ВАЖӦ ВЕТЛӦМ

1

Автобус ӧдйӧ и тірксьӧдіс-вайис баблӧн сиктӧдз. Татчӧ ме вола быд гожӧм: шойччыштны, гожйӧдчыштны. Но таво ковмас уджалыштны. Абу ӧд сьӧкыд душ-мӧд кассетатӧ гижны, пӧсь оз киссьы. Мед сӧмын бабъясыс сёрнитісны, висьталісны олӧм-вылӧмнысӧ. Шусьӧ тайӧ фольклорнӧй практикаӧн, а ачым ме велӧдча университетын, финн-йӧгра факультетын. И кӧсъя лоны фольклористӧн. Сямма кӧ, дерт...

— Машук, тэ али мый локтан? Весиг эг тӧдмав, ёнмыштӧмыд да, — керкасьыс паныд петіс бабӧй.

— Дерт, лунтыр пукалігад да уна сёйигад он вӧсняв, — воча шуи. — Кыдз нӧ олан, бабук? Гажыд, кӧнкӧ, бырис нин во чӧжнад?

— Быри, быри, дитюкӧй. Лок пырам керкаас, шойччыштан, чӧсмасьыштан сиктса сёяннас.

Прамӧя ме чӧсмаси баблӧн вӧлӧганас, рушку дундытӧдз. Та мында шаньгасӧ да пирӧгсӧ во чӧжнас эг сёйлы! Ӧд бабысь чӧскыдджыкасӧ некод сэсся оз пӧжась! А ме весиг пусьынысӧ ог бура куж. Шыдтӧ да роктӧ пуа жӧ-а, но кывтӧ найӧс сёйигӧн он ньылышт.

Водім ми водз: телевизорас нинӧм бурторсӧ эз петкӧдлыны. Да и гуляйтнысӧ вӧлі некодкӧд: ичӧт сиктад том йӧзыс пӧшти эз нин коль, ставныс кытчӧкӧ муналісны. А мӧд луннас ме заводиті уджӧс. Медводз, дерт, аслам бабсянь. Унатор сійӧ эз висьтав, сӧмын некымын важ вӧвлӧмтор йылысь. Кассета джынйыс весиг эз ло. Ыстысис тӧдсаяс вылас: найӧ пӧ унджыктор тӧдӧны, пӧрысьджыкӧсь да. И пажын бӧрын ми мӧдӧдчим мукӧд бабъяс дорӧ. Буретш ӧти баб дорӧ пӧдругаясыс вӧлі локтӧмаӧсь, зэв варовӧсь и. Висьтасьны найӧ эз повны, а сӧмын шӧйӧвошыштӧны, кор аддзӧны, кыдзи диктофоныдлысь кнопкатӧ личка. Миянӧс пӧ сэсся сюсь вежӧра йӧзыд кывзасны да серам вылӧ лэптасны, эн пӧ гиж и ставыс. Но дыр-ӧ-регыдӧн ме налысь родӧмсӧ вені. И чай юигмоз найӧ вӧйтчисны казьтылӧмъясӧ, ӧта-мӧдсӧ ордйӧмӧн мойдісны важся олӧм йылысь. Сӧмын ӧти юалӧм вылӧ эзджык окотапырысь вочавидзны: эмӧсь-ӧ тайӧ сиктас керсьысьяс. Гӧгӧрвои, мый керсьысьыс эм, но бабъяс сыысь полӧны и сёрнитны оз лысьтны. Та вылын и помасис миян варовитӧмным. Виччысьтӧг ставныс кутісны гортаныс мӧдӧдчавны, ставныслӧн туруныс дум вылас уси. Гашкӧ пӧ, зэрмас да ог слӧймӧй куртнысӧ. И ми бабкӧд гортӧ жӧ мӧдім, кельыдлӧз енэж вылысь кымӧръяс корсигмоз. Весиг ӧти чир эз тыдав.

Гортӧ воӧм бӧрын ме видлі кыскыны бабысь, коді тані керсьысьыс. Но сійӧ партизаналіс и ме сідз нинӧм эг и тӧдмав. Гашкӧ, ӧнӧдз на эськӧ эг тӧд. Да ӧд чышъяна почтаыд сиктад бура на уджалӧ. Кывсис, керӧмаӧсь Пиле Ӧдялысь мӧссӧ. Вӧраыс пӧ дундӧма, а кокъясыс пыкталӧмаӧсь. Со тадзи ме и тӧдмалі керсьысь йывсьыд. Дерт, Пиле Ӧдяыд эз жуйвидз, скӧрвывсьыс котӧртіс веськыда керсьысь дорас. А сійӧ, вӧлӧмкӧ, ачыс кулан выйын, крӧватьсьыс весиг оз чеччывлы. Но вӧтлыны мӧслысь кӧзяйкасӧ вермӧма на. Кодлы эскыны, ме ог тӧд. Мӧскыс тай вежон мысти куліс-а, а керсьысьыс ловзис. Лавкаысь ачым душ-мӧдысь аддзылі. Пыр сьӧд паськӧма, да сы серти тӧдмалі.

Зэв окота меным лои тӧдмавны, а коді жӧ сэтшӧм керсьысьыс, кутшӧм сэтшӧм вынъяс сылӧн эмӧсь. Да кассета вылӧ кӧ тайӧ ставсӧ гижны! Сӧмын кыдзи? Муннысӧ ме сы дорӧ ог лысьт: гашкӧ, керас... А мӧд ногсӧ сэсся некыдз. Сиктса бабъясыд полысьӧсь да нинӧмсӧ оз висьтавны. Дыр тадзи ме думайті, быдса куим лун. И шуи ветлыны керсьысь дорад. Юалӧмсьыд оз на вомад кучкы. Да и мыйысь менӧ кернысӧ? Баблы нинӧм эг и шу, мӧдӧдчи ме Сьӧд Ӧгаш дорад. Тадзи сійӧс тані шуисны. Но приколкатӧ век жӧ пысышті шорты зептӧ. Весиг чеснӧктор сюйи. Сьӧд Ӧгаш буретш пажнайтны вӧлі пуксьӧма, кор таркӧдчи сы дорӧ. Пиньтӧм вомнас шамкнитіс: пыр пӧ, прӧйдит. Полӧмӧйла весиг кокӧй тірзьыліс, но пукси жӧ сэсся лабич вылас. А синмас видзӧдлынысӧ ог лысьт, юавны ни.

— Кодлӧн нӧ лоан? Мыйкӧ чужӧмыд тӧдса да, — сёрнисӧ заводитіс сійӧ.

— Ппп... Петыр Агниялӧн внучкаыс, — шпарӧді ме.

— Мый могӧн нӧ локтін? — водзӧ юасис Сьӧд Ӧгашыд.

— А шуӧны тай, аслыспӧлӧс вын тіян эм, — смелмӧдчи да гораджыка нин шуи. — Быд ловъя ловкӧд мыйкӧ вӧчны верманныд...

— Вай эн гӧграв, а веськыда шу, — крапкис сійӧ. — Керсьӧм йылысь окота лои тӧдмавны? Ме дорӧ тэ коддьӧмыд волісны нин. Ещӧ ӧд гижны на кӧсйисны... Ме найӧс роскӧн вӧтлі, эз на сідз-тадзтӧ мунны. И тэнӧ вӧтла жӧ! Мый синнад лапйӧдлан? А ноко!

Меным тай дыр тшӧктӧм эз и ковмы, ӧдйӧ весаси керсьысьлӧн керкасьыс. Сӧмын кокбӧрляӧй югнитліс! Садьсялі баблӧн керкаас нин. Бур, бабӧй гортас эз вӧв: нинӧмла сылы ставсӧ тӧдны. Полӧмӧйла став пытшкӧсӧй нетшкысис ортсыӧ. Но едждӧм чужӧмӧй вочасӧн бӧр ловзис, и ме лӧньышті. Медводз видзӧдалі ачымӧс юр вывсянь кок улӧдз: эз-ӧ кер менӧ Сьӧд Ӧгашыд. Слабог, ставыс вӧлі сэтшӧм жӧ: лишнӧй гӧн ни тӧдтӧм чутъяс абу содӧмаӧсь. Гашкӧ, сёрӧнджык петасны? Но колис вежон, и ме гӧгӧрвои: абу на Сьӧд Ӧгашыд сэтшӧм лёк морт, оз на быдӧнӧс тшыкӧд...

Пуксисны зэв жар лунъяс. Юас ваыс шоналіс, и быд лун мӧді купайтчыны. А талун ми бабкӧд лунтыр на турун бергӧдлім-косьтім. И рытъявылыс ме бара котӧрті вадорӧ. Юдорса лыа вылын кольӧма вӧлі сӧмын душ-мӧд морт: буракӧ, видз бӧрся жӧ. Ме шполькнитчи шоныд ваын да триньксьӧді бӧр: номъясӧс вердны эз вӧв окота. Кор вочааси Сьӧд Ӧгашлӧн керкаыскӧд, менӧ быттьӧ мыйкӧ сувтӧдіс. Кильчӧ ӧдзӧсыс дзуркнитіс — мелань нявзігтырйи уськӧдчис сьӧд кань. «Ӧгашлӧн, — вирдыштіс юрын. — Колӧ пышйыны...» Но кокъясӧй эз кывзысьны, быттьӧ вурыштӧмаӧсь му бердас. Сэк кості сьӧд кань матыстчис ме дорӧ да кутіс ниртчыны кокъясӧ.

— Машӧ, — гымньӧв кодь виччысьтӧм вӧлі тайӧ гӧлӧсыс. Ме сайын сулаліс сьӧд паськӧма мыгӧр. — Пыралам ме ордӧ.

Ме сьӧкыдпырысь бергӧді юрӧс да пычикті:

— Ме?... Ог. Ог вермы...

— Машӧ, ме ог вӧрзьӧд тэнӧ. Пыралам.

Кокъясӧй личалісны, и ме тіпкан сьӧлӧмӧн пыри Сьӧд Ӧгаш бӧрся керкаас.

— Машӧ, пуксьы. Да эн сэтшӧма меысь пов. Нинӧм ог вӧч тэныд, сідз нин вынӧй этша колис... Зэв нин важӧн, ветымын ли квайтымын во сайын, менӧ ас дорас корис ӧти керсьысь да шуис: «Ме кула, да лоан менӧ вежысьӧн, став вынӧй вуджас тэ дорӧ. Став вылас вына лоан, ставныс кутасны повны тэысь». Ме, дерт, повзи татшӧмторсьыд, но сійӧ водзӧ висьталіс: «Тэныд абу быть вӧчны сӧмын лёк, верман и бурсӧ вӧчны. Но выныд таысь содны оз кут. Кымын унджык лёксӧ вӧчан, сымын вынаджык лоан». «А мыйла буретш менӧ бӧрйин?» — юалі ме керсьысьыдлысь. «Тэнад рӧдын вӧліны нин сэтшӧм йӧзыс, — вочавидзис сійӧ. — И тэ верман лоны тшыкӧдчысьнас. А менам кадыс этша нин коли, ог эшты бӧрйысьнысӧ. Кувны кад воис. А кувнысӧ ог вермы, кытчӧдз ог вуджӧд тэныд ассьым вынъясӧс». Мӧвпавны меным кадсӧ сетіс этша — ӧти лун. Кадыс сэки эз вӧв кокни, бать ни мам эз нин вӧвны, отсавны меным некод эз вермы, — и ме кӧсйыси. Мӧд войнас нин ме лои керсьысьӧн. А сійӧ дырсӧ эз нин ов, куліс регыд мысти.

Ме видзӧді сы вылӧ да виччыси, мый водзӧ лоас, кӧть эськӧ тӧді нин. Весиг йирмӧг босьтіс.

— Машӧ, тэ гӧгӧрвоин, мыйла ме тэнӧ кори?

— Мыйла? — йӧй улӧ на видлі сетчыны.

— Ме бӧрйи тэнӧ.

— Мыйла? — быттьӧ сэсся мукӧд кывйыс вуні.

— Мыйла, мыйла? Выйла... ӧтнад тэ лӧсялан меным тайӧ сиктсьыс, ӧтнад. Тэнад рӧдад керсьысь жӧ вӧвлӧма. И бабыд вермис лоны. Но абу кӧсйылӧма.

— Ме ог жӧ кӧсйы! — корӧм сорӧн артмис менам.

— Кӧсъян, кӧсъян... Сӧмын он на гӧгӧрво. Тэныд быть лоӧ кывзысьны менсьым. Он кӧ ме ног вӧч, кера асьтӧ, либӧ семьясьыд кодӧскӧ.

Ме вылӧ быттьӧ ведра кӧдзыд ва кисьтісны, пытшкӧсӧй ставнас тірзис. Но ме зіли не петкӧдлыны полӧмӧс.

— Ме ог кӧсйы лоны керсьысьӧн, — бара на видлі пыксьыны.

— Лоан! — орӧдіс Сьӧд Ӧгаш. — Кӧсйин тӧдмавны керсьысьяслысь олӧмсӧ? Со и тӧдмалан. Сӧмын гижнысӧ ог лэдз: пель саяд сюркнялан висьтасьӧмӧс. Сета тэныд мӧвпавны ӧти лун. Аски войнас локтан ме ордӧ, дас ӧти гӧгӧрыс... Сэки ставсӧ и гӧгӧрвоӧда. Он кӧ лок, лёк да шудтӧм олӧм тэнӧ виччысьӧ.

Сьӧд Ӧгаш дорысь ме петі ӧдва ловъя: быттьӧ олӧмӧй помасис, кӧть ӧні жӧ мун шойна вылӧ да гу кодйы. Первойысь аслам олӧмын эг тӧд, мый вӧчны. Баблы оз позь висьтавны — оз гӧгӧрво... Кутшӧма нывъёртъясӧй ӧні оз тырмыны! Найӧ эськӧ отсыштісны...

— Машук! Тэ нӧ мый сэтшӧм блед? Гашкӧ, висьмин да? Лок панялышт пӧсь шыдсӧ... — корис бабӧй пызан сайӧ.

— Оз ков... Ог вись ни. Вода ме, мудзи, — нурбыльті да ӧдйӧджык веськӧдчи вольпасьлань.

Эг и вермы унмовсьынысӧ. Кысь нин? Тадз и этадз ставсӧ бергӧдлі — ог вермы Сьӧд Ӧгашыдлы паныд мунны: став олӧмӧс оз сӧмын менсьым, но и рӧдвужлысь тшыкӧдас... А мый? Лоа ме керсьысьӧн, но ог кут некодӧс вӧрӧдны. Мед керсьыны кужӧмыс ме пытшкын олас. А ас йӧзлы лёктӧ ог лэдз вӧчнысӧ. Бурджык, мед меным ӧтнамлы сьӧкыдджык лоас. Керсян вынъясӧс некодлы сэсся ог явит...

Кыдзи и сёрнитчылім Сьӧд Ӧгашкӧд, локті сы ордӧ дас ӧти час войын. Тотшкӧдчышті ӧдзӧсас да пыри пемыд керкаас. Сьӧд Ӧгаш пукаліс сиська би дорын. Биыс югзьӧдіс сылысь чукырӧсь чужӧмсӧ, и таысь сійӧ вӧлі нӧшта на шуштӧмджыкӧн.

— Сідз и чайті, мый локтан. Пуксьы ме дорӧ матӧджык да сюся кывзы висьталанторйӧс...

Ме пукси лабич вылӧ да гусьӧник личкышті диктофон кнопка вылӧ: кӧть нин ӧти буртор кольӧ...

— Ог тӧд, тэ полысь абу... Но татӧг оз артмы. Керсьысьӧ вуджны абу кокни. Колӧ петны сьӧд пывсянӧ, битӧг, ӧтнадлы. Сэні лоӧ сьӧд кань. Сійӧ пӧртчас бубуляӧ да чукӧстас ёртъяссӧ. Водзӧ ачыд аддзан. Мый лоӧ...

«Сэтшӧм кокни, вӧлӧмкӧ, — думышті ме. — Наысь ог жӧ повзьы... Быдсяма ужастиксӧ телевизор пыр видзӧдлі да...»

— Тэ дась? Лок петам. Бӧрыннас висьтала мукӧдторсӧ... Кыдзи керсьыны да мый да...

Сьӧд пывсян ӧдзӧсыс гораа дзуркнитіс. Кок увті юркнитіс мыйкӧ гӧнатор да гажтӧма нявӧстіс. Воськовті пывсянӧ. Бӧрсянь ӧдзӧсыс клопнитчис да голькнитіс иганыс: Сьӧд Ӧгаш, буракӧ, полӧ, мый пышъя. Кималасӧн корси мыйкӧ лабичкодьӧс да бруткыси-пукси: зэв ляпкыд вӧлӧма. Месянь неылын кыліс кань: нюліс гӧнсӧ. Друг мыйкӧ грымӧбтіс. Ме гӧгӧр кыськӧ лоисны сиська бияс да югзьӧдісны пывсян пытшкӧссӧ. Сьӧд каньыс лёкысь нявӧстіс да заводитіс ыдждыны: бӧръя лапаяссьыс нюжалісны кокъяс, а воддзаяссьыс артмисны кияс. Каньлӧн ичӧтик мусаник юр пыддиыс ме вылӧ видзӧдіс ыджыд гӧрд синъяса гӧна чужӧм.

— Но мый? Полан он меысь? — шыӧдчис пыдіысь петан дзуртысь гӧлӧсӧн.

— М-ме? Ог-г...

— Но он кӧ и, пукав...

Сэсся кыдз тай шутёвтас! Юрсиӧй тайкӧ эз сувт! Сиська бияс кутісны чеччавны. Гӧгӧр грым-грам сӧмын кылӧ... И со — найӧ! Сылӧн ёртъясыс... Кутшӧм мисьтӧмӧсь! Кодкӧ сюра, кодкӧ порсь ныра, а кодкӧ и кӧин чужӧма... Кытчӧ ме веськалі? Найӧ мӧдісны чеччавны, сьывны, чилзыны. Талун пӧ миян зэв ыджыд гаж — бубулялӧн кӧлысь. Мича том нывкӧд. Сьӧлӧмӧй тшук эз сувт тайӧс кылӧм бӧрын: кыдз нӧ татшӧм саяс петан... А найӧ нин кыськӧ судзӧдӧмаӧсь фата, чунькытшъяс. «Жӧниклӧн» синъясыс гажаа югъялӧны, вом тырнас нюмъялӧ, ёсь пиньяссӧ жергӧдӧма да.

— Но, муса ныв, петан он ме сайӧ? Вузалан он ловтӧ Лёкыслы? Петан кӧ, нэм помӧдзыд ӧтлаын лоам, ставсьыс тэнӧ кута видзны... А он кӧ — ачыд тӧдан...

Мырдӧн сорӧн довкниті юрӧн: мися, сӧглас. Сюра ёртыс гажтӧма дзажкнитіс кыськӧ лоӧм гудӧкӧн да мисьтӧма мӧдіс ворсны. «Жӧникӧй» сюйис чуньӧ сьӧд чунькытшсӧ да кӧсйис окыштны — бергӧді юрӧс мӧдарӧ. А татӧг пӧ нинӧмыс оз артмы, шуисны ёртъясыс. Ме чукӧрті став вынӧс да бӧр бергӧдчи бубулялань. Сійӧ кватитіс менӧ сойӧд, нюжӧдіс паръяссӧ да мӧдіс матыстны чужӧмлань... Вомсьыс ӧвтыштіс чӧскыдтӧм дукӧн — клопкыси-уси джоджас...

2

Восьті ме синъясӧс кодлӧнкӧ турун сараяс... Юрӧй потіс-висис. Дыркодь пыркӧді ас вылысь став турунсӧ. И сӧмын сэки юрӧ воис: «Кыдзи нӧ ме татчӧ веськалі?» Веськӧдчи ӧдзӧсланьыс. И друг сійӧ ачыс воссис да мыччысис кутшӧмкӧ тӧдтӧм нывбаба:

— Машӧ! Ланьтін али мый?! Та дыра сёӧдчан! Машӧ?... Тэ мый аскӧдыд вӧчӧмыд? Кысь тайӧ кӧлуйсӧ кышалін?

Ме видзӧдлі ас вылӧ: футболка, шорты, кроссовки... аслам ставыс... Нинӧм ог гӧгӧрво.

— Кысь, шуа, босьтін? Кодлысь гусялін? Мун, йӧз срам! Пыр керкаас да вежсьы... Эн янӧд менӧ. Невестапу, а мый керсьӧ...

— Ті коді? И мый ті ме вылӧ горзанныд?

— Мый?! Мамтӧ нин эн кут тӧдны?! Батьыдлӧн ньӧрйыс этша тэд сюрлӧма!

Нывбаба кыскис менӧ сойӧд керкаас да шыбитіс кутшӧмкӧ чорыд дӧраысь вурӧм важиник сарапан. Ме эг кӧсйы пасьтавны тайӧ юр янӧданторсӧ, но «мамлӧн» видзӧдлас сертиыс гӧгӧрвои: воштысьны некытчӧ. Сарапан пасьталӧм бӧрын видзӧдалі керка пытшкӧссӧ: сьӧдасьӧм пач, краситтӧм джодж, ичӧт ӧшиньяс, пу джаджъяс, пуысь да сюмӧдысь вӧчӧм дозъяс, пӧлать, пызан, лабичьяс... Керкаын эз вӧв электричество помысь ни ӧти уджалантор. Гашкӧ, ме веськалі гӧля олысьяс дорӧ? И мыйла эсійӧ шуӧ асьсӧ мамӧн, кор менам мамӧй дзик мӧд пӧлӧс? Гашкӧ, сылӧн нылыс — менам двӧйник? А кӧні, сідзкӧ, ачыс? Нинӧм ог гӧгӧрво...

Ме петі ывлаӧ. Сэні ворсісны ичӧт челядь — кӧмтӧмӧсь, важиник дӧрӧмаӧсь — пуысь вӧчӧм аканьясӧн. Неылын кык зон кыисны тыв сямаӧс. Матыстчи на дорӧ.

— Зонъяс, кыдзи тіянӧс шуӧны?

Зонъяс вак-вакмунісны, весиг тывйыс кисьыныс уси. Ӧтиыс сэсся шыасис жӧ:

— Машӧ! Тэ выжывмин? Ӧти керкаын олам, да нимъяснымӧс вунӧдін?

— Ме ӧд абу тіян чойныд. Ті сорасинныд. И кутшӧм тайӧ сикт?

— Сикт нимтӧ нин вунӧдӧмыд... Люкасин кытчӧкӧ? Вадорын ми олам, Вадорын...

— А кутшӧм район?

Зонъяс видзӧдлісны гӧгӧрвотӧм синъясӧн:

— Мый нӧ сійӧ сэтшӧмыс?

— Кутшӧм во ӧні, сідзкӧ?

— Сюрс ӧкмыссё кызь коймӧд...

— Мый? Ті тешитчанныд? Ӧні кык сюрс ӧкмысӧд во?!

Зонъяс бара заводитісны кильксьыны. Шӧйӧвошӧм чужӧмӧн вешйи на бокысь да мӧдӧдчи туйлань. Позис кӧ сійӧс шуны туйнас... Весиг асфальтыс эз вӧв, а туйыс векньыдик, няйт да гуранӧсь. Эз кыв весиг ӧти машина шы. Кӧнкӧ ылын рӧдтіс вӧла. Ме эг гӧгӧрво, кӧні ме и кыдзи татчӧ веськалі... Гашкӧ, Сьӧд Ӧгаш менӧ тадзи керис? Бубуля саяд эг пет да... А гашкӧ, збыльысь ӧні абу кык сюрс ӧкмысӧд во?

Душ-мӧд мортлысь ме юалі на та йылысь. Видзӧдлісны йӧй вылӧ моз, но быдӧн шуис — сюрс ӧкмыссё кызь коймӧд. Ме кутчыси юрӧ: оз вермыны ӧд ставныс менӧ ылӧдлыны. Кыдзи нӧ ме веськалі тайӧ кадас? Ог ӧд вӧтась... И абу киноын... Мый меным вӧчны, мый? Колӧ корсьны петан туй. Сӧмын кытысь?

Друг юрӧ воис — диктофон. Колӧ сійӧс корсьны! Сійӧ отсалас меным бӧр веськавны гортӧ! Ме уськӧдчи керкаӧ — кӧлуйӧй некӧн эз вӧв. Ставсӧ ройкӧді. Бур, некод эз веськав керкаас. Кӧлуйӧй эськӧ и сюри! Пач саяс кутшӧмкӧ чуманын вӧлі. Видлалі. Но диктофонӧс эг аддзы. Гашкӧ, уси турун сараяс. Уськӧдчи сэтчӧ, лукйи став турунсӧ, кытӧн палялі асывнас. Абу. Мудзӧм сорӧн шлапкыси-пукси турун вылас. Мыйкӧ бок улын мешайтчис. Киӧс сюйлі — чорыдтор. Перйи. О-о-о! Сюрис! Окалі и быдсӧн. Лички кнопка вылӧ, бергӧдлі кассетасӧ бӧрлань, включиті. Кыліс Сьӧд Ӧгашлӧн гӧлӧсыс. Зіли сувтӧдны син водзӧ тӧрытъя войсӧ. Зэвті юр вемӧс. Но весьшӧрӧ: нинӧм эз артмы. Чужӧм кузя тюрӧбтісны синва мольяс. Сэтшӧм гажтӧм, вӧлӧмкӧ, веськавны мӧд нэмӧ, тӧдтӧм йӧз пӧвстӧ. Мый менӧ и виччысьӧ? Ог али мый сэсся некор аддзывлы бать-мамӧс, бабӧс? Век кежлӧ али мый ковмас татчӧ кольччыны?

Ме косӧді синваӧс да дзеби диктофонӧс турун сарай пельӧсӧ. Вермас на ковмыны. Ог тӧд, мый водзӧ керны... Буракӧ, лоӧ овны сійӧ ныв пыддиыс, кодӧн ӧні менӧ лыддьӧны. А сэсся видзӧдлам...

«Вокъясӧс», вӧлӧмкӧ, шуӧны Вань да Вась. Куим чоя-вока ми. Ме медыджыдыс. Регыдъя кадӧ кӧсйӧны сетны верӧс сайӧ. Сӧмын ӧд тані оз юасьны, код сайӧ петан. Сетасны кутшӧмкӧ озыр пӧрысь сайӧ... А рытнас тӧдмаси аслам нывъёрткӧд. Нимыс — Малань. Нуӧдіс менӧ гуляйтны. Зэв пӧ гажа талун лоӧ, Пиле Кольӧ гудӧк ньӧбӧма да. Мунім сиктбердса луд вылӧ. А том йӧзыс! Гашкӧ, ветымын сайӧ морт да. Ставныс зэв гажаа йӧктӧны, мичаа сьылӧны и. Менӧ на Малань кыскыліс... Да кытчӧ нин? Тадзсӧ ме ог куж, татшӧм музыка улад. Мӧд улӧ нин велавсьӧма да. Бурпӧт и йӧктісны-сьылісны. Сёрӧнкодь нин «гортӧ» локті, да «мамӧй» бун-бос пиняліс. Но «батьӧй» дорйыштіс:

— Мед нин бӧръявылыс гажӧдчыштас. Сэсся ӧд верӧсыс оз кут лэдзлыны...

Асывнас «мамӧй» садьмӧдіс менӧ водз: сёӧдчыны ыстіс. Эз кӧ ачыс дозъяссӧ сет, эг и гӧгӧрво, кытчӧ-мый. Эськӧ душ-мӧдысь аддзывлі нин да, кыдзи колӧ лысьтысьнысӧ. Ачым на видлі и. А ӧні ковмас ӧтнамлы... Пукті дозсӧ мӧс вӧра улас, шылькниті на юрӧдыс, мед оз чужъясь. Да сӧмын вӧраас кутчыси, пыр жӧ и шлячнитіс чужӧм кузя сітӧсь бӧжнас. Киӧй эськӧ кыпавліс жӧ да. Мый мӧскыдлысь босьтан? Кыдзкӧ-мыйкӧ лысьті сійӧс. Кӧть нин оз чужъясь да сыысь аттьӧ. Дубалӧм киясӧн пырті дозъяссӧ да мудзӧмӧйла ляскыси пӧлать вылӧ. А «мамӧй» менӧ вала ыстіс, сэсся песла. Рытӧдзыс уджӧдіс... Сэсся бара на Маланькӧд ветлі гажӧдчыны. Сӧмын тайӧ пӧрйӧ аскӧд диктофонӧс босьті. Гашкӧ, артмас на косны аслам кадӧ. Ёна жӧ и чуймӧді эськӧ фольклористъясӧс татшӧм озыр материалнад!

Лун и вой жуглі юрӧс, кыдзи бӧр бергӧдчыны гортӧ. Тайӧ кадас вуджигӧн меным вӧлі зэв лёк да шуштӧм. Пывсянса бубуляыс ёртъясыскӧд — абу йӧз. Абу гӧгӧрвоана весиг, кодъяс. Ставнымлӧн торъялана биополе. Кутшӧмкӧ кадӧ биополеясыс ӧтлаасисны, лолӧй кутіс водзсасьны мустӧм «жӧниклы»... Став кылӧмыс крестасис кутшӧмкӧ ӧти точкаын — и менӧ сыладорса олӧмыс йӧткыштіс татчӧ. Думсьыс, дорйис. Сідзкӧ, меным отсавны вермас сӧмын керсьысь. Но кытысь сійӧс корсьны? Некодӧс ог тӧд да. Ковмас шыӧдчывны Малань дорӧ. Видзӧдӧмпырысь, зэв шань да бур нылыс...

Коркӧ ме аддзи жӧ лӧсялана здук да юалі Маланьлысь:

— А тані эмӧсь керсьысьяс?

Малань повзьӧмпырысь видзӧдліс ме вылӧ да гусьӧник вочавидзис:

— Тэныд мыйла?

— Колӧ, но висьтала сёрӧнджык. Эмӧсь абу?

— Эм. Ӧтик. Вадор помас олӧ. Зэв пӧрысь сійӧ. Уна мортӧс да пемӧсӧс нин тшыкӧдіс. Ок, лёк морт сійӧ! Ставныс сыысь полӧны...

— Верман петкӧдлыны керкасӧ?

— Ог. Ме пола.

— Малань, отсышт! Ен могысьӧн кора... Менам олӧмӧй торксяс, ог кӧ ветлы сы дорӧ.

— А мый? Смилитны кодӧскӧ кӧсъян?

— Да, — сӧрышті ме.

— Но лок инӧ талун ветлам. Сӧмын пемдыштас кор, мед некод эз аддзывлы.

Ветлім. А мӧд луннас, сӧмын прӧст кад сюрыштіс, лэбышті керсьысь дорад. Буретш гортас вӧлі. Кутшӧмкӧ дозйын мыйкӧ нырӧ. Йӧйвывсьыд пыр жӧ и шпарӧді, мый ме веськалі татчӧ мӧд кадысь да эг удит Сьӧд Ӧгашлысь вынъяссӧ ас пытшкӧ босьтны. Гашкӧ, мися, керсьысь да гӧгӧрвоас. Нинӧмсӧ эз гӧгӧрво.

— Кыдзи, шуан, татчӧ веськалін? Быттьӧ чужӧмсяньыд нин татӧн олан да...

Ковмис кыдзкӧ мӧдарлань бергӧдны висьтӧс:

— Татысь, татысь ме. Вӧтӧс тай висьталі. Туналӧ сійӧ, керсьысьӧн пӧ лоан.

— Керсьысьӧн, шуан? Вылӧ тай кӧсъян пуксьыны, нылукӧй.

Он пов тшыкӧдчысьнас лонысӧ?

— Ог пов.

— Но, инӧ, кывзы. Керсьысьнад тэнӧ ме, дерт, пыр жӧ ог вӧч. Колӧ видзӧдлыны тэнсьыд сямтӧ. Куимтор ме тэд тшӧкта вӧчны. Вӧчан кӧ — лоан керсьысьӧн, он кӧ — нэм кежлӧ ассьыд нимтӧ да рӧдтӧ сьӧдӧдан. Лёк славаыд ӧдйӧ кыптас, казяласны кӧ ме дорын тэнсьыд бергалӧмтӧ...

— Висьталӧй, мый колӧ вӧчнысӧ.

— О, кутшӧм сюсь!.. Медводз колӧ сатшкыны ем Митрей Вань кильчӧ ӧдзӧс весьтас. Сэсся вундыштан Ӧнтон Марпалӧн мӧслысь гӧнсӧ да войтӧдан сы вылӧ мӧскыслысь жӧ некымын вир чут. А бӧръя индӧдыс лоӧ медся сьӧкыд. Но сійӧ бӧрыннас, кор тайӧс ставсӧ вӧчан...

— Позьӧ талун?

— Позьӧ, кӧть кор. Но гусьӧнджык, мед оз кыйны...

Кор локті гортӧ, сэні вӧлі тырыс йӧз. «Мамӧй» менӧ пыр жӧ йӧртіс мӧд жырйӧ: корасьысьяс пӧ локтісны. Ки-кокӧй лигышмуніс: «Кыдз сідз! Ме бара ог кӧсйы верӧс саяд!» Ог тӧд, мый сэні керсисны, но менӧ коркӧ кадӧ «мамӧй» петкӧдліс корасьысьяслы, со пӧ кутшӧм миян нылыс, шань да мича. Найӧ сэсся регыд мысти мунісны, а «мамӧй» шуис:

— Регыд петан верӧс сайӧ, Ӧндрей Микул сайӧ. Зэв пӧрнӧй мужичӧй, озыр и. Красуйтчыны кутан сы дорын. Тырмас гӧль олӧмтӧ ньылавны...

Сьӧлӧмӧй быттьӧ дугдыліс тіпкынысӧ. Кутшӧм кӧлысь, кор колӧ регыдджык кадӧ вӧчны керсьысьлысь индӧдъяссӧ? Вузалӧны менӧ кутшӧмкӧ мужиклы... Озырмыны кӧсйӧны. Но видзӧдлам на...

Малань отсыштіс меным корсьны Митрей Вань да Ӧнтон Марпалысь керкаяссӧ. Юаліс, он пӧ али мый ачыд тӧд. Бара на ковмис ылӧдлыны: мися, конъяси да зэв ёна муас люкаси, паметьӧй мӧдіс вошласьны, унатор вунӧді да некыдзи ог вермы тӧд вылӧ уськӧдны. А мыйла пӧ буретш налӧн керкаясыс? Мися, другысь тӧд вылӧ усины налӧн нимъясыс, да окота лои тӧдмавны, кӧні найӧ олӧны. Мися, тадзи ӧдйӧджык юр вежӧрӧ ставыс воас... А жӧникпу йывсьыд Малань шуис, зэв мустӧм да горш пӧ сійӧ...

Регыд и казялі жӧниклысь горшлунсӧ: кикутӧм дырйи. Локтісны миянӧ рӧдвуж чукӧрнас, донъясисны да донъясисны приданнӧйнас... Сэсся воисны жӧ ӧти кывйӧ. А кӧлысьсӧ шуисны вӧчны куим лун мысти. Рытнас нин, пемдігас, гусьӧник котӧртлі первой Митрей Вань дорӧ — ем сатшкыны, сэсся Ӧнтон Марпа дорӧ. Гидад эськӧ пыри, да пемыдінад ёна оз тыдав, кӧні мӧскыс куйлӧ. Кималасӧн кыдзкӧ-мыйкӧ аддзи да пуртӧн вунді гӧнторсӧ. А дойдны пемӧссӧ и жаль лои. Но быть: омӧлика чуткышті пурт йывнас, сэсся вирӧсьті вундӧм гӧнсӧ, прӧща кори мӧслысь да и чепӧсйи ӧдйӧджык гидсьыс. Мед некод оз казявлы. Тэрмасигад пысаси кытчӧкӧ сарапан бӧжнам, повзьӧмӧйла тракниті да водзӧ котӧрті. Кодӧскӧ тшук эг нӧбӧд орчча керка дорсьыс... Бӧрсянь некод эз вӧтчы. Сідзкӧ, некод эз казявлы. Но водзвыв на радлыссьӧма. Мӧд луннас кывсис, мый Митрей Вань чорыда висьмӧма, а Ӧнтон Марпалӧн мӧскыс кулӧма. Керсьысьыс пӧ гортсьыс оз петавлы, аслыс корсьӧма кутшӧмкӧ отсасьысьӧс. Сійӧс пӧ аддзылӧма Вась Ёгор — Митрей Ваньлӧн суседыс: том ныв пӧ, зэв сюся котралӧ. Марпалӧн гидсьыс аддзӧмаӧсь дӧратор — буракӧ, платтьӧ бӧжнас пысасьӧма. Нывсӧ пӧ ӧні корсьӧны — мыждыны кӧсйӧны.

Ме кор тайӧс кылі, сьӧлӧмӧй кок пыдӧсӧдз усьліс. Аддзасны нӧ кӧ? Сарапанӧс эськӧ дӧмышті. Ёнасӧ оз тыдав, сідз нин дӧмасӧсь да. Но полӧмӧй таысь эз чин. Керсьысь дорас эг мун тайӧ рытнас: вермисны кыйны. Аскинас асывсяньыс локтіс Малань, аскӧдыс миянлысь нывъёртъяснымӧс вайӧдӧма. Пукыштісны миянын, бӧрдӧдчанкывъяс сьылыштісны. А сэсся лэччим пывсянӧ — менӧ пывсьӧдны. Тадз пӧ колӧ кӧлысь водзад. Пывсьӧдігас тӧдмалі нывъяссянь, керсьысьлысь пӧ отсасьысьсӧ век на абу аддзӧмаӧсь. Этша керкаӧ нин пыравлытӧм кольӧма... «А мый серти нӧ тӧдмаласны нывсӧ?» — юалі. Вышивайтчан сер кузяыс пӧ, быд семьялӧн разнӧй да... Кыпыд руӧй пыр и торксис татшӧмтортӧ кылӧм бӧрын. Бур кӧть, дӧмӧм сарапан пыдди пасьталі выльӧс: «мамӧй» сетіс ӧнтай. Но серыс сы вылын вӧлі сэтшӧм жӧ...

Виччысьны эз позь. Рытланьыс ме кытшлалӧмӧн муні керсьысь дорӧ. Ог тӧд сэсся, аддзылісны эз пырӧмӧс.

— Прӧйдит, Машӧ, прӧйдит. Ставсӧ тай бура вӧчӧмыд. Сӧмын йӧзасьӧмыд. Тэнӧ корсьӧны. Аддзасны кӧ, бурсӧ эн виччысь... Тавой ковмас тэныд коймӧдторсӧ вӧчны. Мун ломты пывсянсӧ менсьым. Сэсся висьтала, мый водзӧ.

Кыйӧдчӧм сорӧн, мед некод эз аддзыв, котӧртлі лэбулас пескысла, ломті. «Мед жӧ удайтчас, мед жӧ удайтчас талун бӧр гортӧ веськавны... — кевмыси ме пывсянас пукалігмоз. — Ӧні ме окышта нин бубулятӧ...» Но та пӧрйӧ, вӧлӧм, колӧ вӧчны дзик мӧдтор. Колӧ сёйны каньсӧ! Пуӧмӧн! Тшук сэтчӧ эг усь, кор тӧдмалі. Но косны эз позь, и ме кӧсйыси. Час мысти нин керсьысь сетіс меным ассьыс сьӧд каньсӧ да ыстіс пывсянӧ. Вевтыс пӧ пыранінас... Ок, кутшӧм жаль вӧлі меным тайӧ каньыс! Шыльӧді да шыльӧді... А сэсся синва сорӧн, пиньӧс мурч курччӧмӧн лӧсьӧдчи шыбитны коньӧрӧс пуан ваӧ. Ме сійӧс кыпӧді нин пельса весьтӧ, но сьӧлӧмын быттьӧ мыйкӧ орис. Каньӧс морӧс бердӧ топӧдӧмӧн жмитчи стен бердас да гораа лимзалӧмӧн бӧрддзи...

Палялі пывсянын. Вӧлі югыд нин. Каньыс орччӧн эз нин вӧв. Радпырысь чепӧсйи ӧдзӧслань — ӧдйӧджык гортӧ, муса бабуш дінӧ! Но менӧ сувтӧдіс чорыд гӧлӧс:

— Тэ кытчӧ?

Пӧварняас пукаліс керсьысь. Эз, эз Сьӧд Ӧгаш, а мӧдыс. Горшӧй пыр и курзис.

— Машӧ, тэ он ло керсьысьӧн. Некор. Сӧптыд вӧсни. Весиг каньсӧ эн вермы пуны...

— Ме верма. Ме пуа... сійӧс...

— Ӧні сёр нин. Мун гортад. И сэсся татчӧ эн лок.

Петі ывлаӧ. Кымрасис. Буситіс. Посньыдик зэрыс кӧтӧдіс чужӧмӧс да сорласис синвакӧд. Надзӧник восьлалі гортлань. Тані, буракӧ, и ковмас овны да кувны. Бӧрсянь менӧ кодкӧ чукӧстіс. Вӧлӧмкӧ, нывъёртъясӧй локтӧны. Кӧса разьны. Талун жӧ менам кӧлысь. И бара мустӧм жӧниккӧд.

Кӧсаӧс разисны нывъёртъясӧй бӧрдӧдчӧм сорӧн. Ме эськӧ тӧді, мый кӧлысь водзын сьылӧны бӧрдӧдчанкывъяс. А ӧні гӧгӧрвои, мыйла: кыдз нӧ он бӧрд пӧрысь да мустӧм саяд петігӧн. Весиг аслам синваӧй доршасис. Жаль лои ачым аслым да.

Сэсся менӧ пасьтӧдісны мича платтьӧӧ. Налы мича, а ме ног кӧ — дзик прӧстӧй. Абу ӧнія кодь. Вӧла-доддяӧн локтісны жӧник чукӧрыс да нуисны миянӧс вичкоӧ. Сэні кыисны меным кык кӧса да вевттисны юрӧс еджыд чышъянӧн. Венчайтісны миянӧс. Жӧник эз и лэдзлы ме вылысь синъяссӧ, сідз и сёйис эськӧ. А меным зывӧк вӧлі видзӧдлыны сы вылӧ. Гашкӧ, велала коркӧ...

Пируйтны вайисны верӧслӧн керкаас. Мыйыс сӧмын пызан вылас эз вӧв! Но сёяныс меным дзик эз ков... А верӧсӧй пыр сёйис и сёйис. Порсь моз. Быттьӧ вежон абу вердлӧмаӧсь. То ӧти пызан помас нюжӧдчылас, то мӧдарас. Ме весьтӧд судзӧдчис кытчӧкӧ: видзӧда да, пань тырыс кисель кӧвтыштӧма. Сӧмын удиті думыштны: «Мед эськӧ ме вылӧ оз войтӧд...» Сійӧ жӧ здукас платтьӧ вылӧ лэбис паньвывса юмовторйыс. Тшук эз матьӧктсьы... А верӧсӧй, быттьӧ зэв артмӧм шмонь вылын, гӧрдлыны заводитіс да сэтшӧм мисьтӧма!...

— Мед вомкаличыд эськӧ чеччыштас! — горӧді скӧрвывсьым.

Пыр жӧ лӧнис, ымзыны кутіс. Став гӧсьтыс окнитіс... Видзӧдлі — а збыльысь ӧд, чашкалӧма вомыс. Синнас сӧмын лапйӧдлӧ мужикӧй, шӧйӧвошӧма.

— Керсьысь! — кодкӧ горӧдіс.

— Видзӧдлӧй, платтьӧ серыс! Сэтшӧм жӧ! — содтіс мӧд.

Ме эг кут виччысьны да чеччышті пызан сайысь.

— Кутӧй! — горзісны бӧрсянь.

Шыбитчи «гортлань». Бур, эз ылын вӧв. Мыйлакӧ котӧртсис турун сараяс. Йӧзыс ӧд чайтасны, керкаас пыри. Гӧлӧсъяс кылісны нин орччӧн. Корси диктофонӧс да дзебси турун пытшкас. Кодъяскӧ гольгисны нин сарай ӧдзӧсас.

— Виам, аддзам кӧ! Нинӧмла миянлысь мӧсъяссӧ тшыкӧдны! Бур йӧзсӧ да.

— Бипур вылын сотам! Мед лёкыс сэсся таладорас оз коль.

Сьӧлӧмӧй зэв ӧдйӧ мӧдіс тіпкыны. Син водзӧ сувтісны медся дона йӧзыс: мамӧй, батьӧй, бабушӧй. Найӧ оз и тӧдмавны, кыдзи да кӧні кулі налӧн муса нылыс. Топӧді ас бердӧ диктофонӧс да ловзьӧді, медым бӧръяысь кывзыны аслам кадся мортлысь гӧлӧссӧ. Сьӧд Ӧгашлӧн сёрниыс казьтыштіс меным, мыйсянь ставыс заводитчис. Регыд мысти нин скӧрмӧм йӧз кисьтісны ӧдзӧссӧ да пырисны сарайӧ. Ме куни синъясӧс и...

3

Садьми аслам крӧватьын. Аслам керкаын. Аслам кадын. Мӧд жырйысь пырис мамӧй:

— Садьмин нин? Узьышт на. Тасьті-паньтӧ бӧрыннас мыськан. А ме удж вылӧ тэрмася...

— Мамук! Кутшӧм ме рад, мый бара гортӧ веськалі!

— Машук! Мый нӧ лоин? Лёк вӧт вӧталін?

— Да, лёк вӧт. Но ӧні ставыс лоӧ бур. Да ӧд, мам?

— Да, да. И нӧшта — бабыдлы звӧнитлы. Норасьӧ вӧлі, мыйла сы водза сы дорысь пышйӧмыд. Весиг абу висьталӧмыд. Позис жӧ нин дырджык овны.

— Ме звӧнитла, звӧнитла...

Мамӧй муніс. А ме нимкодьпырысь чеччышті небыд вольпасьысь. Кутшӧм лӧсьыд гортад! Джодж вылӧ мыйкӧ голькнитіс-усис... Видзӧдлі — диктофон. Ловзьӧді. И виччысьтӧмла пукси бӧр: кыліс важся мича коми сьыланкыв...