Сталин портрет вылӧ индіс Мишарин. Но Космортовлы Пудов нинӧм эз шу.

Портрет вылысь синъяссӧ лэдзӧмӧн Питирим ошйысис запаньса начальниклы:

— А ті гӧгӧрвоанныд, Алексей Павлович, ме недель чӧж нин мудзлытӧг уджала!

Юасян синъясӧн Пудов видзӧдліс Космортов вылӧ.

— Мотора лебёдкаыд миян пыдди «мырсьӧ»! — водзӧ ошйысис пуръясьысь. — Тайӧ сылӧн жӧ киподтуй, сылӧн тӧждысьӧм! — бара довкнитіс юрнас портретлань.

Но Пудов вочавидзны эз удит. Сӧмын юрнас сӧгласа гогнитіс. Сійӧ видзӧдліс запань катыд да, тыртӧм кӧшӧльяс да коридоръяс казялӧмӧн, бонаяс кузя котӧртіс заломӧ.

Заломын ноксисны морт сизим-кӧкъямыс. Уна вевсьӧн сюйӧм вӧр пиысь заломщикъяс багырнаныс крукыштӧмаӧсь ӧти кыз кер да вӧлӧс вӧтлігмоз нокайтігтырйи став вынсьыныс кыскӧны сійӧс асланьныс.

— Тадзи ӧмӧй заломсӧ разьӧны? — ӧти пуръясьысь ордысь багырсӧ босьтіг, кӧритан гӧлӧсӧн юаліс Пудов. — Мыйла нӧ медулыс керсӧ нетшкад. Вывсяньыс колӧ прӧстмӧдны, тӧлку вӧчны. Лёкысь нетшкӧмӧн нинӧм оз артмы.

Пудов вуджис пос вомӧн, лэччис бона вылӧ, сэсся кокньыдика, лыбӧдчигмоз, чеччыштіс залом вылӧ. Мунігас на сійӧ сатшкис багырсӧ ӧти керйӧ. Кер вылын орчча сулалысь том мортлы горӧдіс:

— Ноко, Туркин ёрт, отсышт! Эн пов, он вӧй, мун со эстчӧ! Залом вылын вӧрны колӧ тэрыбджыка. Рака походкаӧн кӧ кутан варликасьны — збыль купайтчан!

Пудов да Туркин багырнаныс йӧткыштісны главнӧй воротаӧ кыз кер.

— Потапов! Андрей Прокопьевич! Лок тшӧтш татчӧ! Сувт орччӧн. Видзӧд, кутшӧм керъяс ме кута йӧткавны дорвыв! Давай! Ӧтпырйӧ!

Ыджыд сир моз васӧ юковтӧмӧн главнӧй воротаӧ бара уйис пожӧм кер.

Коймӧд керйӧ багыр сатшкигӧн, Пудов чукӧстіс ас дінас ещӧ ӧти рабочӧйӧс, а мукӧдсӧ ыстіс коридор кузя, мед эз мешайтны мӧда-мӧдыслы. Ещӧ кымынкӧ кер йӧткыштӧм бӧрын быттьӧ асьныс прӧстмисны кер дас кымын да, люкасигтырйи, гӧглясьӧмӧн да клёнӧдчӧмӧн, веськӧдчисны главнӧй воротаӧ. А Пудов рабочӧйяскӧд бӧрынджык вешйис да выльлаысь прӧстмӧдіс тасассьӧм керъяс. Вель дыр уджалӧм мысти сійӧ юаліс Потаповлысь:

— Но мый, Андрей Прокопьевич, гӧгӧрвоин, кыдзи колӧ заломтӧ разьны? Нолы сэсся ачыд босьтчыв метӧг!

Читкыра синъяснас Потапов видзӧдліс, кыдз веськалӧ тасассьӧм керъяс вылӧ. Пудов моз жӧ кокньӧдчӧмӧн сійӧ чеччыштіс водзӧджык да ёртъяссӧ чукӧстігмоз сатшкис багырсӧ керйӧ.

— Правильнӧ! Татчань сійӧс! — ошкыштіс Пудов. А мыйӧн керйыс вал нырӧн дувгис главнӧй воротаӧ, Пудов горӧдіс: — Ӧні кок увсьыд йӧткыштӧй! Туркин, тупыльтышт шпальниксӧ асланьыд!

Минута мысти заломщикъяслӧн бара прӧстмис дзонь пучок тыр вӧр.

— Вот тадзи и уджалӧй, — бара ошкыштіс Пудов да содтіс: — И мед коридоръяс век вӧліны тырӧсь керйӧн. Мед вӧр абутӧм вӧсна станокъяс эз сулавны.

Алексей Павлович котӧрӧн кайис пос вылӧ. Нывбаба киысь багыр босьтігмоз сійӧ шуис:

— Неладнӧ вӧчан. Прӧстӧ вынтӧ песан. Юрнад тшӧтш уджав, тӧлксӧ корсь! Велӧдчы! Со кыдз колӧ! — Пудов киын бара нин ворсӧ кузь багыр. — Керйыд ачыс мунӧ, сӧмын туйсӧ сет сылы. А кольччысьяссӧ тэрмӧдлышт!

Воротаысь затор мездыны велӧдӧм бӧрын Пудов бӧр сетіс багырсӧ нывбабалы да шуис:

— Сувтӧй Ракинкӧд. Кыкӧн. Мукӧдлы тан нинӧм вӧчны, сӧмын мешайтчанныд ӧта-мӧдныдлы. Дружнӧйджыка да вӧрасӧнджык уджалӧй и артмас.

— Ми ӧд, Алексей Павлович, первой лунъяс на уджалам, ог на сяммӧй. Водзӧ артмыныджык кутас.

Пудов бӧр мӧдӧдчис конструктивнӧй бонаяс кузя блокстад дінӧ, мунігмозыс сортировщикъясӧс велӧдігтырйи.

Блокстад пос вылын Пудов паныдасис Мишаринкӧд.

— Но, Алексей Павлович, Турышевлӧн смена талун рекорд пуктіс: тӧрытъя дорысь унджык сетіс комын пучок! — нимкодя висьталіс Мишарин. — Татшӧм рабочӧйяскӧд позьӧ уджавны. Налы позьӧ и колӧ веритны. Воропыс кӧ сюрӧ, найӧ мусярсӧ бергӧдасны, кыдзи мойдлісны важӧн.

Запаньса начальник мыйкӧ мӧвпыштіс, нюмъялан синъясӧн видзӧдліс секретарь вылӧ да Космортов моз Сталин портретланьӧ юрнас индӧмӧн негораа шуис:

— Сы йылысь кӧ тӧндзи эн гарышт, ме эськӧ сэк збыльысь муні запаньсьыд. Планыс вывті ыджыд кажитчис.

— А ӧні?

— Ӧні? Ачыд ӧд аддзан, рабочӧйяс ордйысьӧны. Плансӧ кык пӧв судтаӧн тыртӧм вӧсна. Ме ӧні думайта сы йылысь, кыдзи эськӧ пуръясьӧмсӧ ыджыд ва дырйи эштӧдны.

— Думыштлам ӧтлаын. Тайӧ ас саяным.