ВИДЗӦЙ КАГАЯСТӦ ӦТУВТЧӦМӦН БУР ВИДЗЫСЬЯСӦН

Матысмӧ крестьяналӧн ытшкан кад (страда), сы бӧрын сэсся мӧдӧдчас вундӧм, нянь идралӧм, вартӧм, град выв пуктасъяс босьтӧм, выль видз-му уджалӧм. Тӧлысь куим кымын став уджалысь йӧзлы, нывбабаяскӧд тшӧтш, пыр лоӧ тільсьыны ывла вылын, ылын гортсянь, пӧшти асъя кыасянь рытъя кыаӧдз. Гортын овны кольӧны сӧмын уджавны вермытӧмъяс — пӧрысьяс да посни челядь. Сэтшӧм горт олысьяснад мыйта омӧльтор овлӧ деревняясад, грездъясад, сиктъясад — лыддьыны он вермы! Овлӧ челядь ворсӧм помысь биӧн сотчылӧны быдса деревняяс, вӧлӧсьтъяс, став эмбурнас, унаысь сотчывлӧны мортъяс, мукӧд ловъя ловъяс, доймалӧны, киясыс-кокъясыс чегъясьлӧны, кувлӧны доймӧм помсьыс.

Медъёна омӧльтор овлӧ посни кагаяскӧд: ёна пӧрысь либӧ посни видзысьясыд тшыгйӧдӧны найӧс, видзӧны ютӧг, мыйсюрӧӧн вердӧны, няйт шома нёньӧн нёньӧдӧны, няйт ва рузум вылын куйлӧдӧны, дугдывтӧг зыркӧдӧны зыбкаын, ывла вылын эновтасны да, мусӧ, куйӧдсӧ, быд пежсӧ сёйӧны; видзӧдтӧмла усьлӧны юкмӧсӧ, ва гуранӧ, шорӧ, юӧ, пӧдӧны сэні. Сэсся дзоляясыд сэтшӧм видзӧм помсьыс быдпӧлӧс висьӧмӧн висьмӧны, ёнджыка: чакоткаӧн, чирейӧн, лудӧмӧн, син висьӧмӧн. Нёнясян кагаяс лун-лун оз аддзывны ассьыныс мам йӧвсӧ. Коньӧръяс, сідзнад мый оз мучитчыны гожӧмбыд!

Сэсся быдмигӧн пыр висьӧдчӧны, вирпастӧмӧсь, эбӧстӧмӧсь, мукӧддырйи бӧбмӧны, лоӧны немӧйӧсь, пельтӧмӧсь, синтӧмӧсь, чукля кокаӧсь. Гырысьджыкъяс видзӧдтӧгыд велӧдчӧны мыйсюрӧ керны, пакӧсьтъяс вӧчны, дышӧдчыны, ыръянитчыны, мукӧд омӧльтор вылӧ; быдмасны да сэсся сэтшӧмӧсь и лоӧны лёк керысьяс.

Кыдзи эськӧ видзчысьны, мынтӧдчыны сэтшӧм омӧльторсьыс?

Та йылысь деревняясад, ме чайта, омӧля и думыштлывлӧны, нинӧмысь, буракӧ, оз тӧждысьны, сӧмын пыр пессьӧны видз вылын да му вылын. Думыштлывны эськӧ зэв колӧ: кагаясыд ӧд абу мыжаӧсь, лоӧ налы сэтшӧма мучитчыны да, гашкӧ, нэм чӧж висьны. Мынтӧдчыны, ме ногӧн, эськӧ зэв кокньыд, вывті ыджыд рӧскод оз ло ни.

Колӧ быд сиктын, грездын, быд дас либӧ унджык кага юрӧ лӧсьӧдавны торъя кага видзан керка, ыджыдджык комната, мед вӧлі сӧстӧм, югыд. Медавны сэтчӧ ӧтик либӧ кык бурджык видзысьӧс, ёнджык пӧрысь бабаясӧс. Кык видзысь вылӧ да керка вылӧ зэв нин лоӧ рӧскод 15 шайт зарниӧн тӧлысь, куим тӧлысьысь 45 шайт, дас кага кӧ — быд кага вылӧ воас 4½ шайт. Нянь да вӧлӧга видзысьяслы позьӧ ваявны гортсянь, кодлӧн сэні кагаяс, пӧрысь сёйысьясыдлы уна оз нин ков. Со и став рӧскодыс. Кагаяслы лун кежлӧ сёян-юан, паськӧм, рузумъяс бара жӧ быдӧнлы позьӧ вайны гортысь; вой кежлӧ кагаясӧс позьӧ босьтлыны гортӧ, мам дінӧ. Сэтшӧм бур видзысьяснад уджалігад бать-мамыдлы оз нин ков повны да тӧждысьны челядь пондаыд, оз ков дугдывтӧг думайтны — «кыдзи нин бара челядьясыд гортад олӧны-а, быдӧн-ӧ лючки-а».

Сэтшӧм бур кага видзысьяснад кагаыд оз тшыгъяв ни, горш коськӧм оз ло ни, оз дугдывтӧг бӧрд ни, оз няйт ва вылын туплясь ни, оз усь ни, доймы ни, оз мыйсюрӧ кер ни, пыр мыськӧма, весалӧма, косьтӧма, дзоньвидзаӧсь, быдмӧны долыда; гырысьджыкъясыд наысь полӧныджык, озджык мыйсюрӧ вӧчны, би-ваысь абуджык полана. Сідз шуны: сэтшӧм чукӧра кага видзан керкаыд вермас зэв ыджыд буртор вӧчны, сы вылӧ оз ков жалитны 3−4 шайттӧ, сійӧ абу зэв уна сьӧм. Ӧд медавны кӧ быд кагалы торъя видзысьӧс, унджык лоӧ мынтыны, ме чайта, кык мында, дай видзысьыс бара жӧ лоӧ сэтшӧм-татшӧм, кага мучитысь.

Сэсся гырысь бур кага видзысьясыд вермасны видзӧдавлыны и керка-картасӧ налысь, кодъяслысь кагаяссӧ видзӧны, быдӧн-ӧ лючки. Тайӧ бара жӧ зэв бур колантор гожся пӧраад.

Коми войтыр, коми видз-му уджалысьяс! Жалитӧй ассьыныд дзоля кагаяснытӧ; восьталӧй ӧтув кага видзан керкаястӧ; мынтӧдчӧй быдсяма омӧльтор лоӧмысь лёк посньыдик кага видзысьяснад! Бать-мамлӧн, кодъяс тӧждысьӧны аслас посни челядь понда, найӧ дзоньвидзалун понда, бура олӧм, быдтысьӧм понда, медколантор — видзны найӧс бур видзысьясӧн!

М. Ч.