МИКУЛ ВАНЬ
Микул Ваньлы некымын вой нин оз узсьы. Удж вылас оз ков тэрмасьны да, гашкӧ, сійӧн: важӧн нин ӧд пенсия вылын. Либӧ вӧвсӧ оз ков юктӧдны да, водзынджык кӧть сытӧг овнысӧ эз вермы. Бӧръя воясас збыльмис кӧсйӧмыс — Микул Вань лӧсьӧдіс бур да чож кык вӧлӧс, ачыс велӧдіс найӧс. Но ӧти лёктор бӧрся мӧд лоис: гожся жарысла пӧрысь вӧлыслӧн сьӧлӧмыс сувтіс. Колис томыс, да мӧд тулысын нин сійӧс кувтӧдзыс токӧн кучкис сямтӧм сӧседнас нюжӧдӧм би проводыс.
Тайӧс казьтыштӧм бӧрын мужичӧйлы лои сьӧкыд лолавны. Сійӧ бергӧдчис мӧдар бок вылас, унзільыс вошис, да и топыд занавес улӧдыс шонді мӧдіс кыйкъявны. Пансис выль лун.
Медым не торкны гӧтырыслысь да челядьыслысь унсӧ, Микул Вань гусьӧн пасьтасис, тэрмасьӧмӧн юис кружка йӧв, чукӧртіс став коланаторсӧ да топыда пӧдлаліс ас бӧрсяыс ӧдзӧссӧ. Кӧнкӧ неылын кыліс понлӧн увтчӧм, сиктыс садьмис. Мужичӧй радейтіс тайӧ каднас ветлыны бӧтъяссӧ видлавны, кор пуяс вылын ни ӧти вож оз вӧрзьы, а юас ваыс рӧмпӧштан кодь, сӧмын корсюрӧ кылыштлӧ суныштӧм черилӧн солькнитчӧм шыыс.
Тывсӧ видзчысьӧмпырысь видлалӧмӧн Микул Вань перъяліс сэтысь ӧти бӧрся мӧд чери — талун кыйдӧсыс абу лёк. Сідзкӧ, чӧсмасясны гортсаясыс выльӧн кыйӧмторнас. Мужичӧй пуксис, и сьӧлӧмсӧ другысь сэтшӧма топӧдіс — син водзас кытшъяс артмылісны. Бӧръя кадас мыйкӧ тшӧкыда кутіс висьӧдны. Шойччыштӧм бӧрын Микул Вань заведитіс «Ветероксӧ» да тӧвзис береглань. Шыбитіс якӧрсӧ, сюся чеччыштіс пыжсьыс да чери тыра ведраӧн кайис кыр йылӧ. Пуксис лабич вылӧ. Тані гӧтыръяс тшӧкыда виччысьлісны верӧсъяснысӧ вӧраланінысь либӧ чери кыянінысь, а рытъяснас том йӧз сьывлісны гитара улӧ.
Микул Вань кытшовтіс синнас шонді улын пӧртмасьысь лӧнь юсӧ, видзӧдліс сӧседыслӧн тӧрыт на чӧвтӧм турун зорӧд вылӧ, и дум вылас усис ылӧ кольӧм томлуныс. Да и олӧмыс здук моз лэбыштіс синъяс водзас.
Кызьӧд нэм заводитчигӧн на семьяыслы ковмис кольччыны сиктӧ. Некымын кӧрӧс сетісны йӧз киӧ: батьыс сэки германскӧй тыш вылын вӧлі, а мужичӧйтӧгыд нывбабалы тундраад нинӧм вӧчны. Вань потанын на Митрофаныскӧд, двӧйни пӧлыскӧд, кодлы, вӧлӧм, абу шуӧма дыр овны, куйліс, кор локтісны кулакавны. Пияныс кындзи мамыслӧн вӧлі нӧшта квайт ныв. Мырддисны став кӧрсӧ, нывбаба паськӧмсӧ да гортса кӧлуйсӧ. Нинӧмысь эз зывӧктыны: весиг ас вӧчӧм прӧстӧй аканьяссӧ эз яндысьны босьтны. А ӧд ставсӧ ас киӧн лӧсьӧдлісны войвывса эрдъясӧд кӧраясӧн ветлігӧн. Фронт вылысь воис ранитчӧм батьыс, ветліс карӧ веськыдлунсӧ корсьны, но «бур йӧзыд» озырлунсӧ бӧр эз сетны. Уджач семья вуджӧдіс тайӧ шогсӧ ас вывтіыс. Но йӧзлӧн лёклун вӧсна да ранаяссьыс батьыслӧн сьӧлӧмыс сувтіс. Сійӧ кадсяньыс Микул Вань вежаліс зонкаяслы, кодъяслӧн вӧліны батьясыс.
Ваньлӧн гортас пыр видзисны мӧс, куканьяс, вӧв, чань да дас гӧгӧр ыж. Местаясыс тані бурӧсь. Пуксян пыжад да он и тӧдлы, кыдзи ытшканінад нывъяслӧн да аньяслӧн сьылӧм улӧ воан, кӧть мукӧддырйиыс и дас километр ковмылӧ сынны. Водз лои Микул Ваньлы мужичӧй уджӧ босьтчыны. Ӧкмыс арӧсӧн ставсӧ нин кужис горт гӧгӧрыс вӧчны. А сэсся война пансис, да ворснысӧ эз и сюрлы. Ваньлы ковмис тшӧтшъяясыскӧд кыйны фронтлы чери. Сёр арӧдзыс тывъясьлісны, кӧмтӧм кокъясныс биалӧны вӧлі ваысь петӧм бӧрын. Сэні и велаліс сёрнитны, коми да роч кындзи, ханты кывйӧн, куртны бригадаын турун пӧгибӧ воштысь жар да номъяс дырйи.
Ӧтчыд, ытшканінысь локтігӧн, Вань, Антон да куим ныв тӧрӧдчисны турунӧн да вӧвъясӧн сӧвтӧм ыджыд пыжӧ. И буретш поводдяыс дурмис. Юсӧ вуджигас вӧвъясыс чепсасьны мӧдісны, да ставныс ваӧ усисны. Гортаныс найӧс виччысисны нин, кыр йылас сулалысь йӧз ставсӧ аддзылісны. Нывбабаяс ва дорӧд котралісны да горзісны. Сӧмын отсӧгсӧ корны вӧлі некодлысь: сиктас ни ӧти мужичӧй эз вӧв. Вань сэки горӧдіс вӧйысьяслы, турунас да пыжас пӧ кутчысьӧй, ӧд варччынысӧ некод эз куж. Да и визулыс ён — вермасьны весьшӧрӧ. Сідзи и кылӧдіс найӧс юыслӧн мӧдар чукыльӧдзыс.
Микул Вань ышловзис и здук кежлӧ быттьӧ томмыліс, сэтшӧм жӧ кудриа юрсиа да повтӧм гажа зонмӧн лоліс. Кутшӧм гажа рытъяс тані водзынджык вӧліны! Сӧмын на гудӧк шы кылас — том йӧзыс танӧсь нин. Клубыс сэки эз вӧв — чукӧртчылісны кутшӧмкӧ баб дорын либӧ корлісны рытпук вылӧ кодлыськӧ ыджыдджык местаа керкасӧ. Сэні сэсся сёрӧдз сьывлісны, ворслісны, йӧктылісны. Рӧштво водзын нывъяс тунасисны, а зонъяс кыйкъялісны на бӧрся. Ветлӧдлісны керкаясӧд, буркывъяс сьылісны.
А кутшӧм качайяс Ыджыд лун кежлӧ вӧчлісны! Ӧддзӧдчан — и сиктыс ставнас ки пыдӧс вылын моз тыдалӧ. Нывъяс чирзылісны, сэсся нюркнитлісны сьыланкывъяс, а зонъяс отсасьлісны. Мыла сьылӧм улӧ ставыс ланьтліс матігӧгӧрас. Тӧв колльӧдігӧн вӧвъясӧн ордйысьлісны. Ӧти збой зон, Федька, сэтшӧма вӧвсӧ гӧнитӧдліс — пидзӧсчанясьӧмӧн шапкатӧг тшын-бус пызйыліс мукӧд вермасьысь водзас. Пемӧсъяссӧ велӧдісны водзвыв, эз плетьӧн, а мелілунӧн. Вӧлыд ӧд кага моз меліалӧмтӧ радейтӧ, ставсӧ гӧгӧрвоӧ.
Сиктыс абу ыджыд, кыр йылын сулалӧ. Орччӧн — сус пу вӧр да Васюганка ю (визувтӧ Урал гӧрасянь да ӧтлаасьӧ ичӧт Обькӧд). Юыс абу паськыд, и ыджыд пароходъяс татчӧ оз кежавлыны. Но йӧзыс эз весьшӧрӧ бӧрйыны тайӧ местасӧ, ӧд тані вӧрыс озыр и звер-пӧтканас, и быдсяма вотӧснас, и черинас. Войтырыс бурӧсь, уджачӧсь, век бергӧдісны зумыд овмӧс, та вӧсна сӧседъясыс корсюрӧ шуисны сиктсӧ «кулацкӧйӧн». Но сиктса йӧз таысь сӧмын нимкодясисны: олӧмас ӧд сӧмын ас вылад позьӧ надейтчыны.
Пӧльыштіс кокньыдик тӧвру, туруныс мӧдіс кышакывны, быттьӧ турун сіясыс шӧпкӧдчисны ас костаныс кутшӧмкӧ гусятор йылысь. Микул Вась видзӧдліс Васюганка вылӧ — лӧньӧма юыс, а ӧд кымын гуся мӧвп сійӧ видзӧ. Ваыс ӧні абу уна, да и ар нин регыд. Вӧлі кад: лун и вой татчӧ волісны кирпичла ыджыд баржаа катеръяс. Война бӧрын нин. Гырысь йӧз воисны, Москваысь весиг вӧліны, да шуисны, кирпич завод пӧ тані лэптам. Ӧтиыс на пиысь кольччис — Москва Иванӧн нимтісны. Сійӧ ставныскӧд ӧтлаын кодйысис, мурталіс, сёй видлаліс. Сэсся вӧчисны пуысь ыджыд, метр судта кымын, тшан. Нывбабаяс новлӧдлісны нӧсилкаӧн сёй, а мукӧдыс кизьӧртісны ваӧн да гудралісны кӧмтӧм кокнаныс, бур кӧмыс эз вӧв да. Бӧрыннас кык вӧв отсӧгӧн кутісны гудравны, кытшӧн ветлӧдлісны. Лун и вой коліс уджавны нильӧг сёй артмытӧдз, медым, гартовтан чунь гӧгӧрыд да, ни ӧти чездӧм эз вӧв. Дась сёйсӧ вайлісны ичӧт сарайӧ, вундавлісны сутугаӧн и тэчлісны формаясӧ. Кос кирпичсӧ новлісны нӧсилкаӧн пачӧ, куим лун донӧдлісны — татшӧм кирпичыс эз нин чег. Дась кирпичсӧ лента отсӧгӧн лэдзлісны берег вылӧ, а сэсся сӧвтлісны баржаӧ. Ӧти кирпичысь мынтылісны ӧти ур, и нажӧвитӧм могысь йӧзыс зілисны унджык новлӧдлыны. Удж бӧрас тэрмасьлісны ытшканінӧ, ӧд быдӧнлӧн вӧлі аслас овмӧс.
Турун пуктыны заводитлісны Иван лун бӧрын. Туруныс сэки медбур, ляпкыд, да и чӧскыд дука. Водан луд вылӧ, шевгӧдан киястӧ, и весиг юрыд кольмӧ. Татшӧм чӧсмасянтортӧ мӧсъясыд радейтӧны — кушӧдз сёйӧны. Видзьясыс ёнджыкасӧ баддяинын вӧліны, сэні весиг тӧлыс эз пӧльыштлы жар поводдяӧ. Ытшкылісны бура: турун сі эз кольлы пу дорас.
Мутӧ ассьыд радейтны, лелькуйтны колӧ, сійӧ миянӧс вердӧ. Микул Вань и челядьсӧ таӧ велӧдіс. Кӧкъямыс ныв-пи сылӧн. Быдмыштісны да, мамыскӧд тшӧтш мӧдісны ытшкыны ветлыны. Гажа вӧлі сэки налӧн горзӧмысь. Ыджыдджык челядьыс эз кольччыны гырысьясысь да сералісны ичӧтъяс вылас, суӧдӧй пӧ. Сэсся и внукъяс лоисны. Важӧн нин ныв-пиыс разӧдчисны, быдӧнлӧн аслас тӧжд, но гожӧмнас век волӧны отсыштны. Сиктса йӧз Ваньлысь тшӧкыда юасьӧны, кодӧс пӧ челядьсьыд медъёна радейтан. Да кыдзи найӧ оз гӧгӧрвоны: киясад дас чунь, кӧть кутшӧмӧс дойдан, ӧткодя висьӧ! Сідз жӧ и ныв-питӧ оз позь юкны.
Микул Вань видзӧдліс гаддьӧсь, воясла сардмӧм кияс вылас. Чуньясыс сьӧкыд уджсьыс важӧн нин оз веськавны, но эбӧсыс кольӧма на.
«Колӧ чеччыны да ветлыны отсыштны гӧтырлы эштӧдчыны мӧснас, турун нӧб на колӧ вайны и», — мӧвпыштіс мужичӧй. Сьӧлӧмсӧ мыйкӧ бара топӧдіс... Пӧльыштіс кокньыдик тӧвру, и ваыс серӧссис. Со кодкӧ моторсӧ заведитіс, буракӧ, кутшӧмкӧ чери кыйысь мӧдӧдчис бӧтъяссӧ видлавны. Микул Ваньлӧн ведраас ловъя чериыс легны кутіс. Юр весьтас ӧта-мӧднысӧ чуксалӧмӧн лэбисны юсьяс. «Сэтшӧм лӧсьыд», — шӧпнитіс Микул Вань. Киыс плеть моз ӧшйис, видзӧдласыс сувтіс дзирдалысь шонді вылын, но олӧма морт нинӧм нин эз кыв ни эз аддзы.
