НЫР

I

Март 25 лунӧ Петербургын лоис шензьӧданатор. Вознесенскӧй проспект вылын олысь шырсьысь-бритчысь Иван Яковлевич (овыс вошӧма нин, и весиг ӧшлӧг вылас — кӧні серпасалӧма майтӧгалӧм бан бока мужичӧйӧс да «И вир лэдзӧны» гижӧдтор — немтор сэсся абу пасйӧма) садьмис зэв водз да кыліс пӧсь нянь дук. Кыпӧдчыштіс крӧвать вылас да аддзис: гӧтырыс, ёна пыдди пуктана ань, кофе юны зэв радейтысь, кыскаліс пачсьыс сӧмын на пӧжалӧм нянь.

— Талун ме, Прасковья Осиповна, кофетӧ ог ю, — шуис Иван Яковлевич, — сы пыдди пӧсь няньтӧ лукйӧн сёйыштны окота.

(Иван Яковлевич кӧсйис эськӧ видлыны и сійӧс, и тайӧс, но тӧдіс: кыкнансӧ ӧтпырйӧ корны оз позь, Прасковья Осиповна татшӧмтортӧ оз радейт). «Мед йӧйыс няньсӧ сёяс, меным жӧ бурджык, — ас кежсьыс мӧвпыштіс гӧтырыс, — кофеыс меным унджык вичмас». И чӧвтіс пызан вылас ӧти пӧжас.

Иван Яковлевич йӧзаддза пасьталіс дӧрӧм вывтіыс фрак да пызан саяс пуксьӧм бӧрын кисьтыштіс сов, весаліс кык юр лук, босьтіс киас пурт да зумыштчӧмӧн мӧдіс шӧравны нянь. Джынъяліс, видзӧдліс шӧрас и шемӧсмис — мыйкӧ еджыд тыдалӧ. Видзчысьӧмпырысь гудйыштіс пуртнас да видліс чунь помъяснас. «Зумыд! — шуис вомгорулас. — Мый нӧ тайӧ вермас лоны?»

Чуньяссӧ вӧйтліс да перйис — ныр!.. Иван Яковлевич сідзи и уси ловнас, мӧдіс синсӧ тільны да видлавны: ныр, ныр тай и эм! Да быттьӧ ӧд на и зэв тӧдса. Иван Яковлевичлӧн чужӧмыс весиг вежыньтчыліс повзьӧмысла. Но гӧтырыслӧн скӧрлуныс пӧдтіс сылысь повзьӧмсӧ.

— Кодлысь тэ, скӧтина, нырсӧ вундін? — лёкысь горӧдіс Прасковья Осиповна. — Лытун! Пьянник! Ме ачым тэ вылӧ полицияӧ удта. Рӧзбойник этатшӧм! Куим мортсянь нин кывлі, бритігас пӧ ныръяснысӧ сэтшӧма летан — ӧдва и кутчысьӧны.

Но Иван Яковлевич и сідз кулӧм нисьӧ ловъя вӧлі. Сійӧ тӧдмаліс: тайӧ нырыс — коллежскӧй асессор Ковалёвлӧн, кодӧс бритлывліс быд середа да вӧскресенньӧ.

— Сулав, Прасковья Осиповна! Ме гартышта сійӧс рузумторйӧ да пукта пельӧсас: мед неуна куйлыштас сэні, а бӧрыннас петкӧда.

— Кывзыны весиг ог кӧсйы! Медым ме лэдзи аслам жырйын вундӧм нырлы куйлыны?.. Кос печкан! Кужан сӧмын бритванад ремень кузя новлӧдлыны, а регыд и вольпась шонтыны он кут сяммыны, кырсалысь, кӧин! Медым ме тэ пыдди сёрниті полицейскӧйяскӧд?.. Ак тэ, порсь, мӧмӧт! Ну сійӧс, ну, кытчӧ кӧсъян! Дуксӧ мед весиг эг кыв!

Иван Яковлевич дзикӧдз шӧйӧвошис. Мӧвпаліс, мӧвпаліс — и эз тӧд, мый думыштны.

— Чӧртыс тӧдӧ, кыдзи тайӧ артмис, — шуис бӧръяпомыс пель сайсӧ гыжйыштӧмӧн. — Код юрӧн али мый тӧрыт локсьӧма? Дай оз вермы татшӧмыс лоны: няньыс ӧд пӧжалӧмтор, а нырыс дзик нин мӧдтор. Сё дивӧ!

Иван Яковлевич лӧнис. А кор думыштіс, мый полицейскӧйяс аддзасны нырсӧ да мыждасны сійӧс, тшук садьсӧ эз вошты. Сылы каститчис нин ыргӧнӧн мичаа серлӧдлӧм алӧй юрйыв, шпага... и Иван Яковлевич тірзис став тушанас. Сэсся сійӧ судзӧдіс кӧлуйшойсӧ — улыс платтьӧсӧ да сапӧгсӧ, пасьтасис да Прасковья Осиповналӧн пычкысьӧм улӧ гартыштіс нырсӧ рузумторйӧ и петіс ывлаӧ.

Иван Яковлевич кӧсйис кытчӧкӧ гусьӧник сюйыштны сійӧс: либӧ воротаувса тумбаӧ, либӧ кыдзкӧ тӧдлытӧгыс уськӧдны да уйкнитны уличкостас. Но рӧкыд вылӧ, пыр кутшӧмкӧ тӧдса морт паныдасис да юасис, кытчӧ пӧ мунан, кодӧс пӧ та водза бритны мӧдӧмыд. Та вӧсна Иван Яковлевич некыдз эз вермы аддзыны колана комсӧ. Ӧтчыдысь эськӧ артмис нин уськӧднысӧ, но будочник ылысянь на ӧлӧдіс алебарданас индӧмӧн: «Лэпты! Со тай мыйкӧ уськӧдін!» И Иван Яковлевичлы ковмис лэптыны нырсӧ да дзебыштны зептас. Сійӧ дзикӧдз пӧгибӧ воис, ӧд йӧзыс ывла вылас пыр содіс и содіс, лавка-вузасянінъясыс воссялісны да.

И Иван Яковлевич шуис ветлыны Исаакиевскӧй пос дорӧ: гашкӧ, кыдзкӧ-мыйкӧ артмас Неваӧ шкуркнитны?.. Но ме неуна мыжа, ӧд век на нинӧм эг висьтав тайӧ пыдди пуктана морт йывсьыс.

Иван Яковлевич, кыдзи и кипода став роч мортыс, тшӧкыдакодь юсьыліс. И кӧть быд лун бритіс йӧз тшӧкаяс, аслас бриттӧм и кольліс. Сылӧн фракыс (Иван Яковлевич некор эз новлы сюртук) вӧлі пегана; сідзсӧ сьӧд, но вижа-перкаль да руд чутъяса; юрйылыс лӧсталіс, а куим кизь пыддиыс ӧшалісны сунисторъяс. Иван Яковлевич торъя некодысь эз яндысьлы, и кор коллежскӧй асессор Ковалёв шуліс сылы бритігас: «Кияссьыд, Иван Яковлевич, век мыйӧнкӧ паркйӧ!» — сэки Иван Яковлевич вочавидзліс юалӧмӧн: «Мыйысь нӧ налы паркйынысӧ?» — «Ог тӧд, вокӧ, паркйӧ тай-а», — шуліс коллежскӧй асессор, и Иван Яковлевич табак нюшкыштӧм бӧрын майтӧгавліс сылы таысь и тшӧкасӧ, и ныр увсӧ, и пель сайсӧ, и тош увсӧ — ӧти кывйӧн, кыті окота вӧлі.

Тайӧ пыдди пуктана мортыс Исаакиевскӧй пос вылӧ нин воис. Медводз дзӧръялыштіс, сэсся кусыньтчыліс перилӧ вылас, быттьӧкӧ пос улас видзӧдліс, уна-ӧ чериыс уялӧ, и гусьӧник шыбитіс рузумӧ гартыштӧм нырсӧ. Лолыштіс — дас пудысь быттьӧ мынтӧдчис. Нюмыс весиг петіс. Сы пыдди медым мунны чина йӧзлысь тшӧкаяс бритны, Иван Яковлевич веськыда мӧдӧдчис «Кушанье и чай» нима кабакӧ пунш стӧкан юавны, но виччысьтӧг казяліс Исаакиевскӧй пос помысь лӧсьыд туша-модаа, пашкыр бантоша, куим пельӧса шляпаа, шпагаа квартальнӧй надзирательӧс. Иван Яковлевич кынмис, а квартальнӧй сэккості легӧдіс чуньнас да шуаліс:

— Матыстчывлы ноко татчӧ!

Иван Яковлевич ылысянь на пӧрччис картузсӧ, чожа матыстчис да шуис:

— Видза оланныд, ваше благородие!

— Абу эськӧ благородие да; ноко висьтав, мый вӧчин пос вылас?

— Сё ей бог, бритны ветлі, да сӧмын видзӧдлі, визув-ӧ ваыс.

— Пӧръясян, пӧръясян! Он на сідз-тадз мынтӧдчы. Висьтав, ноко!

— Ме тіянӧс кыкысь вежоннас, весиг куимысь кыв ни джын шутӧг бритны кута, — вочавидзис Иван Яковлевич.

— Тайӧ тшаква! Ме дорӧ куим бритчысь волӧ, да ыджыд чесьтӧн на тайӧс лыддьӧны. А тэ вай висьтав, мый сэн вӧчин?

Иван Яковлевич кельдӧдіс... Но тані лоӧмторйыс вошӧ ру пиӧ, и водзӧ мый лоис, абу тӧдса.

II

Коллежскӧй асессор Ковалёв садьмис зэв водз и вӧчис вомнас: «брр...» — тадзи сійӧ вӧчис быд садьмигӧн, кӧть и ачыс эз гӧгӧрво, мый могысь. Ковалёв нюжмасьыштіс, тшӧктіс вайны пызан вылын сулалысь неыджыд рӧмпӧштан. Сійӧ кӧсйис видзӧдлыны ныр вылас чеччыштӧм пупыш вылӧ. И ёна шемӧсмис: ӧд ныр пыддиыс вӧлі дзик шыльыд места! Ковалёв повзис да тшӧктіс ва вайны, тільыштіс синсӧ кузьчышъянӧн: збыль, нырыс абу! Сійӧ кутіс видлавны асьсӧ кинас: гашкӧ пӧ, узя да? Оз кӧ узь-а... Коллежскӧй асессор Ковалёв чеччыштіс крӧватьсьыс, выльысь на видзӧдліс: абу нырыс!.. Сійӧ пыр жӧ тшӧктіс вайны паськӧмсӧ да лэбыштіс веськыда обер-полицмейстер дорӧ.

Но сэккості колӧ мыйкӧ висьтыштны Ковалёв йылысь, медым лыддьысьысь тӧдіс, мыйсяма тайӧ коллежскӧй асессор. Ӧтияс асессорнас лоины аттестатъяс отсӧгӧн, мӧдъяс — Кавказын, и орччӧдны найӧс некыдз оз позь. Найӧ зэв ёна торъялӧны. Велӧдчӧм коллежскӧй асессоръяс... Но Россия сэтшӧм тешкодь му: шуан кӧ мыйкӧ ӧти коллежскӧй асессор йылысь, став асессорыс, Ригасянь Камчаткаӧдз, думыштасны ас выланыс. Сідзи жӧ и мукӧд чина пӧвстын. Ковалёв вӧлі кавказса коллежскӧй асессорӧн, кык во на сӧмын, и та вӧсна весиг здук кежлӧ эз вермы вунӧдлыны та йылысь. А медым нӧшта бурджыкӧн петкӧдчыны, пыр висьтасьліс эз коллежскӧй асессорӧн, а майорӧн. «Кывзы, сьӧлӧмшӧр, — шуліс сійӧ манишкаясӧн ывлаын вузасьысь аньлы, — тэ волы ме дорӧ гортӧ; патераӧй Садовӧйын; юав сӧмын, тані-ӧ олӧ майор Ковалёв — и быдӧн тэныд петкӧдлас». А мичаникӧс кӧ паныдавліс, гусьӧнмоз содтыліс корӧм дорас: «Юав, рочакань, майор Ковалёвлысь патерасӧ». Та понда и ми кутам шуны тайӧ коллежскӧй асессорсӧ майорӧн.

Майор Ковалёв быд лун гуляйтліс Невскӧй проспектӧд. Манишкаыслӧн юрйылыс век вӧлі сӧстӧм да крахмалитӧм. Сылӧн кодь бантошсӧ и ӧні на позьӧ аддзыны губерняса да уездса му мурталысьяслысь, архитекторъяслысь да полкса бурдӧдысьяслысь, полицейскӧйяслысь да бостонӧн бура ворсысь, гӧгрӧс банйӧм чужӧма мужичӧйяслысь: татшӧм бантошъясыс мунӧны дзик бандзибныс шӧрӧд да воӧны веськыда нырӧдзныс. Майор Ковалёв новліс сердолика да герба быдсяма чунькытш, мукӧд вылас вӧлі весиг гижӧма: середа, четверг, выльлун да с.в. Майор Ковалёв воис Петербургӧ корсьны аслас чинлы лӧсялана бур удж: артмас кӧ, вице-губернаторӧн, оз кӧ — экзекуторӧн кутшӧмкӧ тӧдчана департаментын. Майор Ковалёв и гӧтрасис на эськӧ, гӧтырпуыскӧд кӧ кыксё сюрс сетісны. И та вӧсна лыддьысьысь вермас ачыс гӧгӧрвоны майорӧс, кор сійӧ аддзис шӧркоддьӧм лӧсьыдик ныр пыддиыс шыльыд места.

Но извозчикъяс эз тыдавны, и Ковалёвлы ковмис мунны подӧн, плаш пытшкӧ тӧбсьӧмӧн да чужӧмсӧ дӧраторйӧн вевттьӧмӧн, быттьӧ нырсьыс вир петӧ. «Каститчис кӧ-а: оз вермы нырӧй прӧста вошны», — мӧвпыштіс сійӧ да пырис кондитерскӧйӧ видзӧдлыны рӧмпӧштанӧ. Бур, сэні некод эз вӧв: зонкаяс чышкалісны джодж да сувтӧдалісны улӧсъяс; кодсюрӧяс унзіль синмаӧсь петкӧдалісны подносъяс вылын пӧсь пирӧгъяс; пызанъяс да улӧсъяс вылын туплясисны кофеӧн кӧтӧдӧм тӧрытъя газетъяс. «Но, слабог, некод абу, — нурбыльтіс Ковалёв, — ӧні позьӧ видзӧдлыны». Полӧм сорӧн матыстчис рӧмпӧштан дорӧ да видзӧдліс. «Чӧртыс тӧдӧ мый тайӧ! — шуис сійӧ, сьӧлыштіс да. — Кӧть нин мыйкӧ мед ныр пыдди вӧлі, а ӧд нинӧм абу!..»

Дӧзмӧмпырысь вом дорсӧ курччӧмӧн Ковалёв петіс кондитерскӧйысь, эз артмы сылӧн кыдзи век видзӧдны йӧз вылӧ да нюмъявны. Виччысьтӧг Ковалёв сувтіс ӧти керка ӧдзӧсъяс весьтӧ. Син водзас петкӧдчис шензьӧдана серпас: кильчӧ весьтас сувтіс карета; ӧдзӧсъясыс воссисны; копыртчылӧмӧн чеччыштіс мундира морт да котӧртіс поскӧдыс вывлань. Кутшӧма жӧ весьӧпӧрис да шемӧсмис Ковалёв, кор тӧдмаліс ассьыс нырсӧ! И синмас ставыс быттьӧ путкыльтчис. Сійӧ ӧдва сулаліс, сырмис кынтан висьӧмысь моз, но шуис аслыс виччысьлыны. Кык минут мысти нырыс збыльысь петіс. Сійӧ вӧлі джуджыд юрйыла, зарниӧн баситӧм мундира; няр улыс гача, а бокас ӧшаліс шпага. Бордъясӧн мичмӧдӧм шляпа сертиыс позис шуны: тайӧ — статскӧй сӧветник. И став сертиыс вӧлі тӧдчӧ: ныр муніс кытчӧкӧ могӧн. Сійӧ видзӧдліс ӧтарӧ-мӧдарӧ, горӧдіс вӧв вӧтлысьлы, вайӧд пӧ каретатӧ, сӧліс и муніс.

Коньӧр Ковалёв нымӧн эз йӧймы. Сійӧ эз тӧд: кыдзи тайӧ лоӧмтор йывсьыс и мӧвпыштны. Кыдз нӧ тадзсӧ вермас лоны? Сылӧн нырыс тӧрыт на вӧлі чужӧм вылас, эз вермы асшӧра овны, а талун мундира! Ковалёв котӧрӧн уськӧдчис карета бӧрся. И бур, ылӧдз эз ковмы мунны: карета сувтіс Казанскӧй собор весьтӧ.

Ковалёв тэрмасьӧмӧн пырис соборӧ, писькӧдчис вичкоӧ гӧль паськӧма бабъяс пӧвстӧд, кодъяс вылын водзынджык ёна серавлывліс: чужӧмъяссӧ найӧ вӧлі кӧрталӧмаӧсь, а синмыслы вӧчӧмаӧсь кык розь. Вичко пытшкын кевмысьыс этша вӧлі; найӧ ставныс сулалісны ӧдзӧс дорын. Шогысла Ковалёв весиг кевмысьнысӧ эз вермы да корсис синнас быд пельӧсысь мундира мортӧс. Аддзис жӧ сэсся. Ныр вӧлі дзебӧма чужӧмсӧ джуджыд юрйыв пытшкӧ да сьӧлӧмсяньыс кевмысис.

«Кыдзи бара-й сы дорӧ матыстчыны-а? — мӧвпаліс Ковалёв. — Ӧд сійӧ статскӧй сӧветник. Чӧртыс тӧдӧ, кыдзи тайӧс вӧчны!»

Ковалёв мӧдіс кызӧктыштавны ныркӧд орччӧн сулалігмоз, но мӧдыс ӧти здук кежлӧ эз эновтчыв кевмысьӧмысь да быд пӧрйӧ улӧдз копрасис.

— Милостивӧй государ... — збоймӧдчӧм могысь шыӧдчис Ковалёв, — милостивӧй государ...

— Мый тіянлы колӧ? — воча шыасис ныр, бергӧдчис да.

— Тешкодь эськӧ да, милостивӧй государ... Ме чайта... Тіянлы колӧ тӧдны ассьыныд местатӧ. И думыштны эг куж аддзыны тіянӧс... вичкоын.

— Кора прӧща, но ме нинӧм эг велав... Выльысь висьталӧй.

«Кыдзи нӧ сылы гӧгӧрвоӧдны?» — мӧвпыштіс Ковалёв, лолыштіс да заводитіс:

— Дерт, ме... ме майор. И абу лӧсьыд меным ныртӧг ветлӧдлыны. Воскресенскӧй пос вылын апельсинӧн вузасьысь бабалы позьӧ на ныртӧг пукавны. Но меным... Сы мында керкаын нин лои тӧдмасьӧма нима аньяскӧд: Чехтарева, статскӧй сӧветница, и мукӧд... Думыштлӧй асьныд... (Та дырйи майор Ковалёв шыгыртліс пельпомсӧ.) Кора прӧща... видзӧдны кӧ та вылӧ бур оласнога морт ног... ті асьныд верманныд гӧгӧрвоны...

— Дзик нинӧм эг велав, — вочавидзис ныр. — Бурджыка висьталӧй.

— Милостивӧй государ... — шуис Ковалёв да тшапа содтіс: — Ме ог тӧд, мый ті кӧсйинныд шуны... Тані ӧд ставыс гӧгӧрвоана... Либӧ ті кӧсъянныд... Да ӧд ті менам нырӧй!

Ныр видзӧдліс майор вылӧ, и синкымъясыс букышмыштісны.

— Ті сорсинныд. Ме ачым аслам. Миян костын оз вермы лоны некутшӧм топыд йитӧд. Вицмундирныдлӧн кизьяс серти, ті мӧд ведомствоысь.

Тайӧс шуӧм бӧрын ныр бергӧдчис да кутіс водзӧ кевмысьны.

Ковалёв дзикӧдз дзугсис, эз тӧд, мый керны и мый думыштны. Тайӧ здукас кыліс платтьӧ кышӧдчан шы. Матыстчис олӧма нывбаба, ставнас прӧшвиӧн мичмӧдӧм паськӧма, и сыкӧд вӧсньыдик ныв, лӧсьыд мыгӧрсӧ тӧдчӧдысь еджыд платтьӧа, пирожнӧй кодь кокньыд, кельыдвиж шляпаа. На сайӧ сувтіс ыджыд бантоша да дас кык юрйыла кузь тушаа гайдук и восьтіс табак дозсӧ.

Ковалёв матыстчыштіс, мыччӧдіс манишкаыслысь батист юрйывсӧ, лӧсьӧдыштіс зарни чеп вылын ӧшалысь чунькытшъяссӧ да нюмъялӧмӧн видзӧдліс ныв вылӧ. Ныв копрасис тувсовъя нэриник дзоридз моз да вайӧдліс плеш дорас вӧсньыдик чуньяса еджыдик кисӧ. Ковалёв казяліс сылӧн шляпа улысь гӧгрӧсіник, еджыдсьыс-еджыд тшӧка да тувсовъя медводдза роза рӧмӧн мавтыштӧм бан бок, и нӧшта на паськыдджыка нюмъёвтіс. Но виччысьтӧг сійӧ чеччыштіс бокӧ, быттьӧ чишкасис: ӧд ныр пыддиыс сылӧн нинӧм эз вӧв, и забеднӧысла синваыс пычкысис. Ковалёв бергӧдчис шуны мундира мортлы, мый сійӧ абу статскӧй сӧветник, мый сійӧ лытун, мый сійӧ — сӧмын ныр... Но ныр некӧн эз тыдав — вӧлі нин усйысьӧма. Буракӧ, бара муніс кытчӧкӧ могӧн.

Ковалёв шогӧ уси. Сійӧ петіс ывлаӧ да здук кежлӧ сувтліс колонна улӧ, синнас гӧгӧртіс, оз-ӧ кӧнкӧ тыдав нырыс. Зэв бура помнитіс сылысь бордъясӧн мичмӧдӧм шляпасӧ да зарниӧн баситӧм мундирсӧ, но тӧд вылас эз босьт шинельсӧ, карета рӧмсӧ, вӧвъяссӧ, вӧлі-ӧ лакейыс и кутшӧм ливреяын. Да и вывті уна карета тӧвзис тытчӧ-татчӧ, видзӧдлынысӧ он удит. А казяліс кӧ, эз на и вермы эськӧ сувтӧдны. Луныс вӧлі мича да шондіа. Невскӧй вылын йӧзыс жуӧ, аньяс дзоридзьяс моз сярвидзӧны, Полицейскӧйсянь Аничкин поскӧдз. Со тай тӧдса надворнӧй сӧветник мунӧ; тӧдтӧм йӧз дырйи Ковалёв сійӧс подполковникӧн на ыдждӧдлывліс. А со Ярыгин, сенатын столоначальник, бур ёрт, сӧмын бостонӧн тшӧкыда ворссьылӧ. Со и мӧд майор, Кавказын жӧ асессорӧн лоис, кинас ӧвтчӧ, ас дорас корӧ...

— А, мор мед лыяс! — шуис Ковалёв да горӧдіс извозчиклы. — Эй, ну менӧ обер-полицмейстер дорӧ!

Ковалёв сӧліс кокньыдик телегаӧ да кадысь кадӧ горӧдлывліс: «Ӧдйӧджык гӧнит, ӧдйӧджык!»

— Обер-полицмейстер гортас? — горӧдіс сійӧ, посводзас пырис да.

— Абу, — вочавидзис стӧрӧж, — сӧмын на муніс.

— Вот тэныд и на!

— Да, — содтіс стӧрӧж, — эз на эськӧ важӧн мун да. Неуна водзджык кӧ локтінныд, гашкӧ, и суинныд на гортас.

Чужӧмсӧ дӧраторйӧн сайӧдӧмӧн Ковалёв сӧліс телегаӧ да лёкысь горӧдіс извозчиклы:

— Вӧрзьы!

— Кодарлань?

— Веськыда!

— Кыдзи веськыда? Тані чукыль: веськыдвылӧ ли шуйгавылӧ?

Тайӧ юалӧмыс падмӧдіс Ковалёвӧс. Сылы вӧлі бурджык медводз ветлыны полициякӧд йитчӧм Благочиние управаӧ: сэні эськӧ ӧдйӧджык отсалісны. А нырлӧн уджаланінын веськӧдлысьяслысь юасьны вӧлі эськӧ весьшӧрӧ: вочакывъяс сертиыс нин ныр петкӧдчис вежавидзтӧмӧн да ылӧдчысьӧн, и сійӧ бара на вермас ылӧдлыны сэкся моз, некор пӧ тэнӧ эг аддзывлы... Ковалёв кӧсйыліс нин мунны Благочиние управаӧ, но юрас воис мӧвп: тайӧ лытуныс бара вермас утьыштны карысь, и сэки став корсьысьӧмыс лоӧ весьшӧрӧ либӧ нюжалас, Ен мед видзас, дзонь тӧлысь вылӧ. А сэсся, гашкӧ, ачыс Енмыс чуйдӧдіс Ковалёвӧс ветлыны газет экспедицияӧ да йӧзӧдны сэні нырсӧ корсьӧм йылысь пасйӧд: гашкӧ, кодкӧ аддзылас сійӧс да юӧртас. Ковалёв тшӧктіс извозчиклы нуны сійӧс газет экспедицияӧ и туй чӧжыс сизьдіс мышкуас да лыддьӧдліс: «Ӧдйӧджык, яндысьтӧм бугыль! Ӧдйӧджык!» «Эк, барин!» — шуліс извозчик юрнас пыркнитлӧмӧн да швичӧдліс вӧжжинас болонкалӧн кодь кузь гӧна вӧвсӧ. Медбӧрын телега сувтіс, и Ковалёв пошиктӧмӧн котӧрӧн пырис неыджыд водзпомӧ. Сэні пызан сайын пукаліс важ фрака да ӧчкиа дзор чиновник и пиняс перӧ кутӧмӧн арталіс вайӧм ыргӧн сьӧм.

— Коді тані юӧртӧмъяссӧ чукӧртӧ? — горӧдіс Ковалёв. — А, видза оланныд!

— Видза оланныд, — чолӧмасис дзор чиновник, лэптыліс здук кежлӧ синсӧ да бӧр лэдзис юклӧм сьӧм чукӧръяс вылӧ.

— Ме кӧсъя йӧзӧдны...

— Энлӧ. Виччысьыштӧй неуна, — ӧти кинас кабалаӧ лыдпас гижигмоз да шуйга ки чуньяснас тшӧті вылын кык кизь вештігмоз шуис чиновник.

Пызан дорын сулаліс киас гижӧдторйӧн галунъяса лакей, тыдалӧ, аристократ керкаысь. Вежавидзӧмсӧ петкӧдлӧм могысь сійӧ мӧдіс висьтавны:

— Эсканныд-ӧ, мый понйыс оз сулав кӧкъямыс гривнасӧ. Ме и кӧкъямыс грӧш эськӧ эг сет. А графиня радейтӧ, сё збыль, радейтӧ. И коді понсӧ аддзас — сылы сё шайт! Став йӧзыс эськӧ торъялӧны асланыс кӧсйӧмъясӧн да. Но радейтан кӧ вӧравны, лӧсьӧд легавӧй понйӧс либӧ пудельӧс; эн жалит витсёсӧ, сюрс сет, но мед понйыс вӧлі бур.

Олӧма чиновник сюся кывзіс сійӧс и сэк жӧ водзӧ арталіс вайӧм гижӧдторйысь шыпас лыдсӧ. Ӧтар-мӧдар боксяньыс сулалісны кианыс гижӧдторъясӧн старукаяс, лавкаысь зонкаяс да дворникъяс. Ӧтилаын вӧлі пасйӧма, мый вӧзйӧны удж вылӧ ютӧм ямшикӧс. Мӧдлаын — вузассьӧ Парижысь 1814 воын вайӧм абу дзик выль коляска. Вӧліны и мукӧд пасйӧдъяс: вузалісны дас ӧкмыс арӧса нылӧс, коді кужис песласьны да мукӧд удж вӧчны; ӧти рессоратӧм ён телега; дас сизим вося руд рӧма том яр вӧлӧс; Лондонысь вайӧм сёркнилысь да редислысь выль кӧйдыс; ыджыд овмӧса дача: вӧвъяслы потшӧм кык местаа да кушина, кӧні позьӧ быдтыны кыддза либӧ козъя вӧр; важ пӧтшва ньӧбны окотитысьясӧс корисны тӧрг вылӧ быд лун кӧкъямыссянь куим час асылӧдз. Йӧз тыра ичӧт жырйын лолавнысӧ вӧлі зэв сьӧкыд. Но коллежскӧй асессор Ковалёв эз вермы кывны сынӧд дуксӧ дӧраторйӧн тупкысьӧмысла, да и нырыс код тӧдас кӧні ветліс.

— Бур мортӧ, позьӧ тіянӧс... Меным зэв ёна колӧ, — шуис жӧ сэсся Ковалёв, терпенньӧсьыс петіс да.

— Час, час! Кык шайт нелямын куим ур! Ӧти здук! Ӧти шайт квайтымын нёль ур! — шуаліс дзор юрсиа морт старукаяслы да дворникъяслы синмас гижӧдторъяссӧ шыблалігмоз. — Мый тіянлы колӧ? — бӧръяпомыс шыӧдчис Ковалёв дорӧ.

— Ме кора... — заводитіс Ковалёв, — менӧ ылӧдлісны... ӧнӧдз ог вермы тӧдмавны... Ме кора сӧмын йӧзӧдны: тайӧ лытунсӧ аддзысьлы сета зэв уна сьӧм.

— Кыдзи тіян овныд?

— А татӧг оз позь? Ме ог вермы висьтавны овӧс. Менам уна тӧдса: Чехтарева, статскӧй сӧветница, Палагея Григорьевна Подточина, штаб-офицерша... Друг кӧ тӧдмаласны, Ен мед видзас! Прӧстӧ гижӧй дай: коллежскӧй асессор, либӧ, бурджык, майор.

— А пышйысьыс вӧлі тіян крепостнӧй мортӧн?

— Кутшӧм ещӧ крепостнӧй? Тайӧ эськӧ эз сэтшӧм лёк вӧв! Пышйис ме дорысь... ныр...

— Гм! Кутшӧм тешкодь ов! И уна-ӧ тіянлысь тайӧ Ныровыс гусяліс?

— Ныр... да ті мӧдтор чайтанныд! Нырӧй, менам аслам нырӧй вошис код тӧдас кытчӧ. Чӧртыс кӧ ме вылын сераліс-а!

— Кыдзи нӧ вошис? Мыйкӧ ог ёна гӧгӧрво.

— Да ме ог куж висьтавны, кыдзи; но ӧні сійӧ ветлӧдлӧ карӧд да шуӧ асьсӧ статскӧй сӧветникӧн. И сійӧн ме кора йӧзӧдны, медым нырсӧ ӧдйӧджык кыясны да вайӧдасны ме ордӧ. Асьныд думыштлӧй, кыдзи меным сытӧг овнысӧ? Синмад ӧд шыбитчӧ. Тайӧ абу кокыдлӧн кутшӧмкӧ чаль чунь, сапӧгасян — и некод оз аддзы, абу кӧ сійӧ. Четвергъясӧ ме ветлывла статскӧй сӧветница Чехтарева дорӧ; Подточина Палагея Григорьевна, штаб-офицерша, да сылӧн мичаник нылыс зэв жӧ бур тӧдсаяс. Асьныд думыштлӧй, кыдзи нӧ меным ӧні... Ӧні меным оз позь накӧд аддзысьны.

Чиновник парсӧ топӧдӧмӧн вӧйтчис мӧвпъясӧ:

— Ме ог вермы татшӧмторсӧ йӧзӧдны газетъясын, — шуис сійӧ дыр чӧв олӧм мысти.

— Кыдзи? Мыйла?

— Газетлӧн вермас вошны бур нимыс. Быдӧн кӧ кутас гижны, менам пӧ нырӧй пышйис, сэки... Сідзи нин шуӧны, уна пӧ лӧсявтӧмтор йӧзӧданныд.

— Да мыйӧн нӧ тайӧ юӧрыс оз лӧсяв? Тані нинӧм сэтшӧмыс абу.

— Тайӧ ті сідз чайтанныд. А воддза вежонас сэтшӧмтор жӧ лоис. Тіян моз жӧ локтіс чиновник, вайис гижӧдтор, мынтіс сыысь кык шайт сизимдас куим ур. Юӧрыс вӧлі со кутшӧм: пышйис сьӧд гӧна пудель. Быттьӧ и нинӧм сэтшӧмыс абу, а артмис суклясьӧм кодь: пудельыс ӧд казначейӧн вӧлӧма, ог жӧ помнит, кытысь-а.

— Да ме ӧд ог пудель йылысь висьтав, а аслам ныр йылысь, позьӧ шуны, ас йылысь.

— Ог, татшӧмторсӧ ме некыдз ог вермы йӧзӧдны.

— Тадзтӧ менам нырӧй дзикӧдз вошас!

— Вошас кӧ, бурдӧдысь отсалас. Эмӧсь пӧ сэтшӧм йӧз: кӧть кутшӧм ныр вермасны пуктыны. Видзӧда да, ті тай зэв гажа да шмонлив мортыс.

— Сё ей бог, збыльысь тайӧ вӧлі! Ме верма весиг петкӧдлыны.

— Мыйла? — водзӧ сёрнитіс чиновник табак нюшкигмоз. — Но, абу кӧ сьӧкыд, позьӧ и видзӧдлыны.

Коллежскӧй асессор вештіс чужӧм вывсьыс дӧраторсӧ.

— Збыль тай нӧ тешкодь! — чуймис чиновник. — И местаыс дзик шыльыд, быттьӧ выльӧн пӧжассьӧм блин. Да, нач веськыд!

— Но, ӧні он сэсся кутӧй вензьыны? Аддзанныд, оз позь не йӧзӧдны. Ме сьӧлӧмсянь тіянӧс аттьӧала; и зэв рад вӧлі тіянкӧд со тадзи тӧдмасьны...

Та пӧрйӧ майор видліс чесьтӧ уськӧдчыны.

— Йӧзӧднытӧ эськӧ абу сьӧкыд, — шуис чиновник, — но таысь тіянлы бурыс этша лоӧ. А висьталанныд кӧ тайӧ лоӧмтор йывсьыс кутшӧмкӧ гижысьлы, сійӧ дасьтас да йӧзӧдас «Севернӧй пчелаын» (тані сійӧ бара нюшкыштіс табаксӧ) том йӧзлы статья (тані сійӧ чышкыштіс нырсӧ) — окотапырысь лыддясны.

Коллежскӧй асессор дзикӧдз пӧгибӧ воис. Сійӧ лэдзис синсӧ да газетлӧн улыс пельӧсысь лыддис спектакльяс йылысь юӧртӧм. Чужӧмыс дась нин вӧлі нюмъёвтны тӧдса мичаник актрисалысь нимсӧ аддзӧм бӧрын, а киыс пырис зептас: эм абу сьӧрсьыс вит шайта, ӧд штаб-офицеръяслы, Ковалёв серти, колӧ пукавны креслӧын, — но ныр йывсьыс мӧвпыс ставсӧ тшыкӧдіс!

Чиновникӧс, буракӧ, вӧрзьӧдіс Ковалёвлӧн пикӧ воӧмыс, да сьӧлӧм сетіс:

— Жаль эськӧ петӧ тіян вылӧ да. Гашкӧ, табак нюшкыштанныд? Отсалӧ юр висьӧмысь да шогалӧмысь, весиг геморройысь.

Тайӧс висьталігмоз чиновник матыстіс Ковалёвлы табак дозсӧ да пелька сюйыштіс сы улӧ шляпаа нывбаба серпаса вевтсӧ.

Но таысь Ковалёв петіс кусьыс.

— Ті ещӧ шмонитанныд на, — крапкис сійӧ скӧрйывсьыс, — он мӧй аддзӧй: меным нинӧмӧн нюшкынысӧ? Мед морӧн лыяс тіянлысь табактӧ! Син водзӧ оз ков ӧні сійӧ, и оз сӧмын тіян пеж березинскӧйыд, весигтӧ рапе.

Тайӧс шуалӧм бӧрын Ковалёв дӧзмӧмпырысь петіс газет экспедицияысь да мӧдӧдчис частнӧй пристав дорӧ. Пристав зэв ёна радейтіс сакар, и гортас водзпомыс, сэн жӧ и сёяніныс, ставнас вӧлі тырӧма сакар юръясӧн, тӧдса купечьяслӧн козинӧн. Кухаркаыс тайӧ пӧраӧ вӧлі кыскӧ сы кокысь казеннӧй сапӧг; шпатыс да став военнӧй доспехыс лӧня ӧшалісны пельӧсъясын. Пристав лӧсьӧдчис шойччыштны тышка-кося олӧмысь, а куим сэрӧга повзьӧдчан шляпасӧ видлаліс нин куим арӧса пиыс.

Ковалёвлӧн пыригӧн пристав буретш нюжмыштчис, ыкнитіс да шуис: «Час-мӧд узьышта кӧ-а!» И та вӧсна коллежскӧй асессорлӧн воӧмыс сылы эз кажитчы. Да кӧть и вайис эськӧ гӧсьтыс некымын тув чай либӧ ной, бурасӧ, кӧнкӧ, эз вочаав. Пристав ёна пыдди пуктіс искусство, но бумага сьӧмсӧ радейтіс медъёна. «Тайӧ добра, — шулывліс сійӧ, — таысь бурджыкыс нинӧм абу: сёйны оз кор, местасӧ этша босьтӧ, зептад век тӧрас, уськӧдан — оз пот».

Пристав сёрнитіс Ковалёвкӧд кӧдзыда, пажын бӧрын пӧ оз туясьлыны, а сёйӧм бӧрын пӧ колӧ неуна шойччыштны (коллежскӧй асессор гӧгӧрвоис, мый пристав тӧдтӧг оз ов важся мудрецъяслысь шуӧмъяссӧ). А нӧшта пристав содтіс, бур мортлысь пӧ нырсӧ оз нетшыштны и эм пӧ уна майор, кодъяслӧн шогмана улыс кӧлуйыс весиг абу, и кыскасьӧны быдсяма лёк местаӧд.

Веськыда синмас и крапӧдіс тайӧс! И Ковалёв, дерт жӧ, лӧгасис. Ас вылас смекайтчӧмсӧ вермис на вунӧдны, но чин вылас тешитчӧмсӧ — эз. И весигтӧ чайтіс, мый спектакльясын позьӧ шмонитны обер-офицеръяс вылын, но некыдз оз — штаб-офицеръяс вылын. Приставлӧн кывъясысь Ковалёв сэтшӧма пузис, мый сӧмын тракнитіс юрнас да кияссӧ паськӧдыштӧмӧн шуис: «Татшӧмтор бӧрад ме нинӧм ог вермы содтыны...» — и петіс.

Ковалёв воис гортас рӧмдігас нин, коксӧ ӧдва кыскис. Лунтыр весьшӧрӧ шӧйтӧм бӧрын патераыс кажитчис сылы гажтӧмӧн да мустӧмӧн. Водзпомас пырӧм бӧрын Ковалёв казяліс лякӧссьӧм кучик диван вылысь лакейсӧ. Иван мыш вылас куйлӧмӧн сьӧлаліс йиркӧ да вель лӧсьыда веськавліс ӧти и сійӧ жӧ местаӧ. Тайӧ скӧрмӧдіс Ковалёвӧс; сійӧ кучкис шляпанас лакейлы плешкас: «Мӧмӧт, век нинӧм абусӧ вӧчан!»

Иван звирк чеччыштіс местасьыс да уськӧдчис пӧрччӧдны сы вылысь плашсӧ.

Аслас жырйӧ пырӧм бӧрын мудзӧм да шогӧ усьӧм майор шняпкысис креслӧӧ, некымынысь лолыштӧм бӧрын шуис:

— Господьӧй Енмӧй! Мыйысь бара-й меным татшӧм шогыс-а? Киӧй кӧ эз вӧв либӧ кокӧй — сэки эськӧ бурджык вӧлі. Дай пельтӧгыд на кыдзкӧ позьӧ овны. Но ныртӧгыс мортыд — код тӧдас мый: абу лэбач ни абу морт, — кӧть пыр жӧ ӧшинь саяд шыбит! Война либӧ дуэль вылын кӧ керыштісны, бурджык эськӧ вӧлі. Но ӧд вошис!.. Сӧмын оз, оз вермы лоны, — содтіс сійӧ, мӧвпалыштіс да. — Кыдз нӧ позьӧ ныртӧ воштыны? Вӧтася кӧ-а, каститчӧ ли. Гашкӧ, сорси да ва пыддиыс водка юи, мыйӧн бритчӧм бӧрын тошкӧс чышкавла. Иваныд, йӧй, абу юӧма, да менам, буракӧ, сійӧс и юсьӧма.

Медым такӧдны асьсӧ, мый сійӧ абу код, майор ёнакодь чепӧльтіс асьсӧ да горӧдіс дойысла. Сідзкӧ, оз вӧтась. Сійӧ надзӧникӧн матыстчис рӧмпӧштан дорӧ да кунис синсӧ чайтӧмӧн: гашкӧ пӧ, нырӧй эм нин да. Но пыр жӧ чеччыштіс бӧрвыв да мурӧстіс:

— Сё мокасьт!

Дерт, вермас вошны кизь, эзысь пань, часі либӧ мыйкӧ сэтшӧм сяма жӧ. Но кытчӧ нӧ нырыдлы вошны, аслад патераын?!. Майор Ковалёв мӧвпалыштіс да воис кывкӧртӧдӧ, мый таын мыжа штаб-офицерша Подточина, коді кӧсйис гӧтравны сійӧс аслас ныв вылӧ. Майор, дерт, радейтіс ныв бӧрсяыс кыскасьны, но гӧтрасьны эз на кӧсйы. И кор штаб-офицерша веськыда шуис сылы, нылӧс пӧ тэ сайӧ сета, майор вочавидзис, ме пӧ том на и колӧ вит во на уджавны нелямын кык арӧс тыртӧдз, да утёвтіс сэтысь. А штаб-офицерша ӧні, кӧнкӧ, таысь водзӧс босьтӧ: медаліс кутшӧмкӧ тшыкӧдчысь бабъясӧс да тшӧктіс керны сійӧс. Ӧд некод эз вермы нырсӧ вундыны: жыръяс Ковалёв дорӧ некод эз пыравлы, Иван Яковлевич бритіс сійӧс середаӧ, а середа чӧжыс да четвергас на нырыс вӧлі дзонь. Тайӧс майор бура тӧдіс. Дай дойсӧ эськӧ кыліс; ранаыс оз жӧ вермы сэтшӧм ӧдйӧ бурдны да блин кодь шыльыдӧн лоны. Ковалёв дыр жугліс юрсӧ, корны-ӧ штаб-офицершаӧс ёрдӧ либӧ аслыс сы ордӧ ветлыны да топӧдлыны. Мӧвпъяссӧ торкис ӧдзӧс костъясӧд югнитысь би: буракӧ, Иван ӧзтіс нин водзпомын сись. Регыд мысти мыччысис ачыс Иван, сійӧ нуис сисьсӧ ас водзас кутӧмӧн да югзьӧдіс ставнас жырсӧ. Ковалёв ӧдйӧ кватитіс дӧратор да сайӧдіс чужӧмсӧ, ӧд бӧб мортыд ылавны вермас, татшӧм тешкодьтортӧ казялас да.

Эз на удит Иван пырны аслас чуланӧ, водзпомын кыліс тӧдтӧм гӧлӧс:

— Коллежскӧй асессор Ковалёвыс тані олӧ?

— Пырӧй. Майор Ковалёв тані, — звирк чеччыштіс да ӧдзӧс восьтігмоз шуис Ковалёв.

Пырис полицияса чиновник, мича туша-мыга, югыд нисьӧ пемыд бантоша, яя бандзиба. Буретш тайӧ мортыс и сулаліс повесьт пансигӧн Исаакиевскӧй пос помын.

— Нырсӧ ті воштінныд?

— Но, ме.

— Сійӧс аддзим.

— Збыль? — горӧдіс майор Ковалёв. Кыв-ворсӧ весиг радысла воштіс. Сійӧ сюся видзӧдіс паныд сулалысь квартальнӧй вылӧ, кодлӧн яя пар да бандзиб кузя вуджрасис сырман сись биыс. — Кыдзи нӧ?

— Туй вылын тай кыдзкӧ кутӧмаӧсь-а. Дилижансӧ нин вӧлӧм сӧлӧ Ригаӧ мунны. И пашпортсӧ важӧн нин лӧсьӧдлӧма кутшӧмкӧ чиновник ним вылӧ. Первойсӧ ӧд ачым сійӧс мортӧн чайті. Но, бур, ӧчкиӧй сьӧрысь вӧлі, и ме гӧгӧрвои, мый сійӧ — ныр. Ме ӧд тамыш синма: водзвылам кӧ сувтанныд, сӧмын чужӧмнытӧ аддза, нырнытӧ да тошнытӧ ог нин казяв. Тьӧшшаӧй, гӧтырлӧн мамыс, нинӧм жӧ оз аддзы.

Ковалёв ыззис:

— Кӧні нӧ сійӧ? Кӧні? Ӧні жӧ котӧрта!

— Энӧ майшасьӧй. Ме ӧд тӧді, мый сійӧ тіянлы колӧ, да сьӧрысь вайи. А бӧбйӧдлӧма тіянӧс Вознесенскӧй улич вылын олысь шырсьысь-бритчысь, коді ӧні миян часьтын пукалӧ. Ме важӧн нин грекуйті сійӧс кодалӧмын да гусясьӧмын, войдӧрлун на ӧти лавкаысь кизьяс гуӧма. А нырыд тіян важ кодьыс на.

Квартальнӧй мӧдіс лукйысьны зептас да перйис сэтысь кабалаӧ гартыштӧм ныр.

— Сійӧ! — горӧдіс Ковалёв. — Збыль сійӧ! Юанныд тшай?

— Окотапырысь эськӧ кольччи, но ог вермы: колӧ смирительнӧй керкаӧ ветлыны... Сёяныс тай зэв ёна донсяліс-а... Менам керкаын олӧны и тьӧшшаӧй, гӧтырлӧн мамыс, и челядьӧй. Ыджыдджыксьыс, буракӧ, тӧлк лоӧ: вежӧра зонка, но велӧднысӧ нинӧм вылӧ...

Ковалёв гӧгӧрвоис сійӧс, кватитіс пызан вывсьыс дас шайта бумага сьӧм, сюйыштіс надзирательлы киас. Мӧдыс копыртчыліс да петіс ывлаӧ, мӧдіс пинявны-велӧдны бульвар вылӧ телеганас кайӧм бӧб мужикӧс.

Квартальнӧйлӧн мунӧм бӧрын коллежскӧй асессор недыр кежлӧ шӧйӧвошліс, а сэсся воис ас садяс: сэтшӧма весьӧпӧрліс виччысьтӧм радлунысь. Видзчысьӧмӧн китырнас босьтіс сюрӧм нырсӧ да выльысь видзӧдаліс.

— Да, сійӧ, збыль сійӧ! — шуаліс майор Ковалёв. — То нӧ тай пупышыс шуйгаладорас, тӧрыт на чеччыштіс.

Майор нымӧн эз серӧкты радысла.

Но олӧмад тай ставыс ӧдйӧ помасьӧ, и здук мысти радлӧмыс чиныштіс нин, а сэсся дзикӧдз вошис, быттьӧ эз и вӧвлы. Тадзи жӧ из чӧвтӧм бӧрын вочасӧн бырӧны ва веркӧсын артмысь кытшъяс, ваыс шылясьӧ. Ковалёв пондіс мӧвпавны и гӧгӧрвоис: таӧн ставыс оз на помась. Нырыс кӧ сюрис, колӧ на ӧд сійӧс и местаас бӧр лепитны.

— А оз кӧ лепитчы?

Тайӧ юалӧмсьыс майор кельдӧдліс.

Полӧм сорӧн уськӧдчис пызан дорӧ, матыстіс водзас рӧмпӧштан, нырсӧ мед пӧлӧсӧн не пуктыны. Киыс тіраліс. Видзчысьӧмӧн майор пуктіс нырсӧ важ местаас. Господьӧй Енмӧй! Нырыс эз ляскысь!.. Майор матыстіс сійӧс вом дорас, шонтыштіс ловрунас и бара кӧсйис лепитны кык бандзибкостса шыльыдінас, но ныр эз ӧшйы.

— Но, йӧйӧ, ляскысян он! — шуис сылы майор. Нырсӧ быттьӧ пуысь вӧчӧма, пробка моз бӧр шняпкысьліс пызан вылӧ. Майорлӧн чужӧмыс вежыньтчис. — Оз мӧй и ляскысь? — полӧмпырысь кайтіс сійӧ. Но кымынысь эз матыстлы нырсӧ чужӧм бердас, нинӧм эз артмыв.

Майор чукӧстіс Иванӧс да ыстіс сійӧс бурдӧдысьла. Бурдӧдысь оліс сійӧ жӧ керкаас медбур патераын — бельетажын. Тайӧ мортыс торъяліс мукӧдысь: смоль сьӧд бантоша, лӧсьыд гӧтыра, асывъяснас сёйис яблӧг да зэв сӧстӧма видзис вом пытшкӧссӧ, быд асыв пожъяліс сійӧс час кымын, а пиньсӧ вит пӧлӧс щӧткаӧн шыльӧдіс-весаліс. Бурдӧдысь пырысьтӧм-пыр и локтіс. Юаліс, корджык лои тайӧ лёкторйыс, лэптыштіс Ковалёвлысь тшӧкасӧ да печиктіс ыджыд чуньнас вӧвлӧм ныр местаӧ — майор копыртіс юрсӧ бӧрлань да люкасис балябӧжнас стенмӧ.

Бурдӧдысь лӧньӧдіс, немтор пӧ, да корис вешйыштны стен дорсьыс, тшӧктіс сылы дорыньтны юрсӧ веськыдвывлань, малалыштіс ныр местасӧ да шуис: «Гм!» Сэсся тшӧктіс дорыньтны юрсӧ шуйгавыв да бара шуис: «Гм!» А бӧръяпомыс бара печиктіс — майор Ковалёв дӧзмӧмсорӧн пыркнитіс юрнас. Бурдӧдысь катлӧдлыштіс юрсӧ да кывкӧрталіс:

— Оз, оз позь. Тадзсӧ тіянлы бурджык. Пуктынысӧ, дерт, позьӧ, кӧть ӧні жӧ и пукта. Но, чайта да, таысь тіянлы лёк лоӧ.

— Тадзсӧ мӧй бурджык?! Кыдз нӧ ме ныртӧгыс? — пӧгибӧ воис Ковалёв. — Таысь лёкджыкыс нинӧм абу. Кытчӧ нӧ тайӧ дивӧыскӧд петан? Менам эмӧсь бур тӧдсаяс, и талун кыклаӧ колӧ ветлыны рытпукны. Ме ӧд унакӧд тӧдса: статскӧй сӧветница Чехтарева, Подточина — штаб-офицерша... Кӧть эськӧ сыкӧд ӧні ме сӧмын полиция пыр мӧда сёрнитны. А гашкӧ, кыдзкӧ отсаланныд? — кевмана шуис Ковалёв. — Лепитӧй, мед сӧмын кыдзкӧ кутчысьыштас... Усьӧмсьыс ме верма корсюрӧ и киӧн кутыштавны. Ог йӧкты ӧд и. А волӧмсьыныд мынтыся, кымын верма...

— Ме некор ог уджав сьӧм перйӧм вӧсна, — гора нисьӧ лӧнь гӧлӧсӧн эскӧдіс Ковалёвӧс бурдӧдысь. — Тайӧ оз лӧсяв меным. Волӧмысь эськӧ босьта сьӧмсӧ, но сӧмын сы ради, мед оз дӧзмыны. Дерт, ныртӧ пуктыны верма. Но, сё збыль, бурыс таысь оз ло. Гашкӧ, ставыс ачыс ладмас? Тшӧкыдджыка мыськӧй кӧдзыд ваӧн, и ныртӧгыд ті важ моз дзоньвидзаӧсь лоанныд. А ныртӧ пуктӧй спирт тыра дозйӧ либӧ, бурджык, кисьтӧй сэтчӧ кык ыджыд пань тыр чорыд водка да шонтӧм уксус, — и верманныд бура нажӧвитчыны. Ме весиг ачым сійӧс босьта, онӧ кӧ ёна донсьӧдчӧй.

— Ог, ог! Нинӧмысь ог вузав! — горӧдіс пикӧ воӧм майор Ковалёв. — Бурджык мед вошас!

— Кора прӧща! — копрасьӧмӧн кайтыштіс бурдӧдысь. — Ме кӧсйи сӧмын отсавны... Мый сэсся вӧчан?! Видлі тай-а.

Тайӧс шуӧм бӧрын лӧсьыд мыгӧра бурдӧдысь петіс жырйысь. Ковалёв весиг чужӧм вылас эз видзӧдлы, аддзыліс сӧмын сьӧд фрак соссьыс мыччысьӧм лым еджыд сос вом дорсӧ.

Мӧд луннас майор мӧвпыштіс норасьӧм сетӧм водзвылын гижны штаб-офицершалы. Письмӧыс вӧлі со татшӧм:

«Пыдди пуктана Александра Григорьевна!

Некыдз ог вермы гӧгӧрвоны тіянӧс. Но тӧдӧй, татшӧм ногӧн тіян нинӧмыс оз артмы и он вермӧй менӧ мырдӧн гӧтравны тіян ныв вылӧ. А аслам ныр йылысь ме ставсӧ тӧда, весиг мый ті и мыжаӧсь таын. Кыдз нӧ сійӧ ачыс вермис торъявны чужӧмсьым, пышйыны, пасьтасьны чиновникӧ да бара ас ӧбликын петкӧдчыны? Тайӧ ті мыйкӧ туналінныд либӧ кодлыкӧ тшӧктінныд. Водзвыв юӧрта тіянлы: талун жӧ кӧ нырӧй оз веськав места вылас, меным ковмас шыӧдчыны оланпас тӧдысь дорӧ.

Пыдди пуктӧмӧн тіян бур тӧдса

Платон Ковалёв».

«Пыдди пуктана Платон Кузьмич!

Тіян письмӧыд менӧ зэв ёна шензьӧдіс. Эг виччысь тіянсянь татшӧм укӧрайтӧмсӧ, дай нӧшта на нем абусьыс. Чиновниксӧ, код йылысь ті казьтыштінныд, ме некор эг примитлы гортын, ни сайӧдӧмаӧс ни сайӧдтӧмӧс. Волывліс сӧмын Филипп Иванович Потанчиков, бур оласнога да вежӧра морт. И важӧн нин эськӧ гӧтрасис менам ныв вылӧ, но лачасӧ эг сетлы. Ті казьтыланныд нӧшта ныр йылысь. Гашкӧ, чайтанныд, быттьӧкӧ ме тіянӧс ныр йылӧдныд новлӧдлі, ылӧдлі, мед бӧрыннас чӧвтны? Но мыйла нӧ та йылысь юасянныд? Ті ӧд тӧданныд, мый ме окотапырысь сета нылӧс тіян сайӧ, корасянныд кӧ. Ме тайӧс зэв ёна кӧсъя. И век дась тіянлы отсавны.

Александра Подточина».

«Абу, — шуис письмӧ лыддьӧм бӧрын Ковалёв. — Сійӧ абу мыжа. И оз вермы лоны! Мыжа морт тадзсӧ оз вермы гижны. — Коллежскӧй асессор тайӧс бура тӧдіс: Кавказ обласьтын на сійӧс некымынысь ыстылісны туясьны. — Кыдз нӧ тайӧ сідзкӧ лоис? Чӧртыс тӧдӧ!» — ышловзис Ковалёв.

Сэккості аслыспӧлӧс лоӧмтор йылысь сёрниыс разаліс юркар пасьтала, да содталыштӧмӧн на. Сэки йӧзыслӧн вежӧрыс пысасьӧ вӧлі вӧвлытӧмторъясӧ. Неважӧн на ылавлісны магнетизм опытъясӧн. Век на сёрнитісны и Конюшеннӧй уличвывса йӧктысь улӧсъяс йылысь. И та вӧсна нем вӧлі шензьыны, кор регыд мысти кутісны висьтавны, быттьӧкӧ коллежскӧй асессор Ковалёвлӧн нырыс стӧч куим часын ветлӧдлӧ Невскӧй проспектӧд. Быд лун сэтчӧ пондіс чукӧртчыны тырыс йӧз. Кодкӧ шуис, нырыс пӧ вӧлі Юнкер магазинын — Юнкер дорӧ ставныс уськӧдчисны да мӧдісны тойласьны, весиг полициялы ковмис сюйсьыны. Ӧти маклачитысь — бур туша-модаа, бантоша морт — вӧчис лӧсьыд зумыд пу лабичьяс да быд волысьлы вӧзйыліс сувтлыны на вылӧ кӧкъямысдас урысь (а сідзсӧ сійӧ вузасьліс театр ӧдзӧс дорын кос пирӧгъясӧн). Ӧти заслуженнӧй полковник нарошнӧ петіс гортсьыс водзджык да сьӧкыдпырысь писькӧдчис йӧз пӧвстӧд. Но кусьыс петмӧн скӧрмис, кор магазин ӧшиньӧд ныр пыдди аддзис нинӧмӧн абу чуймӧдана вурун пупайка да литографированнӧй серпас, кӧні вӧліны чулкисӧ лӧсьӧдысь ныв да пу сайсянь сы вылӧ видзӧдысь, павтыртана жилета да дженьыд тошка франт, — дас воысь унджык нин ӧшалӧ пыр ӧти местаын тайӧ серпасыс. Полковник вешйыштіс да дӧзмӧмпырысь шуис: «Кыдз позьӧ татшӧм йӧй да лӧсявтӧм сёрнинас йӧзсӧ шызьӧдны?»

Сэсся кывсис, быттьӧкӧ майор Ковалёвлӧн нырыс оз Невскӧй проспектӧд, а Таврическӧй садын пӧкаживайтӧ, и важысянь нин. И кор пӧ сэні Хозрев-Мирза на овлӧма, зэв ёна шензьылӧма тайӧ дивӧнас. Хирургия академияысь ӧткымын студент мӧдӧдчисны сэтчӧ. Ӧти тӧдчана ань аслас письмӧын тшӧктіс сад бӧрся видзӧдысьлы петкӧдлыны челядьлы тайӧ шоча вӧвлӧмторсӧ да, позьӧ кӧ, гӧгӧрвоӧдны велӧдӧм сорӧн.

Став тайӧ лоӧмторйыслы радлісны корана рытъяс вылӧ ветлысьяс. Найӧ радейтісны серам петкӧдлыны аньяслысь, но сэк кежлӧ висьталанторйыс дзикӧдз быри. Ӧткымын вежавидзысь бур морт ёна шуасисны та вылӧ. Ӧти мужичӧй скӧрысь висьталіс, кыдзи пӧ позьӧ вылын культураа нэмӧ паськӧдлыны лӧсявтӧмторъяс? Сійӧ эз гӧгӧрво тайӧс да мыжаліс правительствоӧс чуньяс пырыс та вылӧ видзӧдӧмын. Сійӧ вӧлі сэтшӧм йӧз пӧвстысь, кодъяс кӧсйисны эськӧ гартыштны правительствосӧ быдлаӧ, весиг гӧтырыскӧд быдлунъя вензьӧмӧ. Та бӧрын... но тані лоӧмторйыс бара вошӧ ру пиӧ, и водзӧ мый лоис, абу тӧдса.

III

Мыйыс сӧмын олӧмас оз керсьы! Лӧсявтӧмторсӧ корсюрӧ изӧны: буретш сійӧ нырыс, коді ветлӧдліс статскӧй сӧветник чинын да кывсис кар пасьтала, виччысьтӧг бӧр веськаліс аслас местаӧ, майор Ковалёвлӧн кык бан костӧ. Тайӧ лои апрель сизимӧд лунӧ. Майор садьмис, тӧдлытӧгыс видзӧдліс рӧмпӧштанӧ и аддзис нырсӧ — шамыртліс кинас — збыльысь ныр! «Эге!» — горӧдіс Ковалёв да радвывсьыс тшук эз уськӧдчы йӧктыны, но торкисны — пырис Иван. Майор тшӧктіс вайны ва да мыссигмозыс нин нӧштаысь видзӧдліс рӧмпӧштанӧ: ныр! Кузьчышъянӧн чышкысигмоз бара на дзоркнитліс рӧмпӧштанӧ: ныр!

— Видзӧдлы, Иван, ныр вылын пупышыс оз тыдав? — юаліс сійӧ и сэк жӧ мӧвпыштіс: «А шуас кӧ: абу пупышыс сӧмын, но и нырыс абу?!»

Но Иван вочавидзис тадзи:

— Некутшӧм пупыш ог аддзы — нырныд сӧстӧм!

«Бур, сё мокасьт!» — шуис аслыс майор да тшолснитіс чуньяснас. Сэккості ӧдзӧс сайсянь полӧмпырысь мыччысис шырсьысь-бритчысь Иван Яковлевич, быттьӧ гос гусялӧмысь ньӧръялӧм кань.

— Киыд нӧ сӧстӧм абу? — ылысянь на горӧдіс сылы Ковалёв.

— Сӧстӧм.

— Сӧран!

— Сё ей бог, сӧстӧм.

— Виччысь, абу кӧ...

Ковалёв пуксис. Иван Яковлевич вевттис сійӧс дӧраӧн да син лапнитігкості кисточка отсӧгӧн ставнас тошсӧ да тшӧкасӧ пӧртіс кремӧ. Татшӧм кремсӧ сетӧны купечьяслӧн нимлунасигӧн.

«Видзӧдтӧ! — майор ныр вылӧ дзоркнитлӧм бӧрын шуис аслыс Иван Яковлевич. Сэсся дорыньтіс юрсӧ мӧдарвыв да видзӧдліс сы вылӧ бокладорсянь. — Со тай! А кыдзи думыштлан...» — содтіс да дыр видзӧдіс ныр вылас. Сэсся кокньыдика, видзчысьӧмӧн кык чунь костӧ кыйис сійӧс йылӧдыс. Иван Яковлевич быд пӧрйӧ тадзи вӧчліс.

— Но, но, но! — горӧдіс Ковалёв.

Иван Яковлевич весиг кисӧ лэдзліс — шӧйӧвошліс. Век жӧ надзӧник кутіс гильӧдны бритваӧн майор тош увті. Кӧть эськӧ сылы сьӧкыд вӧлі бритны исасян вир-яй юкӧнӧ кутчысьтӧг, век жӧ кыдзкӧ бритіс, сарӧга ыджыд чуньнас майор тшӧкаӧ да улысса пинь анӧ пыксьӧмӧн.

Кор ставыс эштіс, Ковалёв пырысьтӧм-пыр пасьтасис, медаліс извозчикӧс да муніс кондитерскӧйӧ. Пыригмозыс на ылысянь горӧдіс: «Зонка, шоколад чашка вай!» — да матыстчис рӧмпӧштан дорӧ: нырыс эм! Сійӧ гажаа бергӧдчис бӧрлань да синсӧ куньтыртӧмӧн тешитчана видзӧдліс кык военнӧй вылӧ: ӧтиыслӧн нырыс вӧлі жилет кизь ыджда. Та бӧрын Ковалёв муніс департамент канцелярияӧ, кӧні сійӧ корсьысис вице-губернаторлысь либӧ, оз кӧ артмы, кӧть нин экзекуторлысь удж. Водзжырйӧд мунігӧн чӧвтліс синсӧ рӧмпӧштанӧ: нырыс эм! Сэсся Ковалёв мӧдӧдчис мӧд коллежскӧй асессор, мӧд ногӧн кӧ, майор, дорӧ, коді ёна радейтіс серавлыны йӧзсӧ. Сы тешитчӧм вылӧ Ковалёв тшӧкыда вочавидзліс: «Но тэ зі!» А туяс сійӧ думыштіс: «Майор кӧ серамысла оз пот, менӧ аддзас да, сідзкӧ, ставыс ас местаын!» Но коллежскӧй асессор нем эз шу. «Вот и бур, сё мокасьт!» — мӧвпыштіс Ковалёв. Туй вылын сійӧ паныдаліс Подточинаӧс нылыскӧд, копыртчыліс налы — и найӧ радпырысь видзаасисны сыкӧд: сідзкӧ, сылӧн ставыс бур. Ковалёв вель дыр сёрнитіс накӧд, нарошнӧ перйис табак дозсӧ да дыркодь нюшкис табаксӧ кыкнан ныр розьӧдыс, а вомгорулас шуаліс: «Со тіянлы, бабйӧ, чипан вежӧраяс! А ныв вылад ог и гӧтрась. Радейті кӧ, ещӧ на-а!» Сэксянь майор Ковалёв гуляйтліс и Невскӧй проспектӧд, и театръясӧ ветліс, и быдлаӧ. И нырыс, быттьӧ нинӧм эз и вӧвлы, пукаліс чужӧм вылас. Майор Ковалёв век нюмъяліс, шмонитіс да вӧтлысис став мичаник ныв бӧрсяыс. Ӧтчыд весиг аддзывлӧмаӧсь, кыдзи сійӧ ньӧбӧма Гостинӧй дворса лавкаысь кутшӧмкӧ орден ленточка, а мыйла, абу гӧгӧрвоана: некутшӧм орденӧ сійӧ эз пыр.

Со кутшӧм лоӧмтор вӧлі миян войвыв юркарын! Но сыын сы мында лӧсявтӧмыс вӧлӧма! Кыдз нӧ нырыс вермис торъявны да петкӧдчывлыны статскӧй сӧветник паськӧма? Эз мӧй Ковалёвыс мӧвпыштлы, мый оз позь газет экспедиция пыр юӧртны ныр йылысь? Ог, ме ог думайт, мый вывті дона сувтіс юӧрыс, и ме дзик абу горш. Но ӧд абу лӧсьыд тадзсӧ!

А кыдзи бара-й нырыс веськаліс пӧжалӧм няньӧ и кыдзи ачыс Иван Яковлевич?.. Ме тайӧс нач ог гӧгӧрво! Но медся тешкодьыс да гӧгӧрвотӧмыс — кыдзи авторъяс вермӧны бӧрйыны татшӧмсяма сюрӧсъяс... Ӧти-кӧ, аймуыдлы нинӧм бурыс таысь оз шед; мӧд-кӧ... но и мӧд-кӧ, бурыс абу жӧ. Прӧстӧ ме ог тӧд, мый тайӧ...

А век жӧ, вермас лоны и сійӧ, и эсійӧ, вермас весиг лоны... Но кӧні оз овлыны лӧсявтӧмторъясыс?.. А век жӧ, мӧвпыштлан да, став тайӧ лоӧмторъяс мыйкӧ да эм. Мый кӧть эн шуӧй, а татшӧмсяма лоӧмторъясыс овлӧны олӧмас, — шоча, но овлӧны.