КЫДЗИ КОЛӦ АСЬТӦ ВИДЗНЫ ВИСЬМӦМЫСЬ
1) Гӧтрасьны, верӧс сайӧ мунны колӧ дзоньвидза войтырлы, мед эськӧ челядьыд лоӧны ёнӧсь.
2) Висигъясӧн, код юрӧн оз позь гозъяяслы ӧтлаасьлыны: сэтшӧм дырйи тшӧтш узьлігӧн нывбабаыс кӧ сьӧктас, кагаыс чужӧ висьлӧс.
3) Нӧбасьысь нывбабалы да ас йӧлӧн кагаӧс вердысьяслы колӧ ёнджыка ывла вылын ветлыны, бурджыка сёйны-юны, шы ни тӧв овны, лӧсьыда узьны. Вина юны, табак куритны дзик оз позь.
4) Кагаӧс вит-квайт тӧлысь тыртӧдз колӧ вердны сӧмын мам йӧлӧн. Кага ӧдйӧ сӧвъявмӧ сӧмын мам йӧлӧн вердігӧн.
5) Витӧд-квайтӧд тӧлыссяньыс позьӧ вердыштавны мӧс йӧлӧн, рокӧн. 7−8 тӧлыссянь позяс нин вердыштны мӧс йӧлысь да рокысь ӧтдор: яя шыдӧн, кисельӧн, мукӧд пӧлӧс кокни сёянӧн.
6) Ывлаӧ кагаясӧс шоныд пӧра дырйи позьӧ петкӧдлыны кык вежон тырӧм мысти. Кык-куим тӧлысь мысти позьӧ ывлаын кагаӧс новлӧдлыны быдсяма пӧлӧс поводдя дырйи, мед 10 градусысь эз жӧ вӧв уна кӧдзыдыс-а. Водзысь водзӧ кагаӧс колӧ ньӧжйӧник велӧдны кӧдзыдӧ. Тӧлын да гожӧмын челядьӧс оз ков кутны керка пытшкын, мед найӧ ёнджыка котраласны ывлаын. Кӧні эм керка пытшкын кага, воздухсӧ кӧлӧ видзны свежӧя. Куритчыны помӧн оз позь.
Некор оз ков вунӧдны: кытӧн свежӧй воздух, бура вердӧны, вӧдитчӧны — сэні дзоньвидза челядь.
7) Мам йӧлӧн вердан кагаясӧс колӧ быд лун мыськыны, купайтӧдны; видзны сӧстӧма. Вомас окавны оз позь. Ньӧбӧм да ас вӧчӧм нёньяс, няйт чачаяс кагалы сетны оз ков. Сідзи жӧ оз ков чышкавны вом пытшкӧссӧ.
8) Оз ков ӧлӧдны челядьӧс бура ворсӧмысь, котралӧмысь, сералӧмысь, сьылӧмысь, увгӧмысь, чачаяс жугӧдлӧмысь. Тадзӧн посни челядь юрвежӧрмӧны, ёнмӧны ӧдйӧджыка.
9) Эн велӧдӧ челядьӧс ыждавны ворсігъясас дугӧдігъясӧн, вывті ёна шаньтӧмӧн. Ыждалысь челядьяс велалӧны скӧрмыны, нервничайтны. Челядьлы колӧ петкӧдлыны сӧмын бурторъяс, швач да матьтӧг, лёк кывъястӧг. На дырйи кӧ пондан лёка уджавны, лёка сёрнитны — найӧ зэв ӧдйӧ сэтчӧ велалӧны.
10) Быд ногӧн колӧ сӧвйӧвмӧдны челядьӧс, мед вӧляысь-вӧляӧн велалӧны кӧдзыдӧ, жарӧ, быдсяма пӧлӧс сёян-юанӧ, коддзӧданторъясысь ӧтдор.
11) Посни челядьӧс ёна колӧ видзны чакоткаысь. Ёна пыр кызысьяскӧд ӧтлаӧ оз ков лэдзны. Сідзи жӧ колӧ видзны, мед челядь оз висьмыны корйӧн, горш висьӧмӧн, насмукаӧн. Татшӧм висьӧмъясыс зэв ёна омӧльтӧдӧны рыж челядьястӧ да матыстӧны чакоткаӧн висьмӧмӧ. 3−4 арӧс тыртӧдз корйӧн да горш висьӧмӧн висьысь челядьяс кызыс кулӧны чакоткаӧн; оз кӧ кувны, нэм чӧжыс лоӧны омӧликӧсь.
Мамъяс! Ӧтувтчӧй да корӧй, мед ньӧжйӧник восьталасны челядь бӧрысь дӧзьӧританінъяс. Сэні пондасны тіянӧс велӧдны, кыдзи колӧ кагаяскӧд вӧдитчыны да висьмӧм кагаясӧс нюжйӧдлытӧг бурдӧдавны. Энӧ вунӧдӧ, омӧлик челядьсянь ён войтыр некор оз лоны. Дзоньвидза кӧ бать-мам да бура кӧ челядьтӧ вердӧма, видзӧма — лоӧны ён войтыр, чакоткалы оз сетчыны.
Олӧма йӧзлы оз ков вунӧдны: унджыкыс на пытшкысь висьӧны чакоткаӧн, асьныс весиг оз тӧдны, курксӧмад-кызӧмад велалӧмаӧсь нин. Быдӧнлы колӧ видзчысьны нэм чӧжыс со мыйясысь:
1) Кузя, ёна кызысь мортъяскӧд ёна матӧ энӧ ӧтлаасьӧ.
2) Энӧ вывті ёна мудзмӧдчӧ. Узьӧ тырмидз. Оз ков шойччан, узян пӧра воштыны гӧститӧдчӧм да ворсӧм вылӧ.
3) Водзвыв лӧсьӧдӧ уджалан, сёян-юан, шойччан кадъяс.
4) Вольпась вылысь асылын чеччӧм мысти зэв лӧсьыд чышкыны яйтӧ кӧдзыд сола ваӧн. Омӧльджык войтырлы та йылысь колӧ юавны докторлысь.
5) Энӧ мунӧ удж вылӧ тшыгйӧн. Сутки пытшкын колӧ сёйны витысь.
6) Уджаланінъясын колӧ сёйыштлыны. Дыр сёйӧм косталӧм зэв ёна омӧльтӧдӧ морттӧ.
7) Уджаланінсянь воӧм мысти мыськы кӧдзыд ваӧн чужӧмтӧ, китӧ, коктӧ. Кӧдзыд ваӧн кок мыськӧм да сы бӧрын кос чувки-нямӧд кӧмалӧм зэв ёна морттӧ видзӧ насмукаысь да прӧстудитчӧмысь.
8) Энӧ лыддьысьӧ сёйигӧн.
9) Ӧбед бӧрын пырысь-пыр уджавны оз ков. Колӧ шойччыштны куйлӧмӧн ывла вылын ли, лӧсьыд воздуха керкаын ли.
10) Ужын бӧрын ветлӧдлыштӧй ывла вылын, узьны водтӧдз чышкыштӧй яйтӧ кӧдзыд ваӧн.
11) Вой кежлӧ восьтӧй тӧв ветланін (форточка).
12) Шоныд дырйи ветлӧй кӧмтӧг, шапкатӧг. Шоныд воздух да шонді зэв ёна морттӧ ёнмӧдӧны.
13) Энӧ юӧ винаяс. Шыбитӧ куритны табак. Тайӧяс медся ёна жугӧдӧны морттӧ.
14) Быд тӧлысьын колӧ веситчыны, мед тӧдан ассьыд сьӧктатӧ. Кокняммигӧн колӧ петкӧдчыны докторлы.
15) Видзчысьӧй висьӧмъясысь. Юр, яй кӧ пондасны биавны — водӧй вольпасьӧ, петкӧдчӧй докторлы.
Чакоткаӧн висьысьяслы колӧ частӧ петкӧдчывлыны докторъяслы. Татшӧм висьысьясыслы медся нин ёна колӧ асьнысӧ видзны, сӧстӧма овны, бура сёйны, мудзтӧдз уджалӧмысь дугӧдчыны, ывлаын ёнджыка ветлыны.
Тайӧ комиӧ вуджӧдӧма доктор Семёнов гижӧд серти.
