КРЕСТЬЯНАЛӦН ӦТВЫЛЫСЬ ВОДЗӦСӦН ОТСАСЬӦМ
1921 воын петліс декрет «
Кутшӧм бур Водзӧсӧн отсасянін вайӧ гӧль судзсьытӧм крестьяналы?
Сылӧн бурлуныс, гӧгӧр кӧ мӧвпыштны, артыштны, вывті ыджыд, вывті уна, сӧмын ми сэтшӧм бурторсӧ огӧ на гӧгӧрвоӧй, огӧ на кужӧй думайтныс, огӧ на эскӧй (веритӧй) сы вылӧ. Сы йылысь со ме и кӧсъя тані неуна висьталыштны.
Медводзын, бурсӧ висьталӧ нимыс «Водзӧсӧн отсасянін». Гӧль, судзсьытӧм крестьяна, ті быдӧн тӧданныд быдсикас нужа, тӧданныд, сэтшӧм нужаыс, несчассьӧыс вермас лоны быдӧнкӧд: талун гӧгӧр лючки-лӧсьыд, аски он тӧд, мый вермас лоны. Крестьяниныдлӧн со кутшӧм нужаяс овлӧны: вермас керка-карта сотчыны, скӧт вермас кувны, вошны; нянь оз артмы — сотчас, кынмас, шер жугӧдас, гаг сёяс; став эмбуртӧ гусяласны, видз-муыд этша, ковмас паськӧдны, выльысь вӧчны; кузя висьман — ковмас ветлыны ылӧджык бурдӧдчыны — уджалысьыд оз ло, ковмас медавны; воттӧ мынтыны немӧн; челядьтӧ он вермы велӧдны, мукӧд нужаяс. Сэтшӧм несчассьӧясыд кӧ лоасны, дзикӧдз мортыд пикӧ воас, дзикӧдз омӧльтчас, лоӧ крестьянствосьыд эновтчыны. Унаӧн корысьӧ пӧрлӧны.
Медым мездысьны, мынтӧдчыны сэтшӧма омӧльтчӧмысь, «Водзӧсӧн отсаланіныд» эськӧ и отсалас, бӧр сувтӧдас тэнӧ кок йылад. Отсалас сійӧ сьӧмӧн ли, няньӧн ли, новланторйӧн ли, скӧтӧн ли, му уджалан кӧлуйӧн ли, меда уджалысьӧн ли, мукӧд ногӧн ли. Сылӧн сы вылӧ быдтор лоӧ дасьтӧма.
Гӧль йӧз юаласны: кытысь нӧ пӧ «Водзӧсӧн отсаланіныслы» сы мында дасьтӧм сьӧмыс да мукӧдторйыс? — Кытысь?.. Эн ӧмӧй кывлывлӧ важ йӧзлысь шуӧм: «Сунис кузяӧн чукӧртӧмӧн дӧрӧмтӧмлы дӧрӧм артмас»? Водзӧсӧн отсаланіныд сідзи и чукӧртас: кодлысь сунис кузяӧн, кодлысь пунт няньӧн, кодлысь вит урӧн. Чукӧртас кодсӧ вотӧн — ас вӧляысь лӧсьӧдчӧмӧн мынтӧмӧн, кодсӧ жертвуйтӧмӧн, кодсӧ казналысь корыштас; вермасны лоны доходъяс: мельничаысь, кооперативысь, заводысь, мастерскӧйысь, кӧртымысь, ӧтув видз-му уджалӧмысь, лотереяысь, спектакысь. Босьтчасны кӧ лючки уджавны, вермасны быд пельӧсысь аддзыны доход сьӧмӧн, няньӧн, паськӧмӧн, мукӧдторйӧн. Чукӧрмӧм кӧлуйнас пондасны отсасьны быд нужаинӧ.
Гашкӧ, юаласны: мыйла нӧ пӧ сӧветскӧй власьтыс ачыс оз сет став отсӧгсӧ, быдтор чукӧртӧ крестьяналысь? Та вылӧ со кыдзи висьтала: ӧти-кӧ, Сӧветскӧй власьтыд оз на вермы быдӧнлы отсавны ас вывсьыс, оз на судзсьы сылӧн сьӧмыс ни мукӧдтор; мӧд-кӧ, Сӧвет власьтыд крестьянасӧ велӧдӧ овны ӧтвылысьджык, ӧтсӧгласӧнджык, отсасьны мӧда-мӧдлы. Быдӧн ті тӧданныд, дай колӧ тӧдны, правительствоыд кӧ пондас быдторйӧн дугдывтӧг отсавны быдӧнлы, сэки некод нинӧм оз понды уджавны, сӧмын пондасны коксӧ лэпталӧмӧн чуръявны да шуавны: «Колӧкӧ правительство вердас, юкталас, пасьтӧдас». Кытысь жӧ эськӧ правительствоыс босьтас став коланторсӧ? Небесаысь ӧд нинӧм оз гылав сылы. Ачыс правительствоыд доходтӧг овны оз вермы. Рӧскод сылӧн став государство вылад зэв ыджыд, кысь нӧ сійӧ вермас отсавны быд мужиклы, кор сійӧ пикӧ воас. Сы понда правительство и велӧдӧ, кыдз позьӧ ӧтувтчӧмӧн мӧда-мӧдлы отсавны.
Ми, ылын олысь комияс, «Водзӧсӧн отсасянінъястӧ» пыдди огӧ на пуктӧй, огӧ на гӧгӧрвоӧй, огӧ на аддзӧй сылысь бурсӧ. Зэв на этша восьталӧма сійӧ. Восьталӧмъясыс зэв на гӧльӧсь, вынтӧмӧсь. Сы вӧсна на вылӧ видзӧдӧмӧн огӧй весиг водзмӧстчӧй лӧсьӧдны бур вына отсасянінъяс.
Видзӧдламӧй, мый вӧчсьӧ паськыдінъясын, Роч му республикаясын. Газетын вӧлі гижӧма: таво январ тӧлысьӧдз восьтӧма нин сэні 100.000 «Водзӧсӧн отсасянін». Став сьӧмсӧ чукӧртӧма 3.172.700 шайт. Сведенньӧыс вӧлӧма сӧмын нёльӧд юкӧн Водзӧсӧн отсасянінсянь. Ставсӧ кӧ лыддьыны, гашкӧ, куим сы мында нин чукӧрмӧма. Сэтысь видзӧма 544.478 — крестьянскӧй кӧзяйстволы отсӧг вылӧ 1.371.436 шайт. Сы кындзи, отсалӧма уджалӧмӧн 124.580 семьялы. Став «Водзӧсӧн отсаланінъяслӧн» восьталӧма нин 1.400 вӧчасянінъяс (мастерскӧй), вузасянінъяс, заводъяс, уна пӧлӧс доход ваянінъяс. Налӧн жӧ эм нин ӧтув уджавны му — 220.000 десятина.
Со ӧд бур, гӧгӧрвоысь сюсь йӧзыд мый вӧчӧны, со ӧд мыйта нин сеталӧмаӧсь отсӧг гӧль крестьяналы быдсяма нужаинас.
Комиыдлы сідз жӧ колӧ.
Сідз жӧ колӧ эськӧ овны, вӧчны и миянлы, коми войтырлы. Колӧ быд вӧлӧсьтӧ, быд деревняӧ (сельсӧветӧ) восьтавны «Водзӧсӧн отсасянінъястӧ», бӧрйыны сэтчӧ юралысьӧ бурджык, сюсьджык, садяджык, веськыд оласа, зіль, уджалысь йӧзӧс. Бӧрйӧм йӧзлы уджсӧ колӧ нуны сьӧлӧмысьджык, ёнджыка думайтӧмӧн, тӧждысьӧмӧн пикӧ воӧм йӧз вӧсна. Зільны чукӧртны сьӧм, нянь, сёян-юан, новлантор, вурун, шӧрт, кудель, дӧра, быдтор — коді мый вермас сетны, корсьны бокӧвӧй доходъяс мукӧд ногӧн. Колӧ заптысьны кодзувкотъяс моз, мед пикӧ воӧм быд мортлы быд несчассьӧ дырйи пырысь-пыр жӧ позис отсӧг сетны. Шыбитны колӧ важ пӧслӧвича серти олӧм — «Оз кӧ гымышт, он пернапасась». Гымыштӧм бӧрад пернапасасьӧмыд немтор нин. Сідзи жӧ и тані: водзвыв кӧ он заптысь, ковмас да, нинӧмӧн лоӧ отсавныд.
Восьталӧй, крестьяна, ӧтув водзӧсӧн отсасянінъяс! Бур олӧмыс крестьяналӧн мӧда-мӧдлы отсасьӧм сайын.
Н. Чеусов.
