МЫЙЛА ВЕЛӦДӦНЫ ГЫРЫСЬ ЙӦЗӦС

«Коммунистъясыд дзикӧдз йӧймӧмаӧсь, садьсӧ оз тӧдны. Лӧсьӧдӧмаӧсь закон гырысь йӧзӧс велӧдны. Мый нӧ нин бурыс миянӧс велӧдӧмсьыс? Ӧти кок пӧвнаным гу дорын сулаламӧй. Аслыныс немтор кернысӧ — лайкъялӧны-ветлӧдлӧны дай миянӧс нем уджтӧмъясӧн чайтӧны. Сійӧ эськӧ мед нин уджыд, да бурыс тай, шуа, миян велӧдчӧмысь оз ло. Важ йӧз велӧдчытӧмӧсь жӧ вӧліны, да нэмыс олісны. Мӧдаръюгыдад мунны грамота оз ков», — шуӧны велӧдчытӧм олӧма йӧз.

Сійӧтӧ збыль сідз, ёртъяс, гуӧ пырны грамота оз ков: велӧдчытӧмӧс и велӧдчӧмӧс кулӧм бӧрас ӧтилаӧ идралӧны. Да кор ӧд идраласны? Идравтӧдзыс колӧ овны. Овны абу кокни, колӧ кужны. Кужны овны вермас сӧмын тӧдысь, гӧгӧрвоысь, сюсь морт. Тӧдны да гӧгӧрвоны пондан сӧмын велӧдчӧм мысти. Сідзкӧ, велӧдчӧмыд ёна колантор.

Миян деревняса йӧз мӧд ног шуӧны: медколанторйыс пӧ миян му. Муыд, збыльысь, колантор крестьянаыдлы. Сӧмын куш мусьыд бурыс оз тырмӧдз во. Содтан кӧ сэтчӧ велӧдчӧмтӧ — ёна лӧсялас. Збыльысь ӧд сідзи. Думыштӧй жӧ асьныд: кужас-ӧ велӧдчытӧм морт уджавны мусӧ лючки? — Оз. Сійӧ пыр ӧтмоз, батьяс, дедъяс лӧсьӧдӧм ногыс уджалас. Тулыссянь сёр арӧдз лун и вой пӧсь петтӧдзыс пессяс нянь вылын — няньыс тӧлысь кык-куим кежлӧ чукӧрмас. Кӧкъямыс-ӧкмыс тӧлысьсӧ ньӧбӧм няньӧн олӧ. Быд ногыс жӧ эськӧ думсьыс лючки уджсӧ нуӧдӧ: выльлунӧ медводдза гӧра оз гӧр (гӧран кӧ пӧ, няньыд омӧль воас), пекничаӧ оз гӧр (сьӧкыд лун пӧ), гӧрӧм водзвылын вичкоӧ ветлӧ, молебен сьылӧдӧ, гӧрны петігӧн юрбитӧны семьяӧн, медводдза гӧрыштӧм водзвылас пернапасасьӧ, кӧдзигас молитва вашкӧдӧ... сэсся тулысбыдӧн, гожӧмбыдӧн нӧшта кымынысь юрбитлас да молебенъяс сьылӧдлас, попъясӧс ӧбразъясӧн, зіб йыв спасъясӧн му вылас катӧдлас, вежа ваӧн коясны... му гӧрӧма пу гӧрйӧн, пинёвтӧма пу пиняӧн. Мый эськӧ ещӧ быттьӧ колӧ? Ставсӧ вӧчӧма, кыдзи батьяс, дедъяс вӧчлісны...

Нянь оз во, либӧ зэв этша да омӧль воас. Мужик гыжъялӧ балябӧжсӧ, оз тӧд, мый вӧсна сідзи. Эськӧ велӧдчӧма кӧ вӧлі, тӧдіс. Эз эськӧ сійӧ молебенъяс кут сьылӧдны да вежа ваӧн койны мусӧ, босьтіс эськӧ нига да корсис этша нянь воӧмлысь помкасӧ (причинасӧ), либӧ муніс тӧлкуйтны-юасьны агроном ордӧ. Нигаыд зэв буртор: быдтор сійӧ висьталас, быд бур вылас туйдас, индас. Нига велӧдӧм серти кӧ либӧ агроном висьталӧм серти мужикыд пондас мусӧ уджавны, няньсӧ вӧдитны — няньыс кык мында, куим мында уна важ сертиыс пондас воны. Босьтамӧй бельгияса крестьянаӧс. Налӧн муыс миянысь абу бур. Бельгиеч миян коми мужик дорысь омӧльджыка юрбитӧ, муыс сылӧн унджык нянь вайӧ. Мый вӧсна? — Бельгиеч велӧдчӧма. Налӧн сюрс морт пиын сӧмын кык велӧдчытӧмыд, ӧкмыссё ӧкмысдас кӧкъямысыс велӧдчӧм морт. Найӧ тӧдӧны, найӧ кужӧны мунысӧ уджавны. Му вылад, миян коми крестьянин моз, оз молитваӧн петны, петӧны машинаясӧн. Сы вӧсна бельгиечлӧн му вылас быдмас нянь, миян крестьянинлӧн — коньӧр туся лыс кодь шепта идзас тювас. Бельгиечлӧн тӧдӧм, кужӧм — сійӧ няня; коми мужик велӧдчытӧм, оз куж, оз тӧд, кыдзи мусӧ уджавны, ен вылӧ надеяӧн олӧ, молитваяс вашкӧдӧ — сы вӧсна няньтӧм, тшыгъялӧ-олӧ.

Босьтамӧй нывбабаясӧс, крестьянкаясӧс. Сійӧ кӧ эськӧ велӧдчӧма вӧлі, эз верд ассьыс кагасӧ шома йӧлӧн сюр нёнь помысь да рузум нёньӧн, эз мыськав бӧрдысь-висьысь кагаӧс ӧдзӧс калич да пызан пельӧс мыськавлӧм ваӧн, эз тшын, эз «нимвидз», эз муртав-чегъяв гӧч кодь лыяссӧ сылысь; ачыс и кагаыс эськӧ бурджыка войяссӧ узисны. Куш ӧти сы вӧсна — кужны быдтысьны — колӧ велӧдчыны став нывбабаяслы. Быдтысьӧмыд нывбабаяслӧн медыджыд удж. Бура быдтысьӧм сайын челядьлӧн дзоньвидзалуныс, олӧмыс. Велӧдчӧм мамлӧн омӧльджыка найӧ кулӧны.

Зэв уна быд бурыс велӧдчӧмын, ставсӧ гарыштны тані он вермы. Мӧвпыштад кӧ гӧгӧрбок, казялад сійӧс асьныд.

Дажӧ войдӧр капиталистъяс, кодъяс зэв ёна йӧзтӧ велӧдӧмысь полісны, мустӧм вӧлі налы велӧдчӧм йӧзыд, невӧляысь школаяс восьталісны асланыс пабрик-заводъясӧ: горш вӧснаыс восьталісны. Бурджык да донтӧгджык тӧвар вӧчавны лӧсьӧдісны найӧ машинаяс. Машинаяс дінӧ ковмисны кужысь-тӧдысь йӧз — велӧдчӧм йӧз. Лои восьтавны школаяс. Тӧдӧмысь, велӧдӧмсӧ сэні нуӧдісны асланыс туйӧд.

Со ӧд, капиталистъяс — да восьтавлісны школаяс, велӧдісны уджалысь йӧзсӧ ёнджыка кыпӧдны ассьыныс пабрик-заводъяссӧ. Миянлы, кор ӧні ставыс асланым, колӧ нин тӧждысьны овмӧстӧ кыпӧдны, колӧ велӧдчыны. Велӧдчытӧг немтор бур оз артмы. Велӧдчан кӧ, пондан кужны-тӧдны быдсяма удж лючки нуӧдны — няньыд уна да бур воас, эмбурыд содӧ, челядьыд дзоньвидзаӧсь лоӧны; Краснӧй армия бура видзас миянӧс лёк йӧзысь. Ми лоамӧй озырӧсь, судзсяна олысьяс. Лоӧны школаяс, машинаяс да м. буртор. Сӧмын быд мортлы пыр водзӧ да водзӧ велӧдчыны колӧ.

Сӧвет власьт дугдывтӧг тӧждысьӧ югдӧдны, велӧдны йӧзӧс, зільӧ пӧртны грамотнӧйӧ став йӧзсӧ. Сы вӧсна ӧні быдлаын велӧдалӧны гырысь йӧзӧс.

А—а.