КАВКАЗ
Москваӧ воӧм бӧрын ме шыш моз гусьӧник овмӧдчи арбатвесьтса уличкостын сулалысь, нинӧмӧн торъявтӧм туй морт керкаӧ и олі йӧртчӧмӧн, сійӧс виччысьӧмӧн. Ме дорӧ сійӧ куимысь и воліс и быд пӧрйӧ пыравліс тэрмасьӧмӧн, ме пӧ сӧмын здук кежлӧ...
Сійӧс мичмӧдіс шӧйӧвошӧм, радейтысь нывбабалӧн бледлуныс, гӧлӧсыс оръясис, и жальӧй петліс и нимкодьӧй, кор сійӧ зонтиксӧ кытчӧсюрӧ шыбитӧмӧн тэрмасис лэптыны вуалькасӧ да дзигӧдны менӧ.
— Ме думысь, верӧсӧй мыйкӧ тӧдӧ, — висьталіс сійӧ, — гашкӧ, лыддис тіянлысь кутшӧмкӧ письмӧ, менам пызанӧ ключсӧ бӧрйис да... Быдторсӧ ӧд вермас вӧчны, ӧбичаыс чорыд дай ыкша. Ӧтчыдысь меным веськыда и шуис: «Ме нинӧм водзын ог сувт, ог лэдз лякӧсьтны ассьым нимӧс, верӧслысь да офицерлысь ним!» Сійӧ ӧні мыйлакӧ дугдывтӧг кыйӧдчӧ ме бӧрся, и, медым миян ставыс артмис, меным зэв ёна колӧ видзчысьны. Сійӧ кӧсйысис нин лэдзны менӧ, сэтшӧмӧдз юрас тувъялі, мый кула, ог кӧ аддзывлы лунвывсӧ, саридзсӧ, но, Ен могысьӧн, терпитыштӧй!
А думыштім ми со мый: мунны ӧти поездӧн Кавказӧ, саридз дорӧ, и овны сэні йӧз синъясысь ылынджык куим-нёль вежон. Ме мыйкӧдыра коркӧ олі Сочиын, — том, чунь ӧти, — век кежлӧ юрӧ колины сійӧ арся рытъясыс, сьӧд кипарисъяс пӧвстын, кӧдзыд руд гыяс дорын... И сійӧ кельдӧдліс, кор ме шулі: «А ӧні ме лоа сэні тэкӧд, гӧравывса джунглиын, тропик саридз дорын...» Ми помӧдзыс эг эскӧй таӧ — вывті ыджыд шудӧн эськӧ вӧлі.
Москваын зэрис, буракӧ, гожӧмыс муніс и оз нин бергӧдчы, вӧлі няйт, букыд, уличаясыс шлякыша да сьӧда лӧсталісны ветлысь-мунысьяслӧн паськӧдӧм зонтъясӧн да телегаяслӧн лэптӧм, мунігас тарзьысь болкъясӧн. И вӧлі пемыд мустӧм рыт, кор ме муні вокзал вылӧ, и пытшкам ставыс ыркмунліс маитчӧмысла да кӧдзыдысла. Вокзалӧд да платформаӧд муні котӧрӧн, шляпаӧс син вылӧ лэдзӧмӧн да чужӧмӧс пальто юрйылӧ сайӧдӧмӧн.
Медводдза классын водзвыв закажитӧм ичӧт купеын кыліс вевтӧ сяркӧдчысь зэрлӧн шлявгӧмыс. Ме пырысьтӧм-пыр лэдзи ӧшинь занавессӧ и, кор кӧлуй новлӧдлысь косӧдіс кисӧ еджыд партукнас, босьтіс чаевӧйсӧ да петіс, игналі ӧдзӧссӧ. Сэсся восьтышті занавессӧ да кынми, синмӧс лэдзлытӧг куті видзӧдны вокзал пӧнаръяслӧн чусыд би улын вагон дорті кӧлуйӧн ӧтарӧ-мӧдарӧ шӧйтысь йӧз вылӧ. Ми сёрнитчим, мый ме локта вокзал вылӧ водзджык, а сійӧ — сёрӧнджык, медым не паныдасьны сыкӧд да верӧсыскӧд платформа вылын. Налы ӧні тані нин коліс лоны. Син мудзтӧдз видзӧді — некыдз эз локны. Дзунӧбтіс мӧд звӧнок — повзьӧмла кынмывлі: сёрмис али верӧсыс нем виччысьтӧг бӧръя здукас эз лэдз! Но та бӧрын менӧ пырысьтӧм-пыр шемӧсмӧдіс верӧсыслӧн кузь тушаыс, офицер картузыс, векни шинельыс да няр чуня кепыся киыс, кодӧн сійӧ, паськыда восьлалӧмӧн, кутіс гӧтырсӧ ки пӧлӧдыс. Ме шатовмуні ӧшинь дорысь, уси диван пельӧсӧ. Орччӧн вӧлі мӧд класса вагон — мӧвпӧн сувтӧді син водзӧ, кыдзи сійӧ кӧзяин моз пырис сэтчӧ, видзӧдліс, — бура-ӧ меститіс гӧтырсӧ кӧлуй новлӧдлысьыс, — да пӧрччис чуня кепысьсӧ, пӧрччис картузсӧ гӧтырсӧ окыштігӧн да пернапасалігӧн... Коймӧд звӧнок чунӧдіс пельӧс, вӧрзьӧм поезд весьӧпӧртіс... Поезд мӧдӧдчис, ӧддзӧдчис, блонъялӧмӧн, довъялӧмӧн, сэсся кутіс нуны шыльыда, зэв ӧдйӧ... Сійӧс ме дорӧ колльӧдіс да вайис кӧлуйсӧ кондуктор. Йи кодь кӧдзыд киӧн сюйышті кондукторыслы дас шайта...
Пырӧм бӧрас сійӧ весиг эз окышт менӧ, диван вылӧ пуксигас да шляпасӧ юрсисьыс мынтӧдігмоз сӧмын коньӧра нюммуніс.
— Ме весиг пажнайтны эг вермы, — шуис сійӧ. — Чайті, ог вермы помӧдзыс кутчысьны. И страсьт горшӧй косьмӧ. Кисьтышт меным нарзансӧ, — сійӧ медводдзаысь шуис меным «тэ». — Думайта да, сійӧ ме бӧрся и вӧрзьӧдчас. Сеті сылы кык адрес: Геленджик да Гагры. Куим-ӧ-нёль лун мысти, кӧнкӧ, лоас нин Геленджикын... Но Ен сыкӧд, бурджык кувны, мучитчӧм дорысь...
Асывнас, кор ме петі коридорӧ, сэні вӧлі шондіа, жар, закодъяссянь паркйис майтӧгӧн, одеколонӧн да мукӧдторйӧн, мыйӧн асывъяснас паркйылӧ йӧз тыра вагон. Шоналӧм да бусысь пемдӧм ӧшинь водзын кывтіс шыльыд сотӧм степ, тыдалісны буса паськыд туйяс, телегаяс кыскысь ӧшъяс, вирдалісны кӧрт туй видзысьяслӧн будкаяс, шондіюръяса да югыдгӧрд мальваяса неыджыд садъясӧн... Сэсся тыдовтчисны мылькъяса да дзебанінъяса тшӧтшкӧс эрдъяс, терпитны позьтӧм кос шонді, буса кымӧр кодь енэж, а бӧрыннас вӧртас сайсянь мыччысисны медводдза гӧраяс...
Геленджиксянь да Гагрысянь сійӧ ыстіс верӧсыслы открыткаяс, гижис, ог на пӧ тӧд, кытчӧ кольчча.
Сэсся ми лэччим берег пӧлӧн лунвывланьӧ.
Ми аддзим чинараясӧн, дзоридзалысь кустъясӧн, гӧрд пуясӧн, магнолияясӧн, гранатъясӧн тырӧм места. На пӧвстын зымвидзисны пашкыр коръяса пальмаяс, сьӧдӧбасисны кипарисъяс...
Ме садьмывлі водз и сылӧн узигкості, тшаюйттӧдз, сизим часӧдз кымын, ветлывлі дзибъясӧд тшӧкыд вӧрӧ. Шондіыс сэки вӧлі зэв нин пӧсь, сӧстӧм да долыд. Вӧрас лӧзаліс, вӧрзьыліс да сывліс чӧскыд кӧра ру, ылыс вӧр-пу туганъяс сайын югвидзис гӧраяслӧн лым еджыдыс... Бӧрсӧ ме мунлі миян грездті, жар да сотчысь кос куйӧдӧн трубаясысь ӧвтысь базарӧд: сэні вузасьӧмыс пуӧмӧн пуис, вӧлі дзескыд уна йӧз, верзьӧма вӧвъяс да осликъяс понда, — асывъяснас базар вылӧ чукӧртчылісны уна сикас племяса гӧравывса олысьяс, — шлывгылісны черкешенкаяс, кузь сьӧд паськӧмаӧсь, кокбӧртӧм небыд гӧрд туплиаӧсь, мыйӧкӧ сьӧдӧ гартыштӧм юраӧсь, сьӧд рӧма паськӧмас корсюрӧ вирдыштлысь, лэбачлӧн кодь тэрыб синмаӧсь.
Бӧрыннас ми мунлім вадорӧ, йӧзтӧминӧ, купайтчим да завтракӧдз куйлім гож улын. Асъя сёйӧм бӧрын — жаритӧм чери, еджыд вина, ӧрешки, фруктъяс — ичӧт керканымлӧн рӧмыдын, черепицаӧн вевттьӧм крыша улын, нюжӧдчисны ӧшинь ставни пыр пӧсь да гажа югӧр визьяс.
Ывлаыслӧн ыркалыштӧм бӧрын ӧшиньсӧ восьтывлім, миян улын пӧкатын сулалысь кипарисъяс костӧд тыдаліс фиалка рӧма саридз, и сійӧ шыльквидзис сэтшӧм лӧня, быттьӧ некор оз волы помыс тайӧ чӧвлуныслы, тайӧ мичлуныслы.
Шонді пуксигӧн саридз сайын тшӧкыда баввидзисны шензьӧдана кымӧръяс; найӧ ымралісны сэтшӧм мичаа — сійӧ корсюрӧ водлывліс тахта вылӧ, тупкывліс чужӧмсӧ газ шарпӧн да бӧрдліс: нӧшта кык-куим вежон — и бара Москваӧ!
Войясыс вӧліны шоныдӧсь да сап пемыдӧсь, са сьӧдын кывтісны, дзулӧдчисны, пӧртмасисны топаз рӧмӧн биа гутъяс, стеклӧ тіньганъясӧн зильгисны лягушаяс. Пемыдӧ велалӧм бӧрын миянлы тыдовтчылісны кодзувъяс да гӧра йывъяс, грезд весьтын мыгӧрасисны луннас казявтӧм пуяс. И войбыд кыліс сэсянь, духансянь ^Духан — Кавказын да Матыс Асыввылын винаӧн вузасян неыджыд ресторан./^, барабанӧ таркӧдчан пӧдӧм шы и, быттьӧ ӧти и сійӧ жӧ помасьлытӧм сьыланкывлӧн, горш пыр лэдзӧм, нор, шуда горзӧм.
Миянсянь неылын, вӧрсянь саридзлань лэччысь вадорса кырӧмын, ӧдйӧ визувтіс изъя воргаті ляпкыд, сӧдз ю. Кутшӧм мичаа пӧртмасисны жугласьӧм, пузьӧм гыяс, кор гӧраяс да вӧр-пу сайсянь, быттьӧ кутшӧмкӧ шензьӧдана ловъя лов, дзоргис тӧлысь!
Войяснас гӧраяс вывсянь корсюрӧ матыстчылісны сьӧд кымӧръяс, мунліс лёк тӧв ныр, шувгысь вӧрыслӧн сьӧдын паськыда воссьылісны мича турунвиж йиръяс, да енэжын йиркӧдчис гым. Сійӧ здукъясас вӧрын садьмывлісны да нявзісны кутшпиян, равзіс барс, тявгисны шакалъяс... Ӧтчыд найӧ чукӧртчисны биа ӧшиньным весьтӧ, — найӧ пыр чукӧртчӧны татшӧм войяснас оланін дорӧ, — ми восьтім ӧшиньсӧ да видзӧдім на вылӧ вылысянь, а найӧ сулалісны югъялан сувтса зэр улын да тявгисны, вӧзйысисны миян дорӧ... Сійӧ долыдпырысь бӧрдіс на вылӧ видзӧдігмоз.
Верӧсыс корсис сійӧс Геленджикын, Гагрыын, Сочиын. Сочиӧ воӧм бӧрын мӧд луннас асывнас купайтчис саридзын, сэсся бритчис, пасьталіс сӧстӧм дӧрӧм-гач, лым еджыд китель, завтракайтіс туй морт керкаын ресторан терраса вылын, юис шампанскӧй бутылка, юис кофе шартрезӧн ^Шартрез — ликёр сорт./^, тэрмасьтӧг куритіс сигара. Аслас номерӧ воӧм бӧрын сійӧ водіс диван вылӧ да лыйис кӧсичаас кык револьверысь.
