СӦВЕТ ВЛАСЬТ
Мый нӧ сійӧ Сӧвет власьтыс лоӧ? Кыті мый вежсис Октябрса революция бӧрын?
Временнӧй Правительство дырйи власьт вӧлі озыръяс киын, Сӧвет власьт дырйи — сӧмын уджалысь (рабочӧй да гӧль крестьяна) киын. Коймӧд Ставрочмувывса Сӧветъяслӧн съезд шуис: «Ӧнія дырйи, кор уджалысь йӧз вермасьӧ, босьтӧ аслас киӧ власьт, оз позь лэдзны буржуйясӧс некытчӧ, некутшӧм мыжа удж вылӧ сибӧдны... Став власьтыс мед вӧлі уджалысь йӧз киын и найӧн бӧрйӧм рабочӧй-крестьяна Сӧветъяс ордын».
Войдӧр вӧлі озыръяс ыджыдалӧны уджалысь йӧз вылын, Сӧвет власьт дырйи уджалысь йӧз ыджыдалӧ озыръяс вылын.
Сӧвет власьт мырддис озыръяслысь видз-му, вӧр-ва, пабрик-заводъяс, кӧрт туйяс, банкъяс, сетіс уджалысь йӧз киӧ.
Медым дорйыны уджалысь йӧзӧс ставмувывса озыръясысь, Сӧвет власьт лӧсьӧдіс Гӧрд Армия. Гӧрд Армияын служитӧны став уджалысь йӧзыс; сӧмын озыръясӧс сэтчӧ оз сибӧдны.
Кыдзи нӧ да кодъяс бӧрйыссьӧны Сӧветъясӧ?
Россияын ӧні юрнуӧдан власьт — Ставрочмувывса Сӧветъяслӧн Съезд. Сэтчӧ ыстыссьӧ карса Сӧветъяссянь быд 25 сюрс бӧрйысь пӧвстысь 1 депутат, губерняувса Сӧветъяс Съездъяссянь быд 125 сюрс олысь морт вылӧ 1 депутат. Ставрочмувывса Сӧветъяслӧн Съезд чукӧртчывлӧ этша вылӧ кыкысь во кежлӧ.
Ставрочмувывса Сӧветъяслӧн Съезд бӧрйӧ Исполнительнӧй Комитет 200 мортӧдз.
Исполнительнӧй Комитет лӧсьӧдӧ законъяс, туйдӧ Правительстволысь удж, бӧрйӧ аскостсьыс Народнӧй Комиссаръясӧс. Народнӧй Комиссаръяслӧн Сӧвет вермӧ лэдзавны декретъяс, сӧмын быд декрет йылысь висьталӧ Исполнительнӧй Комитетлы. Народнӧй Комиссаръяс Сӧветлысь декретъяссӧ Исполнительнӧй Комитет вермӧ вежны, либӧ дзикӧдз дугӧдны.
Обласьтувса Съездъяс вылӧ бӧрйыссьӧны карса Сӧветъясысь 5 сюрс бӧрйысь пиысь 1 депутат, карувса (уезднӧй) Съездъясысь быд 25 сюрс морт вылӧ 1 депутат. Сӧмын мед став депутатыс 500 мортысь уна эз вӧв.
Губерняувса Съездъяс вылӧ — Карса Сӧветъясысь 2 сюрс бӧрйысь пиысь 1 депутат, вӧлӧсьтувса съездъясысь 10 сюрс морт вылӧ 1 депутат. Сӧмын мед став депутатыс 300 мортысь уна эз вӧв. Губерняувса Съезд чукӧрттӧдз кӧ чукӧртчывласны карувса съездъяс, сэки депутатъяс вӧлӧсьтувса съездъяс вылын пыдди бӧрйысьӧны карувса съездъяс вылын.
Карувса (уезднӧй) Съездъяс вылӧ бӧрйыссьӧны сиктъясса Сӧветъясысь быд сюрс морт пытшкысь 1 депутат; сӧмын мед став депутатыс 300 мортысь уна эз вӧв.
Вӧлӧсьтувса съездъяс вылӧ бӧрйыссьӧны быд сиктса Сӧветъясысь 10 шлен пиысь 1 депутат.
Съездъяс чукӧртчывлӧны этша вылӧ: обласьтувса — кыкысь во кежӧ; губерняувса да карувса — быд куим тӧлысь пиын ӧтчыд (нёльысь во кежлӧ), вӧлӧсьтувса — быд тӧлысьын ӧтчыд.
Сӧветъяслӧн съездъяс бӧрйӧны удж нуӧдысьӧс — Исполнительнӧй Комитет. Сэтчӧ бӧрйысьӧны: обласьтъясын, губерняясын — 25 мортӧдз, каръясын (уездъясын) — 20-ӧдз; вӧлӧсьтъясын — 10-ӧдз. Исполнительнӧй Комитет вылын ыджыдыс сійӧс бӧрйысь Сӧветъяслӧн Съезд.
Сӧветъясӧ каръясын бӧрйыссьӧны быд сюрс морт пытшкысь 1 депутат; сӧмын став депутатыс мед вӧлі 50 мортысь унджык, 1000 мортысь этшаджык; сиктъясын (да каръясын, кытӧні олысьыс 10.000 морт дорысь этшаджык) бӧрйысьӧ быд 100 морт вылӧ 1 депутат; сӧмын мед быд сиктын депутатыс вӧлі 3 морт дорысь унджык, 50 морт дорысь этшаджык.
Депутатъяс бӧрйысьӧны 3 тӧлысь кежӧ.
Быдлунся удж вылӧ Сӧветъяс бӧрйӧны Исполнительнӧй Комитетъяс, сиктъясын 5 мортӧдз, каръясын 3–15-ӧдз.
Сӧветъясӧс чукӧртлывлӧ Исполнительнӧй Комитет каръясын быд вежонын ӧтчыд, сиктъясын быд вежонын кыкысь.
Сӧветъясӧ бӧрйыны вермӧны и Сӧветъясӧ бӧрйыны позьӧ со кутшӧм йӧзӧс, кодъяслы тыри дас кӧкъямыс арӧс:
а) быдӧн, коді йӧзлы колан удж уджалӧ: рабочӧйяс, служащӧйяс, крестьянаяс, му уджалысь казакъяс, кодъяс барыш понда йӧзӧс оз уджӧдны,
б) армияын и флотын служитысь салдатъяс,
в) уджалысь йӧз да салдатъяс, кодъяс мыйлакӧ уджавнысӧ эз кутны вермыны.
Бӧрйыны оз вермыны и бӧрйысьны оз позь, кодъяс:
а) барыш понда йӧзӧс медӧн уджӧдӧны,
в) уджавтӧм докод вылӧ олӧны,
в) ас сьӧм вылас вузасьӧны,
г) манакъяс, попъяс,
д) важ полицияын служитлісны; важ сарлысь рӧдвужсӧ,
е) йӧйясӧс, опека улын олысьясӧс,
ж) кодъясӧс судитӧмаӧсь горш, янӧдан мыж понда мыйкӧдыра кежлӧ.
Бӧрйысьяс ассьыныс бӧрйӧм депутатсӧ быд кадӧ вермӧны бӧр корны да бӧрйыны выль мортӧс.
Россияса Сӧвет Республикалӧн гербыс со кутшӧм: гӧрд вев вылын, шонді югӧр пӧвстын, вӧчӧма чарла да мӧлӧт вежӧн-вежӧн, воропъяснас улӧ, гӧгӧрыс кытшовтӧдӧма шепъясӧн, сэсся гижӧма:
а)
б) Пролетарии всех стран, соединяйтесь!
Тӧргӧвӧй, Морскӧй, Военнӧй флаг (дӧрапас) вӧчсьӧ гӧрд дӧраысь, шуйга пельӧсас, шадз бердас зарни шыпасъяс Р. С. Ф. С. Р., либӧ гижӧд:
Озыръясыд ӧд велӧдчӧмаӧсь, сюсьӧсь гӧль йӧз дорсьыд. Лэдзан кӧ найӧс тшӧтш бӧрйысьны, найӧ быдлаӧ ассьыныс йӧзсӧ бӧръясны, став власьтсӧ ас кианыс босьтасны. Сы понда ӧні налы гӧлӧс абу сетӧма, найӧс оз позь Сӧветъясӧ бӧрйыны.
