МЫЙ СЕТӦ КООПЕРАТИВ
Тайӧ лунъясӧ лоӧ праздник ставмувывса кооперативъяслӧн. Ставмувывса уджалысь йӧзыс, заводъясын и му дорын уджалысь йӧз, тайӧ лунъясӧ видзӧдласны, кутшӧма найӧ вермасьӧны озыр йӧзкӧд тайӧ вузасьӧм-ньӧбасьӧм туй вылын, ӧтвылысь, чукӧрӧн удж нуӧдны велӧдчан туй вылын.
Войдӧр озыр йӧз виисны уджалысь йӧзӧс и тайӧ туй вылас. Уна пӧсьӧн перйӧм грӧш веськавліс купечлы кыз мошняас. Уна грӧш дона добра вылӧ уджавлісны дядьӧяс чӧлкӧвӧй дон. Ёна ывсӧдлісны гӧль йӧзтӧ купечьяс весӧн и мераӧн, ёна озырмылісны, гырысь барышъяс босьтлісны. Дырӧн пондісны садьмыны йӧз, гӧгӧрвоисны асьнысӧ дорйыны, ассьыныс пӧсьӧн перйӧм добрасӧ видзны. Пондісны ӧтувтчыны потребительскӧй кооперативъясӧ — чукӧрӧн ньӧбавны коланторъяссӧ, сэсся разӧдны-вузавны ас костас. Аддзӧны: донтӧмджык сувтӧ, бурджык тӧварыс. Пондісны ӧтувтчыны грездъясӧн, пабрикъясӧн, йитчалісны ас костас грездса, пабрикса кооперативъяс гырысь ён союзъясӧ, ас киас пондісны чукӧртны удж: карысь — заводын, пабрикын лэдзӧмтор вайны деревняӧ крестьяналы; деревняысь — нянь, вый и мукӧдтор нуны карӧ, рабочӧйяслы. Пондіс кӧртасьны кар тӧвар пыр деревнякӧд, тайӧ кӧртӧдсянь чужӧ мӧд кӧртӧд: карысь нига, югыдлун, тӧдӧм мунӧ деревняӧ. Рабочӧй йӧзлӧн оланногыс, чукӧрӧн уджаланногыс, ӧтувтчӧмӧн озыр йӧзкӧд вермасянногыс велӧдӧ деревняӧс сідз жӧ ӧтувтчӧмӧн овны.
Воссялӧны деревняын мукӧд пӧлӧс производственнӧй кооперативъяс: ӧтувтчӧны крестьяна асланыс удж гӧгӧр. Чукӧртӧм босьталӧны му уджалан машинаяс. Ӧтвылысь гӧрӧны-кӧдзӧны, сэсся ӧтвылысь лишкаяссӧ вузалӧны. Восьталӧны вый вӧчан кооперативъяс, быдсяма пӧлӧссӧ. Ӧтвылысьнад быд уджыс кокньыдджыка, бурджыка мунӧ. Ӧти няньнад пӧ он пӧт, шулӧны. Кооперативъяс оз вунӧдны сійӧ. Купеч вӧлі войдӧр барыштӧ зептас пуктӧ. Кооператив восьтӧ йӧзлы клуб, разӧдӧ газет, нига, отсалӧ школаяслы. Быд ногӧн отсалӧ крестьяналы, югдӧдӧ налысь семьяяссӧ. Сідз кооперативъяс бердын ӧтувтчӧны йӧз, велӧдчӧны локтан коммунистическӧй олӧм кежлӧ. Уна бур вайӧ кооператив уджалысь йӧзлы. Сы понда быд во ӧти лун уджалысь йӧз вӧчӧны кооперация праздник.
Тайӧ лунас миянлы, коми йӧзлы, колӧ жӧ видзӧдлыны, артыштлыны, кутшӧмджык миян коми кооперацияыс. Муртса на помасис съезд став Обласьтувса кооперативыслӧн. Нёль лун сійӧ уджаліс. Петкӧдліс съездыс: ёна нин паськалӧма миян кооперация, уна кооператив эм, оборотъяс вель гырысьӧсь. Уна грездын бура уджалӧ кооператив. Дерт на, эмӧсь ӧшыбкаяс, кооперативъяс миян томӧсь на. Сэтшӧм ӧшыбкаяссӧ уджалысь йӧз оз дзебны, восьталӧны, водзӧ кежлӧ справитӧны. Пондӧмаӧсь нин миян кыптыны производственнӧй кооперативъяс. Этша на сэтшӧмыс, да заводитӧмыс эм нин. Паськыд югыд туй кооперативъяс водзын — сиам бур удж налы! Бура ӧтувтны йӧзӧс выль олӧм вылӧ! Уна сёрнитӧны ӧні кооперация йылысь. Сӧмын этша на йӧзыс пырӧма кооперативас: сё мортысь сӧмын на вит морт кооперативад. Тыдалӧ, сёрниыд кооперация йылысь омӧля воӧ крестьяна дорӧдз, унаысь на колӧ сы йылысь висьтавны налы, мед гӧгӧрвоасны.
Сы понда талун, Ставмувывса Кооператив ӧтувтчан лунӧ, ме кӧсъя висьтавны, мый сійӧ кооперацияыс, мыйла сійӧ крестьянаыслы колӧ.
Кооперация — кутшӧмкӧ удж вылӧ йӧзлӧн ӧтувтчӧм. Миян тай ӧтувтчылӧны куйӧд петкӧдны став керкасьыс, сьӧрсьӧн-бӧрсьӧн петкӧдасны; сэтшӧм грездыд — кооператив нин. Ӧтувтчылӧны кӧ крестьяна куйӧд петкӧдны, мыйла нӧ эськӧ налы не ӧтувтчыны му уджавны, вый вузавны, тӧваръяс ньӧбавны? Уна тӧвартӧ ӧтвылысь ньӧбны донтӧмджык сувтӧ.
Да-й барышсӧ некод оз босьт. Оз пондыны купечьяс керкаястӧ лэптавны деревняад. Тӧварыд пондас сулавны мыйта вӧчӧмыс да вайӧмыс сулалӧ. Кооперативыд кӧ неуна содтыштас, сійӧ лишкаыс отсалас паськӧдны уджсӧ кооперативыслысь. Сэсся лишкаыс бӧр воас крестьянин ордӧ — сетасны награда (
Абу кӧ деревняад кооперативыд, крестьянинлы сьӧкыд инавны мый лишалас: нянь ли, вый ли, мукӧдтор ли, а деньгаторйыд колӧ. Мунас дядьӧыд код ордӧ кӧ вузавны, сэтӧн нин дас морт пукалӧ, видзӧдчӧ сы моз жӧ вузыштны мыйсюрӧ. Лоас мортыдлы руб пыдди няньтӧ семгривенысь сетны да ещӧ нимкодясьны — пасибӧ пӧ, инасис.
Мӧд дзик делӧыс лоӧ, кооперативыд кӧ эм. Сійӧ вермас босьтны став крестьянаыслысь нянь и вый, быдтор, код мый ваяс, чукӧртны уна да-й нуны сэтшӧминӧ, кӧні сійӧ тӧварыс абу, кӧні позьӧ бур дон босьтны. Сэк сӧмын крестьяниныд босьтас дзоньнас рубтӧ. Кызь пунттӧ ӧд он ну сё верст саяд, кызь пудтӧ позьӧ нин нуны. Сэсся кооперативъяслӧн эм аслас союз, сійӧ кооперативъясыдлысь заптӧмтортӧ век нин босьтас да-й прамӧй дон сетас.
Кыдзи ньӧбны крестьянинлы кутшӧмкӧ машина? Зэв сьӧкыд. Кооператив вермас ньӧбны машинатӧ да шленъясыдлы сетны уджавны.
Кодарсянь он видзӧдлы, быдладорсянь кооперативад пырӧмыд бур крестьянаыдлы. Весиг воттӧ позьӧ мынтыны кооператив пыр, кыдзи Изьва йылын вӧчӧны. Уна кооператив миян Обласьтын омӧлика на уджалӧ. Сэтшӧмъяссӧ колӧ неуна водзмӧстны. Правленньӧыд кооперативлӧн — абу начальство, колӧ тшӧктыны сылы шленъяс водзын висьтавны — мыйла кооперативас ситечыс донаджык, а купечлӧн донтӧмджык? Мыйла коса пыдди конверт да бумага вайӧмаӧсь?
Тадзи кӧ частӧджык пондасны шленъяс юасьны да висьтавны, мый налы колӧ, Правленньӧ пондас бура уджавны. Правленньӧад колӧ бӧрйыны вежӧра йӧзӧс. Мед эськӧ найӧ общество дор уджалісны. Мед эськӧ барышыд киясас эз сибдыны.
Мед крестьяна думыштасны сы йылысь, мый тані гижӧма, оз кӧ мыйкӧ гӧгӧрвоны, мед инструкторлысь юаласны, либӧ газетӧ гижасны, газетыд оз вунӧд висьтавны.
М. Т.
