КЫДЗИ ЛОӦМА ЕНЛЫ ЭСКӦМ

Та йылысь ми сӧмын гӧгӧрвоам, кор тӧдмалам медводдза йӧзлысь олӧмсӧ му вылас. Сы йылысь велӧдчӧм йӧз мыйсюрӧ ёна нин тӧдӧны.

Уна сюрс во сайын воддза олысьыд му вылад вӧлі дзик коньӧр кодь. Зверысь сылы дорйысьны нинӧмӧн, куш пиньнад, кокнад да кинад ёна он дорйысь.

Ӧнія сёян судзӧдан кӧлуйыд эз жӧ вӧв. Юр вемыд сэкся олысьыдлӧн вӧлі ичӧт, унатор сы вӧсна эз гӧгӧрво. Сы вӧсна налы зэв вӧлі сьӧкыд овныс. Сы вӧсна став выныс мортлӧн мунӧ вӧлі сёян-юан корсьӧм-судзӧдӧм вылӧ. Юр вемӧн уджавны вӧлі некор.

Ӧні морт ас киас кутӧ васӧ, мусӧ, воздухсӧ, этшаторйысь морт ӧні йӧрмӧ. Важся олысьыд мӧдарӧ: ва вылад сійӧ эз вермыв сибавны, му вылад сійӧс зверыд повзьӧдӧ, шондіыс сотӧ, кӧдзыдыд кынтӧ. Сӧмын сёян-юан перйигад надзӧникӧн тӧдмаліс важ мортыд ывлавывсӧ (природа). Став прӧмыс сылӧн вӧлі: зверъясӧс кыйны-вины сёян вылӧ, чери кыйны, пуяс вылысь сёянтор нетшкыны. Зверъясысь, лёк йӧзысь мездысьны вӧчӧны пуысь, изйысь, лыысь оружйӧ. Паськӧм сӧмын звер куясысь вӧчӧны вӧлі. Торйӧн, ӧткӧн йӧзлы овны вӧлі оз позь. Ӧткӧннад мездысьныд он вермы, сёян-юантӧ сьӧкыд корсьныд. Сы вӧсна овмӧдчӧны артельӧн, рӧдвужысь оз торйӧдчыны, сэтшӧм чукӧра олӧмыс шусьӧ рӧдвужа коммуна.

Сэкся олысьяслӧн енлы эскӧм абу вӧлӧма, эз и вермы лоны. Вежӧрыс мортлӧн зэв на ичӧт вӧлі, сӧмын кынӧмпӧт йылысь вӧлі шог.

Надзӧникӧн, дырӧн, йӧз му вылын кутіс содны, ыджыд артельӧн овны лои сьӧкыд. Сёяныд уна колӧ, матігӧгӧрысь оз нин сюр. Лои йӧзлы торйӧдчавны, паськӧдчыны му вывті, корсьны кынӧмпӧт мӧдлаысь, мӧд ногӧн. Дырӧн, уна сюрс воӧн, нянь кӧдзӧмӧдз воисны, скӧт видзӧмӧдз. Удж лои унджык пӧлӧс, ковмис быд удж дінӧ кесйӧдлысь, ыджыдалысь, индысь. Сэтшӧм кесйӧдлысьсӧ, индалысьсӧ кутісны бӧрйыны ас костсьыныс. Сэтшӧминад, дерт, колӧ вӧлі сюсьджык, вежӧраджыка йӧз. Кузяӧн сэтшӧм удж нуӧдысьяссӧ, ыджыдалысьяссӧ эз кутны бӧрйыны.

Быд рӧдысь медпӧрысь мужик ыджыдалысьӧн лои мукӧд вылын. Тадзи рӧд вылын лои юралысь патриарх. Сійӧс лоӧ вӧлі кывзыны, сійӧ лыддьыссьӧ став рӧдас медыджыдӧн, медсюсьӧн. Сійӧ кесйӧдлӧ-индалӧ, мукӧдыс кывзӧны, уджалӧны. Ӧти рӧд пытшкын лоины кык пӧлӧс йӧз: ӧти пӧлӧс мӧвпалӧ, юрӧн уджалӧ, кыдзи уджсӧ нуӧдны, олӧмсӧ кокньӧдны; мӧд пӧлӧс — сӧмын керӧны, уджалӧны тшӧктӧм серти. Ӧтарыс лои тшӧктысь, кесйӧдлысь — власьт; мӧдарыс — керысь, кывзысь.

Та серти мортыд быдторлысь кутіс чайтны кык пӧлӧс вын: ӧтиыс аддзытӧм, тыдавтӧм (кыдзи мортлӧн вежӧр) тшӧктысь; мӧдыс — тыдалана, аддзана керысь. Морт быдторлысь чайтіс кутшӧмкӧ тыдавтӧм ыджыдалысьӧс, тшӧктысьӧс — «лов» (душа). Лов вӧлі сы ногӧн быдлаын: зверын, турунын, изйын, биын, ваын. Сійӧ быдлаысь чайтӧ удж нуӧдысьясӧс-юралысьясӧс, ставыс вылын медыджыд веськӧдлысьӧс — енмӧс.

Тадзи морт лӧсьӧдіс енмӧс, енлы эскӧм (религия). Сэсся ещӧ важ йӧзӧс, воддза олысьясӧс ыджыдӧ пуктӧм вӧсна: быд рӧд вылын юралысьыс (патриарх) ыджыдӧ, пыдди пуктӧ воддза патриархсӧ. Сыысь воддзасӧ ещӧ ыджыда, ещӧ воддзаяссӧ ен пыдди нин видзӧны. Налысь ловсӧ (душасӧ) чайтӧны ёна вынаӧн прӧстӧй йӧз дорысь. Сэтшӧм рӧдвуж коммунаад важ йӧзыдлысь висьталӧмъяссӧ ёна пыдди пуктӧны, видзӧны енлысь тшӧктӧм пыдди, висьтавлӧны рӧдысь рӧдӧ. Рӧдысь рӧдӧ сэтшӧм висьталӧмыд содӧ, сы серти олӧны, велалӧны мыйсюрӧ вылӧ бӧръя олысь йӧз. Сэкся религияыд (енлы эскӧм) вӧлӧм сетӧ йӧзыдлы унатор тӧдмавны важ олӧм-мырсьӧм серти. Йӧзыд зэв кутісны кутчысьны важ висьталӧмад, важ олӧмад, сы вӧсна дырӧн выляс эз кутны сетчыны, нинӧм выльтор оз пыдди пуктыны.

Ӧні на со миян костын важад ёна кутчысьӧны. Важ, воддза йӧз моз, уна сюрс во сайын олысьяс моз эскам ми ӧні на кулӧм йӧз ловъяслы. Ӧні на шулывлам ми, кыткӧ кӧ выльӧ индӧны: «Но, важ йӧз тай сідз овлӧмаӧсь, олам и ми».

С. Р.