МЫЙ ШУИС КООПЕРАЦИЯ ЙЫЛЫСЬ КОММУНИСТ ПАРТИЯЛӦН 13-ӦД СЪЕЗД
Дас коймӧд съезд вылын медыджыд сёрни вӧлі кооперация йылысь. Коммунистъяс шуисны: колӧ пӧ ёнмӧдны кооперацияӧс, отсавны сылы, мед сійӧ вермас водзсасьны купечьяскӧд, дзескӧдны найӧс. Вӧльнӧй тӧрговля лэдзӧм бӧрын купечыд уськӧдчис зепъяссӧ тыртны. Вӧльнӧй купеч кутіс сувтны крестьянаа-государствоа шӧракостӧ. Революция бӧрын, сьӧкыд воясас, кооперативыд босьтчыліс тӧваръяссӧ юклӧмӧн сетавны: сэкитӧ сійӧ эз вӧв лавка кодь. Кооперация зэв ёна отсаліс Сӧвет власьтлы да уджалысь йӧзлы революция вӧчигӧн. Ӧні, революция бӧрын, Сӧвет власьт дырйи кооперативыд вермас лоны ён. Мукӧд державаясад ӧд, кытӧн Сӧвет власьтыс на абу, кооперативъястӧ дзескӧдӧны быд ног, джагӧдӧны, тупкалӧны. Дас воясӧн сэтӧн сьӧкыд сылы кыптыны, да и кооперативъясыд сэтӧн сулалӧны капиталистъяс-буржуйяс дор, оз уджалысь эмбуртӧм йӧз дор. Миян уджалысь йӧз власьтыд дырйи кооперативыдлы сетсьӧ быдсяма кокньӧд, льӧгӧта, сійӧн кооперативъясыд миян вермасны лоны зэв вынаӧсь да ёнӧсь, да мукӧд государство серти сёысь ӧдйӧ вермасны кыпӧдчыны дай ӧтувтчыны ас пытшкас став уджалысь-мырсьысь йӧзыс. Сӧмын кооператив пыр ми вермам ӧтувтны уджалысь йӧзӧс, крестьянаӧс да рабочӧйӧс, мед налы кокниджык лои овны. Сійӧн 13-ӧд съездыд шуис — кооперативыд пӧ колӧ быдлаын. Сідзжӧ ёна кооперативыд миян колӧ нӧшта на сы вылӧ, мед ми вермам кутны усьӧмысь выль чорыд деньганымӧс. Вӧльнӧй тӧрговляыд ёна паськалігас вермас деньга реформатӧ бырӧдны, воштыны, мыйысь крестьянаыдлы вермас лоны бара зэв сьӧкыд.
13-ӧд съезд шуис деревняса кооператив кыпӧдӧм пыр кыпӧдны став крестьянскӧй олӧмсӧ; кооперативӧ ӧтувтчӧмӧн гӧль да шӧра олысь крестьянаӧс мездыны уджӧн сетысь спекулянт кипод улысь.
Кооперативыдлӧн бура вермас мунны уджыд, оз кӧ крестьяна сетчыны озыр киӧ (спекулянтлы): деревняса купечыд ӧд сійӧ и кыйӧдӧ — оз-ӧ позь кыдзкӧ кооперативтӧ уськӧдны крестьяна син водзад да босьтны ас киас лавка пыдди. Мед кооперативӧ пырасны деревняын ӧтув уджалысь чукӧръясыс: том йӧз союз, партия, профсоюз, Всеработземлес (вӧр-му вылын уджалысьлӧн чукӧр),
Коммунист партиялӧн 13-ӧд съезд нӧшта со мый шуис кооперация кыпӧдӧм удж йылысь:
1) Колӧ пӧ сетны деревняса кооперативъяслы унджык самостоятельносьт, мед сы пыр крестьяна асьныс вермасны ёнджыка уджавны ас кооперативаныс.
2) Став кооперативъяслы регыдджыка помавны добровольнӧй шленство вылӧ вуджӧм.
3) Воны сэтчӧдз, мед кооперативъясас ӧтувтчӧм йӧзлы (пай пуктысьлы, шленлы) тӧвар вузассис донтӧмджыка купеч лавка серти.
4) Кооперативлы колӧ мунны паныд ньӧбысьлы: сетны сылы медколанторсӧ, а оз ков вузасьны купеч моз быдсяма колан и неколан тӧварӧн.
5) Сэсся мед кооперативын уджалысьяс вӧліны сьӧлӧм серти ньӧбысьлы: мед вузасьысьяс вӧліны бур кылаӧсь, мед эз кыдзсюрӧ матьӧн да кватьӧн ньӧбасьысьяскӧд сёрнитны, кооперативса вузасьысьяс вӧліны бурджыкӧсь, колӧ асьнысӧ найӧс бурӧ жӧ пуктыны.
6) Мед кооперация кыпӧдӧм удж муніс бурджыка, бура уджалысь кооперативӧс колӧ сувтӧдны орччӧн лёккӧд да петкӧдлыны ставыслы — кыдзи колӧ уджавны, мед ставыс лоисны сэтшӧм жӧ бурӧсь.
7) Мед уджалысь йӧз пырас кооперативӧ, мед кооператив шленъяс водзын уджалысьясыслы вӧчлывлӧны тыр отчёт ас уджалӧм йывсьыс, мед быд морт аддзис, кыдз сылӧн кооперативыс нуӧдӧ ассьыс уджсӧ, дай вермис ассяньыс отсавны.
8) Зэв ыджыд колантор нӧшта: мед кооперативӧ тшӧтш пырасны нывбабаяс, мед найӧ тшӧтш кутасны уджавны бӧрйӧм йӧз костас. Кооперативлы колӧ нывбабаӧс мездыны, нетшыштны ас кӧзяйствосьыс кага ясли вӧчӧм пыр да мукӧд пӧлӧс ӧтувъя оланінъяс лӧсьӧдӧм пыр.
9) Мед ёнджыка лад вылӧ воштыны кооператив уджсӧ, колӧ лӧсьӧдны нигаяс да газетъяс, лӧсьӧдны бурджык велӧдысь йӧзӧс (инструкторъясӧс). На пыр бурджыка позьӧ велавны, кыдз уджавны кооперативъяслы.
10) Став посньыдикаӧн вузасьӧм колӧ лоны кооператив киын. Кытӧн кооператив вермӧ нин водзсасьны купечкӧд, государство посньыдикаӧн вузасьны оз кут.
Со мый шуис кооператив йылысь, бур туйдысь Ленин велӧдӧм тшӧктӧм серти, Коммунист партиялӧн 13-ӧд съезд.
Босьтчамӧй жӧ вайӧ, коми йӧзӧй, кыпӧдны да ёнмӧдны кооператив пыр ассьыным олӧмнымӧс!
А. А. Попов.
