ПАНАМӦЙ ЭСЬКӦ ЫДЖЫД БУР УДЖ ДА, КЫНЫСӦ ВЕРМАМӦЙ ОГӦ-А
Миян Выльгорт вӧлӧсьтын, дзик Выльгорт бердас, лун бокас, эм нюр, арталӧны 800 десятина. Быдмӧ сэн лёк посньыдик вӧр, нитш, керч да вутш. Кытъястікӧ эськӧ весалӧны видз вылӧ да туруныс быдмӧ зэв омӧль, сёйтӧм турун. Му пӧтшваыс — уна пӧлӧс сісьмӧм вуж — рочӧн шусьӧ «торф» — нильӧг ржавчина.
Важ вота видзьяс миян зэв этша, сёйысь юрӧ воӧ сӧмын доддьӧн-джынйӧн (20 пудъя додь). Выль весасъяс этша жӧ, сӧмын вермана йӧзлӧн. Гӧльяс оз вермыны вӧчны, налы пыр лоӧ уджавны кынӧмпӧт перйӧм понда йӧзлы. Уна скӧт видзны огӧ вермӧй, куйӧд оз тырмы, муяс нянь вайӧны жеба.
Исполком гижпас серти, Чит деревнятӧг, Выльгортын эм: дзик мӧстӧм-вӧвтӧмъяс 31 керка (домокӧзяин), 1 мӧска вӧвтӧг — 165, 1 вӧла мӧстӧг — 16, 2 мӧска вӧвтӧг — 15, 1 мӧска 1 вӧла — 250, 3 мӧска 1 вӧла — 28, 2 мӧска 1 вӧла — 165, 2 мӧска 2 вӧла — 2, 2 вӧла 1 мӧска — 1, 4 мӧска 1 вӧла — 2.
Этша кӧрым понда ми уна во нин сёрниталам кутшӧмкӧ ногӧн косьтыны нюрнымӧс, унаысь нин вӧвлывлі сы понда чукӧртчывлӧмъяс. Ещӧ земство дырйи на видлавлісны нюрсӧ техникъяс, агрономъяс. Сы бӧрын нин вӧлі вӧчлӧма план став нюр вылас, сӧмын пыр на нинӧм оз артмы, уджыс оз мун водзӧ, пыр на кынысӧ огӧ вермӧй.
Кольӧм во, ноябр тӧлысьын, скод вылын дзик нин шулісны заводитны локтан тулысын (таво) уджавны, бӧрйылісны удж нуӧдысьясӧс (уполномоченнӧй), найӧ бара жӧ нинӧм водзӧ нуӧдны эз вермыны.
Колян юнь тӧлысьын бара вӧлі чукӧртчылӧм йӧзлӧн. Сэні гӧгӧрбок арталӧмӧн нюр косьтӧм йылысь, кывзӧм бӧрын гидротехниклысь (васӧдінъяс косьтыны велӧдчӧм морт) висьталӧм, кыдзи косьтыны, кутшӧм лоас пӧльза, йӧзыд бара шуисны, колӧ пӧ косьтыны. Вӧчисны приговор восьтыны «Мелиоративнӧй тӧварищество» (ӧтвыв удж). Лӧсьӧдісны правленньӧ, бӧрйисны сэтчӧ вит шленӧс. Тшӧктісны правленньӧлы сьӧм корсьны — чукӧртӧмӧн ли, удждысьӧмӧн ли Сельскокӧзяйственнӧй Банкысь, сэсся регыд жӧ заводитны уджавны. Позьӧ вӧлі шуны, «кыӧмыд сэсся мӧдӧдчас», кутантор, паныдалӧм некутшӧм абу.
Бара на ӧд лоис пыкӧдыд. Приговорсӧ колӧ вӧлі тыртны унджык кырымӧн, тшӧктісны бӧрйӧм шленъяслы ӧктыны керкаясӧд; сы вылӧ пуктӧма вӧлі 10 лун срок. 10 лун бӧрын гидротехник кӧсйис нин кутчысьны удж бердӧ. Мый нӧ сэсся лоис? 10 лун срокыд коли нин, приговорыд пыр на эз тыр. Сэсся медбӧрын йӧзыд пондісны шуны: «Дугдамӧй пӧ нин нюртӧ косьтӧмысь, ыджыд пӧ лоӧ рӧскод, вештыны пӧ огӧ вермӧй, сэсся пӧ скӧттӧ некытчӧ лоӧ лэдзны, потшасны кӧ косьтӧминсӧ». Сідзнад приговорыд эз и тырлы. Тыдалӧ, «кыӧмъяс бара на оз ло».
Ме ногӧн, йӧзыдлы эз ков эськӧ повзьыны рӧскодсьыд ни, скӧттӧ видзӧмысь ни. Ми арталім да, став рӧскодыс лоӧ 35 шайтӧн керка юрӧ. Сетасны кӧ банкысь сьӧм 10 во кежлӧ (тӧдысь йӧз висьталӧны: сетасны пӧ), быд во лоӧ мынтыны керка юрысь куим шайт да джын. Тайӧ рӧскодыд, ме чайта, помӧдз оз жугӧд крестьянинтӧ. Сӧмын ӧд эн вӧчлы ӧтик праздник, став рӧскодыс и вешъяс. Бӧрвылас бурыс лоӧ не 3½ шайт дон. Колӧ эськӧ сы йылысь ёнджыка думыштлыны, артыштлыны.
Скӧт видзӧм. Быдӧн ӧд тӧдамӧй, нюрад уна скӧт видзӧм оз овлы, сэн ӧд сёйныс дзик нинӧм, оз сулав сёрнитныс сы йылысь. Скӧттӧ миян зэв позьӧ видзны раскын (давйын), тшыглы сэн оз кувны. Шуасьӧны: сэн пӧ абу сёяныс, тулысын пӧ дасьтӧм кӧрым абу жӧ. Кӧрым, эськӧ дерт, оз тырмы да, а мый понда оз тырмы — бара жӧ огӧ бурджыка думыштлӧй. Кӧрымным этша нин, асьным ещӧ на чинтамӧй, чинтамӧй йирӧмӧн. Скӧттӧ вӧтлам видз вылад зэв водз, видзамӧй сэні пӧшти ытшкан дорӧдз; скӧтыд бур петассӧ йирас вужйӧдзыс, выльысьтӧ сэсся бурджыка оз и быдмыв, сэсся кӧрымыд и оз ӧкмы. Медтӧ эськӧ ми ӧти во тулыснад скӧттӧ видз вылад ог лэдзлӧй, пыр жӧ эськӧ кӧрымыд тулыс кежлад унджык лоас. Тырмытӧмсьыд ӧд ми асьным жӧ мыжаясыс. Позьӧ, дай колӧ, тайӧ мыжсьыс кутшӧмкӧ ногӧн мынтӧдчыны, мӧд ногӧн, юр садьӧнджык артыштны — код ногыс бурджык аслыным: видзсӧ йирӧдӧмӧн али скӧтсӧ видзӧмӧн видз вылас.
Вокъяс! Ещӧ ӧтчыд колӧ нюр косьтӧм йывсьыд чукӧртчывлыны да сёрнитыштны гӧгӧр думыштӧмӧн да артыштӧмӧн. Медся колӧ думыштлыны ещӧ сы йылысь: огӧ кӧ кутчысьӧй косьтыны нюртӧ, оз-ӧ босьт сійӧс миянлысь Земотдел? Ӧні ӧд став муыс, виддзыс, вӧрыс, нюрыс, ваыс государстволӧн, абу крестьяналӧн асланыс; миянлы кӧ оз ков, ми кӧ ӧткажитчамӧй косьтӧмысь, государствоыд, ме чайта, дзик босьтас, сійӧ ӧні тӧждысьӧ став омӧль мусӧ, нюрсӧ, мукӧдӧс воштыны-пӧртны бур муӧ либӧ виддзӧ. Сэки, пондасны кӧ нюрсьыд бурсӧ босьтны мукӧд олысьяс, зэв ӧд миянлы лоас ӧбиднӧ.
Н. Чеусов.
