ПӦСЬ СЬӦЛӦМЪЯС

Найӧ паныдасисны клуб кильчӧ дорын. Нылыс Нина Зорина каракуль воротника пальтоа да руд пуховӧй шаля. Кокъясас пелькиник сьӧд гынсапӧгъяс. Ыркыд ывла вылас сылӧн чужӧмыс лоӧма ӧмидз рӧма вомдоръяс кодьыс жӧ гӧрд. Кудриа юрси пратьясыс лэччыштӧмаӧсь вӧсньыдик сьӧд синкымъясӧдзыс. Кузь синлысъясыс неуна гыӧрзьыштӧмаӧсь. Зон дінӧ матыстчиг сійӧ чургӧдіс кияссӧ да небыдик гӧлӧсӧн юаліс:

— Тэ тані нин, Сеня? Дыр виччысин?

Зон — тайӧ вӧлі Семён Кочев — пидзӧс вевдорӧдзыс сьӧд пася да пыжиковӧй шапкаа, воськовтіс нывлы паныд, сы моз жӧ кыкнан кисӧ чургӧдӧмӧн. Нывлысь кияссӧ кутігӧн Кочев вомкӧтшъясын тӧдчыштіс мелі нюм.

— Водз миян локсьӧма, Нинук, — шуис Сеня. — Заводиттӧдзыс быдса час на. Ветлыштам улич кузя, он кӧ кынмы?

— Кӧдзыд менӧ оз аддзы, абу на ветымын арӧса. Ветлам, — вочавидзис Нина да видзӧдліс Кочевлы синъясас. — Мый нӧ тэ, Сеня, сэтшӧм жугыль?

Кочев недыр чӧла восьлаліс, Нинаӧс сойӧдыс кутыштӧмӧн. Сійӧ зумыштчӧмӧн видзӧдіс улич ӧтмӧдар бокса керка ӧшиньясын югыд бияс вылӧ, кывзіс улыс складын маневровӧй паровозлысь тутсӧм. Кочев эз кӧсйы висьтавны Ниналы жугыльмӧмлысь помкасӧ, медым не торкны колльӧдчан часъяслысь шудсӧ да гажсӧ. Кочев вӧлі рад, мый бара аддзысис Нинакӧд, кутӧ сойӧдыс и, кажитчӧ, кылӧ весиг сьӧлӧм типкӧмсӧ. Но дырджык чӧв овны Нина эз лэдз. Зонлы синъясас видзӧдӧмӧн сійӧ тышкис:

— Тэ вомад ва босьтін али мый, Сеня? Эн чӧв ов. Гажтӧм меным. Висьтав, мый лои?

— Нинӧм эз ло, Нинук. Сідз прӧста. Удж йылысь думайтсьӧ, — коса гӧлӧсӧн висьталіс зон. Коставлыштӧм бӧрын содтіс: — Омӧль удж йылысь. Тэ гӧгӧрво, Нина. Некыдз менам оз артмы комын кубометрысь унджык. А талун трелюйті дас ӧкмысӧс. Юр яндзим...

Зон видзӧдліс ныв вылӧ. Но ныв оліс чӧв, аслас думъясӧ вӧйӧмӧн. Сенялы сьӧкыд вӧлі заводитныс. А мыйӧн заводитіс, окота лои висьтавны ставсӧ, мый вӧлі сьӧлӧм вылас, восьтны ассьыс шогсӧ и кӧсйӧмсӧ:

— Газетын со гижӧны, мукӧд трактористъяс пӧ сменаын трелюйтӧны нелямын кубометрӧдз, а ме... — Кочевлӧн горш діныс гӧрддзасьліс. — Менам тракторӧй ӧд абу лёкджык налӧн дорысь? И чайта, тракторсӧ ме на мозыс тӧда жӧ! И эм менам бура уджавны кӧсйӧм!.. А вот оз артмы и ставыс.

— А мый вӧсна оз артмы? Мыйын помкаыс? — сьӧлӧмсяньыс юаліс Нина, Кочевлы веськыда синъясас видзӧдӧмӧн.

Кочев думыштчис: «Збыльысь, кутшӧм помка вӧсна тадзисӧ лоӧ?» Та йылысь Кочев ӧнӧдз эз на думыштлыв прамӧя. Сійӧ вӧлі сӧмын аддзӧ, мый унджык некыдз оз артмы, кӧть кыдзи сійӧ эз зіль, кӧть кыдзи эз кӧсйы.

— Мыйла, шуан, оз артмы? — Нина кывъясӧн воча юаліс Кочев. Сэсся дӧзмӧмкодь, скӧркодь гӧлӧсӧн вочавидзис: — Кыдзи нӧ артмас, кор менам тракторӧй джын кадсӧ сулалӧ уджавтӧг, джын кадсӧ шойччӧ, сувтӧм вӧв моз?

— Шойччӧ? Сідзкӧ, тэ эн шойччӧд, а уджӧд сійӧс, — шуис Нина. — Сулалігад, дерт, кубометрыд оз сод.

— Вай мӧдтор йылысь сёрнитыштам.

Но Кочев сэсся ачыс жӧ и водзӧ нуӧдіс панӧм сёрнисӧ:

— Менӧ кӧсйӧны ыстыны велӧдчыны механикъяс курс вылӧ. А мый ме сэні висьтала? Мый ме кубометрӧн лун трелюйта вӧр, и сы пиын коймӧд юкӧныс пес!

Нина эз кыв Кочевлысь бӧръя кывъяссӧ. Курс вылӧ мунӧм йылысь Кочевлӧн висьталӧм ёнтыштіс сылысь сьӧлӧмсӧ, мӧвкнитіс: «Та дыра и вӧлі менам шудӧй, радейтӧмӧй, вӧтын моз гажаа колльӧдӧм рытъясӧй. И став сёрниӧй, став кӧсйӧмӧй лои весьшӧрӧ. Мунас велӧдчыны, кӧдзалас меысь, аддзас мӧдӧс и вунӧдас!

Кочев сӧмын здук мысти казяліс Ниналысь чӧв олӧмсӧ:

— Мый тэкӧд, Нинук? — юаліс Кочев, нылӧс ас бердас топӧдыштӧмӧн.

— Нинӧм эз, — шуис Нина. Сэсся кӧтасьӧм синъяссӧ лэптіс зон вылӧ, паныдасис сы синъяскӧд, кӧсйис тӧдмавны, аддзыны сэсь думнас юасьӧм вылӧ вочакыв. Недыр мысти сійӧ юаліс зонлысь, но эз гӧлӧснас, а лов шынас:

— Кор нӧ мунан?

— Кытчӧ? — эз гӧгӧрво Кочев.

— Велӧдчыныд?

— Ог на тӧд, — шуис Кочев. Сэсся содтіс: — Но решитасны кӧ ыстыны, ме, Нинук, муна сӧмын свадьба бӧрын...

— Свадьба бӧрын?! Тэ кӧсъян первой свадьбуйтны, а сэсся мунны?! И свадьба бӧрын мӧд луннас жӧ кольны менӧ ӧтнамӧс?

Кочев шӧйӧвошліс, нинӧм эз сяммы вочавидзны. А юрас быттьӧкӧ кучкис: «Збыль ӧд. Кыдзи нӧ ме верма свадьба бӧрын кольны Нинаӧс ӧтнассӧ? Кыдзи нӧ та йылысь водзджык эг думыштлы? Ог. Нинаӧс ог эновт».

— Ме, сідзкӧ, некытчӧ ог мун. Курснас и ставнас. Ӧткажитча.

Курс вылӧ мунӧмлы паныд Кочевлӧн вӧлі ещӧ мӧд, ыджыдджык помка, но та йылысь весиг Ниналы эз висьтав. Кочев арталіс, мый велӧдчыны сылы нинӧмӧ, сійӧ сідз нин тракторсӧ тӧдӧ ассьыс вит чуньсӧ моз. А трактористлӧн специальность сылы кажитчӧ, вежны мӧдтор вылӧ нинӧмла.

Нина збыля видзӧдліс Кочевлы синмас, шензигмоз юаліс:

— Велӧдчӧмысь ӧткажитчан? Тэ нӧ мый?

— А мый нӧ сэсся? Ог жӧ вермы ме тэнӧ ӧтнадтӧ кольны?

Нина вель дыр чӧв оліс. Ӧтар боксянь кӧ, сылы жаль торйӧдчыны Сенякӧд. А мӧдарсянь кӧ? Мӧдарсянь... Сенялы быть колӧ велӧдчыны.

— Велӧдчыны, Сеня, тэ мунан. Свадьба ми вӧчам велӧдчӧм бӧрад, кор воан бӧр. Мӧд ногӧн эн лысьт и думайтны.

Пыксьыны, вензьыны Нинакӧд вӧлі весьшӧрӧ. Кочев тӧдӧ сылысь характерсӧ. Да збыль кӧ шуны — Нина дзик прав. Велӧдчытӧг оз позь овны. А олӧмыс налӧн водзын на кыкнанныслӧн, найӧ сӧмын на пырӧны олӧмас, медводдза воськовъяс на вӧчӧны олан туй кузя. Но Кочевӧс волнуйтіс мӧдтор. Сійӧ помтӧг радейтӧ Нинаӧс да, веськыда кӧ шуны, полӧ Нинаӧс кольӧмысь, сыкӧд торъялӧмысь. Та вӧсна Кочев, быттьӧ полігтырйи, ичӧтик гӧлӧсӧн юаліс Ниналысь:

— А тэ, Нина, муна кӧ велӧдчыныс, кутан виччысьны менӧ, менсьым бӧр локтӧмӧс? Он вунӧд?

— Ещӧ юасян... — Нина топӧдчыштіс Сеня бердӧ.

Сэсся найӧ вель дыр восьлалісны сёрниттӧг, ӧта-мӧд бердас топӧдчӧмӧн, ки на ки кутчысьӧмӧн. Висьтавтӧг кылісны и гӧгӧрвоисны ӧта-мӧдӧс радейтӧмсӧ.

Клуб дінӧ воигӧн найӧ вочаасисны паськыд пельпомъяса том морткӧд да неыджыд тушаа том нывкӧд.

— О, Дымов ёрт! Чолӧм шуда паралы! Чолӧм, Валя!

— Бур рыт, Валюша! Чолӧм, Дымов ёрт! — радпырысь тшӧтш чургӧдіс кисӧ Нина.

Найӧ здоровайтчисны, недыр варовитыштісны. Сэсся Кочев да Нина веськӧдчисны кильчӧ посланьӧ, но Валя потшис налысь туйсӧ.

— Сёрни эм... Эн тэрмасьӧй. Корам аски рыт волыны миян свадьба вылӧ. И ӧбязательнӧ Сенякӧд ӧтлаын...

— А ме и сідз ог кольччы, ӧтнассӧ ог лэдз, — серӧктіс Кочев. — Сӧмын вот...

— Мый «вот»? — юаліс Дымов.

— Панйид тай, мися, ті миянӧс.

— А ті эн кольччӧй! Мунамӧй аски загсӧ ӧтлаын! Ӧтлаын тӧ гажаджык лоӧ!

— Оз артмы миян аскитӧ.

— Мый, сьӧд кань котӧртіс тіян костӧд али мый? — шутитыштіс Дымов.

— Чӧвлы серавныыд, Костя, — торкис сійӧс Валя, Нина вылӧ видзӧдлӧмӧн. — Тайӧяслӧн мыйкӧ неладнӧ...

— Ставыс ладнӧ, Валя, дзик ставыс. Миян вӧсна эн тӧждысь, — радпырысь висьталіс Нина. — А свадьба выланыд волам. И загсӧ ветлам тіянкӧд... вежань-вежай пыдди. Ветлам ӧд, Сеня?

Юрсӧ чатӧртыштӧмӧн Нина видзӧдліс Кочев вылӧ. Зон паськыда нюмдіс:

— Вежаявныд нӧ кыдзи ог ветлы? Ветла, дерт. А мӧдысьджык асьныдтӧ нуӧдлам тайӧ рольяссӧ ворсны.

Гажаа сералігтыр том йӧз пырисны клубӧ.

Семён Кочев включитіс скорость. Трактор ньӧжйӧникӧн вӧрзис места вывсьыс. Кочев бергӧдыштліс юрсӧ, видзӧдліс ӧшиньӧдыс бӧрвыв. Трактор бӧрся неыджыд пур моз кыссис квайт хлыст, кодъяслысь йывъяссӧ вӧлі чокеръясӧн лэптӧма да крепитӧма тракторлӧн откиднӧй щиток вылӧ. Вижов пожӧм хлыстъяс вӧліны кузьӧсь, кызӧсь, струна кодь веськыдӧсь.

Пасечнӧй вӧлӧкысь магистральнӧй вылӧ петӧм бӧрын, Кочев горӧдіс аслас помощниклы, коді вӧлі сыкӧд орччӧн пукалӧ кабинаас:

— Стёпа, мыйла тайӧс шуӧны магистральнӧй вӧлӧкӧн, кор пасечнӧй вӧлӧкын моз жӧ тані тырыс мыр да керавтӧм подсад? Бура кӧ эськӧ весалісны, позис коймӧд скоростьӧн мунны, а ӧні мӧднас оз кыскы, ыръян вӧв моз со бӧр кок вылас чеччалӧ тракторным.

Трактор шум пыр Кочев эз прамӧя велав Степанлысь вочакывсӧ. Кочевлӧн синъясыс видзӧдісны водзӧ, а киясыс тэрыба уджалісны рычагъясӧн, медым ордйӧдавны джуджыдджык мыръяс да кызджык пуяс, кодъясӧс кольӧмаӧсь пӧрӧдтӧг.

Кор Кочев воис разделочнӧй эстакада дінӧ, джӧм сувтіс. Водзӧ мунны вӧлі некытчӧ; эстакада тырӧма хлыстъясӧн.

Кабинаысь петігӧн помощникыслы Кочев тшӧктіс заправитны машинасӧ газочуркаӧн, а ачыс веськӧдчис эстакада помса ыджыд бипурланьӧ. Бипур дорын куритчисны эстакада вылын уджалысьяс — разделка да сортировка нуӧдысьяс. Кочев матыстчис бригадирыс дінӧ, пеньгӧмӧн моз шуис:

— Трактор сулалӧ, а ті локтӧмныд би дорӧ. Ӧтчыд кӧть мед сувтлытӧг лэдзид эстакада вылад пырны.

Бригадир видзӧдліс Кочев вылӧ юр вывсяньыс да кок улӧдзыс, быттьӧ мерайтіс сійӧс:

— Эз-ӧ нин, Кочев ёрт, тэнӧ начальникӧ пуктыны? Быд тракторист кӧ кутас миянӧн командуйтны, сэк тӧлк оз ло. Ми асьным тӧдам, мый вӧчны! И тэ асьтӧ жӧ тӧд. Кыскав унджык, а ми кутам видзӧдны да артавны.

Йӧз вак-вакӧн серӧктісны.

— Весьшӧрӧ серавлад. Кочев правильнӧ висьталіс, — кыліс йӧз мыш сайсянь лесоучастокса начальник Соковлӧн гӧлӧс.

Соков локтіс би дорӧ некодӧн тӧдлытӧг да вель дыр нин кывзіс сёрнинысӧ.

Серам гӧтшӧб ори. Куритчысьяс мунісны эстакада вылӧ.

Соков шыасис Кочев дінӧ:

— Частӧ тадзи эстакада дінас сулавлан?

— Частӧ, Михаил Семёнович. Быд лун тадзи овлӧ. Джын кадным миян сулалӧмӧ мунӧ, — норасис Кочев. — И ог ӧд сӧмын эстакада дорын сулалӧй.

Кочев воигкежлӧ Соков ачыс заводитіс чокеруйтчыны. Сійӧ гартыштіс запаснӧй чокеръясӧн, кодъясӧс кольӧдіс Кочевлысь, сизим хлыст, и мыйӧн Кочев воис на дінӧ, подтягивайтӧм вылӧ коли сӧмын кӧкъямыс минут.

— Гӧгӧрвоин, Кочев ёрт, мыйта кад ті воштад чокеруйтчӧмӧ. Сійӧ каднас ті эстакадаӧдз воад! — Кочев чужӧм вылысь жугыль вуджӧр аддзӧмӧн сійӧ содтіс: — А эстакада дінын сулалӧм бырӧда. Удждон тіянлы мынтӧны оз чокеруйтчӧмысь, а трелюйтӧмысь. И водзӧ сідз лоӧ. — Сэсся мӧд гӧлӧсӧн нин юаліс: — Тӧрыт уна-ӧ трелюйтін?

Кочевлы эз кажитчы тайӧ юалӧмыс. Сылы вӧлі яндзим и висьтавныс, ӧд тӧрыт сійӧ весиг норма джынсӧ эз вермы тыртны. Кочев пыдди висьталіс мастер:

— Тӧрыт Кочевлӧн лои сӧмын дас ӧкмыс кубометр.

— Сӧмын? А талун?

— Талун кызь витӧс кымын кыски нин, — нуртӧма вочавидзис Кочев.

— А колӧ ветымынӧс кыскыны, — Кочевлы синъясас видзӧдіс Соков. — Босьтчан ветымынӧдз воӧдчыны? А ме тэныд кута отсавны, и мастерыд лӧсьӧдас колана условиеяс. Ӧтитор эн вунӧд: трактор должен уджавны часі маятник моз, ньӧти сулавтӧг ветлыны пасека да эстакада костын.

Кочев бура дыр думайтіс, арталіс, буракӧ, сэсся шуис:

— Ньӧти сулавтӧг кӧ, позьӧ и унджык на кыскыны.

— А машинаыд кыскас? — нюмдӧмӧн юаліс Соков.

— Тракторыд? КТ–12 тракторлы кӧть дзонь штабель домав — ставнас кыскас. Ок и ён машина, Михаил Семёнович. Пыр кӧсъя письмӧ гижны трактор вӧчысьясыслы, ыджыд аттьӧ висьтавны налы татшӧм бур машинаяс сетӧмысь, да адрессӧ ог тӧд. Гашкӧ, ті гижыштанныд? А ветымын кубометр трелюйтны позьӧ, оз кӧ кутны дыр сулӧдны эстакада дорын.

— Но, сідзкӧ, тадзи и урчитам: ветымын кубометрӧн лун.

Контораӧ Соков пырис ас вылас ёна дӧзмӧмӧн. Асьсӧ сійӧ ӧні лыддис не сӧмын некытчӧ туйтӧм руководительӧн, но и туйтӧм мортӧн. Ӧд сійӧ быд лун аддзӧ, мый паровозъяс сылӧн сулалӧны вӧр абутӧм вӧсна. А вӧрыс куйлӧ вылыс складса штабельясын, оз вермыны сійӧс лэптыны вагонеткаяс вылӧ. Позьӧ ӧддзӧдны разделка, эстакадалы, шуам, мӧд пила сетӧмӧн. Позьӧ содтыны трелёвка, тракторъяслысь простойяс эстакада дінын да пасекаын чинтӧмӧн. Ставсӧ тайӧс позьӧ ас вынӧн вӧчны. А вот кыдзи грузитчӧм ӧддзӧдны — та вылӧ вочакыв Соков оз аддзы.

Щӧкасӧ кулакъяснас пыкӧмӧн да пызан вылын куйлысь письмӧяс вылӧ синъяссӧ дувгӧдӧмӧн, Соков пукаліс бура дыр, а юрсьыс некыдз эз петны вӧр грузитӧм йылысь думъяс.

Письмӧяс вӧліны леспромхозсянь, сельсӧветсянь, райисполкомсянь, колхозсянь. Сэсся восьтіс ыджыд письмӧ, кодӧс ыстӧмаӧсь леспромхозсянь. Письмӧ лыддигӧн Соковлӧн ӧзйисны синъясыс, петыштіс нюм, первойсӧ ичӧтика, сэсся, кыдз шуасны, вомыс пельӧдзыс воис. Письмӧсӧ помӧдз лыддьӧм бӧрын Соковлӧн артмис:

— Вот тайӧ ас кадӧ воис миянӧ! Бур! Везитӧ мем! Вот ӧні уджъяс мӧдасны! А ме некыдз ог вӧлі куж нинӧм придумайтны, — аскӧдыс гораа сёрнитіс Соков.

Сэки жӧ таркӧдыштісны ӧдзӧсӧ. Соков гажаа шыасис:

— Да, да, пырӧй!

Порог помӧн воськовтіс Кузьпелев, мыжа морт моз улӧ видзӧдӧмӧн. Кузьпелев бӧрся пырис Зорина, сэтшӧм жӧ шома настроениеӧн. Зориналысь кок туйсӧ талялісны Липин да Пипуныров.

Соколов видзӧдліс на вылӧ гажа синъясӧн, здоровайтчӧм бӧрын корис пуксьыны.

— Леспромхозсянь со воис письмӧ да инструкция. Тшӧктӧны вуджны хлыстъясӧн вӧр кыскалӧм вылӧ да лебёдкаясӧн грузитӧмӧ...

Пукалысьяс кыпӧдісны юрнысӧ, синъяснаныс сибдісны Соков вомӧ. А Соков водзӧ сёрнитіс:

— Хлыстъясӧн грузитӧм, кыдз тані гижӧны, кык пӧв вермас содтыны вӧр кыскӧм...

Пукалысьяс пыр жӧ тыртісны Соковӧс юасьӧмъясӧн:

— Кык пӧв содас?

— Сортиментъясӧн сьӧкыд грузитны, а кыдз нӧ быдса хлыстсӧ лэптан вагонетка вылӧ?

— Хлыстъяс грузитны кутам кык вагонетка вылӧ, сцеп вылӧ, кыдзи тані гижӧны. Ӧні кӧ ми вагонеткаӧ тэчам квайт-сизим кубометр, сцеп вылӧ кутас тӧрны кызь кубометр...

— Но, зонмӧ, куим пӧв унджык, — шензьӧмӧн торкис Кузьпелев...

А Соков водзӧ висьталіс:

— Паровоз кӧ босьтас сизим сцеп — сэк ӧти рейсӧн мунас сё нелямын кубометр. А ӧні ми кыскам поездӧн нелямын кубометр.

— Нёль рейс кӧ вӧчны, и график тырӧ? Лӧсьыд! — артыштіс Зорина, кодлӧн чужӧм вылас кайыштіс виртор, а вомкӧтшъясыс паськалыштісны.

— Грузитчӧм и ректысьӧм ковмас механизируйтны, лебёдкаясысь специальнӧй устройство вӧчӧмӧн, — лыддис Соков инструкцияысь. — Разделка кутас мунны ставыс улыс складын... Тайӧ чертёжъяснас тӧдмасьӧм могысь чукӧртчывлам нарошнӧ. Воласны ӧд, кӧнкӧ, и леспромхозсянь, отсыштасны.

Туй юж вывті гын сапӧга кокъясӧн ньӧжйӧник да шытӧг восьлалӧмӧн найӧ воисны посёлок помӧ. Сёрнисӧ Нина бергӧдіс мӧдлаӧ. Сійӧ юаліс:

— Курс вылӧ мунӧм йывсьыд висьталісны эз на, Сеня?

— Пыр на оз тӧдны, — вочавидзис Кочев. — Трестсянь волӧма телеграмма, тшӧктӧмаӧсь не ыстыны торъя распоряжение вотӧдз... А гашкӧ, таво оз и лоны, курсъясыс да. И мунны оз ковмы. Ещӧ недыр виччысьыштам да... Ветлам загсӧ...

— Курс помавтӧдз, Сеня, некутшӧм свадьба миян оз ло. Эн и думайт та йылысь, — вундіс Нина. Сэсся рамджык гӧлӧсӧн нин юаліс: — Збыль ӧмӧй тэ нэмтӧ кӧсъян лоны трактористӧн, Сеня?

Сеня не то ӧбидаӧн, не то гӧрдитчӧмӧн, вочавидзис:

— А мый, тракторист абу и омӧль профессия! Тракторист поточнӧйын — главнӧй фигура! Сійӧ кыскӧ вӧр, сійӧ тыртӧ план! Сійӧ — главнӧй конвейер, кыдзи шуӧ Соков ёрт. И курсъяс бӧрын ме кута уджавны трактористӧн! Механикӧн уджавны позяс, но кор арлыдӧй ыджыдджык лоӧ. Гашкӧ, ещӧ и инженерӧн на лоа...

Сеня сёрнитіс кыпыда, сьӧлӧмсяньыс, став пытшкӧснас, став душанас дорйис трактористлысь бур профессия. Сійӧ збыль лыддис трактористӧс медся колана мортӧн вӧрын. Дерт, быд специальность колӧ, шуам, электромотористтӧг пуыд оз пӧр, увйытӧг пусӧ оз позь кыскыны, лебёдчиктӧг хлыстъяс грузитны он вермы. Но став пиас медся коланаыс, Кочев серти, век жӧ артмӧ трактор. Сійӧ вайӧ погрузочнӧй площадка вылӧ хлыстъяс. Сытӧг, кӧть мыйта пӧрӧд да увйы, ставыс мӧдас куйлыны мыр дорын, ни ӧти кубометр оз во улыс складӧдз.

Кочевлысь мечтательнӧя сёрнитӧмсӧ кокньыдика орӧдіс Нина. Сійӧ коса шуис:

— Медым лоны инженерӧн, колӧ ёна велӧдчыны. А тэныд весиг курсъяс вылӧ мунны абу окотаыд, корсян помка, медым не мунны.

Кочевлы сатшис татшӧм сёрниыс, кӧсйис скӧрмыны. Но ру вежсьылӧмсӧ эз петкӧдлы: недыр чӧв оліс, думайтіс.

— Но, ладнӧ, Нинук, муна, зэв нин кӧ тэныд колӧ, медым ме ылынджык вӧлі тэысь, — нуртӧма броткис сійӧ.

Нинаӧс дойдісны Кочевлӧн кывъясыс; и, гашкӧ, не сэтшӧма кывъясыс, а гӧлӧсыс, кор Кочев шуис тайӧ кывъяссӧ. Нина воськовтіс Кочев водзвылӧ, потшис сылы туйсӧ, видзӧдліс синъясас да стрӧга шуис:

— Сеня, эн йӧйтав. — Сэсся кутчысис Кочевлӧн лэптӧм воротник помъясас кыкнан кинас, матыстчис сы чужӧм дінӧ, лолыштіс пӧсь лов шыӧн да зэв лӧнь гӧлӧсӧн висьталіс: — Ме тэнӧ радейта, Сеня. Ме кута виччысьны тэнӧ. Быд лун кута виччысьны. И мыйӧн велӧдчӧмтӧ помалан да гортӧ воан — сійӧ жӧ лунас свадьба вӧчам.

— Збыль, он вунӧд?!

Кочев кутіс Нинаӧс коскӧдыс, топӧдыштіс ас дінас. Лун-мӧд сайын бритӧм усъясыс сылӧн чуткыштісны Ниналысь паръяссӧ. Недыр мысти Кочев шӧпкӧдіс:

— Тэ, сідзкӧ, Нинук, ёна радейтан?

— Дерт, радейта, — муртса кылыштіс воча кыв.

— Менӧ? — водзӧ юасис Кочев.

— Дерт, тэнӧ.

— Кыдзи?

— Со кыдзи.

Нина сывйыштіс кыкнан кинас Кочевлысь голясӧ да чорыда, Кочевлӧн пар доймымӧн, окыштіс. Сэсся Кочев лэптыштіс Нинаӧс коскӧдыс кутӧмӧн, ӧдйӧ кутіс бергӧдлыны карусельӧн моз. Кыкнанныс босьтчисны нимкодя серавны.

Бӧр мунігӧн Кочев бара заводитіс водзӧ нуӧдны ассьыс радейтана тема вылӧ сёрнисӧ.

— Нинук, тэ тӧдан, мыйла меным кажитчӧ трактористлӧн специальностьыс? — юаліс сійӧ, Нинаӧс ас бердас топӧдыштӧмӧн.

— И мыйла?

— Сӧмын ӧні куті гӧгӧрвоны, мый тракторӧн веськӧдлӧм — сійӧ настоящӧй искусство. Тэ ӧд тӧдан, гудӧкасьны ме прамӧя кужа. Сцена вылын выступайтла. Тэныд аккомпанируйта и. Но, вот. И трактор рычагъясӧн веськӧдлӧм, сійӧ гудӧк клавишъяс вылӧ чунь пукталӧм кодь жӧ. И тракторлысь шум кывзыны колӧ кужны гудӧк шы моз, гӧгӧрвоны сійӧс музыка шыӧс моз. Тэ менӧ гӧгӧрвоан, Нинук?

— Гӧгӧрвоа, Сеня. Кодкӧ лунӧ Соков юаліс, кор нӧ пӧ тіян свадьбаныд? Сылы, тыдалӧ, кодкӧ висьталӧма...

— Дымов, кӧнкӧ... Сійӧ ӧд пыр тӧждысьӧ, — лӧгысь нисьӧ здӧвӧльысь шуис Кочев.

— Ог тӧд, коді. Но Соков шуис: «Свадьба водзвыланыд висьтасьӧй водзджык, мед тіянлы квартира удита лӧсьӧдны».

— Тадзи и шуис? — радпырысь юаліс Кочев.

— Тадзи и шуис, — сідз жӧ вочавидзис Нина. Сэсся кыкнанныс серӧктісны.

Дыр восьлалісны сёрниттӧг. Вӧйины асланыс думъясӧ, кӧть и думайтісны ӧтитор йылысь — локтан свадьба йылысь, ӧтлаын гажаа да шуда олӧм йылысь.

Нина нуӧдіс Кочевӧс пыравны клубӧ, кытысь кыліс баянлӧн йӧктӧдана музыка. Но Кочевлы окота на вӧлі олыштны ас кежын. Сійӧ эз на висьтав Ниналы медся главнӧйсӧ, мый йылысь думайтіс нин некымын лун.

— Менам эм тэ дінӧ ӧти делӧвӧй сёрни, Нина, — шуис сэсся серьёзнӧй тонӧн.

— Кутшӧм нӧ делӧвӧй сёрни вермас лоны гуляйтігӧн? — серӧктіс Нина. — Тані ӧд абу заседание, абу производственнӧй сӧвещание...

— Ме збыль шуа. Та йылысь ме некодкӧд ог лысьт сёрнитны, тэныд висьтавтӧг. Кыдзи тэ сӧветуйтан?

— Мыйсӧ?

— Ме кӧсъя ӧтитор вӧчны... Кыдзи тэныд висьтавны? Ме кӧсъя рекорд... ог рекорд, — веськӧдіс асьсӧ Кочев, — кӧсъя видлыны ассьым тракторӧс, мый сійӧ вермас сетны. Эн гӧгӧрво? Но, колӧ ӧти лун сідзи уджавны, медым тракторлы сетны тыр вӧля. Мед сылы некод эз мешайт.

Нина, буракӧ, кызвынсӧ гӧгӧрвоис, мый кӧсйис висьтавны Кочев. Недыр думайтӧм бӧрын сійӧ гораа водзӧ нуӧдіс ассьыс мӧвпъяссӧ:

— Тайӧ делӧыд интереснӧй. Видлыны, уна-ӧ позьӧ пыдзыртны миян трелёвочнӧй тракторысь? Но та кузя первой колӧ сёрнитны Соковкӧд. Сійӧ кӧ оз поддержит, нинӧм оз артмы. Ӧд мый колӧ тэнад опыт вылӧ? Веськыда кӧ шуны: збыль рекорд пуктӧм вылӧ?

— Сідзкӧ, рекорд йылысь и кутам сёрнитны? — дзик челядь моз юаліс Кочев.

— Ме ногӧн, буретш рекорд йылысь и колӧ сувтӧдны вопроссӧ. И сійӧ нин петкӧдлас, мый вермӧны вӧчны миян трактористъяс трелёвочнӧй трактор вылын...

— Меным сӧмын ӧтитор колӧ: ӧти лун мед сетасны меным ӧтнамлы трелюйтны погрузочнӧй площадка вылӧ, медым некод сэні эз мешайтчы, мед эз ло сэн сулавны, виччысьны.

Кочев мыйкӧ думайтыштіс, артыштіс, сэсся висьталіс:

— Чайта трелюйтны не этшаджык, мыйта ӧні трелюйтам куим тракторӧн.

Нина мыйкӧ арталіс жӧ. Сійӧ эз пыр вочавидз Кочев кывъяс вылӧ.

— Сӧмын площадка сетӧмыд, ме ногӧн, этша? — юаліс на быттьӧ Кочевлысь.

— А мый нӧ ещӧ колӧ? Площадка кӧ сетасны, позяс нин уджавны.

— Оз, Сеня. Колӧ ставсӧ, став условиеяс мед лӧсьӧдісны: и мед увйысьысьяс эз манитны, и пӧрӧдчысьяслӧн мед вӧлі став пуяссӧ правильнӧ пӧрлӧдлӧма, и вӧлӧкӧд мед позис кыскасьны...

— Пӧжалуй, тэ правильнӧ висьталан, — сӧгласитчис Кочев. — А гашкӧ, Сокерин дінӧ тшӧтш шыӧдчывны? Кыдзи тэ ногӧн?

— Оз мешайт, лоас кӧ тані. Но сылы, ме ногӧн, Соков ачыс висьталас, леспромхозса директорлы и...

Нина мыйкӧ ещӧ на кӧсйис висьтавны, но найӧс кыкнаннысӧ ӧтпырйӧ мышсяньыс кутісны синъясӧдныс кепыся киясӧн. Нина весиг повзьӧмӧн горӧдіс, сэтшӧм виччысьтӧг ставыс артмис. Кочев кутчысис син тупкысьлы киясас да нетшыштіс найӧс, видзӧдліс бӧрвыв.

Мыш сайсяньыс кыліс Дымовлӧн гажа гӧлӧс:

— Но и корсим жӧ ми талун тіянӧс!

Нюмъялігтырйи ставӧн здоровайтчисны.

— Мый нӧ лои, мыйла сідз ковмим? — юаліс Кочев.

— Лесоучастоклысь тӧлысся сводкасӧ аддзылід?

— Эг на. А мый? — бара юаліс Кочев.

— Тӧлысся план миян участоклӧн тырӧма сё дас ӧти прӧчент вылӧ!

— Но-о! — нимкодя шензьыштіс Кочев.

— Валя ачыс арталіс, ӧшибка эз вермы лоны, — урчитіс Дымов.

— Но и бур, — шыӧдчис ӧніӧдз на чӧв олысь Нина. — А ми мыйла ковмим? Тӧлысся план тыртӧм йылысь сӧбранньӧ вылын сёрнитам.

— Кыдзи сійӧ ті мыйла ковмид? — воча юаліс Дымов. — Тіянтӧг тані нинӧм оз артмы.

— Ме немтор ог гӧгӧрво, — пыркнитіс юрнас Кочев.

— И гӧгӧрвоныс нинӧм. Ті и сідз тӧданныд, мый ми свадьбанымӧс отложитлім, кытчӧдз лесоучастоклӧн план оз тыр. А ӧні со содтӧдӧн тырӧма. Сідзкӧ...

Тані нин Валя шыасис:

— Субӧта рытӧ миян свадьба. Корам волыны.

— Но-о! — бара нюжӧдіс Кочев.

— Збыльысь? — радліс Нина.

— Дзик збыль, — кӧртыштіс Дымов.

— Но, кыдз, Нина, ковмас ӧд ветлыны? — Кочев бергӧдчис Ниналаньӧ.

— Тӧдӧмысь, ковмас, — нюмдіс Нина.

Сёрни кыссис вель дыр.

— А ӧні позьӧ и йӧктыштны пыравны, — шыасис став дінӧ Кочев. — Кыдзи ті видзӧданныд та вылӧ, жӧника-невестаа?

— Пыравламӧй ныв сетны! — серӧктіс Нина. — Тадзи ӧд, буракӧ, важӧн шулывлісны?

— Гашкӧ, колипӧн шулісны да? — веськӧдыштіс Кочев. — Ме ногӧн, свадьба воддза рытӧ кольпавлісны. Валя, чорыда кут жӧниктӧ, мед оз кольпавны! — серӧктіс сэсся сійӧ. Серӧктісны и мукӧдъяс.

— Мый сійӧ кольпӧдӧмыс, ме ӧд ог на тӧд? — юаліс Нина. — Меным, гашкӧ, коркӧ ковмас жӧ жӧникӧс «чорыда кутны», да висьталӧй нин?

Кочев заводитіс висьтавны колип йылысь.

— Колип овлӧ невеста ордын. Сэтчӧ чукӧртчӧны невесталӧн рӧдвужыс — нывбабаяс, пӧдругаяс. Керкаысь идралӧны став улӧсъяс, скамьяяс. Джоджӧ кыза вольсалӧны идзас либӧ ньыв лыс. Свадьба воддза лунӧ, рытъявылыс, локтӧны жӧниклӧн рӧдвуж да другъяс. Найӧ пырӧны ӧтикаӧн, и медводзын — жӧникыс. Керка пытшкын сувталӧны медъён нывбабаяс, и быд пырысьӧс уськӧдӧны джоджӧ, кольпалӧны. Жӧникла кӧ невестаыс петавлас паныд, сэк сійӧс оз кольпавны. Колип бӧрын гӧститӧны — сёйӧны-юӧны.

— Мый вӧсна нӧ джоджас тупльӧдлӧны йӧзсӧ? — юаліс Нина.

— Код тӧдас мыйла. Важӧн, гашкӧ, кутшӧмкӧ тӧдчанлун вӧлі кутӧ тайӧ, — висьталіс Кочев.

— Миянлы эськӧ колӧ жӧ кутшӧмкӧ обряд думыштны, — кытчӧкӧ пемыдас видзӧдӧмӧн шуис Дымов.

— Збыль ӧд, колӧ мыйкӧ интереснӧйтор! А то ӧні некутшӧм торжественность абу гӧтрасигӧн. Локтан загсӧ — гижыштасны, гортӧ мунан — юыштасны, и ставыс. А свадьбатӧ ӧд ӧтчыд нэмын вӧчлан, сійӧс колӧ колльӧдны гажаа, ассьыным выль обряд лӧсьӧдӧмӧн. Вай мыйкӧ думыштлам? — кывкӧрталіс Кочев.

Сэсся ставӧн пырисны клубӧ.

Опытсӧ Кочев кӧсйис нуӧдны гусьӧнмоз, тӧдлісны мед сӧмын аслас потокса рабочӧйяс. Могсӧ ас водзас пуктіс не рекорд сувтӧдӧм, а асьсӧ да ассьыс тракторсӧ прӧверитны, уна-ӧ позьӧ трелюйтны ӧти сменаын, организуйтны кӧ уджсӧ колана ногӧн, лӧсьӧдны кӧ тракторлы кыскасьӧм вылӧ став условиеяс. И кор сійӧ ӧтнасӧн уджалігӧн тӧдмалас тракторлысь и ассьыс вынъяс, сэк вӧлисти босьтчыны тышкасьны ыджыд выработка вӧсна ставӧн, став потокӧн, став лесоучастокӧн, сэсся став леспромхозӧн. Кочев кӧсйис стӧча тӧдмавны, мый медся мешайтӧ уджлы. Дерт, ӧні нин вӧлі тӧдӧ уна помка, кодъяс падмӧдӧны тракторлысь вын дзоньнас используйтӧм. Но медым стӧча сёрнитны найӧс бырӧдӧм йылысь, колӧ прӧверитны.

Медводз Кочев каймӧстчис аслас кӧсйӧмӧн помощникыс, Кызъюров Степан, дінӧ. Гаражӧ трактор сувтӧдӧм бӧрын Кочев шуис сылы:

— Тӧдан мый, Степан. Менам эм дум: видлыны тракторлысь вынсӧ и ассьыным сямлуннымӧс. Кыдзи тэ видзӧдан та вылӧ?

Кызъюров эз гӧгӧрво:

— Тэ, Сеня, мый йылысь сёрнитан?

Кочев подробнӧя висьталіс ассьыс кӧсйӧмсӧ. Кызъюров бура дыр чӧв оліс. Сё кубометрысь унджык трелюйтӧм сылы кажитчис дольӧмӧн. Мӧдар боксянь кӧ, сійӧ оз вӧлі гӧгӧрво, мый вылӧ колӧ зільны уна вӧр трелюйтны буретш налы. Кочевлы сійӧ вочавидзис:

— Ме ногӧн кӧ, тэ, Сеня, тыртӧм сёрни панін. Потокын да лесоучасток пасьталаын ӧні ми трелюйтам медуна. Удждон миянлы тырмӧ, некытчӧ воштыны, кыдз шуласны. Мед мукӧдъяс петкӧдласны асьнысӧ. Мыйла нӧ миянлы колӧ нырнымӧс быдлаӧ сюйны?

Збыль кӧ шуны, Кызъюров эз эскы, мый тракторӧн позьӧ трелюйтны ӧти смена чӧжӧн сё кубометрысь унджык, и поліс серамвыв лэптӧмысь, оз кӧ артмы кӧсйӧм мындаыс.

Кочев син тырнас видзӧдіс Кызъюров вылӧ, быттьӧ первойысь на аддзис сійӧс, и некыдз эз вермы чайтны, мый сылӧн помощник Степан тадзи вермас шуны, тадзи видзӧдны опыт вӧчӧм вылӧ. Первойсӧ Кочев скӧрмыліс Кызъюров вылӧ, но кутіс асьсӧ, рам гӧлӧсӧн тӧлкуйтіс сылы опыт вӧчӧмлысь коланлунсӧ. Кызъюров ӧти кывйӧ воӧдчис Кочевкӧд, но ассяньыс содтіс:

— Дерт, эськӧ, рекордыд кӧ удайтчас, миянлы ыджыд слава шедас, леспромхоз пасьта, а гашкӧ, и республика пасьта кутам нимавны! Тайӧ абу лёк!

— Эг чайтлы, Степан, мый тэ татшӧм вӧлӧмыд. Збыль ӧмӧй сӧмын слава корсьӧм вӧсна уджалан? И славаын ӧмӧй делӧыс? Страналы вӧр колӧ! Уна вӧр! Таын ставыс, а абу личнӧй слава корсьӧмын. Он ӧмӧй гӧгӧрво, мый вӧр промышленностьлы та мында техникасӧ сетіс миян правительство, миян партия не личнӧй слава корсьӧм понда тэныд да меным либӧ ещӧ кодлыкӧ? Тэ, Степан, эн бӧрӧ видзӧд ыръян вӧв моз аслад мегыр костӧд, а водзӧ!

Рытсяньыс жӧ Кочев сёрнитіс пӧрӧдчысь Иван Гнатенкокӧд, мед сійӧ вӧрсӧ пӧрӧдіс ӧтилаӧ йылӧн, ылӧсас тракторӧн ӧтчыд кыскымӧн. Чокеровщик Потаповлы сетіс индӧдъяс, кыдзи эськӧ ӧдйӧджык чокеруйтчыны, медым ни ӧти лишнӧй минут не кутны тракторсӧ пасека вылын. Удитіс и увйысьысьяскӧд варовитыштны, мед на вӧсна эз ло задержка. Лебёдкаӧн грузитчысь Кузнецов эскӧдіс Кочевӧс, мый площадка вылын прӧст места Кочев тракторлы лоӧ обеспечитӧма.

Кочев тӧждысис и газочурка вӧсна, и тырмымӧн чокер босьтӧм вӧсна. Кузьпелев висьталіс, мый Соков поддержитіс инициативанысӧ, кӧсйысис сетны индӧд, медым кӧрттуй ас кадӧ да тырмымӧн сетіс порожняк, и ачыс тшӧтш кӧсйис волыны потокӧ.

Нинаӧн электростанция бесперебойнӧя уджалӧм кежлӧ дасьтӧм йылысь висьтавны нинӧмла: станция вӧлі пӧрадокын. Нина ачыс Кочев дорысь ёнджыка тӧждысис, медым водзвыв бырӧдны став мытшӧдъяс, кодъяс вермисны торкны либӧ надзмӧдны Кочевлысь уджсӧ.

Пемдӧм бӧрас нин Кочев, Кызъюров Степан отсӧгӧн, бура видлаліс тракторлысь быд часть, весаліс, мавталіс, заправитіс сійӧс. И кор, сы серти, ставыс вӧлі дась аски кежлӧ, Степанӧс ыстіс доложитны мастерлы.

Трактор муніс магистральнӧй вӧлӧкӧд. Туй вӧлі тӧрытъя дорысь ёна бурджык: гырысь мыръяс чинталӧмаӧсь, кольӧм хлыстъяс идралӧмаӧсь. Гырысь подсадысь весалӧмаӧсь и пасечнӧй вӧлӧк, кытчӧ Кочев кежӧдіс тракторсӧ. Пасека хлыст йывъяс дінӧ воигӧн Кочев крута бергӧдіс тракторсӧ да джӧм сувтіс. Кызъюров вӧлі чеччыштӧма нин трактор вылысь да нюжӧдӧ барабан вылысь трос, чокер кольчаяс пыр нуӧдӧмӧн. Трактор сувтӧм бӧрын Кочев бара видзӧдліс часі вылӧ, а Кызъюров сетіс нин сигнал подтягивайтны. Кочев включитіс лебёдка. Нёль хлыст вӧрзисны места вывсьыныс, кыссисны трактор дінӧ водзӧ йылӧн. Сэсся Кызъюров выльысь пысавліс трос помсӧ чокер кольчаясӧ, Кочев бара включитіс лебёдка, хлыстъяс бара кыссисны трактор дінӧ. Лебёдка закрепитӧм бӧрын Кочев выльысь видзӧдліс часі вылӧ да нюмдыштіс. Сійӧ вӧлі здӧвӧль Кызъюров уджӧн и Потапов уджӧн, коді ӧні отсаліс Кызъюровлы пысавлыны трос пом чокер кольчаясӧ. Скорость включитӧмӧн Кочев горӧдіс чокеровщиклы:

— Локтігкежлӧ чокеруйт дас хлыст!

Кочев да Кызъюров бӧр мунісны сёрниттӧг. Кочевлӧн став внимание вӧлі веськӧдӧма сы вылӧ, медым эз надзмы тракторлӧн мунӧм.

Площадка вылӧ найӧ воисны джӧмдывтӧг. Кочев и тані видзӧдліс часі вылӧ. Грузчик отсӧгӧн Кызъюров зэв регыд мездаліс чокеръяс хлыст йывъясысь. Но лебёдка включитігӧн Кочев вӧлисти тӧдіс, мый Кызъюровлы отсалӧ оз грузчик, а ачыс Соков. Кочев гогнитіс сылы юрнас, включитіс скорость и бара видзӧдліс часі вылӧ да аслыс моз шуис:

— Бур. Но позьӧ на ӧдйӧджык, — и вуджис нёльӧд скорость вылӧ.

— Иван Петрович, тадзи кӧ кутас ветлыны Кочев, став вӧрсӧ пасека пасьтаысь ваяс ӧти сменаын!

Сокерин нюмдыштіс:

— Молодеч!

Мастерлӧн отсасьысь, коді мерайтліс хлыстъяс, висьталіс:

— Вит кубометр да джын!

Рытланьӧдзыс удж муніс лючки. Тракторлӧн некӧні эз вӧвны простойяс. Но рӧмдыны заводиттӧдз, кор Кочев воис пасека вылӧ, аддзис сэтысь сӧмын вит увйӧм хлыст. Увйысьысьяс шойччӧмаӧсь, а водзджык увйӧм хлыстъяс эз нин вӧвны. Тракторсӧ Кочев сувтӧдіс бергӧдтӧг, чеччыштіс кабинаысь, пеньгӧмӧн видзӧдліс увйысьысьяс вылӧ да шуис:

— Ок, нывъяс, нывъяс, подведитінныд тай миянӧс. Час джын ковмас сулавны прӧста, виччысьны, кор ті увъянныд ещӧ мӧд та мында.

Нывъяс извинитчисны, кутісны дорйысьны. Но Кочевлы кокньыдыс сыысь эз ло. Сійӧ недыр сулаліс зумыш, мыйкӧ думайтіс. Сэсся ӧдйӧ пырис трактор кабинаӧ, крута бергӧдіс тракторсӧ. Помощник да чокеровщик пысавлісны трос пом чокер кольчаясӧ, а Кочев подтянитіс увйӧм хлыстъяс лебёдкаӧн. Чокеровщик да помощниклысь сулалӧмсӧ казялӧмӧн, Кочев бара мыччис юрсӧ кабинаысь да горӧдіс налы:

— Мый нӧ сулалад, он чокеруйтӧ?

Кызъюров да Потапов ӧтпырйӧ лэптыштлісны пельпомъяснысӧ и синкымъяснысӧ, шергӧдісны кияснысӧ. Кочев бара горӧдіс, уджалысь моторлысь шысӧ венны зільӧмӧн:

— Чокеруйтӧй зільджыка! Увйытӧмсӧ чокеруйтӧй!

И найӧ бара эз гӧгӧрвоны. Сэк Кочев чеччыштіс трактор вылысь, босьтіс чокеръяс, котӧртіс увйытӧм пу йывъяс дінӧ, гартыштіс на гӧгӧр чокеръяссӧ, а Кызъюров пысавліс нин кольчаясас трослысь пом.

— Сеня, кыдзи нӧ тэ кӧсъян увйытӧгыс кыскыны, оз ӧд артмы?

— Видлам. Оз кӧ артмы, эновтам. Прӧста жӧ сулалам, — вочавидзис тракторист увйытӧм хлыстъяс лебёдкаӧн подтягивайтігӧн.

Хлыстъяс кайисны тракторлӧн откиднӧй щит вылӧ, и Кочев включитіс скорость. Трактор муніс мӧд скорость вылын.

Погрузочнӧй площадка вылӧ воигӧн йӧз костын кыптіс серам:

— Виччысьӧй, кежӧй, Кочев бӧрся пасекаыс дзоньнас вӧтчӧ!

— Видзӧд, видзӧд, Михаил Семёнович, Кочевыд делянкасӧ ставнас крукыштӧма да вайӧ! — сералігтыр шуис Сокерин, Соковлы бокас тувкнитыштӧмӧн.

— Тайӧ тай увйысьысьяслысь увъяссӧ ставсӧ гусялӧма, сотныс абу лэдзӧма! — содтіс мӧд кодкӧ.

— Увъясыс ӧд и крукасьӧмаӧсь, — недыр видзӧдыштӧм бӧрын шуис Соков.

А кор нин Кочев пырис площадка вылӧ, ставӧн шемӧсмисны: хлыстъяс кыскӧма увйытӧг! И вайӧма ӧд сы мындасӧ!

Чокеръяс разялігкості Кочев котӧртіс Соков да Сокерин дінӧ:

— Извинитӧй, Михаил Семёнович, увйыныс абу удитӧмаӧсь да увнас вайи. Тані лоӧ увйыны. — И котӧртіс бӧр трактор дінӧ, а регыд бара саяліс вӧлӧк чукыль сайӧ.

— Но и машина, но и вын сылӧн, — пыр на шензис Соков.

— Эсы мында вӧр увйытӧг кыскис! — шензис и Сокерин, сӧмын ас ногыс, мӧд боксянь донъяліс увйытӧг кыскӧмсӧ. — Ок и сюсь йӧз миян, Михаил Семёнович! Находчивӧйӧсь. Ӧд колӧ жӧ думыштны — увйытӧг кыскыны! Тадзнад эн ылысь видзӧд, Кочевыд став трактористъяссӧ ас бӧрсяыс кыскас! Молодеч. А ме ногӧн, Кочев ачыс на оз гӧгӧрво, мый сійӧ паніс увйытӧг трелюйтӧмнас.

— Тайӧ ыджыд выльтор, Иван Петрович! Тадз кӧ, пӧжалуй, увйысьӧмсӧ ковмас вуджӧдны площадка вылӧ. Тані лӧсьыдджык. Лым оз мешайт. Увйысьысьяс озджык доймавны.

— Правильнӧ! — поддержитіс Сокерин, сэсся недыр думайтӧм бӧрын содтіс: — И увъяссӧ колӧ не прӧста сотны, а пӧльзаӧн.

— Бур идея. Инженеръяслысь вежӧрнысӧ индам та вылӧ. Уна зэв ценнӧй отход миян ӧні весьшӧрӧ вошӧ, — сӧгласитчис Соков.

Увйытӧг трелюйтӧм йылысь сёрни муніс бура дыр. Быдӧн ошкисны Кочевӧс, лыддисны коланаӧн отходъяс используйтӧм.

Ывлаыс рӧмдіс. Кочев кыскис медбӧръя «пур». Смена помасис. Мастерлӧн помощник мерайтіс хлыстъяс да заводитіс вӧчны итог лунтырся уджлы. Ставӧн кытшалісны сійӧс, видзӧдісны, кор сійӧ лэптыштас юрсӧ да висьталас, уна-ӧ лои трелюйтӧма ӧти тракторӧн смена чӧжӧн. Кытш дорынӧсь жӧ вӧліны Кочев да Кызъюров, пӧрӧдчысьяс, увйысьысьяс, чокеровщик. Кочев дінын сулаліс Нина, Кызъюров дінын Лида.

Сэсся мастерлӧн помощник лэптыштіс юрсӧ, синъяснас котӧртіс кытшӧн сулалысь йӧзӧс да гораа шуис:

— Сё комын ӧкмыс кубометр!

Кочев дінӧ чургӧдчисны зэв уна ки, лесникъяс поздравляйтісны сійӧс ыджыд успехӧн. А медбӧрын Кочев дінӧ матыстчис Нина, кодӧс зырлісны бӧрвыв Кочев дінысь, да кокчуньйывтчылӧмӧн чӧскыда окыштіс сійӧс.

Общежитиеӧ пырӧмӧн тшӧтш Кочев пӧрччис уджалан паськӧмсӧ, мыськыштіс кияссӧ, чемоданысь перйис чистӧй бельё да тэрмасьӧмӧн муніс пывсянӧ. Парикмахер шырис сылысь юрсисӧ, вӧчис полубоксӧн, бритны кӧсйис пывсьӧм бӧрас, но Кочев тшӧктіс ӧні, висьталіс, мый талун сылӧн лишнӧй кад абу.

— Свиданньӧ вылӧ тэрмасян, Семён Васильевич?

Кочев серьёзнӧя видзӧдліс парикмахерлы синъясас да висьталіс:

— Ог, Григорий Никитич. Ог свиданньӧ вылӧ. Талун менам олӧмын медся знаменательнӧй луныс...

— Но-о?! — шензьыштӧмӧн нюжӧдіс парикмахер, кодӧс Кочев шуис Григорий Никитичӧн, да весиг дугдыштліс майтӧг быг вӧчӧмысь. — Гашкӧ, висьталан, абу кӧ секрет?

— Талун, Григорий Никитич, ме... кыдз тэныд висьтавны... пыра выль олӧмӧ, пыра великӧй большевистскӧй партия семьяӧ, сета ачымӧс сылӧн распоряжение улӧ нэм кежлӧ, сувта народлы служитысьяс радӧ, — висьталіс Кочев, торжественнӧя волнуйтчӧмӧн. Ӧшиньӧд кытчӧкӧ ылӧ видзӧдіг, синъясыс сылӧн югъялісны, киясыс шымыртчӧмаӧсь чорыд кулакӧ, морӧсыс кыптыштӧма вывлань.

Григорий Никитич любуйтчис Кочев вылӧ видзӧдӧмӧн. Сійӧ эськӧ первойсяньыс казяліс Кочевлысь кыпыд настроениесӧ, но эз тӧд, мыйла сійӧ талун сэтшӧм долыд.

Клуб зал вӧлі тырӧма йӧзӧн. Председатель йӧзӧдіс повестка:

— Первой вопрос — партияӧ примитӧм. Мӧд вопрос — сезоннӧй план тыртӧм йылысь.

Сокерин лыддис Кочевлысь заявление, личнӧй листок, рекомендацияяс. Рекомендуйтісны Кочевӧс: Дымов да Кузьпелев, а коймӧд рекомендацияыс вӧлі комсомольскӧй организациясянь.

Биография висьтавны председатель сетіс кыв Кочевлы аслыс.

Ёна волнуйтчӧмӧн Кочев муніс трибуна вылӧ. Сійӧ эз чайт, мый собранньӧ вылын лоӧны та мында йӧз, кодъяслы ковмас висьтавны ас йывсьыс.

Синъяснас Кочев кытшовтіс зал гӧгӧр. Сійӧ аддзис Нинаӧс, коді талун стрӧга видзӧдіс Кочев вылӧ. И заводитіс висьтавны Кочев ас йывсьыс.

— Чужлі ме сюрс ӧкмыссё кызь витӧд воын, Горув сиктын, гӧль крестьянин семьяын, — заводитіс Кочев. — Сюрс ӧкмыссё комынӧд восянь — колхозынӧсь. Бать-мам ӧні абуӧсь. Батьӧ уси Сталинград вӧсна бойясын, а мам кувсис кольӧм во. Велӧдчи школаын, помалі сизим класс, сэсся тракторист курсъяс вылын. Нелямын куимӧд воын уджалі трактористӧн. Сэсся муні фронт вылӧ. Западнӧй Украинасянь аслам танк вылын волі Будапештӧдз, ӧтчыд ранитчывлі. Война помасьӧм бӧрын локті гортӧ и пыр на уджала трактористӧн асланым леспромхозын.

Вӧліны ещӧ на кымынкӧ юалӧм. Сёрнитісны Сокерин, Кузьпелев да ещӧ кымынкӧ морт. Ставныс найӧ висьталісны Кочев йылысь, кыдзи лесоучастокын медся бур тракторист йылысь. Выступайтысьяслӧн сьӧлӧмсянь петан кывъяс ёна волнуйтісны Кочевӧс. Сылӧн весиг синваыс доршасис. Кочевысь не омӧльджыка волнуйтчис и Нина.

Председатель кӧсйӧ нин вӧлі пуктыны вопроссӧ гӧлӧсуйтӧм вылӧ, но сэки Липин потокса тракторист Коновалов гораа юаліс:

— Мед Кочев висьталас, уна-ӧ сійӧ талун трелюйтіс? Залын кыліс одобрительнӧй гул. Председатель кӧсйис шуны, мый помасисны нин прениеяс и вопрос сетӧмӧн Коновалов сёрмис. Но зал вылӧ видзӧдлӧм бӧрын сетіс кыв Кочевлы.

Кочев сувтіс места вылысь, коса вочавидзис:

— Сё кызь куимӧс. — И кӧсйис пуксьыны. Но дум вылас уси мастеркӧд ӧнтай сёрнитӧмыс да водзӧ нуӧдіс: — Дыр лои виччысьны газочурка вайӧм. Лаврентий Остапович эськӧ вӧзйыліс конда чуркаӧн заправитны, но ме ӧткажитчи. Конда чуркаыд трактортӧ ӧдйӧ петкӧдӧ стройысь. А ме машинасӧ босьті социалистическӧй сохранность вылӧ, локтан воын на кута уджавны капитальнӧй ремонттӧг. Тракторыд миян бур, ён. Сійӧ вермас сетны на унджык сы серти, мыйта ме ӧні шӧркодя трелюйта ӧти сменаын.

Кочев дугдыштліс, бара кӧсйыліс пуксьыны, но зал кывзӧ зэв внимательнӧя, а Ниналӧн синъясыс шуӧны: «Висьтав ставсӧ!» И Кочев висьталіс водзӧ:

— Ӧні менам трактор суткиӧн уджалӧ кӧкъямыс час. А уджавны кӧ сы вылын дас квайт час — сетас кык мында. Менам помощник, Кызъюров Степан, тырвыйӧ нин вермӧ уджавны ачыс, а помощникӧс ме верма выльӧс велӧдны... — тайӧ кывъяссӧ висьталӧм бӧрын Кочевлӧн синъясыс аддзисны бӧръя радын орччӧн пукалысь Степанӧс да Лидаӧс. Степанлӧн гӧрдӧдыштіс чужӧмыс, а Лидалӧн нюмдыштӧм синъясыс висьталісны ыджыд аттьӧ Кочевлы. — Трактор вылын уджавны — лунын кӧть войын — дзик ӧткодь. Уджалам тай нӧ рыт-асыв пемыднас. Тракторлӧн аслас би эм. Погрузочнӧй площадка вылын биа жӧ. Мыйла нӧ сэсся ог вермӧй войнас мӧд смена уджавны? — быттьӧ кодкӧдкӧ споруйтіс Кочев. — Тракторсӧ ӧд миянлы колӧ используйтны кыдз позьӧ ёнджыка...

— Правильнӧ! — сюйыштіс Сокерин.

— Сӧмын войын трелюйтӧм вылӧ вӧрсӧ пӧрӧдны ковмас луннас. Но пӧрӧдчысьяс миян удитасны, — водзӧ сёрнитіс Кочев. — А увйыны погрузочнӧй площадка вылын тыдалӧ... Ме кора Соков ёртӧс разрешитны миянлы Кызъюровкӧд видлыны кык сменаӧн уджавны. Артмас кӧ, сэк позьӧ и став участокӧн вуджны кык сменаӧн уджалӧм вылӧ.

Политов сёрнитіс вель дыр да помсьӧдіс ассьыс выступлениесӧ татшӧм кывъясӧн:

— Ме вӧзъя Соков ёртлы вештыны Липинӧс мастер удж вылысь. Ми, рабочӧйяс, кӧсъям уджавны сідзи жӧ, кыдзи Кузьпелевлӧн поточнӧй линияса рабочӧйяс. А Липин миянлы оз сет. Но... кыдз сійӧ шуӧны... оз сет развернитчыны. Рабочӧйяс нимсянь — ми тӧрыт сёрнитім ас костын — ме кора пуктыны миянлы мастерӧн Семён Васильевич Кочевӧс.

Заллысь ызгӧм шы венӧмӧн Политов содтіс:

— Ме тӧда, Кочев эз на уджавлы мастерӧн. Но Кочев сизим во нин уджалӧ вӧрын, делӧ тӧдӧ. Ӧні миян мастеръяс велӧдчӧны рытъя курс вылын, Кочев сэні велӧдчас жӧ. Главнӧйыс Кочевлӧн сійӧ, мый став сьӧлӧмнас кутчысьӧ выльӧ, повтӧг жуглӧ став важсӧ, коді мешайтӧ удж производительность кыпӧдӧмлы. Кочев кӧ лоас миян потокын мастерӧн, сэки и ми петам водзын мунысьяс радӧ. Ме... ми зэв ёна корам сетны миянлы Кочевӧс... И Кочев ёртӧс... Семён Васильевичӧс... Ставӧн корам локны миянӧ.

Партийнӧй собрание вылысь Кочев да Нина мунісны Дымов гозъякӧд ӧтлаын. Валя корис Кочевӧс да Нинаӧс пир вылӧ аски дас ӧти часын, — луныс вӧлі выходнӧй. Кочев вӧчис серьёзнӧй чужӧм да быттьӧ скӧр гӧлӧсӧн шуис:

— Менам волӧмъяс оз лоны. Ті менӧ вежаявны эн корлӧй!

Валя чайтіс збыльысь, кутіс извиняйтчыны да доказывайтны сылы, мыйла тадзи артмис. А Дымов серӧктіс:

— Ме наросьнӧ эг кор. Ме ачым кӧсъя тэныд вежаявны. А мӧда-мӧдлы вежайӧн лоны оз позь!

Ставӧн серӧктісны.

А ывлаыс абу нин сэтшӧм кӧдзыд, оз чепляв ни пельястӧ, ни чуньястӧ. Кодзулӧсь небесаӧд кывтӧ ыджыд чарла кодь тӧлысь, посньыдик кымӧр пластъяс сайӧ муртса кежлӧ сайӧдчывлӧмӧн.

Удж помасьӧм бӧрын Соков да Кочев дыр пукалісны кабинетын. Соков вӧзйис Кочевлы примитны мӧд поточнӧй линияӧд Липинӧс, снимитӧм йылысь приказ ӧшаліс нин. Но Кочев некыдз эз вермы сӧгласитчыны Соков предложениекӧд. Сылы вӧлі жаль кольны ассьыс тракторсӧ, кодӧс босьтіс социалистическӧй сохранность вылӧ. Соков доказывайтіс сылы, мый ӧні сылӧн потокын лоӧ куим трактор да кык трелёвочнӧй лебёдка, трактористъясӧс Кочевӧн велӧдӧмӧн найӧ кутасны сетны сы мындаӧн жӧ, мыйта ӧні сетӧ Кочев ачыс. А государстволы пӧльза лоӧ нёль пӧв унджык. Сэк Кочев мыччис мӧд кӧзыр:

— Михаил Семёнович, ті ӧд тӧданныд, ме ньӧтчыд на эг вӧвлы мастерӧн и веськӧдлыны ог куж.

Но и тайӧ кӧзырсӧ Соков веніс.

— Тэ рытъяснас кутан волывлыны мастеръяслӧн курс вылӧ. Мый нин пропуститін, ме ӧтнадкӧд кута занимайтчыны. И потокад дас лун чӧж кута быд лун волыны отсавны. Сэсся ӧд ачыд кывлін, потокса став рабочӧйыс корӧны тэнӧ, а оз кодӧскӧ мӧдӧс. Рабочӧйяс мнениеӧн колӧ лыддьысьны, Кочев ёрт.

Соковлӧн кывъяс вӧліны вескӧйӧсь, и споруйтны эз сулав. Сэк Кочев пуктіс медбӧръя кӧзырсӧ:

— Михаил Семёнович, ті ӧд менӧ кӧсйылід курсъяс вылӧ ыстыны, а ӧні и вунӧдінныд? Ме нин мый дыра лӧсьӧдча, став материалсӧ нин, позьӧ шуны, программаяс серти велӧді, а ӧні ставыс вошӧ.

Кочев лыддис тайӧ доводсӧ тырманаӧн, мед Соков вӧчас кӧсйӧмыс серти. А кӧсйысяс кӧ, Соков аслас кывйысь ньӧтчыд оз ӧткажитчы. Та вӧсна Кочев эз висьтав, мый налӧн Нинакӧд курс помалӧм сайын сулалӧ свадьба, а тайӧс нин Кочев нинӧм вылӧ оз веж.

Соков видзӧдліс Кочев вылӧ, коді ӧні думайтіс свадьба срок тӧдлытӧг матысмӧм йылысь да сы йылысь, збыль-ӧ вермас сійӧ сдайтны экзаменъяс курс вылын велӧдчытӧг. Но мый та кузя шуас Нина? Сыкӧд эз на вӧв прамӧя сёрнитӧма поток примитӧм йылысь. Гашкӧ, сійӧ прӧтив лоӧ да?

Соков торкис Кочевлысь мӧвпъяссӧ:

— Но, мый шуан, Семён Васильевич? По рукам?

Кочев лэптыштіс синъяссӧ Соков вылӧ да вочавидзис:

— Михаил Семёнович, ме аски асывнас тіянлы висьтала. Думыштла да.

Соков, буракӧ, гӧгӧрвоискодь Кочевлысь думъяссӧ да выльторйӧ сёрни бергӧдігмоз шуис:

— Аски, Семён Васильевич, верманныд овмӧдчыны выль патераӧ. Талун стрӧительяслысь примиті ӧти квартираа керка. Дзикӧдз эштӧма.

Кочевлӧн ӧзйыштлісны синъясыс, но сійӧ нинӧм эз шу, чеччис местасьыс. Соков нюжӧдіс кисӧ прӧщайтчыны:

— Аски асывнас виччыся тані. Чайта, тӧлкуйтчам.

Кабинетысь петӧм бӧрын Кочев муніс веськыда нывъяслӧн общежитиеӧ. Таркӧдыштіс ӧдзӧсӧ, но некод эз шыась. Таркнитіс ёнджыка. Недыр мысти ичӧтика воссис ӧдзӧс, порог сайын сулаліс Нина.

— Мый нӧ тэ татшӧм сёрӧн, Сеня? — юаліс сійӧ повзьыштӧмӧн.

— Пасьтась да петавлы, Нинук. Зэв ыджыд да срочнӧйтор йылысь колӧ сёрнитны.

— Мый нӧ сэтшӧмыс?

— Петан да ставсӧ висьтала.

Нина пӧдлаліс ӧдзӧссӧ. Виччысигмоз Кочев ӧзтіс папироска, петіс кильчӧ вылӧ. Регыд и Нина локтіс сэтчӧ. Найӧ мӧдӧдчисны туй кузя.

— Соков вӧзйӧ примитны мӧд поточнӧй линия, — висьталіс Кочев, — сӧмын ог тӧд, верма ог ме, сямма ог мастеравныс. Сложнӧй ӧд сійӧ уджыд.

— Сяммыныд эськӧ сямман, — вочавидзис Нина. — Соков велӧдас.

— И тракторӧс эновтны жаль. Сизим во ӧд ме сыкӧд йитчӧма вӧлі.

— Тайӧ правильнӧ висьталан. Но менӧ медся беспокоитӧ, мый велӧдчыны мунӧмыд орӧ, да сійӧ-а.

— Велӧдчӧмыд, Нинук, оз ор.

— Кысь нӧ оз ор, поток кӧ примитан. Сэсянь механикад велӧдчыны оз нин ыстыны. А быть колӧ.

— Ме, пӧжалуй, механикад ветлытӧг воа.

— Ветлытӧг? — эз эскы Нина.

— Ветлытӧг. Ме ӧд, Нинук, быд лун велӧдча курсӧвӧй программаяс серти. Первойсӧ кӧсйи тӧдмасьны программаяснас, а сэсся ӧти бӧрся мӧд лыдди став литературасӧ. Выльыс, дерт, уна абу, мый ме вӧлі ог тӧд. Но лыддьысьӧмнад, кажитчӧ, системаӧджык воис тӧдӧмлунъясӧй.

— Медым лоны механикӧн, колӧ сдайтны экзаменъяс, пӧлучитны свидетельство. Сытӧг некытӧн механик удж вылӧ оз примитны, — урчитіс Нина.

— А ме сдайтны и кӧсъя. Тайӧ лунъясӧ локтӧны миянӧ трестысь и леспромхозысь инженеръяс. И Соков шуис, налы пӧ сдайтан.

— А верман?

— Чайта вермыны.

Нина чӧв олыштіс. Сэсся мечтательнӧя шуис:

— Верман кӧ эськӧ, бур да.

— Стӧч сдайта на «отлично».

Найӧ недыр чӧв олісны. Сэсся Кочев юаліс:

— Сідзкӧ, тэ абу прӧтив?

— Мыйысь?

— Потоксӧ примитӧмысь?

Нина эз пыр вочавидз.

— Ме эськӧ прӧтив. Но партийнӧй организация, и администрация, и рабочӧйяс — ставныс сы вӧсна, медым тэ примитін поток. Лоас примитны, сӧмын экзамен быть сдайтны, медым сэсся водзӧ позис велӧдчыны.

Бара сёрни орліс. Кочев думайтіс: «Кад али абу юавны Ниналысь главнӧйтор йывсьыс? Али дӧзмас сӧмын вывті тэрмасьӧмысь?» Но Кочев юаліс важӧн нин дасьтӧм кывъясӧн:

— А экзаменъяс кӧ сдайта, Нинук, сэк мый?

— Кыдзи мый? — эз гӧгӧрво Нина. — Сэк механикӧн лоан.

— Тайӧс ме тӧда. Но ме ог та йылысь...

— А мый йылысь?

— Ассьыд кӧсйӧмтӧ... но, мый тай шулін... курс помалӧм бӧрын пӧ...

Кочев дзугсис, важӧн дасьтӧм кывъяс пышйисны юрсьыс. Но Нина ӧні гӧгӧрвоис. Сӧмын эз пыр сет вочакыв. Сылы вывті виччысьтӧма лои шуд воӧмыс. Сійӧ юасис ассьыс, збыль-ӧ тайӧ ставыс? И вермас-ӧ Сеня сдайтны экзаменъяс? Вочакыв сетӧм пыдди Нина юаліс:

— А овны кытӧні кутам? Общежитиеын?

— Но тэ, Нинук, сӧгласен? Кӧсйӧмсьыд он ӧткажитчы? — эз эновтчы Кочев.

— Сдайтан кӧ — ог. А менам юалӧм вылӧ мый он висьтав?

— Квартира, Нинук, виччысьӧ миянӧс. Соков висьталіс, тӧрыт пӧ примитім. Сӧмын вудж!

Ниналӧн нимкодьысла дзикӧдз лолыс тыри. Сійӧ кутчысис Кочевлы сьыліас да быттьӧ сибдіс сы вом дорӧ.

Совещание кыссис сёр рытӧдз. Сёрнитісны ставӧн, и быдӧн вӧзйис мыйкӧ ассьыс, медым петны тайӧ сьӧкыд положениесьыс, коді грӧзитіс сувтӧдны уджсӧ став лесоучасток пасьта. Ӧтияс вӧзйисны стрӧитны ыджыд сушилка, мӧдъяс сёрнитісны быд потокӧ аслыс сушилка вӧчӧм йылысь, коймӧдъяс шуисны, мый некутшӧм сушилка оз ков, конда пескыс вӧрас абу этша, — пилитан, поткӧдлан, и пес дась. Бӧръя предложениелы паныд выступитіс Кочев. Сійӧ висьталіс:

— Конда пес тыртӧ сирӧн бункеръяс да поршеньяс, топливник сотчӧ, клапанъяс ӧшйӧны. Та вӧсна трактор воштӧ вынсӧ, петӧ стройысь. А миян трактористъяс машинаяссӧ босьтісны социалистическӧй сохранность вылӧ. Найӧ сетісны обязательство — сезон чӧжӧн быд тракторӧн трелюйтны дас-дас вит тысяча кубометр вӧр да капитальнӧй ремонттӧг уджавны и локтан воын. Трактористъясӧс подведитны ми ог вермӧй. Сідзкӧ, кондаӧн трактор заправляйтӧм йылысь сёрни колӧ эновтны, а корсьны мӧд петан туй.

Кочев доводкӧд сӧгласитчисны ставӧн, но конкретнӧй петан туй аддзыны талун эз кужны. Шуисны думыштны да аски рыт ещӧ чукӧртчывны.

Гортӧ пырӧм пыдди Кочев бара веськӧдчис нывъяс общежитиеӧ да таркӧдыштіс ӧдзӧсӧ. Нина восьтіс.

— Мый нӧ бара лои, Сеня, пыр войын йигӧдчан? — юаліс сійӧ ӧдзӧс вомӧн.

— Бара зэв срочнӧй делӧ, Нина. Петав, сёрнитыштны колӧ.

Недыр мысти найӧ вӧлі восьлалӧны войся улич кузя. Кочев сёрнитіс волнуйтчӧмӧн:

— Тракторъяслӧн пес быран выйын. Колӧ ӧдйӧ аддзыны петан туй.

Кочев тані висьталіс Ниналы ставсӧ, мый вӧлі сёрнитӧма Соков ордын. Сэсся содтіс:

— Аски бара чукӧртчам. Сэк кежлӧ колӧ мыйкӧ думайтны. Тракторъяс долженӧсь уджавны. Отсышт, Нинук?

Но мыйӧн вермис отсавны Нина. Сійӧ жугыля восьлаліс Кочевкӧд орччӧн да мӧвпаліс зэв ыджыд сушилка вӧчӧм йылысь. Но Кочевлы эз во сьӧлӧм вылас татшӧм идеяыс: ыджыд сушилка вӧчны колӧ уна кад, сэтчӧдз пес оз тырмы.

Восьлавлігӧн Кочевлы дум вылас уси, кыдзи сійӧ тӧндзи кӧрзина пес косьтіс электростанция вентилятор ӧшиньын. Но сійӧ ӧд сӧмын ӧти кӧрзина, а тракторъяслы смена кежлӧ кымын кӧрзина колӧ? И Кочевлӧн гораа артмис:

— Оз, таысь нинӧм оз артмы...

— Мый оз артмы, Сеня? — юаліс Нина.

— Да сідз, нинӧм. Сёрни доныс абу.

— Сёрнитны кӧ заводитім газочурка йылысь, колӧ быд боксянь и став посни позянлунсӧ видлавны, — аслыс моз кывкӧрталіс Нина.

Та бӧрын Кочев висьталіс ассьыс мӧвпсӧ.

— Кӧрзинкаыс дыр ӧшаліс вентиляцияас? — юаліс Нина.

— Ог и помнит, дыр-ӧ.

— А пескыс косьмӧма вӧлі?

— Пес вӧлі ёна косьмӧма. Сэтшӧмасӧ гожӧмын оз косьмы тӧлысь чӧжӧн.

— Сеня, вай прӧверитам.

— Мый прӧверитам, — эз гӧгӧрво Кочев.

— Прӧверитам, дыр-ӧ косьмӧ кӧрзина тыр пескыс.

— Ӧні?

— А мыйла нӧ нюжӧдныс? Кадыс миян сідз жӧ мунӧ. А сёрнитны ми вермам и пес косьмигӧн.

Найӧ ӧдйӧ мунісны улыс складӧ, кӧні вӧлі уджалӧны ПЭС–40 передвижнӧй электростанцияяс. Кочев регыд аддзис тыртӧм кӧрзина, но кыдз пуысь пилитӧм газочурка тані эз вӧв. Кочев котӧртіс эстакада дорӧ, висьталіс ассьыс могсӧ. Мастер сылы индіс кыдз пу краж. Кочев сійӧс лэптіс эстакада помӧ да мотористкӧд найӧ пилитісны уна гӧгыль, кодъясӧс сэні жӧ лои поткӧдлӧма да тэчӧма кӧрзинкаӧ, сэсся котӧртіс станция дінӧ да кӧрзинкасӧ ӧшӧдіс вентиляция ӧшиньӧ. Нинакӧд кыкнанныс видзӧдлісны часі вылӧ.

А станция дугдывтӧг жургис, вентиляционнӧй ӧшиньӧд йӧткис зэв пӧсь воздух. Воздухыс тані шоналӧ пар конденсируйтігӧн. Конденсационнӧй бакъясын да трубаясын воздухыс кӧдзӧдӧ парсӧ, пӧртӧ ваӧ, медым сійӧс шочджыка качайтны котёлӧ. Но парсӧ кӧдзӧдігӧн воздухыс ачыс пӧсялӧ да вентиляторъяс вӧтлӧны сійӧс ывлаӧ.

Станция дінӧ локтісны Соков да Сокерин. Кочевлысь да Ниналысь вентиляция дінын ноксьӧмсӧ казялӧмӧн Соков юаліс:

— Мый нӧ тані вӧчанныд?

Кочев висьталіс ставсӧ. Сокерин вель дыр чӧв оліс ӧшалысь кӧрзина дінын, быттьӧ кисӧ шонтіс вентиляция ӧшиньын. Сэсся шуис:

— Пӧсь воздухыс разалӧ, кӧрзина мӧдар бокӧдзыс омӧля воӧ. Тупкыны колӧ гӧгӧрбок кӧрзинасӧ.

Соков сы моз жӧ чургӧдліс кисӧ то ӧтилаӧ, то мӧдлаӧ, сэсся шуис:

— Правильнӧ. Вай пӧвъясӧн тупкылам, труба кодь вӧчам.

Недыр мысти пӧв труба вӧлі дась. Пӧсь воздух эз кут разавны, а локтіс труба помӧдз сэтшӧм жӧ пӧсьӧн, кутшӧм сійӧ вӧлі и вентиляцияысь петігӧн. Труба помӧ Кочев ӧшӧдіс мӧд кӧрзина газочурка тырӧн. Пилитны, труба вӧчны ӧні отсасисны нин эстакадавывса рабочӧйяс, и электростанцияса механик. Быдӧнлы окота вӧлі пуктыны ассьыс пай лесоучастоклӧн талун кежлӧ проблема решитӧмӧ— газочурка косьтан способ аддзӧмӧ.

Труба эштӧдӧм бӧрын Сокерин шуӧ:

— Ыджыд-ӧ дела пес вӧчӧм, да ещӧ вӧрын! А вот вермас став удж сувтӧдны.

— Дерт, вӧрын пес вӧсна тадзи тӧждысьӧмыд первойсӧ тешкодь кажитчӧ, — сӧгласитчис Соков.

Сёрнитысьяс пуксялісны ыджыд кер вылӧ.

Кочев видзӧдліс часі вылӧ да аслыс моз шуис:

— Кадыс уна на. Лоӧ би пестывны, гажтӧм битӧгыд.

— Электричествоыс ӧмӧй абу би? — юаліс Соков.

— Сійӧ кӧдзыд. А бипур дорад гажаджык, мойдны весиг позьӧ виччысигмозным, — вочавидзис Кочев да муніс эстакадалань песла.

Бипур регыдӧн ӧзйис, кутіс ыпъявны-шпуритны, шонтыны пукалысьяслысь чужӧмъяс, кияс.

— Михаил Семёнович, — шыӧдчис Нина Соков дінӧ. — Гожӧмнас пӧ лоӧ самодеятельность кружоклӧн смотр да миянӧс, миянлысь кружокнымӧс лэдзлад онӧй ветлыныс?

— Смотр вылӧ нӧ кыдзи ог лэдз? — вочавидзис Соков. — Сӧмын жаль, меным некор лоӧ ветлыны.

Соков вӧлі ачыс участвуйтӧ кружокын, сьылӧ басӧн.

— А тэ, колӧкӧ, Михаил Семёнович, сэн первой премия босьтан вӧр лэдзысьяслысь сьыланкыв исполнитӧмысь, — серӧктіс Сокерин. — Оз жӧ позь татшӧм случай пропуститны.

— Тайӧ сьыланкывсӧ исполнитӧмысь премия, колӧ чайтны, босьтас Нина, — збыльысь висьталіс Соков. — Та вылӧ сылӧн эм став даннӧйясыс. И веськыда кӧ шуны, — Соков бергӧдчис Нина дінӧ, — ме пола тіянӧс смотр вылас ыстыны: тіянӧс вермасны босьтны миянысь да ыстыны велӧдчыны консерваторияӧ. И менам бара оз кут тырмыны ӧти механик.

Кочев быттьӧ дрӧгмуныштліс тайӧ кывъяссьыс. Нина вылӧ видзӧдліг сійӧ чӧвтіс:

— Первой колӧ юавны, мунас оз Нина аслас леспромхозысь, эновтас-ӧ ассьыс станциясӧ?

Сокерин лукава видзӧдліс Кочев вылӧ да аслыс моз висьталіс:

— Станцияыд, гашкӧ, эськӧ и оз кут. Но, шуӧны, эм пӧ Ниналӧн ыджыдджык якӧр, коді збыльысь вермас сибӧдны сійӧс татчӧ.

— Якӧр? — эз гӧгӧрво Соков.

— Абу кӧ якӧр — либӧ магнит, а веськыда кӧ шуны ас костын — ӧти тракторист...

Ставӧн гӧг-гӧг серӧктісны шутка вылас.

Пукалысьяс костын сёрни вуджліс унатор вылӧ. Унаысь на костын потліс гажа серам. Тшӧкыда видзӧдлывлісны часіяс вылӧ. Сэсся Кочев чеччис да решительнӧя восьлаліс вентиляция дінӧ, труба пытшкысь босьтіс газочурка да нимкодя горӧдіс:

— Косьмӧма!

Ставӧн уськӧдчисны Кочев дінӧ. Разисны пӧв труба, видлалісны кӧрзинаясысь газочуркаяс, кодъяс вӧліны пӧсьӧсь и кокньыдикӧсь — косьмӧмаӧсь. Тракторлы пес лӧсьӧдан проблема лои решитӧма. Татшӧм электростанцияыс налӧн вӧлі быд потокын, и быд поток ӧні вермас обеспечитны тракторъяс тырмымӧн пескӧн.

Аски ещӧ думыштлам, кыдзи вӧчны трубасӧ да став мастеръяслы висьталам газочурка выль ног косьтӧм йылысь, — мунігас нин висьталіс Соков.

Кокни вӧлі вӧр лэдзысьяслӧн сьӧлӧм вылын. Ас пытшканыс найӧ кылісны ыджыд вын, коді вермӧ венны любӧй сьӧкыдторъяс. Вӧр лэдзысьяс гӧрдитчисны сезоннӧй план тыртӧмӧн, ыджыд успех шедӧдӧмӧн. Татшӧм мӧвпсӧ, татшӧм настроениесӧ висьталіс аслас докладын Соков.

Тавося сезонын вылын производительностя уджлысь образецъяс петкӧдлісны миян знатнӧй лесникъяс Кочев, Кузьпелев, Дымов, Нина Кочева, Кызъюров да уна мукӧдъяс, кодъяслысь нимсӧ да уджсӧ тӧдӧны став республика пасьта. Татшӧм йӧзлы колӧ подражайтны.

Соков подробнӧя висьталіс, кутшӧм усовершенствованиеяс лои пыртӧма вӧр лэдзан уджӧ, кутшӧм экономия сетісны рационализаторскӧй предложениеяс внедритӧм, кутшӧма найӧ кыпӧдісны удж производительность. Сэсся Соков лыддис телеграмма министрсянь да ВКП(б) обкомсянь, кодъяс чолӧмалісны сезоннӧй план успешнӧя тыртӧмӧн. Висьталіс сідзжӧ, мый леспромхозлы присудитӧма переходящӧй Краснӧй знамя да денежнӧй премия.

Сэсся Сокерин босьтіс кыв, петіс трибуна вылӧ. Синъясыс сылӧн паныдасисны Сажин синъяскӧд. Сокерин эз кут висьтавны ордйысьӧмлӧн тӧдчанлун да коланлун йылысь ни шедӧдӧм успехъяс йылысь. Сійӧ сёрнитіс лесоучасток водзын сулалан могъяс йылысь, кодъясӧс ковмас разрешайтны лесникъяслы лесоучастокса выль начальниккӧд...

Сокеринӧс торкисны юалӧмъяс:

— Соков ёрт ӧмӧй мунӧ татысь?

— Мыйла нӧ Соковыс мунӧ? Кытчӧ?

— Соков кыпӧдіс участоклысь удж, а сэсся и мунны?

— А коді нӧ лоӧ выль начальникыс?

Сокерин лэптіс ки пӧвсӧ, ӧлӧдіс йӧзлысь ызгӧмсӧ.

— Соков ёртӧс трест выдвигайтӧ ыджыдджык удж вылӧ — леспромхозса директорӧ, — висьталіс Сокерин. — А коді лоӧ лесоучастокса начальникӧн, висьталас ачыс леспромхозса выль директор...

Сокеринлысь сёрни вевттисны аплодисментъяслӧн гора шыяс, мыйӧн лесникъяс приветствуйтісны Соковӧс директорӧ назначитӧм.

Кыв босьтіс Соков.

— Ме, ёртъяс, дженьыдика. Ме чайта, ті водзӧ кутанныд уджавны ещӧ на бурджыка.

— Михаил Семёнович, висьтав нин, коді лоӧ миян выль начальникыс?

— Висьтала, дзеблавны выль начальникӧс ог кут, — нюмдыштӧмӧн шуис Соков. — Лесоучастокса выль начальникӧн ме назначиті Семён Васильевич Кочевӧс...

— Правильнӧ! — горӧдіс Кузьпелев, аплодисментъяслысь шы вевттьыны зільӧмӧн. — Вӧр лэдзӧмлысь темпъяс Кочев оз чинты!

Собрание муніс вель дыр. Сёрнитісны гожся сезонын вӧр лэдзӧм йылысь, вӧр кылӧдӧм успешнӧя нуӧдӧм йылысь, а сэсся медбур стахановецъяслы вручайтісны премияяс.

Собрание вылысь муналігӧн вӧлі кыпӧдчӧ нин водз тулыслӧн зарни кыа, коді чуксаліс лесникъясӧс выль успехъясӧ, вӧр вӧсна тышын выль победаясӧ.