КОМИСЕЛЬБАНКЫСЬ УДЖДЫСЬӦМ ЙЫЛЫСЬ
Крестьяналы овмӧс кыпӧдӧм вылӧ уджӧн сетысь Банк (дженьыда шусьӧ «Комисельбанк») удждӧ деньга кооперативъяслы, ӧтвыв видз-му уджалысь крестьяналы да торъя крестьяналы. Удждыны сельбанк вермӧ дыр кежлӧ и регыд кежлӧ. Регыд кежлӧ сетсьӧ деньга кооперативъяслы: видз-му уджалан кӧлуй ньӧбны, кӧйдысъяс ньӧбны, бур скӧтӧс лӧсьӧдавны, кӧдзӧмӧн турунъяс вӧдитны, видз-му содтыны, бурмӧдны, видз-му уджалӧмысь ӧтдор нажӧвитчыны (сир, дьӧгӧдь да мукӧдтор вӧчӧмӧн).
Дыр кежлӧ сетсьӧ ӧтвыв видз-му уджалысь крестьяналы, кооперативъяслы. Деньга удждыссьӧ гырысьджыкторъяс вӧчавны, шуам: кӧйдыс весалан пунктъяс, шабді вӧдитан машинаяс, вый вӧчан машинаяс, заводъяс, электричествояс, бур скӧтӧс быдтан пунктъяс лӧсьӧдӧм вылӧ да мукӧдтор вылӧ.
Торъя крестьяналы дыр кежлӧ деньга позьӧ сетны уна пельӧ юклӧмӧн му вӧдитны вуджигӧн, торъя выль оланінъясӧ овмӧдчигӧн, выль видз-му вӧчигъясӧн.
Сельбанкысь удждӧм деньга видзны позьӧ сӧмын мый вылӧ сетӧма. Налогъяс мынтыны, стрӧитчыны да мукӧдтор вылӧ видзны татшӧм деньга оз позь.
Коді кӧсйӧ удждысьны банкысь, колӧ ньӧбны водзвыв пай. Кооперативъяслы татшӧм пайяссӧ колӧ ньӧбавны став шленыс вылӧ.
Ӧтвылысь уджалысь крестьяналы, кооперативъяслы удждысьтӧдз колӧ чукӧртчывлыны став шленыслы ӧтлаӧ да лючки мӧвпавны, мый вылӧ кӧсйӧны удждысьны, уна-ӧ удждыны. Став татшӧм сёрнисӧ колӧ гижавны сёрнигижӧдӧ (протоколӧ). Ӧтчукӧртчӧмӧн став шленыслы колӧ сёрнитны сы понда, мед быдӧн вӧлі тӧдӧны, мый вылӧ позяс видзны удждӧм деньга, да ӧтмоз ставныс ас выланыс босьтасны срок кежлӧ мынтысьтӧмысь мыж, устав серти. Ӧтвыв уджалысь крестьяналы да кооперативъяслы дыр срок кежлӧ удждысигъясӧн колӧ вӧчны, мед некод оз пет найӧ артельысь, кооперативысь уджӧн деньга босьтӧм да видзӧм бӧрын уджйӧз помӧн мынтытӧдз. Ӧти да мӧд кӧ кутасны петны артельясысь, сэки оз ло лӧсьыд быдӧнлы — ӧти-кӧ, торкасны ассьыныс уджнысӧ, мӧд-кӧ, петкӧдасны мырдӧн налысь овмӧссӧ, кыскаласны судъясӧ. Сы понда быд удждысигӧн мед став шленыс сулалӧны вӧлі ӧтмоз мӧда-мӧдныслы отсалӧмӧн.
Миян йӧзыд ас пемыдлуныс понда унаысь на оз кут ассьыс кывсӧ, сы понда лоӧ на босьтавны кооперативъяслысь да став удждысьысьясыслысь лыд вылӧ овмӧссӧ залог пыдди. Тадзӧн лыд вылӧ овмӧс босьтӧмӧн некод оз кут мынны уджйӧзысь, оз кӧ мынты деньгаӧн, вузаласны сылысь лишаланджык кӧлуйяссӧ (скӧт, стрӧйба да видз-му уджалан кӧлуйясысь ӧтдор). Лыд вылӧ босьтӧм гижӧдъяс кырымавлӧны став шленыс, на бӧрын эскӧдӧ (удостоверяйтӧ) волисполком.
Заклад пыдди лыдӧ босьтӧм овмӧслӧн доныс колӧ лоны удждан деньга лыдысь унджык 12−15 прӧчентӧн.
Удждысьтӧдз, ёна мӧвпалӧм бӧрын, колӧ вӧчны смета, мый вылӧ кӧсйӧны корны деньгасӧ. Татшӧм сметаын колӧ урчитавны став рӧскодсӧ, мый вылӧ кӧсйӧны видзны удждӧм деньга. Смета гижны кужас быд грамотнӧй морт, мӧвпавны сідзи жӧ. Гырысьджык заводъяс да электричествояс лӧсьӧдалігӧн смета гижны, дерт, лоӧ корлыны тӧдысь мортӧс, крестьяниныд сэні оз куж ставсӧ лючки артавны.
Сідзи жӧ крестьянин оз вермы артавны помӧдз выль оланінъясӧ мунігӧн. Сэки сылы отсаласны агроном, му мурталысь (землемер), лесничӧй да мукӧд велӧдчӧм йӧз.
Выль оланінӧ мунтӧдз колӧ помӧдз сёрнитны земельнӧй отделын.
Бура мӧвпалӧмӧн да сьӧлӧмысь уджӧ кутчысьӧмӧн удждысьысь крестьяна вермасны ёна кыпӧдны ассьыныс овмӧснысӧ, крестьяналӧн кӧ овмӧс кыптас быдлаын — ёнмас миян государствоным, сы понда сӧвет власьт тайӧ воясӧ медъёна кутчысьӧ крестьянаӧс кыпӧдны, мед эськӧ йӧзлӧн водзӧ олӧм лоӧ асшӧрӧн, тырмидз, лӧсьыд, кокньыд.
Климушев.
