МЫЙ ШУИС КОММУНИСТ ПАРТИЯЛӦН 13-ӧд СЪЕЗД ДЕРЕВНЯ ЙЫЛЫСЬ
Ёна сёрнитісны 13-ӧд съезд выланыс коммунистъяс крестьяна костын уджалӧм йылысь.
Медвойдӧр сэні шуисны со мый: ӧні бара деревняын пондіс тӧдчыны озырмӧм да гӧльмӧм. Ӧткымын гӧльджык крестьянаыс война бӧрын да быдсяма приччаяс понда ӧтарӧ гӧльмӧ. Мукӧдыс, олысьджык йӧзыс, заводитчӧны вузасьны, сеталӧны уджӧн нянь да сьӧм судзсьытӧмъяслы — сійӧн озырмӧны.
Отсӧг вермытӧмъяслы.
Сьӧлӧмсяньыс, чорыда думайтіс съезд, кыдз отсавны бедноталы, кыдзи сійӧс видзны озыр крестьяна кипод улӧ шедӧмысь, кыдзи отсавны сылы овмӧссӧ кыпӧдны.
Коді миян деревняын беднотаыс?
Унджык уна посни челядя крестьянаыс, кодлӧн гырысь уджалысьыс абу. Сэсся — ӧтка дӧва бабаяс, красноармеечьяслӧн семьяясыс, бобыльяс.
Крестьяналы колӧ тӧдны, мый шуис съезд гӧль крестьяналы отсалӧм йылысь.
Тӧдны кӧ пондасны — вермасны вӧчны сійӧ шуӧм сертиыс.
Медвойдӧр съезд шуис отсавны ӧтувтчӧм крестьяналы. «Партия пондас отсавны ӧтвылысь уджалысьяслы — ӧтувтчӧмӧн му уджалысьяслы, ӧтвылысь видз пуктысьяслы, ӧти скӧтӧн уджалысьяслы, вый ли мукӧдтор вӧчны ӧтувтчысьяслы. Пондас отсавны агроном пыр сӧветӧн да сэтшӧм уджъяс вылас сьӧм удждӧмӧн».
Тадз шуис съезд. Тайӧ со мый лоӧ: шуам, вит-квайт морт кӧсйӧны ӧтвылысь кӧдзны, гӧрны ли, ӧтвылысь чукӧртны йӧв-вый вузалӧм вылӧ; сійӧ вит-квайт мортыс восьтӧны кутшӧмкӧ пӧра кежлӧ, во кежлӧ ли, колӧкӧ, век кежлӧ артель, сэсся артельнас пырӧны кооператив союзӧ. Татшӧм йӧзыслы и шуӧ партия отсавны медвойдӧр.
Овмӧс кыпӧдӧм вылӧ сьӧм удждӧм.
Отсавныд он вермы крестьяналы овмӧснысӧ кыпӧдны, он кӧ понды налы сьӧм удждыны, медвойдӧр гӧльджыкъяслы да шӧркоддьӧмыслы. Сы понда партиялӧн съезд шуис 6 тӧлысьӧн сетны сьӧм Сельскокӧзяйственнӧй банклы. Сэсся вӧчны сідзи, мед эськӧ прӧчентсӧ позис этшаджык босьтны крестьяналысь. Сельскокӧзяйственнӧй банклы колӧ сідз уджавны, мед эськӧ дядьӧыд удждысьныд эз мун озыр морт ордӧ, а банкӧ локтіс.
Коді отсалас крестьяналы ӧтувтчыны кооперативӧ да банкысь удждысьны?
Съездыд гӧгӧрвоӧма: Мӧскуаад шунытӧ абу сьӧкыд, вӧчны шуӧм сертиыс кутшӧмкӧ кӧ Парчӧгын сьӧкыдджык лоӧ. Колӧ корсьны деревняад сэтшӧм организация, коді эськӧ отсаліс гӧль крестьянаыслы ӧтувтчыны. Съездыд индіс крестьяналы: тайӧ пӧ вермас вӧчны крестьяналӧн комитет (
Кресткомъяс важ мозыс пондасны отсавны красноармееч семьялы, война дырйи доймӧмъяслы, бать-мамтӧм челядьлы, сотчӧмъяслы, отсавны школаяслы — нуны став важ уджсӧ.
Сы кындзи крестьяналы колӧ водзмӧстны кресткомтӧ мӧд удж вылӧ.
Мед босьтчасны кресткомъяс отсавны гӧльджык крестьянаыслы ӧтувтчыны кооперативъясӧ, кокньӧдны налы кооперативас пырӧмсӧ пайсӧ налы ньӧбӧмӧн; мед пондасны отсавны гӧльджыкъяслы босьтны ас киас кооперация уджсӧ правленньӧас на костысь йӧзӧс бӧрйӧмӧн.
Кресткомлы сэсся колӧ видзӧдны, мед омӧля олысьяслы вӧлі кокньӧд налог мынтігъясӧн, вӧр босьтігӧн, кресткомлы колӧ лӧсьӧдчыны-сёрнитны банккӧд сьӧм уджӧн сетӧм йылысь. Колӧ сылы восьтавны быдсяма артельяс ӧтвылысь уджавны, колӧ судзӧдавны му уджалан машинаяс. Колӧ гӧль костсьыс бӧръявны йӧзӧс сӧветъясӧ.
Тадзи пӧ колӧ лӧсьӧдны уджсӧ кресткомлысь — шуис съезд.
Велӧдчытӧг ылӧ он во.
Оз вермы миян деревняыд кок вылас сувтны, важ моз кӧ пондас велӧдчытӧг, пемыдӧн овны. Уна-уна ӧд колӧ тӧдны, овмӧстӧ кӧ кыпӧдны кӧсъян. Сы понда агрономтӧ колӧ ёна дӧзьӧритны, мый висьталас, кывзыны; колӧ велӧдчыны сылысь, дай сылы аслыс колӧ отсавны, мыйӧн верман, мед эз тшыгъяв. Сідз жӧ велӧдысьтӧ. Велӧдчытӧм мортыд мыр кодь. Кытчӧ ӧні ныртӧ сюян, он кӧ куж лыддьыны ни гижны? Сы понда и велӧдысьыдлы колӧ отсыштны, ачыд кӧ кӧсъян мыйсюрӧ тӧдмыштны да челядьтӧ велӧдны.
Тадзи и съездыд шуис.
Нывбабаясӧс тшӧтш колӧ удж бердас сибӧдны.
Пемыдлуныд да важ дінад кутчысьӧмыд оз на лэдзны нывбабатӧ «мортӧ» воны. Шочиника на кӧнкӧ сё морт пытшкысь 2−3 нывбабаӧс сӧветъяссьыд аддзан. Уна на эм сэтшӧминъяс, кӧні сизим воӧн нывбабаыд шысӧ эз на сетлыны.
Со мый понда съезд шуис: ыджыд удж пыдди пӧ колӧ пуктыны нывбаба костын уджалӧм. Колӧ пӧ найӧс тшӧтш кыскыны выль олӧм лӧсьӧдан удж бердас. Колӧ пӧ бӧръявны найӧс сӧветъясӧ, кооперативӧ, кресткомӧ. Уджалігас ӧдйӧджык быдтор вылӧ велаласны, синъясныс воссяс.
Сэсся кывлывлам — миян служакъяс, суддяяс омӧля сёрнитӧны нывбабакӧд, оз дорйыны найӧс, кор колӧ дорйыныс.
Съездыд шуис, важ мозыс пӧ оз нин ков вӧчны, водзӧ кежлӧ пӧ сідз уджалысьяссӧ асьнысӧ колӧ мыждыны.
Партиялӧн ӧдзӧсыс крестьяналы восьса.
Ещӧ ӧти зэв ыджыд буртор вӧчис 13-ӧд съезд. Бӧръя воясӧ коммунист партияӧ вӧлі пӧшти рабочӧйясӧс сӧмын босьтӧны. 13-ӧд съезд шуис: «Заводитны бара босьтны партияӧ крестьянаӧс. Босьтны медӧн уджалысьясӧс (батрак), гӧльджык крестьянасӧ, бурджыкъяссӧ шӧркоддьӧма олысьяс пытшсьыс, Гӧрд армияын вӧвлӧм йӧзӧс, коммунист партиялы отсасьысьясӧс, сӧвет власьт дор сулалысьясӧс.
Сідзжӧ колӧ босьтны партияӧ сэтшӧм крестьянаӧс, кодъяс деревняад нырщикалӧны, мукӧдсӧ водзмӧстӧны: кодъяс ас выннаныс, йӧзӧс медавтӧг, мӧд крестьянинӧс личкытӧг, ассьыныс овмӧссӧ кыпӧдны — выль ногӧн му уджавны босьтчӧны, ӧтувтчӧны мӧда-мӧдыскӧд овмӧс кыпӧдан уджсӧ нуӧдны».
Ӧдзӧсыс крестьяналы партияад воссьӧма.
Ӧтвылысь коммунистъяскӧд босьтчӧй ассьыныд олӧмтӧ кокньӧдны 13-ӧд коммунист партия съезд шуӧм-индӧм серти.
Р. С.
