ЗАРНИ КЫВ
УЧАСТВУЙТӦНЫ:
Василиса — дӧва-мам, ар 60 нывбаба
Иван — охотник, ар 60 жӧ
Василисалӧн пи-ныв:
Петыр — кузнеч
Анна — швея
Ӧльӧксан — багатыр
Иванлӧн пи-ныв:
Ӧндрей — плотник
Мича Елена
Великӧй Мудрец
Салдат — Мудрецлӧн слуга
Первой ратник
Мӧд ратник
Дас квайт багатыр
Некто
Дед Мороз
Содтӧд: сюра бесъяс, мужчинаяс, женщинаяс да ош Мишка.
I ДЕЙСТВИЕ
ПЕРВОЙ КАРТИНА
Действие мунӧ Василиса керка ӧшинюлын, мойд сяма мича садйын шондіа тувсов лунӧ. Ӧльӧксан видлалӧ ассьыс вын-эбӧссӧ — мачасьӧ пудӧвӧй гираясӧн. Мамыс пукалӧ креслӧын, Анна сулалӧ кильчӧ вылын. Найӧ зіля видзӧдӧны мачасьӧм вылӧ. Кылӧ, ворсӧ кыпыд музыка. Сійӧ вочасӧн матысмӧ. Природалӧн хор чуксалӧ Ӧльӧксанӧс подвигъяс вылӧ. Ставыс заводитӧны кывзыны хорлысь сьылӧм.
ХОР.
Му вылын царство сэтшӧм эм:
Дзор быгъя саридз пасьта сійӧ,
Войвылас йи оз сывлы нэм,
Лунвылыс вӧйӧма цвет пиӧ.
Сы вылӧд друг он лэбышт-мун,
Сы весьтті шонді кывтны мудзӧ,
И лыдтӧм сэні озырлун,
Быд морт, мый кӧсйӧ, сійӧ-й судзӧ.
Сэн повтӧм сьӧлӧмаяс тыр,
И быдӧн ӧти-мӧдлы ёртъяс.
Сэн быдмӧ-кисьмӧ багатыр,
И абу места сылы гортас.
АННА.
Ті кылад, мамӧй, Ӧльӧксан?
Нин коймӧд асыв тадзи сьылӧ.
ВАСИЛИСА (сувтӧ).
Ме тайӧс виччыси нин вояс.
Мун, Анна, чукӧст Петыр воктӧ,
Суседъясыдлы юӧрт тшӧтш.
Зэв ылӧ туйӧ ыста Ӧльӧксанӧс.
АННА.
Дзик пыр жӧ ветла, дона мамӧй (мунӧ).
ВАСИЛИСА (кинас корӧ Ӧльӧксанӧс).
Ме аддза талун, муса пи,
Бур делӧ вылӧ дась тэ мунны.
ӦЛЬӦКСАН (мамыслы копыртчылӧмӧн).
Му помас мунны важӧн дась
И вӧчны, мый кӧть меным тшӧктан.
Эг прӧста тэрмась вояс чӧж
Ме быдмыны и кызны.
Виръяйӧс прӧста ме эг топӧд
Да вежӧрӧс эг паськӧд.
ВАСИЛИСА.
Ме эска тэныд, сьӧлӧмшӧр.
Вай видзӧд ме вылӧ и кывзы.
Пырӧны Анна, Петыр, Иван, Ӧндрей да мича Елена. Пасьтасьӧмаӧсь профессия сертиныс лӧсялана паськӧмӧ, но мичаджыка обычнӧй дорысь.
Тшӧтш кывзы, менам ыджыд пи —
Дон кӧртӧн вӧдитчыны кужысь.
И, Анна, тэ, бур йӧзлы коді
Шӧвк паськӧм бурӧс кужӧ вурны.
(Копыртчӧ суседъясыслы.)
Зэв ыджыд чолӧм сусед мортлы —
Звер-пӧтка яйӧн вердысь батьлы!
Ӧндрейлы чолӧм! Зарни киыд
Эз ӧти керка тэнад вӧчлы!
Медыджыд копыр тэд, Елена.
Мичлуныд йӧзлы сідз жӧ муса,
Кыдз югыд шонді тувсов лунӧ!
ИВАН.
Енвевтсянь муӧдз, Василиса,
Став рӧдвужсяньным тэныд чолӧм!
ВАСИЛИСА.
Ме кора пуксьыны, Иван охотник.
ИВАН.
Зэв ыджыд аттьӧ (пуксялӧны).
ВАСИЛИСА (Ӧльӧксанлы).
Ме ыста, пиӧй, тэнӧ сэтчӧ,
Кӧн рытсёр пӧртмасьӧ гӧрд кыа,
Кӧн миян царстволӧн му помыс.
Тэ аддзан сэтысь гажа мыльк,
Мыльк йылысь куим пожӧм.
На улын тэнад дона батьыд
Кыз муӧн личкӧма сэн узьӧ.
Ӧльӧксан пидзикокасьӧ, копыртӧ юрсӧ.
Тэ лоин ыджыд нин, эн шогсьы.
Шоглуныд мортӧс виӧ.
ӦЛЬӦКСАН (лыбӧдӧ юрсӧ).
Ог шогсьы, дона мамӧй, ог...
ВАСИЛИСА.
Сувт, пиӧй, чеччы. Батьыд кодьӧн
Зіль лоны морттуйнад.
Ӧд батьыд тэнад вӧлі багатырӧн!
ИВАН.
Бур слава олас сы йылысь нэм чӧж:
Эз жалит асьсӧ дона муным вӧсна!
СТАВӦН (сувтлӧны).
Бур слава сылы нэмъяс чӧж!
ИВАН.
Ми вӧлім сыкӧд орччӧн сэк,
Кор мустӧм вӧрӧг уськӧдчис ми вылӧ,
Мед югыд царствонымӧс сотны,
Нэм кежлӧ дорны сіма цепӧн
И вӧля миянлысь и ки-кок,
Мед синъяс тупкыны и кыввор
Нэм кежлӧ мырддьыны да пемӧс,
Дзик пемӧс туйӧ видзны.
Эз повзьы батьыд. Лэчыд сабля,
Кыдз чардби, югъяліс сы киын.
Ставыс чукӧртчӧны Иван гӧгӧр.
И кокъяс улас водіс турун моз
Сьӧд вира йӧзлӧн шойяс чукӧр.
Тадз лун дай мӧд. Ми отсалім мый вермим.
Шой чукӧр мӧдіс вевттьыны нин батьтӧ.
А сійӧ шырис, шырис, шырис...
Нин кывны мӧдіс музыкалӧн шы —
Враг вылын вермӧм йылысь юӧр.
А сійӧ ытшкис, ытшкис, ытшкис...
Но друг...
ӦЛЬӦКСАН.
Мый друг?..
ИВАН.
Друг видзӧдам... Ой, шудтӧм здук...
Бать кисьыд усис лэчыд сабля...
И ачыс мӧдіс пӧрны, пӧрны...
ПЕТЫР.
Код вермис сӧтны багатырлы?
ИВАН.
Эз некод вермы, эз. Шой чукӧр костті,
Эг тӧдлӧй некод, кыссьӧма змея
Да чушкӧм батьтӧ яда кывнас.
Ставыс шензьӧны.
ӦЛЬӦКСАН.
Ок, шудтӧм тайӧ здук!..
ПЕТЫР.
Дон кӧртӧн змейсӧ колі сотны...
ӦНДРЕЙ.
Кыз керъяс костӧ лямӧдны дзик пыр...
АННА.
Пеж сьӧлӧм шӧрас сюйны дзирыд ем...
ЕЛЕНА.
Йӧз лӧглун биӧн дзикӧдз сотны...
ВАСИЛИСА (Иванлы).
Эн вунӧд висьтавны томйӧзлы:
Змеяыд ловйӧн кольӧма ті сьӧрысь —
Пӧганӧй муӧ удитӧма мунны.
ИВАН (копыртӧ юрсӧ).
Змеяыд пышйис миян сьӧрысь,
Пӧганӧй муӧдз удитӧма мунны.
ВАСИЛИСА (стрӧга).
Эн вунӧд висьтавны томйӧзлы:
Пӧганӧй муас паныдасьӧм бескӧд
Да пон ног свадьбуйтлӧма сыкӧд.
И кывсьӧ важӧн — налӧн чужлӧм
Дзик аслыссяма гундыр-пи.
ИВАН.
Да. Кывсьӧ татшӧм гундыр-пи.
Мед сабляӧн он вермы сӧтны,
Юр сылӧн абу. Ки-кок пыдди —
Нёль крук нёль дорӧ, медым ӧтдруг
Ад вомас сюявны мый сюрӧ
И лунвылысь, и войвылысь,
И асыввылысь, рытыввылысь.
ВАСИЛИСА.
Кын из кодь сылӧн кӧртысь сьӧлӧм,
Оз мӧрччы йӧзлӧн шог-печаль,
Оз гажӧд нимкодьлун ни шудлун,
И сӧвесть абу гутлы нумӧн.
ИВАН.
Кыт мунӧ тайӧ юртӧм гундыр,
Сэт ставыс сьӧдасьӧ, и пӧим,
Куш пӧим кольӧ сійӧ бӧрся.
ӦЛЬӦКСАН.
Пӧганӧй муыс кодарланьын?
ИВАН.
Зэв ылын, пиӧй. Тайӧ муыс
Сёр рытся кыа сайын, кытчӧ
Эм туйыс сӧмын ӧти —
Морозъяс оланін пыр
Да багатыр гу вомӧн.
ӦЛЬӦКСАН.
А выныс гундырлӧн ыджыд-ӧ?
Томйӧз серӧктӧны.
ПЕТЫР.
Он-ӧ нин кӧсйы гундыр дінӧдз?
ӦНДРЕЙ.
Он-ӧ нин ас кокӧн тэ сёян
Сы вомӧ нуны асьтӧ кӧсйы?
ИВАН.
Зэв ыджыд, пиӧй. Сылӧн выныс
Пӧганӧй зелляын. Кор кодкӧ
Кӧть ӧтчыд видлас тайӧс сылысь,
Оз вермы кутчысьны нин мӧдысь.
Коймӧдысь юас — телепит,
Нин бара кыскӧ сійӧс юны,
Кыдз пьянник мортӧс. Он и тӧдлы,
Морттуйыс эновтас пыр кежлӧ
Да кольӧ сӧмын зверлӧн мода:
Пӧсь вир кӧ сетан, ассьыс мамсӧ
Пыр дась нин вузавны та вылӧ.
Тшыг пон моз служитӧны найӧ
Проклятӧй гундырлы и пон моз
Пеж ловсӧ видзӧны, мед некод
Эз вермы перйыны. Но кывсьӧ,
Лёк гундыр лов пӧ вермӧ босьтны
Куш ӧти сэтшӧм багатыр,
Та вылӧ кодӧс благословитас
Мудрец великӧй, коді олӧ
Медпаськыд царствоын дзик шӧрас,
Хрустальнӧй керкаын. Но сюрны
Зэв абу кокни сэтчӧ.
Ӧльӧксан жугыльтчӧ.
ВАСИЛИСА.
Ме тӧда бура, муса пи,
Бать сьӧлӧм пессьӧ морӧс пытшкад.
Дай вирыс сылӧн. Но эн вунӧд —
И шонді первой лыбӧ, а оз лэччы:
Быдторлы индӧм аслыс кад.
Мог тэнад ӧні — мунны сэтчӧ,
Кӧн, муӧн личкӧм, узьӧ дона батьыд.
ӦЛЬӦКСАН.
Мед тэнад шуӧм, дона мамӧй,
Мем лоас кывшутӧг — закон.
ВАСИЛИСА.
Тэ локтан мыльк вылӧ, и вылас
Медмича цветъяс быдты уна.
А гӧгӧр пуксьӧд садъя вӧр
Да зарни букваясӧн гиж
Медгажаинас тадзи:
«Тан узьӧ батьӧй-багатыр.
Священнӧй тайӧ места!»
ӦЛЬӦКСАН (копыртчӧ).
Став лоӧ вӧчӧма. Ме дась
Дзик пырысь мӧдӧдчыны сэтчӧ.
(Сувтӧ пидзикок вылас.)
Но ӧтитор, эн дивит, мамӧй,
Куш ӧтитор ме кора тэнсьыд:
Лэдз менӧ мунны батьӧй дінӧдз
Морозъяс оланін пыр.
СТАВӦН (шензьыштӧны).
Морозъяс оланін пыр?
АННА (мамыслы).
Эн, мамӧй, лэдз. Ачыд жӧ бӧрнас
Лун-войяс шогсьыны век мӧдан...
Василиса думайтӧ. Сэсся загадочнӧя, но гордӧя видзӧдлӧ пиыс вылӧ да пырӧ керкаӧ. Ӧльӧксан виччысьӧ мамсӧ.
ИВАН.
Вот тайӧ быдмӧ пи! Ме аддза,
Змей рӧдлы водзӧс дона батьсьыс
Тшук мынтас коркӧ.
ПЕТЫР.
Толькӧ
Тырмас-ӧ сылӧн лӧглун биыс
Морозъяс оланінсӧ вуджны?
ӦНДРЕЙ.
Он-ӧ тэ ышнясь, муса друг?
ЕЛЕНА (Анналы).
Мед шуас мамыд: «Том на
Сэт мунны тэныд, муса пи».
ВАСИЛИСА (петӧ керкаысь,
киас ларчик, Ӧльӧксанлы).
Морозъяс оланін пыр тэнӧ
Благословита мунны, дона пиӧй!
Сулалысьяс вашкӧдчӧны ӧти-мӧдныскӧд да гусьӧникӧн мунӧны.
А отсӧг пыдди тэныд сета
Венчальнӧй зеркалӧ ме ассьым.
Кор йӧрман мыйыськӧ зэв ёна,
Сэк тайӧ зеркалӧӧ видзӧд.
Сэсь аддзан тэ куш ӧтитор —
Сэсь аддзан зарни кыв волшебнӧй.
И мыйӧн синмад сійӧ усяс, —
Эн вунӧд шуны сійӧс гора.
ӦЛЬӦКСАН.
Мый ещӧ тшӧктан, дона мамӧй?
ВАСИЛИСА (видзӧдлӧ, мед некод оз кыв).
Но, пиӧй, тӧд: быд видзӧдлӧмысь
Ме мынта олӧмӧн.
ӦЛЬӦКСАН (повзьӧ).
Быд видзӧдлӧмысь чинӧ тэнад олӧм?
ВАСИЛИСА.
Быд видзӧдлӧмысь чинӧ ӧти во.
ӦЛЬӦКСАН (сетӧ бӧр зеркалӧ).
Ог кӧсйы, менам дона мамӧй,
Мед ме вӧсна тэ дзормин...
ВАСИЛИСА (торкӧ).
Зэв сёр нин бергӧдны. Тэ ӧні
Мем бӧр кӧ сетан, ӧти войӧн
Тэ вӧсна тӧждысьӧмла дзорма.
ӦЛЬӦКСАН.
Мый вӧчны меным?
ВАСИЛИСА.
Эн тӧждысь-шогсьы, муса пиӧй,
Быд ыджыдтор, кыдз овлӧ пыр,
Ас пыдди дань — морт олӧм корӧ.
А жаль кӧ тэныд ассьыд мамтӧ,
Ме сета содтӧд — бур сӧвет:
Тэ сьӧрысь лоӧ быдлунсяыс,
Быд здукӧ шыасяс, век дась,
Куж сійӧс гӧгӧрвоны, кывны.
Волшебнӧй кыв жӧ медым вӧлі
Тэ синъяс дінсянь сайӧд сайын.
ӦЛЬӦКСАН (радлыштӧ).
Зэв мудрӧй велӧдӧмыс тайӧ!
(Сюйӧ зеркалӧ питшӧгас.)
Ӧдйӧ пырӧны петавлысьяс. Иван вайӧ лыжи, Анаа — уна рӧма кышан, Петыр — чудо-пищаль, Ӧндрей — чача-керка, Елена — шаль. Ставыс тэрмасьӧны сетны Ӧльӧксанлы.
ИВАН.
Зэв кузь да тӧдтӧм лоӧ туйыд.
Но медся сьӧкыд лоӧ мунны
Морозъяс оланін пыр. Тэныд
Ас кокысь лыжиясӧс сета.
Чож кока кӧръяс кысӧн эжлі
Ме том дырйи на тайӧс.
Ни мудер руч, ни арсёв кӧин
Эз вермыв дзебсьыны, кор вӧтчи
Ме на бӧрся та вылын!
АННА (торкӧ Иванӧс).
Тэд, вокӧй, сета уна рӧма кышан.
Ни веж мороз, ни гожся шонді
Оз йиджны пытшкӧсас, век ӧткодь,
Дай цветыс вежсьӧ сэтшӧм ногӧн,
Кыдз кӧсъян ачыд!
ПЕТЫР (торкӧ Аннаӧс).
Оз лӧсяв туйӧ молодечлы
Куш киӧн петны. Тэныд дори
Ме чудо-пищаль, кодысь позьӧ
Сы ӧдйӧ лыйлыны, мый весиг
Он удит лыддьыны, а инман
Тшук сӧмын сэтчӧ, кытчӧ кӧсъян!
ӦНДРЕЙ (торкӧ Петырӧс).
Кор узьны-шойччыны тэд ковмас,
Со тайӧс ловшынад тэ пӧльт,
И артмас мича керка!
ЕЛЕНА (торкӧ Ӧндрейӧс, заводитӧ сьывны).
Зэв мича, гашкӧ, ылі муыд,
И йӧзыс сэні лабутнӧй да шань.
Но медым оз вун гортлань туйыд,
Ныв юрысь сета ассьым дона шаль.
А лёк кӧ тэнсьыд туйтӧ потшас,
И босьтас тэнӧ ас киас печаль,
Тэ разь да видзӧдлы та вылӧ, —
Кыдз киӧн босьтас сійӧс дона шаль!
ӦЛЬӦКСАН (нимкодьысь, первой Иванлы).
Эн лыддьы менӧ чорыд мортӧн,
Бур сусед Иван-охотник,
Но лыжи босьтны ме ог вермы.
Ме кӧсъя, медым кӧдзыд места
Сэн менӧ велӧдас, кыдз лыжи
Мем вӧчны аслым.
ИВАН.
Со тэ кутшӧм!..
ӦЛЬӦКСАН (Анналы).
И тэ эн лӧгась, дона чойӧй,
Мый кышан тэнсьыд ме ог босьт.
Морозкӧд аслас оланінас
Ме кӧсъя тӧдмасьны...
(Петырлы.)
А чудо-пищаль, дона вокӧй,
Век мӧдас сайӧдны ас саяс
Вын-эбӧс менсьым, кыдзи шонді
Блед тӧлысьӧс.
(Ӧндрейлы.)
Ог кӧсйы,
Мед тэнад керка, муса друг,
Мем лёктор вӧчис! Керка цветӧн
Ог кӧсйы лоны. Войвыв турӧб
Да арсёв войяс видласны мед менӧ.
Ӧльӧксан сувтовкерӧ. Елена вевттьӧ чужӧмсӧ дона шальӧн. Ставыс виччысьӧны, мый шуас водзӧ Ӧльӧксан.
ВАСИЛИСА (Ӧльӧксанлы).
Ас вылӧ эскӧм — ыджыд вын...
Дай сьӧкыдлуныд — мам, кӧть не рӧднӧй.
А век жӧ велӧдӧ, кыдз овны. Толькӧ
Эн тэрмась бергӧдчыны мышкӧн
Код дінӧ, аддза, сьӧлӧм тэнад кыскӧ.
Подарок нывлӧн — шоныд би,
Любовыс сылӧн — тышлы муса вок.
Эн бӧрыньт сійӧс, кодтӧг некыдз
Му вылын оз позь овны.
ИВАН (Ӧльӧксанлы гажаа).
Эн виччысь, зонмӧй, паныд тӧв,
Кор ньылыд тэныд пӧльтӧ бура!
ПЕТЫР.
Зэв ӧдйӧ лэпты туйӧ парус,
Мед дурклун вежӧртӧ эз вен!
Анна да Ӧндрей мигайтӧны Ӧльӧксанлы, мед сійӧ босьтас шальсӧ.
ӦЛЬӦКСАН (Елена ордысь босьтӧ шаль,
топӧдлӧ сійӧс морӧс бердас).
Ог вермы кутны ассьым нимкодь...
Ме тайӧс тэнсьыд виччыся нин дыр.
Эн дивит, мамӧй, и ті ставныд,
Ас ордын кӧсъя видзны тайӧс пыр.
АННА.
Тэ эськӧ важӧн тадзи, вокӧй,
Ӧд тайӧс кӧсъямӧй и ми.
ӦЛЬӦКСАН (гажаа Еленалы).
Мый шуны та вылӧ? Ме аддза,
Оз тырмы тэнад гаж, Елена!
Кузь туйӧ колльӧдчӧмыс праздник
Мед вӧлі миян. Еджыд юсь моз
Тэ бордъяс шевгӧдлы и кывтны
Сад шӧрӧд сьылігтырйи босьтчыв
ВАСИЛИСА (Еленалы).
Ми корам ставӧн: еджыд юсь моз
Сад шӧрӧд сьылігтырйи кывтны.
Елена пыркнитӧ юрнас, паськӧдӧ кияссӧ да первой плавнӧ, а сэсся ӧтарӧ ӧддзӧмӧн йӧктӧ да сьылӧ.
ЕЛЕНА.
Кывтӧ лебедь, кывтӧ юсь.
Лебедь бӧрся зонмӧй сюсь
Вӧтчӧ, медым кутыштны,
Кутыштны да окыштны.
Эн на, зонмӧ, сибӧдчы,
Эн на, пиӧй, матыстчы,
Заслугаыд ичӧт на,
Заслугаыд дзоля на.
Ме кӧ бордӧс паськӧдла,
Кымӧр дінӧдз качӧдла.
Колян бордтӧм сӧкӧл моз,
Колян стрӧймӧм рака моз.
Кӧсъян кӧ бордъясьны,
Кӧсъян кӧ вӧтчыны,
Йӧзлы ыджыд буртор вӧч,
Сьӧлӧмсяньыд бурӧс вӧч.
Йӧзыс тэныд борд сетас,
Йӧзыс сӧкӧл борд сетас,
Сэки-й вӧтчы ме бӧрся,
Сэки-й гоньяв ме бӧрся!..
Занавес пӧдлассьӧ сьылігкостіыс.
МӦД КАРТИНА
Священнӧй места. Памятник гӧгӧр быдмӧны цветъяс да садъя пуяс. Медся тыдаланінас гижӧма зарни букваясӧн «Тан узьӧ батьӧй-багатыр. Священнӧй тайӧ места!» Шуйгаладорас ӧтара лыска чом. Лӧнь рыт. Музыка подражайтӧ вӧрса пӧткалы. Сцена вылын куйлӧ ош. Сійӧ кылӧ Ӧльӧксанлысь воӧм. Бӧр успокаивайтчӧ. Киас ва тыра туиса петкӧдчӧ Ӧльӧксан, сьылігмоз киськалӧ цветъяс.
ӦЛЬӦКСАН.
Медбӧръяысь тіянӧс
Ключа ваӧн киськала.
Метӧг менсьым пиянӧс
Шоныд зэрыс мыськалас.
Цветъяс, менам дзоридзьяс,
Батьлысь гуӧс мичӧдӧй;
Мамлысь ыджыд сьӧлӧмсӧ
Важъя шогысь личӧдӧй.
Аддзад, кутшӧм ывлаыс —
Нимкодясьӧ, сералӧ.
Аддзад, кыдзи вӧр-ваыс
Кыа водзын вералӧ.
Узь жӧ, дона батюшӧй,
Тэнад уджыд эштӧма.
Тэысь лютӧй вӧрӧглы
Водзӧс лоӧ вештӧма.
Локтӧ чом дінӧ, пуксьӧ чом водзӧ. Здук мында чӧв, думайтӧ. Ош тайӧ кадӧ бара кылӧ кодӧскӧ, мунӧ сцена сайӧ. Ӧльӧксан аслыс.
Мый вӧлі тшӧктӧма мем — ставсӧ,
Дзик ставсӧ лои вӧчӧма. Но сьӧлӧм,
Эз бурмы тайӧн менам сьӧлӧм.
Зэв ыджыд лӧглун морӧс пытшкӧс
Лёк дой моз зэлӧдӧ. И кытчӧдз
Змей рӧдлы водзӧс оз ло мынтӧм, —
Ме абу олысь рӧднӧй гортын!
Здук мында шог-чӧв. Тайӧ кадӧ сцена вывті вуджӧны гусьӧн куим бес. Найӧ ӧткодь сьӧд плащаӧсь, йӧз кодьӧсь.
И мыйла ме эг юась лючки,
Кор позис юасьны, кыт водзӧ
Пӧганӧй муӧ туйыс мунӧ?
И мыйла матушкалы сэки
Эг усь, эг копыртчы ме кокас,
Мед благословитіс сійӧ менӧ,
Кӧть мый, а мӧдӧдчывны сэтчӧ,
Мудрец великӧй кӧні олӧ?
Чӧв усьӧ, думайтӧ. Сцена вылӧ петкӧдчӧ сынисадь повзьӧм бес. Сы бӧрся — ош. Ош пӧрӧдӧ бесӧс, быгльӧдлӧ, курччалӧ. Ӧльӧксан аддзӧ тайӧс.
Ок, мустӧм, вӧрса! Сідзи-й тӧд,
Морт рӧдысь кодкӧ сюрӧм лапа улас.
Котӧртӧ, ошкӧс кутӧ пельясӧдыс, нӧйтӧ.
Тэд, вӧлӧм, вынсӧ мортлысь тӧдны
Зэв важӧн окота! Вай, сідзкӧ,
Зон, видлы, пробуйт. Гашкӧ
Он сэсся кутчысь мӧдысь да коймӧдысь.
Ош мурзӧ, кӧсйӧ водзсасьны. Ӧльӧксан скӧрмӧ, ошкӧс гурилюкӧн мӧдӧдӧ чой горулӧ, вӧрӧ.
Да тэ тай збыльысь чайтчан ёнӧн?.
На, сідзкӧ, ещӧ да эн вунӧд
Бать-багатырлысь томджык писӧ.
А нимӧй менам — Ӧльӧксан!..
Бӧр локтӧ куйлысь морт дінӧ. Чайтӧ сійӧс лючки мортӧн.
Тэ кытысь ачыд, коді лоан?
Куйлысь муртса вӧрӧ. Сьӧкыда мыйкӧ висьталӧ, гӧгӧрвоны оз позь.
Час, сідзкӧ, котӧртла ключ вала...
Ключ валӧн вын эм бурдӧдан.
Ӧльӧксан, туиса, котӧртӧ вала. Ӧдйӧ петкӧдчӧны кык бес.
ПЕРВОЙ БЕС (мӧдыслы).
Вай ӧдйӧ татысь тайӧс ну
Ю мӧдлапӧлад. Ачыд бӧр
Мед вӧлін коймӧд войнас.
Мӧд бес босьтӧ куйлысьӧс. Первойяыс водӧ сы местаӧ.
МӦД БЕС (первойяыслы мудера).
Мем эськӧ водзджык колӧ тӧдны,
Кыдз мӧдам юксьыны, кор вермам
Ас муӧ мудерлунӧн нуны
Ми тайӧ молодечсӧ.
Тэд кодсӧ колӧ: Ӧльӧксансӧ
Али зарни кывсӧ сійӧ ордысь?
ПЕРВОЙ БЕС (кывзыштӧ мусӧ,
быттьӧ повзьӧмӧн).
Ме кыла чорыд кокшы гым:
Тшук кылӧ ачыс воӧ матын.
Вай весась ӧдйӧджык, а юкны
И бӧрынджык ми вермам.
Мӧд бес ӧдйӧ мунӧ. Первойяыс лыбӧдыштлӧ юрсӧ да шуӧ мунысьлань.
Пайщик ӧд тожӧ! Мустӧ нёняв!
Ӧтнам кӧ верма нуны Ӧльӧксансӧ,
Сы сьӧрысь лоӧ-й зарни кылыс.
Ӧдйӧ чӧв-лӧньӧ. Котӧртӧ Ӧльӧксан ва тыра туиса. Сійӧ ӧтчыд киськыштӧ ваӧн — бес вӧрзьыштӧ; мӧдысь киськыштӧ — бес пыркнитӧ юрнас; коймӧдысь киськыштӧ — бес пуксьӧ.
БЕС.
И дыр жӧ узьсьӧм менам, уф!..
ӦЛЬӦКСАН (серӧктӧ).
Нэм чӧжтӧ гашкӧ узин тані,
Ключ ваыс кӧ эз отсав тэныд.
Кокпӧвнад кӧнкӧ, сідзи-й тӧд,
Нин мӧдар югыдінас вӧлін.
БЕС (быттьӧ вежӧртӧ).
Да энлы, энлы... Вои татчӧ...
Нин аддза сійӧс, мый ме корси,
Мед муӧдз копыртчыны сылы...
ӦЛЬӦКСАН (чуймӧ).
Тэ вайин копыр татчӧ? Кодлы?
БЕС.
Священнӧй месталы, кӧн узьӧ
Бать-багатыр зэв важӧн.
ӦЛЬӦКСАН (радлыштӧ).
Со, вӧлӧм, кутшӧм мортӧс менам
Смерть киысь мездыссьӧма!.. Кыдзи
Кӧть нимыд аслад да кысь воин?
БЕС (быттьӧ недоверчивӧя).
А тэсӧ ачыд коді?
ӦЛЬӦКСАН.
Бать-багатырлӧн лоа пи ме.
БЕС (быттьӧ шензьыштӧ).
Бать-багатырлӧн пи! Сё шудӧй!
Абу-ӧ томджык пиыс, Ӧльӧксаныс?!
ӦЛЬӦКСАН (аслыс).
И тайӧ тӧдӧ батьӧй йылысь...
Но менӧ — кутшӧм ногӧн?
(Пукалысьлы)
Эн ылав тэ: ме Ӧльӧксан.
БЕС.
Вот тайӧ чудеса, ме ог кӧ вӧтась!
А нимӧй, тӧдны кӧ тэд колӧ,
Зэв кокни менам: Некто.
ӦЛЬӦКСАН (тӧждысьӧмӧн шензьыштӧ).
Да со жӧ кутшӧм овлӧ мортыд,
Кор сылы нимкодьлуныс каяс
Стӧч зобйӧдзыс. Сэк сылӧн
Куш асьсӧ радейтӧмыс кольӧ...
Вай пырам чомйӧ, дона Некто.
Ӧд регыд лоӧ асъя ыркыд...
Кӧсйӧ чеччӧдны.
НЕКТО (кӧсйӧ чеччыны, но шлоп-пуксьӧ бӧр).
Ой-ой, ой-ой!.. Тай менсьым кокӧс
Проклятӧй ошкыд чеглӧма. Мый ӧні
Ме кута вӧчны чегӧм кокнас?
ӦЛЬӦКСАН (повзьӧ
кӧсйӧ видлыны чегӧм коксӧ).
Ок, мустӧм ош!.. Вай, нолтӧсь, видла...
НЕКТО (оз лэдз видлыны).
Ой эн, ой эн... Пропалӧ олӧм...
Кыдз муна гортӧ ӧні? Коді
Семьяӧс вердны мӧдас менсьым?..
ӦЛЬӦКСАН (шогсьӧ).
Мый вӧчны меным?.. Кутшӧм отсӧг,
Вай висьтав, верма тэныд сетны?
НЕКТО.
Куш ӧтиӧс... Эм миян
Старука сэтшӧм, коді йитлӧ
И чегӧм лы и орӧм сӧн.
ӦЛЬӦКСАН.
Тэ кӧсъян, медым тэнӧ сэтчӧ
Ме нуи аски жӧ?..
НЕКТО.
Зэв сёр нин лоӧ тайӧ аски.
Пӧсь йывсьыс сӧмын йитлӧ сійӧ.
ӦЛЬӦКСАН.
Ылын-ӧ гортыс сылӧн? Нуны
Пӧсь йывсьыд удита-ӧ тэнӧ?
НЕКТО.
Дзик пыр кӧ нуан, удитан.
ӦЛЬӦКСАН.
Вай сідзкӧ пуксьы пельпом вылӧ
Да инды туйсӧ, кытчӧ мунны.
Ӧльӧксан пуксьӧдӧ Нектоӧс пельпомъяс вылас, кӧсйӧ мӧдӧдчыны.
Ми воам-лэбыштамӧй здукӧн...
НЕКТО (пӧръясьӧ).
Бать сьӧлӧм пессьӧ тэнад морӧс пытшкын.
ӦЛЬӦКСАН (друг кутыштлӧ сьӧлӧмсӧ, аслыс)
Но висьны сійӧ мӧдіс менам...
Эз-ӧ нин сибав сы дінӧ печаль?
НЕКТО (чуймӧ).
Мый сайын лои?.. Мӧдӧдчам.. Со туйыс!..
Ӧльӧксан некымынысь воськовтӧ, бара кутлӧ морӧссӧ, сувтовкерӧ. Некто тӧждысьӧ.
ӦЛЬӦКСАН (аслыс).
Оз-ӧ нин тайӧ быдлунсяыс
Мем тшӧкты видзӧдлыны шаль?
НЕКТО (зільӧ, мед Ӧльӧксан мӧдӧдчас).
Со туйыс, эсыланьын, мися...
ӦЛЬӦКСАН (Нектолы).
Тэд, дона Некто, аддза, ёна шог...
НЕКТО.
Да, да... Мем шог, ой, шог... Вай ӧдйӧ...
ӦЛЬӦКСАН (торкӧ).
Сейчас ми видзӧдламӧй шаль, —
Кыдз киӧн босьтас миянлысь печаль.
Ӧльӧксан мунӧ чом дінӧ, Некто полӧ, и аслыс окота аддзывны шаль.
НЕКТО (аслыс).
Мыйсяма ещӧ штука сылӧн эм?..
ӦЛЬӦКСАН (чом водзӧ лэдзӧ Нектоӧс).
Бур гӧстьӧн, Некто, лолы кӧть здук кежлӧ.
Пыр чомъяс, пуксьы, личӧдчы... Ме аддза,
Тэд кӧдзыд, йирмӧг босьтӧ тэнӧ...
НЕКТО (дрӧжжитӧ полӧмысла, дась пышйыны).
И збыльысь кӧдзыд талун войыс...
Ы-ы...ы-ы... Мед оз кӧть пужъяв...
Ӧльӧксан тайӧ кадӧ перйӧ дона шаль, паськӧдӧ. Некто вочасӧн заводитӧ гажмыны, весиг вунӧдлӧ «чегӧм» кок йывсьыс, сувтыштлӧ. Сэсся серӧктӧ, варовмӧ.
Хи-хи, хи-хи... Мый тайӧ сэтшӧмыс?...
Кысь тэныд тайӧ? Хи-хи... Вот дивӧ...
Да энлы жӧ... Вот чудесаыд...
Мем лои сэтшӧм гажа, долыд,
Мый весиг миян донтӧм зелля
Оз вермыв гажӧдлыны тадзи...
ӦЛЬӦКСАН (дрӧгнитӧ).
Эм тіян донтӧм зелля? Кӧні?
НЕКТО (вунӧдчӧ, заводитӧ ошйысьны).
Да, да!.. Эм сэтшӧм му, ме кытысь вои.
Ой, кутшӧм тайӧ миян му!
Сэн рай кодь дзик! И кӧдзыд тӧлысь
Оз некор дзебсьыв кымӧр сайӧ!
Сэн нывъяс — мыйта тэныд колӧ.
Том мортлы тайӧ, дерт, зэв любӧ...
Да, да... Эм донтӧм зелля тшӧтш.
Он ю да вӧзйӧны. А юан —
Друг ставыс веськодь тэныд лоас.
ӦЛЬӦКСАН (аслыс).
Мый кыла ме?..
НЕКТО (весиг куньӧ синъяссӧ).
Эм ещӧ миян кока изки.
Не сэтшӧм, дерт, пызь коді изӧ
Пыр йӧзлы, скӧтлы... Тайӧ ачыс
Зэв ӧдйӧ ветлӧдлӧ му вывті.
ӦЛЬӦКСАН (чуймӧмӧн видзӧдӧ
Некто вылӧ, шуалӧ аслыс).
Ме аддза сійӧ юрси пӧвстысь
Кык сюр, но дженьдӧдӧма найӧс,
НЕКТО (век синсӧ куньӧмӧн).
И кодыр йӧзыс миян коддзас,
Сэк пуксьӧ та вылӧ и дурны
Юр садьсӧ воштымӧныс мӧдӧ.
Кӧть кытчӧ мун, нинӧм оз кут.
Ас улас изки ставсӧ изӧ,
Куш пӧим кольӧ сійӧ бӧрсянь.
ӦЛЬӦКСАН (уськӧдчӧ чомйысь, аслыс).
Ӧк, сӧтана! Абу-ӧ ачыс
Пӧганӧй муысь тайӧ? Мый мем,
Мый вӧчны такӧд ӧні колӧ?
Вай висьтав, быдлунся, тэ меным:
Шырпиӧс моз мем джагӧдны-ӧ сійӧс,
Аль бурджык юасьны кыдз колӧ
Пӧганӧй му йылысь, кӧн олӧ
Змей рӧдлӧн быдтас — юртӧм гундыр?
Тайӧ кадӧ Некто восьтӧ синъяссӧ, дрӧгнитӧ, повзьӧ, гусьӧн видзӧдлӧ Ӧльӧксан вылӧ.
НЕКТО.
Мый шуи ме? Мый вӧчӧ Ӧльӧксаныс?
Оз-ӧ нин сійӧ видзӧдлыны кӧсйы
Волшебнӧй кыв вылас? Пропалӧ
Став делӧ менам... ачым тшӧтш...
Ой-ой!.. Тась колӧ меным косны, косны
(ӧдйӧ пышйӧ).
ӦЛЬӦКСАН (аслыс).
Мем бурджык юасьны. Ӧд тӧдса,
Проклятӧй гундырӧс не вины,
Мудрец великӧй кӧ оз отсав
(Видзӧдлӧ чомйӧ.)
Да кӧн нӧ сійӧ?... Некто!... Некто!..
(Котӧртӧ ӧтилаӧ, мӧдлаӧ.)
Вот труст пӧганӧй... Мыйся дум
Бес юрас кутӧма... (Котӧртӧ корсьны )
Сэк кості кыа югдыштӧ. Садьмӧ колипкай. Кӧкыштӧ кӧк. Кургӧны таръяс. Кылӧны мукӧдпӧлӧс зверь-пӧткалӧн шыяс. Бӧр локтӧ Ӧльӧксан. Пуксьӧ чом водзӧ. Сылы тайӧ гӧгӧрвотӧм.
Вот тадзи-й бӧбйӧдлыны позьӧ,
Тадз ворсны ми вок вылын бура,
Кор оз на тырмы тэнад мудрость,
Кор асьтӧ радейтӧмыд тэнад
Кыз руӧн вевттьӧ тэнсьыд вежӧр...
Збыль ӧмӧй мамлысь дона олӧм
Мем лоӧ дженьдӧдны? Збыль ӧмӧй
Венчальнӧй зеркалӧысь меным
Быть видзӧдлыны зарни кыв?
(Питшӧгсьыс кӧсйӧ перйыны зеркалӧ.
Ёна переживайтӧ,
шуалӧ мамыслысь велӧдӧмсӧ.)
«Кор йӧрман мыйыськӧ зэв ёна,
Сэк тайӧ зеркалӧӧ видзӧд.
Сэсь аддзан тэ куш ӧтитор —
Сэсь аддзан зарни кыв, волшебнӧй
И мыйӧн синмад сійӧ усяс,
Эн вунӧд шуны сійӧс гора».
Тайӧ кадӧ пӧтка другысьӧн ланьтӧ сьылӧмысь, Ӧльӧксан насторожитчӧ.
Мый ради тайӧ вӧрса пӧтка
Друг ланьтіс гажа сьылӧмысь?
(Аддзӧ: пӧтка лэбӧ муланьӧ.)
Кор сьылысь пӧтка пуяс вывсянь
Чӧв-лӧня ӧдйӧ муӧ сунӧ,
Корсь сылысь вӧрӧг енэжланьысь...
(Аддзӧ.)
Со сійӧ, варыш лэчыд гыжъя!..
Дзик кымӧр дінас. Дзирыд синнас
Му вылысь корсьӧ сёянтор. Но чӧвлы,
Сьӧд вирыд аслад оз-ӧ киссьы!
(Ӧдйӧ корсьыштӧ из.)
Он дыр сэн гӧграв, веськыд сювъя.
Кыз зобйыд регыд гадь моз потас.
(Шыбитӧ изйӧн вывлань. Видзӧдӧ.
Кылӧ: мыйкӧ потӧ-клопнитӧ.)
Вот тайӧ да! Стӧч зобъяс шлочкис,
Да сійӧ сылӧн збыльысь потіс,
Кыдз бура зэвтӧм ыджыд гадь...
(Шензьӧмӧн.)
Но энлы, энлы... Кытысь тайӧ
Кыз тшыныс сы гӧгӧр друг лоис?
Дай усьны мӧдіс аслыс ногӧн...
Чуймӧмӧн видзӧдӧ варышлысь усьӧмсӧ кытчӧкӧ ылӧ, рытывланьӧ. Варышлӧн муӧ воӧмысь кылӧ чорыда гымнитіс и эз лӧнь. Ӧльӧксан нӧшта ёна чуймӧ.
Мый тайӧ сэтшӧмыс? Ме аддза,
Сьӧд кымӧр петкӧдчис му помсянь.
Би югӧр тыдовтчис, и кельыд
Друг лоис кымӧр... Абу прӧста...
Кӧн менам зеркалӧ. Мам шуліс:
«Быд ыджыдтор, кыдз овлӧ нэмсӧ,
Ас пыдди дань — морт олӧм корӧ».
Перйӧ зеркалӧ, видзӧдлӧ. Первой шуӧ аслыс.
Куш ӧти зарни кыв ме аддза... (гораа)
ЁРТӦЙ!
Друг заводитӧ кывны тӧвнырлӧн кодь шум. Сійӧ ӧтарӧ матысмӧ. Ӧльӧксан неуна бӧрыньтчыштӧ, шуалӧ аслыс.
Ме аддза эстысь ковёр-самолёт...
Кыдзи чардби лэбӧ сійӧ татчӧ.
Мый вайӧ меным: нимкодь али смерть?...
Со пуксис, чеччис сэтысь морт.
Ме дінӧ воӧ...
Петкӧдчӧ салдат. Локтӧ Ӧльӧксан дінӧ, рапортуйтӧ.
САЛДАТ.
Ме ёртыд тэнад! Прикажитӧм
Мем нуны тэнӧ сэтчӧ, кӧні
Мудрец великӧй олӧ-вылӧ!
Ӧльӧксан кутыштлӧ сьӧлӧмсӧ, мыйкӧ кӧсйӧ шуны, но нимкодьысла оз артмы нинӧм.
Быд здук зэв дона. Сійӧ мӧдысь
Оз волы некор. Мӧдӧдчам!
Ӧльӧксан вӧтчӧ салдат бӧрся. Ковёр-самолёт кылӧ вӧрзис-кыпӧдчис, ыламмис. Кылӧ сӧмын загадочнӧй гым. Сцена шуштӧммӧ.
Занавес.
II ДЕЙСТВИЕ
КОЙМӦД КАРТИНА
Дворецпытшкӧсса вит стенаа комната. Сійӧ джуджыд, кыпыд да гажа. Ӧтар-мӧдар веськыд стенъясын ӧдзӧсъяс. Джынвыйӧ паныд стенъясын гырысь ӧшиньяс. Ӧшиньяс пыр тыдалӧны дворецлӧн стариннӧй башняяс. Найӧс югдӧдӧма шондіясӧн. Паныда стеныс тыртӧм. Сы сайын дӧва-мам Василисалӧн комната. Тайӧ комнатаыс воссьӧ бӧрынджык. Занавес воссигӧн муртса кылӧ кыпыд музыка шы. Шуйга ӧдзӧсӧд пырӧны салдат да Ӧльӧксан. Ӧльӧксанлы велавтӧм югыд да мича. Сійӧ вошӧмакодь, оз тӧд, мый вӧчны.
САЛДАТ (вежливӧя).
Вот ми и воим. Пуксьы, шойччы...
Мудрец великӧйлы нин тӧдса,
Мый тані тэ.... Став бурсӧ сиа! (Петӧ )
ӦЛЬӦКСАН.
Ог эскы аслым: вемӧс али вӧт
Ме ола ӧні?.. Кутшӧм ногӧн
Тадз дрӧжжитігмоз кута сылы
Бур кӧсйӧм висьтавны ме ассьым?
Кыдз вена яндысьӧм ас пытшкысь?
Ӧльӧксан видзӧдӧ керка пытшкӧс. Тайӧ кадӧ музыка матысмӧ, воссьӧ веськыдвывса ӧдзӧс, и сэті пырӧ великӧй Мудрец. Сійӧ пӧрысь нин, джынвыйӧ дзор, но вӧраснас том на.
МУДРЕЦ.
Зэв ыджыд чолӧм Ӧльӧксанлы!...
Ми первой пуксям, тӧдмасям,
А сэки-й сёрнитыштам лючки.
(Пуксьӧ креслӧӧ.)
ӦЛЬӦКСАН (аслыс).
Ме кыла, кыдзи сьӧлӧм бердӧдз
Друг меным локтіс мелі шоныд.
Дрӧж-полӧм бырӧ сэтшӧм ӧдйӧ,
Кыдз бипур вылӧ усьӧм лымчир.
МУДРЕЦ.
Мем тӧдса лоис: багатырлӧн
Пи лоан тэ. Дӧва-мам Василиса
Бур делӧ вылӧ ыстывлӧма тэнӧ...
Йӧз нимкодь вылӧ нэмъяс чӧж
Священнӧй места медым олас!
Но кывлі-й мӧдтор ме: морозъяс
Кӧн пырджык овлӧны, тэ сэті
Бать гу дінӧдзыд воӧмыд. Быдӧнлы
Зэв важӧн тӧдса: вермӧ вуджны
Тат сӧмын сэтшӧм повтӧм морт,
Код морӧс пытшкын вына сьӧлӧм
Да виръяй топыд, багатырскӧй.
Мый кӧсъян месянь? Кутшӧм дум
Том сьӧлӧм тэнсьыд йирӧ, ёнтӧ?
ӦЛЬӦКСАН.
Ме аддза: тӧдса тэныд ставыс,
Мудрец великӧй. Ӧтитор,
Куш ӧтитор ме кора тэнсьыд.
МУДРЕЦ (сувтӧ).
Благословитны гундыр вылӧ
Священнӧй тышӧ?
ӦЛЬӦКСАН (копыртчылӧ).
Да! Дзик тайӧ!
МУДРЕЦ.
Ас кадӧ воин. Юртӧм гундыр
Пӧганӧй лапаяссӧ ассьыс
Да вын нечистӧй лэдзис талань,
Мед югыд царствонымӧс сотны,
Нэм кежлӧ дорны сіма цепӧн
И вӧля миянлысь и ки-кок...
ӦЛЬӦКСАН (оз вермы кутчысьны).
Кор, кутшӧм кадӧ сійӧ лысьтіс?
МУДРЕЦ.
Священнӧй места дінсьыд кодыр
Кос кымӧр дінысь галя изйӧн
Тэ лэдзин варышӧс му вылӧ.
Кор кыліс сэсся чорыд гым
Да кыптіс кымӧр кельыдлӧз.
ӦЛЬӦКСАН (шензьӧ).
Так со мый вӧлӧма!...
МУДРЕЦ.
Эз збыльнӧй варыш сійӧ вӧв, —
Нечистӧй сила, борда бес,
Слугаыс гундырлӧн сэн вӧліс.
Эз збыльнӧй кымӧр сэні вӧв, —
Би сора тшын-бус, кодӧс гундыр
Ад вомсьыс пӧльыштіс миланьӧ.
А тӧдан, мыйла буретш сэки
Пеж вынсӧ лэдзис шонді паныд?
Эз вермы мудерлунӧн гундыр,
Став аслас слугаясӧн, нуны
Пӧганӧй муас багатырӧс.
Эз сяммы пӧръялӧмӧн босьтны
Сы киысь зарни кыв волшебнӧй.
Дай тӧдіс гундыр: багатырыс
Благословиттӧм вӧлі тышӧ.
Злӧдейыд думыштлӧма весиг
Чож кадсӧ панйыны, мед сэсся
И югыд шондісӧ тшӧтш кусны.
ӦЛЬӦКСАН (кутӧ морӧссӧ).
Ог вермы водзӧ кутны лӧглун,
Мый пуӧ менам морӧс пытшкын!
Ог вермы кӧртвомавны вынӧс,
Мый чӧжсис меын вӧрӧг вылӧ!
(Уськӧдчӧ пидзикок вылас.)
Благословит, Мудрец великӧй,
Пӧганӧй гундыр вылӧ тышӧ!
МУДРЕЦ (чеччӧдӧ Ӧльӧксанӧс).
Благословитны верма батьыд нимсянь.
Но тэнад эм ещӧ и мам.
А мамлӧн кыв — закон!
ӦЛЬӦКСАН.
Мем сідзкӧ мамӧ дінӧ ковмас
Дзик пырысь ветлыны?
МУДРЕЦ.
Ми войдӧр
Со тасянь видзӧдламӧй сэтчӧ,
Кӧн олӧ тэнад дона мамыд.
(Мудрец нюжӧдӧ кисӧ паныда стеналань,
шуалӧ гораа, тшӧктана.)
Великӧй правда нэмъяс чӧжлӧн!
Тэ дінӧ шыасьӧ морт вежӧр.
Да кӧсйӧ тӧдны, кыдзи олӧ
Зэв ылын тасянь дӧва-мам,
А нимнас — Василиса.
Пот шӧри, воссьы, вежӧс стен,
Кузь верстъяс, дженьдаммӧй шаг выйӧдз,
И гӧлӧс мортлысь мед эз кут
Ни зэр, ни слӧт, гӧра ни пропасть.
Сет-петкӧдлы дзик сідзи,
Кыдз суас здукыс дӧва-мамӧс.
Стена потӧ, воссьӧ. Тыдалӧ Василисалӧн керка пытшкӧс. Сійӧ первой ру пытшкын кодь, сэсся вочасӧн воссьӧ. Керкаын Василиса, Анна, Петыр. Буретш пырӧмаӧсь да пуксялӧны Иван, Ӧндрей, Елена, Ӧльӧксан муртса вермӧ кутны асьсӧ, мед не шыасьны.
ВАСИЛИСА (пукалӧ креслӧын).
Сӧвет ми восьтам. Сёрни лоӧ
Куш ӧтитор йылысь. Беда
Зэв ыджыд царствонымӧс суис,
Код йылысь тӧданныд нин ставӧн.
Ми первой сетам кыв Иванлы.
ИВАН (пукалӧ).
Пӧсь вирӧн дурмӧм лютӧй зверысь
Нечистӧй сила гундыр скӧрджык.
Злодей злодейсьыс сійӧ. Кӧсйӧ
Сьӧд вынӧн, кривдаӧн му вылын
Кӧзяин туйӧ пуксьыны. Но эм
Великӧй правда. Тайӧ гӧгӧр
Став йӧзлы ӧтувтчыны колӧ.
Неыджыд кост.
Ме ачым пӧрысь нин. Но менам
Вын-эбӧс эм на. (Ӧндрейлы.) Муса пи,
Благословита тэнӧ ылі туйӧ
Священнӧй, ратнӧй делӧ вылӧ.
Тэ киысь ачым босьта чер
Да вежа плӧтник уджад тэнӧ.
Ӧндрей копыртчӧ батьыслы.
ВАСИЛИСА.
Стӧч висьталіс Иван.
Ми олӧм ассьыным да царство,
Шудлунӧс, озырлунӧс вермам
Проклятӧй гундырлиысь видзны
Куш правда гӧгӧр ӧтувтчӧмӧн.
(Петырлы.)
Ме тшӧкта, Петыр, дона пи,
Дзик лун и вой, быд здук и час
Оружье — чудо-пищаль дорны,
Мед тырмис сійӧ став войскалы.
(Анналы.)
А ачым босьта пӧрысь киӧ
Ем тэнсьыд, Анна. Мун и тэ
Ӧндрейкӧд тшӧтш. Сэн тэнад сям
Оз лишнӧй ло. Жаль сӧмын ӧти, —
Наказ ог вермы сетны Ӧльӧксанлы.
ӦЛЬӦКСАН (вунӧдчӧ, кӧн сулалӧ.)
Ме тані, матушка! Ме кывза!
Василиса оз кыв.
МУДРЕЦ.
Эн вунӧд: таладорсянь сэтчӧ
Оз кыв ни тыдав.
ӦНДРЕЙ (батьыслы).
Лэдз мунны гортӧ, дона батьӧй:
Кузь туйӧ дасьтысьны мем колӧ.
ИВАН (Ӧндрейлы).
Мун гортӧ, дасьтысь, муса пи.
Ӧндрей петӧ.
ПЕТЫР (Василисалы).
Лэдз кузнечаӧ петны, матуш.
ВАСИЛИСА (Петырлы).
Пет, дона пиӧй, уджав зіля.
Петыр петӧ жӧ. Еленалы забеднӧ сыысь, мый сылы эз сетны некутшӧм удж. Анна бурӧдӧ сійӧс. Пӧрысьяс аддзӧны тайӧс. Ӧльӧксан оз вермы кутны асьсӧ, тӧдлытӧг вочасӧн мунышталӧ водзӧ.
ЕЛЕНА (пӧрысьяслы).
Став мичаторйыс белӧй светас,
Став гажыс, нимкодьлуныс чужлӧ
Не сӧмын праздник лунъяс кежлӧ.
Ме кӧсъя лоны буретш сэні,
Кӧн долыд серам, ласков нюмъёв
Би-лэчыд саблякӧд, смеллункӧд
Век вӧлі пуктыссьӧны орччӧн.
(Копыртчӧ батьыслы.)
Сё зӧлӧт батюшӧй, лэдз менӧ
Тшӧтш мунны Аннакӧд, Ӧндрейкӧд.
(Копыртчӧ Василисалы.)
Эн дивит, дона Василиса,
Неладнӧ шуӧма кӧ лоӧ:
Том пиыдлы ме сьӧрысь
Бур юӧр ысты, кодӧс, аддза,
Мам сьӧлӧм шӧрад ӧні кутан.
ӦЛЬӦКСАН (аслыс).
Елена!...
ИВАН (кутлӧ Еленаӧс).
Елена менам, югыд шонді!
Ме тӧда, гажтӧм лоӧ тэтӧг.
Но лоӧ гажтӧмджык на сёпӧв,
Тан ачыд жуглясьны кӧ мӧдан.
Мун сэтчӧ, кӧні серам, нюмъёв
Би-лэчыд саблякӧд, смеллункӧд
Век вӧлі пуктыссьӧны орччӧн!
ВАСИЛИСА (Еленалы).
Тэ сьӧрысь юӧр Ӧльӧксанлы
Ме ыста ыджыдӧс. Эн вунӧд,
Кыдз аддзан сійӧс, шуны сылы
Мам кывъяс тадзи: «Муса пи,
Тэ морӧс пытшкын батьлӧн сьӧлӧм
Сэт вирыс ветлӧ багатырскӧй.
Вӧч сійӧс, мый йылысь тэ ӧні
Он дугдыв думайтӧмысь бара».
ӦЛЬӦКСАН (ӧдйӧ уськӧдчӧ мамыслань).
Мем яснӧй тэнад сёрни-дум!..
Стена водзын взрыв, пемыд.
МУДРЕЦ (нюжӧдӧ кисӧ тэрмасьӧмӧн).
Бӧр тупкысь, йитчы, вежӧс стен!
Бӧр, воськов, нюжав верстъяс кузя!
Стена пӧдлассьӧ. Ӧльӧксан бӧрыньтчыштӧ, ки гугнас вевттьӧ синъяссӧ, ньӧжйӧник бергӧдчӧ Мудрецлань.
ӦЛЬӦКСАН (мыжаа).
Ме кора прӧститны... томлунӧй,
Эг тӧдлы, конйыштӧма менӧ...
МУДРЕЦ.
Томлуныд кӧсйӧмъясӧн тыр,
Кыдз сыла муным тувсов кадӧ,
Но гӧльджык вежӧрӧн, кыдз ачыс
Водз тулыс вотӧсъясӧн гӧль.
Ог мыжав тэнӧ, Ӧльӧксан.
ӦЛЬӦКСАН (гажмыштӧ).
Мудрец великӧй, ӧні чайта,
Благословитан гундыр вылӧ:
Ӧд мамлӧн думъяс лои тӧдса.
МУДРЕЦ.
Мем важӧн тӧдса сылӧн думъяс.
Эз тӧдса вӧв, кыдз мӧдан ачыд
Тэ кутны асьтӧ. Ӧні верма
Благословитны тышӧ гундыр вылӧ.
Но таысь водзджык ещӧ тэныд
Яр би пыр, ва пыр ковмас вуджны,
Му увті прӧйдитны дай воздух
Тшӧтш ковмас видлыны. А сы бӧр
Тэ лэччан мраморнӧй дворецӧ,
Кӧн куйлӧ-шойччӧ менам батьӧй
Да сійӧ телӧ дінын гора
Дзонь дас кык лун и вой век ӧтнад
Здук кежлӧ чеччывлытӧг лыддян
Кыз книга праведнӧйӧс сылысь.
ӦЛЬӦКСАН (копыртчӧ).
Став лоӧ вӧчӧма, мый тшӧктан.
МУДРЕЦ (пуктӧ кисӧ Ӧльӧксан пельпом вылӧ).
Тэ он ло ӧтнад ыджыд тышын.
Тэд отсӧг вылӧ дас квайт вок
Ме сета рӧдвужнаннас. Тэныд
Чой-вокыд, мамыд, другъяс тэнад
Став вынӧн отсаласны. Тэ дор
Зверь-пӧтка сувтас, вӧр и ва
Кыдз позяс отсаласны тышад.
Эн вошты сӧмын аслыд эскӧм,
Эн вошты зарни кыв волшебнӧй;
Мед сьӧрсьыд лоас дона шальыд,
И верман гундырӧс тэ, виан!
Мудрец здук мында видзӧдӧ Ӧльӧксанлы синъясас, сэсся кузя окыштӧ.
Занавес.
НЁЛЬӦД КАРТИНА
Священнӧй места. Ставыс важкодь, но кыа пыдди ӧшалӧ кельыдлӧз кымӧр. Гым шы муркйӧдлӧ матынджык мӧд картина помын дорысь. Петкӧдчӧны Ӧндрей, Анна, Елена. Анна нопторъя. Ӧндрей киын чудо-пищаль.
АННА.
Со и воим.
ӦНДРЕЙ (лыддьӧ).
«Тан узьӧ батьӧй-багатыр.
Священнӧй тайӧ места!»
АННА.
Зэв ыджыд слава Ӧльӧксанлы!
ӦНДРЕЙ.
Зэв ыджыд честь да слава! Мортыд
Став вын да кужӧмлунсӧ ассьыс
Тырвыйӧ пуктӧма. Тадз вермис
Пи сӧмын сэтшӧм, кодлӧн сӧвесть
Дон енэж кодь жӧ сӧстӧм, югыд.
ЕЛЕНА (тӧждысьӧмӧн).
Но кӧні ачыс, Ӧльӧксаныс?
Ставыс видзӧдлӧны ӧти-мӧдныс вылӧ.
АННА.
Збыль, кӧні ачыс, Ӧльӧксанным?
ӦНДРЕЙ.
Час видлам чомсӧ. Пӧим серти
Тан абу тӧдны вермам сійӧс.
Куимнанныс мунӧны чом дінӧ. Анна видлалӧ чом гӧгӧр, Ӧндрей — бипурйысь пӧим. Елена шогӧ усьӧ.
АННА.
Ни ӧтитор оз туйдӧд-висьтав,
Мый тані миян Ӧльӧксан.
ӦНДРЕЙ.
Бипурса пӧим серти тӧдчӧ,
Вель уна вой нин сійӧ тані
Оз узь да ов...
Здук мында чӧв-лӧнь. Тӧждысьӧмӧн видзӧдлывлӧны кельыдлӧз кымӧр вылӧ, тревогаӧн кывзӧны гым шы.
АННА.
Дай кымӧрыс тшӧтш мыйкӧ шуштӧм...
ӦНДРЕЙ.
Гым шыыс аслыссикас, мустӧм...
АННА.
Тэд кыдзи кажитчӧ, Елена,
Бурысь-ӧ гым да кымӧр тайӧ?
ЕЛЕНА.
Ме буретш вензя ыджыд шогкӧд,
Мый дона мусукӧс эг аддзыв,
Эг вермы мамыслысь ме сылы
Бур юӧр висьтавны. Но кыла,
Гым тайӧ аслыспӧлӧс, мустӧм.
ӦНДРЕЙ (сюся видзӧдӧ вӧрӧ).
Ме аддза: пышйӧ кымӧр улысь
И зверь и пӧтка. Тані мыйкӧ
Неладнӧ збыльысь...
Гым чорзьыштӧ, сценавыв нӧшта пемдыштӧ. Анна да Ӧндрей, тӧдчӧ, полӧны.
АННА.
А гашкӧ, гундырлӧн нин тайӧ
Тадз кылӧ ловшыыс? Мый вӧчны?...
ӦНДРЕЙ (думышттӧг).
Мый вӧчны шуан?.. Эм на кад
Тась косны пырысь-пыр жӧ бӧрлань.
Ӧндрей дась пышйыны. Елена тайӧ кадын венӧ ассьыс шогсӧ, нюммунӧ, гажмӧ.
ЕЛЕНА.
Эн тэрмась косны, муса вок,
Эн вунӧд, мыйджык ради татчӧ
Бать ыстіс тэнӧ.
Ӧндрей видзӧдӧ Елена вылӧ да нюммунӧ жӧ, смелмӧ.
АННА.
Ӧндрейӧс ратникавны батьыс
Нечистӧй силалы тан воча
Тыш панны ыстіс.
ӦНДРЕЙ (чорыда аслыс).
И пышйӧм татысь оз ло менам!
Ог мунӧй некытчӧ ми татысь!
Мед лоӧ доръянторнас милы
Священнӧй места. Тэнад, Анна,
Эм сьӧрсьыд кышан уна рӧма.
Ружье эм чудо кодь ме сьӧрысь.
Елена, нимкодьлуныд тэнад
Мед шонтас миянӧс збойлунӧн.
АННА (гажаа).
Вот тайӧ тӧдчӧ повтӧм морт!..
Ставыс серӧктӧны. Анна перйӧ уна рӧма кышан.
ӦНДРЕЙ.
Ми первой сайӧдчылам татчӧ,
Мед гусьӧн тӧдмавны, мыйсяма
Лёк ӧбраз гундырлӧн да кыдзи
Кось панны бурджык сыкӧд тані.
АННА.
И тайӧ веськыд! Ассьым кышан
Ог пасьтав ӧтнам. Куимнанным
Сы улӧ ланьтӧдчылам медводз.
А сэні тыдалана лоӧ.
ӦНДРЕЙ.
Со эстчӧ позтысьламӧй. Анна,
Вод веськыдланьыс. Тэ, Елена,
Вод шӧрас, медым шуйга дорыс
Куш меным колис.
Ланьтӧдчӧны, вевттьысьӧны уна рӧма кышанӧн да быттьӧ сорласьӧны муыскӧд, но дзикӧдз оз на тупкысьны. Здук мысти заводитӧны сёрнитны гусьӧн моз.
ЕЛЕНА.
Ме весьтын, аддза, вӧр пу легӧ.
АННА.
Вӧр пӧвстті, аддза, менам водзӧд
Нач мыйкӧ ойдӧ сьӧкыдтор.
ӦНДРЕЙ.
Ме весьтын чегласьӧны пуяс.
ЕЛЕНА.
Ме кыла йӧзлысь сёрни шытӧв.
АННА.
И меным кылӧ сёрни шытӧв.
ӦНДРЕЙ.
Морт сёрни лючки кылӧ тасянь.
Заводитӧ кывны уна йӧзлӧн не гораа сёрни.
АННА.
Мыйсяма йӧз нӧ?
Ӧндрей: Коді?
ЕЛЕНА.
Здук чӧвлӧй, ланьтыштлӧй...
Кывзӧны. Тайӧ кадӧ кылӧ ӧтка вына гӧлӧс.
ГӦЛӦС.
Священнӧй места дінӧдз воим,
Кӧн узьӧ батьӧй-багатыр!
Быд мортлы, сӧвесть кодлӧн сӧстӧм,
Зэв дона места тайӧ. Видзны
Ми сувтам гӧгӧрыс стенаӧн,
Нечистӧй сила медым матӧ
Эз сибав татчӧ!
ВОЙСКА (уна гӧлӧсӧн гораа).
Ми сувтам гӧгӧрыс стенаӧн!
Куйлысьяс чуймӧны.
АННА.
Мый тайӧ сэтшӧмыс?
ӦНДРЕЙ.
Абу-ӧ тшӧтш тан Ӧльӧксаныд?
ЕЛЕНА.
Ме аддза, петкӧдчисны вӧрысь
Да талань мӧдӧдчисны йӧз...
Но Ӧльӧксанӧс ог на аддзы.
Куйлысьяс дзикӧдз вевттьысьӧны. Гу дінӧ локтӧны салдат да кык ратник. Найӧ босьталӧны шапкаяснысӧ. Шензьӧны мич вылӧ.
САЛДАТ.
Зэв ыджыд слава Ӧльӧксанлы!
ПЕРВ. РАТНИК.
Тэ сійӧс гашкӧ асьсӧ тӧдлін?
САЛДАТ.
Не сӧмын тӧдлі. Шудлун кузя
Мем вӧлі тшӧктылӧма ӧдйӧ
Мудрец великӧй дінӧ сійӧс
Тась нуны-лэбӧдны.
МӦД РАТНИК (шензьыштӧ).
Так вот кыдз вӧлӧм тайӧ делӧ!
САЛДАТ.
А коді аддзылас Мудрецӧс,
Вын-эбӧс, вежӧр сылы содӧ.
Но этша тайӧ: Ӧльӧксанлӧн
Бать сьӧлӧм пессьӧ морӧс пытшкас,
Дай вирыс ветлӧ багатырскӧй.
Оз вермы кутны Ӧльӧксантӧ
Ни би ни ва, ни му ни сынӧд.
Збойлунсӧ сылысь мудрость содтӧ.
Сы сьӧрысь правда, кодӧс сійӧ
Кыз книга праведнӧйысь аддзӧм.
А книга тайӧ Мудрец батьлӧн.
ПЕРВ. РАТНИК (шензьыштӧ).
Со, вӧлӧм, бур юӧръяс мыйла
Сы йылысь кывсьӧ сэтшӧм ӧдйӧ!
МӦД РАТНИК.
Вот эськӧ татчӧ, тайӧ вожӧ
Кӧть недыр кежлӧ сійӧ волас.
Нечистӧй силалы сэк пуж
Ми эськӧ петкӧдлім, а ӧні
Проклятӧй конъялӧ и зырӧ.
САЛДАТ.
И татчӧ волас, кодыр тӧдлас,
Мый гундыр нюжӧдӧма лапа
Священнӧй места дінӧдз...
Куйлысьяс сувтӧны.
Ті кысянь, кодъяс?...
ӦНДРЕЙ.
Ми кылім ставсӧ!
АННА.
Ӧльӧксанӧс
Ті вӧлӧм тӧданныд!
САЛДАТ.
И мый?
АННА.
Да кыдз нӧ мый! Ӧд сійӧ менам
Вок рӧднӧй!
ӦНДРЕЙ.
А менам муса друг!
АННА.
Елена, висьтась, коді лоан!
ЕЛЕНА (нюммунӧ).
Мем сідзи эскасны...
(Очаруйтӧ аслас мичӧн.)
Ратникъяс. Но, дерт жӧ...
САЛДАТ (аслыс).
Ме чайта, правда тайӧ ставыс.
(Ӧндрейлы)
А мыйла дзебсинныдсӧ татчӧ?
АННА (панйӧ Ӧндрейӧс).
Ӧндрей, тэ лючки налы висьтав.
ӦНДРЕЙ.
Да чӧвлы, Анна... (Салдатлы.)
Видзӧд, кутшӧм делӧ:
Аймамным миянӧс кузь туйӧ
Бур делӧ вылӧ ыстылісны, медым
Проклятӧй гундырысь ми царство
Тшӧтш дорйыны...
АННА (панйӧ).
А татчӧ
Сутш кежлӧ кежим. Ӧльӧксанлы
Мед юӧр вайны дона мамсянь.
ӦНДРЕЙ.
Ми локтім татчӧ. Ыджыд гым
Да кымӧр мустӧм воӧны таланьӧ.
Дерт, шуам, гундыр тайӧ локтӧ.
Священнӧй местанымӧс колӧ
Мый вермам дорйыны, и водім...
САЛДАТ (шензьӧ).
Ті повтӧм йӧз! Но тӧдад, кутшӧм
Лёк гундыр ачыс? Куим вожӧд
Нёль лапа пиысь куим лапа
Миланьӧ нюжӧдіс. На пӧвстысь,
Кыдз вуджӧр, кыссьӧ ӧти татчӧ.
Гым чорзьӧ, ывла ещӧ на пемдӧ. Ратникъяс тӧждысьӧны. Первойяыс тшӧктӧ мӧдыслы ветлыны войска дінӧ. Сійӧ мунӧ. Салдат висьталігкості Анна пасьталӧ уна рӧма кышан.
Нечистӧй сила сыкӧд тшӧтш
Дзик ном-геб мында локтӧ талань.
И ставыс кока изки вылын.
Ни паськыд ю, ни джуджыд гӧра,
Ни сикт, ни кар оз вермы кутны.
Кыт мунӧ-кыссьӧ тайӧ сила —
Куш шом да пӧим сӧмын кольӧ.
Другысьӧн ставыс лӧньӧ. Мыльк йылын сулалысьяс видзӧдлӧны ӧти-мӧдныс вылӧ, насторожитчӧны.
ПЕРВ. РАТНИК (аслыс моз).
Мед зверь моз уськӧдчыны гусьӧн,
Пыр тадзи овлӧ. Шынитӧв
Друг лӧньлӧ, вошлӧ. Ачыс змей моз
Дзик бердӧдз кыссяс-воас. Сэсся
Кыдз енэжсяньыс усяс вылад.
АННА (салдатлы).
Ме вылын кышан уна рӧма.
Кор вӧрӧд мунан — вӧркӧд сорсян,
Кор муӧд кыссян — му кодь лоан.
Нечистӧй сила дінӧ гусьӧн
Лэдз менӧ ветлыны...
САЛДАТ.
Нечистӧй сила дінӧ, Анна,
Мун ветлы гусьӧн. Кӧні-мый
Став позянасӧ туяв, тӧдмав
Да сідз жӧ гусьӧн бӧрлань во.
Анна вошӧ вӧр пӧвстӧ. Заводитӧ кывны кырныш чукӧрлӧн воӧм, клювксӧм.
ПЕРВ. РАТНИК.
Ме кыла, кырныш чукӧр талань
Зэв ыджыд лэбӧ.
САЛДАТ (ратниклы).
Дзик пырысь воча налы лэдзны
Кык мында сӧкӧл!
Ратник ӧдйӧ мунӧ. Сулалысьяс видзӧдӧны вывлань.
ӦНДРЕЙ.
Час, менам чудо-пищаль эм!
Кӧть ӧтчыд видлам кырныш вылӧ.
САЛДАТ (Ӧндрейлы).
Тэ сійӧн эштан... Видзӧд, кыдзи
Сьӧд кырныш чукӧр вылӧ миян
Дзонь табун сӧкӧл воча лэбис.
ЕЛЕНА (видзӧдӧ вывлань).
Вот тайӧ делӧ! Ловъя вывсьыс
Кыдз мӧдіс куштыны пеж скӧтӧс!
ӦНДРЕЙ.
Вот тайӧ бур! Вот молодечьяс!...
Тайӧ кадӧ вӧрын муркнитӧ-гымыштӧ. Сулалысьяс дрӧгнитӧны. Котӧрӧн локтӧ мӧд ратник.
МӦД РАТНИК (салдатлы).
Нечистӧй сила вӧрзис. Первой радӧ
Мый вынсьыс зурӧдіс. Но войска
Эз дрӧгнит миян.
САЛДАТ (ратниклы).
Тайӧ бур!
Мун сэтчӧ бӧр да кадысь-кадӧ
Мем юӧр татшӧмӧс жӧ ваяв!
Ратник мунӧ. Выльысь чорыд гым. Котӧртӧ Анна.
АННА.
Мый синъяс аддзылісны, сьӧкыд
Морт кывйӧн висьтавны. Вӧр ойдӧм
Нечистӧй силаӧн. Войсканым
Шаг вӧчис бӧрӧ!... Позьӧ мунны?
САЛДАТ.
Мун ӧдйӧ. Тӧдмав, кыті слабджык
Стенаыс миян.
Анна котӧртӧ. Вежӧн локтӧ первой ратник.
ПЕРВ. РАТНИК.
Войскалысь збойлун пӧдтӧ вӧрӧг.
Стенаыд куимлаті орис.
САЛДАТ.
Ӧндрейлы воис сэтшӧм кад,
Кор ассьыс чудо-пищаль вермас
Тырвыйӧ видлыны.
ӦНДРЕЙ.
Ме дась
Дзик пыр жӧ видлыны! (Котӧртӧ.)
Гымалӧм шы матысмӧ. Сцена дорӧдз воӧны би югӧръяс. Котӧртӧ мӧд ратник.
МӦД РАТНИК.
Войскалысь збойлун мӧдіс биӧн
Пеж вӧрӧг пӧдтыны!
ЕЛЕНА (юрсьыс босьтӧ шальсӧ,
ӧвтыштӧ сійӧн)
И меным
Медбӧрын воис сэтшӧм кад,
Любовӧс кодыр ассьым верма
Збойлунӧ пӧртны! Кодар вожӧ
Мем водзджык мунны медся бур?
САЛДАТ.
Елена, тэнӧ ме ог лэдз
Ас дінысь мунны.
Би воӧ сцена вылӧдз. Елена уськӧдчӧ биӧ. Салдат да ратник шӧйӧвошлӧны.
МӦД РАТНИК (шензьыштӧ).
Со кодлысь збойлунсӧ ми вермам
Войскалы уджйӧзавны талун!
САЛДАТ.
Мун ӧдйӧ вӧтчы сійӧ бӧрся
Да нуӧд сійӧс войска дінті.
МӦД РАТНИК (мунігмозыс).
Та бӧрын ачым нин ме верма
Збойлунӧн юксьыштыны ӧні!
Локтӧ Анна. Нимкодь.
АННА.
Бур юӧр вая аслам сьӧрысь:
Войсканым ловзьӧ, кодыр аддзӧ —
Сы син водзтіыс мича ныв,
Кыдз югыд шонді, мунӧ повтӧм.
САЛДАТ.
Мед сӧмын ӧтнасӧн Елена
Оз ёна пасьяв. Он и тӧдлы,
Нечистӧй сила вермас чӧвтны
Сы вылӧ петля. Пырысь-пыр
Сы дінӧ котӧрт, сійӧс видз.
АННА.
Эм, сійӧс видзны! (Мунӧ.)
Гым да тышкасьӧм шы ыламмӧны. Котӧрӧн локтӧ первой ратник. Нимкодь жӧ.
ПЕРВ. РАТНИК.
Зэв гажа юӧр вая сьӧрсьым:
Ӧндрейлӧн пищаль чудеса кодь!
Кыдз лыяс-резыштас — оз кольны
Ни сюра бес, ни кока изки.
Кыдз лыяс мӧдысь — бара сідзи.
Куш налӧн местаыс и кольӧ.
Вот тайӧ чудо-пищаль збыльысь!
САЛДАТ.
Пӧганӧй сила мудер, скӧр.
Видз ныртӧ кык син костсьыд сюся...
Мед эськӧ чудо-пищаль вылӧ
Эз сійӧ уськӧдчы. Мун, зонмӧ,
Ӧндрейӧс кранит!
ПЕРВ. РАТНИК.
Эм кранитны Ӧндрейӧс! (Мунӧ.)
Тайӧ кадӧ сцена дорӧ кыссьӧны кык сюра бес. На пӧвстын ӧтиыс Некто.
САЛДАТ (аслыс).
И меным эновтлыны колӧ
Священнӧй места!... (Мунӧ войска дінӧ.)
НЕКТО.
И тайӧ муніс...
Петӧны шӧрӧ.
БЕС (кашкӧ).
Нин медъя, медъя... Сӧмын шензя,
Кыдз тайӧ туйыс тэныд тӧдса?
Ни ӧти шырпи эз и тӧдлы,
Кыдз воим татчӧ.
НЕКТО.
Абу дивӧ.
Эг ӧти лун-вой тані кыскась
Быд пӧрӧм пу увті, вуж увті,
Кор мудерлунӧн татысь кӧсйи
Ас муӧ нуны Ӧльӧксансӧ.
БЕС (заводитӧ дрӧжжитны, тайӧ нимсьыс).
Вай лучше сы йылысь эн казьтыв...
Вай лучше мӧдтор йылысь сёрнит...
НЕКТО.
Но дерт жӧ, дерт... Куш тайӧ нимсьыс
Мем аслым мышку вылӧ ва
Дзик быттьӧ койышталӧ кодкӧ.
БЕС (храбритчӧ).
Ах, кутшӧм лӧсьыд изки вылын
Священнӧй места вывті мунны!..
НЕКТО.
Эн вунӧд сӧмын, миян сила,
Тэ кылан, бӧрыньтчис вель ылӧ.
Ягын кылӧны гӧлӧсъяс: «Елена, кӧні тэ?» «Ме тані!» Кыйӧдчысьяс топӧдчӧны му бердӧ.
БЕС (вашкӧдӧ).
Эн ылав тэ: бӧр воӧ татчӧ.
НЕКТО (вашкӧдӧ).
Ло скӧрӧн, сюсьӧн. Чужӧм вылас
Эн сылы видзӧдлы. Любовыс
Мед сылӧн ас киас оз босьт
Ни тэнӧ и ни менӧ. (Дзебсьӧны.)
Киас шаля, петкӧдчӧ Елена. Сійӧ воӧмкӧд сцена югдыштӧ, важмӧ. Бесъяс зывӧка вӧчӧны чужӧмъяснысӧ, дасьтысьӧны уськӧдчыны Елена вылӧ.
ЕЛЕНА (видзӧдлӧ бӧрлань).
Ме тані, Анна.
АННА (петкӧдчӧ, уна рӧма кышана).
Ог вермы вӧтчыны... Тэ мыйла
Тадз ӧдйӧ ветлан? Мыйла ӧтнад?
ЕЛЕНА.
Салдатӧс корся. Мися, гашкӧ
Век тані сійӧ.
Кылӧ мӧд ратниклӧн гӧлӧс: «Елена, кӧні тэ, Елена?»
Ме тані, тані!.. Со ӧд кыдзи
Друг муса тіянлы ме лои...
АННА (Еленалы).
Тэ здук-мӧд виччысьыштлы тані (мунӧ бӧр).
Бесъяс уськӧдчӧны Елена вылӧ, нӧбалӧны сійӧс. Елена удитӧ сӧмын ӧтчыд горӧдны. Котӧрӧн локтӧны Анна да ратник.
АННА.
Елена!.. Ой, ой-ой!..
РАТНИК.
А? Мый?... Кӧні?..
Анна заводитӧ вӧтчыны, но сувтӧ шемӧс. Сійӧ аддзӧ: Еленаӧс бесъяс качӧдісны вывлань да мӧдісны лэбӧдны. Ратник аддзӧ жӧ.
АННА.
Елена!...
РАТНИК.
Эй, татчӧ! Татчӧ коді эм!..
Котӧртӧ салдат.
САЛДАТ.
Мый лоис?..
РАТНИК.
Бесъяс, сюра бесъяс...
САЛДАТ.
Мый бесъяс?
АННА.
Эг тӧдлӧй, нӧбалісны бесъяс...
РАТНИК.
Яръюгыд шондінымӧс...
САЛДАТ (повзьӧ).
Еленаӧс?...
Сэк кості воалӧны ратникъяс, тӧдмалӧны, мыйын делӧыс, шензьӧны.
АННА (шогсьӧ).
Пӧдруга менам...
РАТНИК (копыртӧ юрсӧ).
Став олӧм менам и став гажӧй...
ПЕРВ. ВОЫСЬ.
Елена вайліс сьӧрсьыс долыдлун.
МӦД ВОЫСЬ.
Мичлуныс содтыліс збойлун.
КОЙМӦД ВОЫСЬ.
Любовыс смертьысь вына вӧлі.
САЛДАТ (стрӧга Анналы да ратниклы).
Зэв ичӧт шогсьӧмыдлӧн доныс,
Кор менсьым тшӧктӧмӧс эз ло
Кыдз колӧ пӧртӧма. Ӧні жӧ
Приказ зэв чорыд менам лоас:
Мед вӧлі пыр жӧ мӧдӧдчӧма сылань,
Пӧганӧй сила кодарланьӧ нуис
Елена-шондіӧс дзик ӧні.
Эн локтӧй бӧрыс, он кӧ сяммӧ
Стӧч тӧдны-туявны, кӧн мӧдас
Нечистӧй сила сійӧс видзны.
Анна да ратник копыртлӧны юръяссӧ.
АННА.
Мыж миян ыджыд...
РАТНИК.
Пырысь-пыр
Ми туйӧ мӧдӧдчыны дасьӧсь.
САЛДАТ (кутлӧ Аннаӧс, ратникӧс).
Быд бурсӧ сиа!... Тэрмасьӧй!...
Анна да ратник мунӧны. Салдатлы тыдалӧ жаль ыстыны найӧс, но шоглунсӧ венӧ. Тшӧктӧ сулалысьяслы.
И тіянлы приказ зэв чорыд:
Лёк вӧрӧг вылӧ пырысь-пыр
Мед выльысь уськӧдчӧма вӧлі!
Но тайӧ кадӧ нечистӧй сила ачыс уськӧдчӧ выль вынӧн, панйӧ священнӧй места дорйысьясӧс. Сулалысьяс шемӧсынӧсь.
Злодей злодейсьыс тайӧ гундыр!...
Став мирсӧ ылӧдлыны дась,
Дай кадсӧ панйыны... Ӧні жӧ,
Дзик пырысь войска дінӧ мунны!
Ратникъяс мунӧны. Гым ӧдйӧ матыстчӧ. Волявылыс пемдӧ ёнджыка водзынджык дорысь. Кылӧны торъя морт гӧлӧсъяс, кырнышъяслӧн клювксӧмъяс. Салдат здук кежлӧ вошлӧ жӧ. Но локтӧ бӧр. Сы дінӧ котӧртӧ первойя ратник.
ПЕРВ. РАТНИК.
Войскалысь збойлун мӧдіс биӧн
Пеж вӧрӧг пӧдтыны!..
САЛДАТ.
Би вылӧ лэдзны воча би!
ПЕРВ. РАТНИК.
Би вылӧ лэдзны воча би!
Котӧртӧ.
САЛДАТ.
Священнӧй местанымӧс сотны
Ог сетӧй вӧрӧглы, кытчӧдз
Кӧть ловъя лоас ӧти морт!
Салдат саялӧ. Петкӧдчӧ Ӧндрей. Сім гӧрд сора рӧмыд.
ӦНДРЕЙ.
Елена, кӧні тэ?.. Елена! Анна!
Сцена вылӧ койыштӧ би югӧр. Ӧндрей уськӧдчӧ билы паныд. Тыдалӧны бесъяс. Ратникъяс отчаяннӧя тышкасьӧны. Петкӧдчӧ Ӧндрей. Дорйысьӧ нечистӧй силаысь. Сійӧс кытшалӧны Бесъяс; пемыд; тыш муртса тӧдчӧ.
Занавес.
III ДЕЙСТВИЕ
ВИТӦД КАРТИНА
Священнӧй места тӧлын. Тӧдчӧ — прӧйдитлӧма нечистӧй сила: ставсӧ жугӧдӧма, сотӧма. Ывлаыс тӧлыся войын кодь. Гӧгӧр лым да тиньсидзысь чӧв. Мудзӧсь да тшыгӧсь петкӧдчӧны ратник да Анна. Вель дыр видзӧдӧны священнӧй места вылӧ, нинӧм шыавтӧг качайтӧны юръяснаныс, шензьӧны.
РАТНИК.
Эз эськӧ эскыссьы, ми эг кӧ
И таысь лёкджыкӧс на бӧрсьым
Зэв уна аддзылӧй.
АННА (пуксьӧ).
Эз эськӧ, дерт, эз эскыссьы.
Но шогӧй менам мӧдтор йылысь:
Кывліс-ӧ миян Ӧльӧксанным
Став тайӧ олӧм-вылӧм йывсьыс?
Кывліс-ӧ миян Ӧльӧксаныд,
Мый гуыс батьыслӧн со татшӧм —
Нечистӧй вынӧн сотӧм, тальӧм.
Тӧдӧ-ӧ сійӧ, мый Елена
Пӧганӧй муын шогсьӧ-бӧрдӧ,
Кӧрт цепӧн дорӧма, удж вылын
Лун кузя лун, вой кузя вой
Бедь улын куснясьӧ да весиг
Оз кывлы нимнас сійӧс шуӧм?
Тайӧ кадӧ пӧльыштӧ тӧв. Ратник приметитӧ тайӧс, но та серти нинӧм на оз шу.
РАТНИК.
Зэв сьӧкыд, дерт, мый сійӧс сэсь
Эг сяммӧй мездынысӧ ми.
АННА.
Ой, сьӧкыд зэв... Ой, кутшӧм сьӧкыд...
РАТНИК.
Но шогӧ усьны — асьтӧ вины.
Му вылын правда эм на, олӧ.
Ми первой корсям Ӧльӧксанӧс,
Кыдз колӧ висьталамӧй ставсӧ.
А сійӧ кужас мыйджык вӧчны.
Тӧв пӧльыштӧ бара, вынаджыка.
АННА.
Нин важӧн татшӧм свежӧй тӧв
Эз пӧляв-ыркнитлы ми вылӧ.
РАТНИК.
Тӧв збыльысь свежӧй, асыввывсянь.
АННА (друг нимкодьысь).
А тӧдан мый? Ӧд татшӧм тӧв
Зэв уна висьталӧ.
РАТНИК.
Тэ чайтан,
Пӧганӧй сила асывлань
Эз вермы тасянь ылӧ мунны?
АННА.
Дай нӧшта мыйяскӧ ме чайта!...
Ратник первой вопросительнӧя видзӧдӧ Анна вылӧ, сэсся уськӧдчӧ му бердӧ, кывзӧ мусӧ. Сійӧ сюсьмӧ, мыйкӧ кылӧ.
Мый шуӧ-висьталӧ му-мамыс?
РАТНИК (лэптыштлӧ юрсӧ).
Ме кыла муртса ылысь гым.
Анна уськӧдчӧ му бердӧ жӧ, кывзӧ.
АННА (здук мысти).
Войналысь кокшысӧ ме кыла!...
РАТНИК (кывзыштӧ).
Войналӧн кокшы воӧ талань!
АННА (кывзыштӧ).
Оз восьлав — котӧртӧ. А тайӧ
Тэ тӧдан, муса друг, мый лоӧ?
РАТНИК (сувтӧ, нимкодьысь).
Ме чайта, миян Ӧльӧксаныд
Тадз вӧтлӧ вӧрӧгъясӧс бӧр!
Кыкнанныс быттьӧ ловзьӧны, гажмӧны. Гым заводитӧ кывны и сцена вылӧ да ӧдйӧ матысмӧ, гораммӧ.
АННА (сувтӧ жӧ).
Бур штука тайӧ водзӧ эскӧм!
РАТНИК (видзӧдӧ Анна вылӧ).
Винатӧг коддзӧдӧ, и олӧм
Пыр мӧдас кажитчыны мича!
Эн дивит, Анна, татшӧм здукӧ
Кӧть ӧтчыд окышта кӧ тэнӧ!
АННА (первой чуймыштӧ, сэсся нюммунӧ).
Та вылӧ, аддза, менам ратник,
Тэ важӧн дась нин вӧлін, сӧмын
Эг кӧсйы водзынджык, мед шоглун,
Кыдз саӧсь чуньпом туй, эз коль,
Эз тӧдчы миян паръяс вылын.
РАТНИК (гажаа).
А ӧні?!.
АННА.
Ме ӧні тшӧкта!...
Пӧся окасьӧны, радлӧны. Тайӧ кадӧ гым шы матысмӧ. Сыланьсянь жӧ сцена вылӧ друг койыштлӧны шонділӧн лучьяс.
РАТНИК.
Да энлы, тайӧ?!
АННА.
Миян шонді!
Со видзӧд, аддзан, кымӧр саяс
Кыдз дзебсис бӧр. Но локтӧ,
Бӧр локтӧ татчӧ миян шонді!
РАТНИК.
Дай гымыс мӧдпӧлӧс, не сэтшӧм,
Сьӧд кымӧр кодӧс кольӧм кадӧ
Ми вылӧ ыстывліс. Ме чайта —
Гым тайӧ правдалӧн, но скӧрмӧм,
Ой, ёна скӧрмӧм правдалӧн.
Кылӧны тшӧтш аслыспӧлӧс зывӧктана звукъяс.
АННА.
А тайӧ мыйсяма нин шыяс?
РАТНИК (кывзӧ, видзӧдӧ).
Лок татчӧ, видзӧдлы со эстчӧ.
АННА (видзӧдӧ, воӧ шемӧсӧ).
Мый тайӧ сэтшӧмыс? Ме аддза,
Лым турӧб локтӧ тайӧланьӧ,
А турӧб таладорас тӧдчӧ,
Кыдз рудов вуджӧр, мыйкӧ кыссьӧ.
РАТНИК.
А ещӧ мый?
АННА.
Ме ещӧ аддза —
Руд вуджӧр помсьыс резӧ биӧн...
Сы гӧгӧр ном-геб мында шуксьӧ
Нечистӧй сила...
РАТНИК.
Сідзкӧ тайӧ?...
АННА.
Проклятӧй гундырлӧн нин лапа
Бӧрланьӧ дзожгӧ-кыссьӧ стрӧймӧм!
РАТНИК.
Бӧж вылас тальӧмаӧсь, тӧдчӧ!
Он небось вылынінад катӧд, —
Шор увтасінті косӧ бӧрлань!
АННА (аддзӧ —
мыльк весьтӧ котӧртӧны бесъяс).
Но виччысь, зонмӧй, миян весьтӧ
Тшӧтш котӧртӧны бесъяс.
РАТНИК.
Сідзкӧ
Вай паськӧд уна рӧма кышан,
Мед пырны сы улӧ. Он тӧд,
Тадз лоас бурджык.
АННА (тэрмасьӧмӧн паськӧдӧ кышан).
Тадз лоас бурджык, дерт.
Вай пырам!
Найӧ пырӧны кышан улӧ, да артмӧ быттьӧ лым кӧчка. Кышан увсянь корсюрӧ видзӧдавлӧны. Тайӧ кадӧ мустӧм звукъяс — эргӧм да вишкӧм — кылӧ прӧйдитӧны сцена сайті. Сцена вывті котӧртӧны бесъяс. Ӧти шапкатӧм, косясьлӧм паськӧма. Пельясыс сылӧн кынмӧны — зыралӧ, мышкыс луддзӧма — гыжъялӧ. Мӧдлӧн кӧмалӧма сӧмын кокпӧлыс, пасьталӧма мыйсюрӧ — тӧдчӧ грабитель. Котӧртӧны водзӧ-бӧрӧ видзӧдавлӧмӧн. Гымалӧм шы лӧньӧ.
РАТНИК (аслыс).
И такӧдӧны!... Колӧ чайтны,
Зэв бура трепайтӧмны миян!
АННА.
Ни лыс, ни бес, куран ни вила!
Ме чайта, мӧдысь оз нин воны!
Бара локтӧны кык бес. Тайӧяс ньӧжмыдджыкӧсь. На пӧвстын ӧтиыс Некто. Сылӧн абу сюр пӧлыс, чотӧ. Мӧдыслӧн абу юрпӧлыс. Матыстчӧны пожӧмъяс дінӧ, сувтӧны.
ЮРПӦЛА БЕС.
Вай тані шойччыштамӧй... уф!..
Местаыс тӧдсакодь. Та вывті
Ме кока изки вылын коркӧ
Мӧд бесӧн прӧйдитлі...
НЕКТО.
Вай збыльысь лолыштамӧй... уф!...
Мем тайӧ места тэысь тӧдса.
Эг ӧти лун-вой тані кыскась,
Кор мудерлунӧн кӧсйи татысь
Ас муӧ нуны Ӧльӧксансӧ...
ЮРПӦЛА БЕС (дрӧгнитӧ).
Эн казьтыв сылысь нимсӧ... Пола.
НЕКТО.
Но мӧдысь удайтчис. Ме тась жӧ
Пӧдруга сылысь сямми нуны
Ас муӧ лючки... Тайӧ делӧ
Зэв важӧн вӧлі...
Пуксьӧны Анна да ратник вылӧ.
ЮРПӦЛА БЕС.
Ой, пола ме. Капут! Сы ордын
Эм зарни кыв волшебнӧй.
НЕКТО.
Капут, капут!... Эм сійӧ киын
И чудо пищаль...
ЮРПӦЛА БЕС (лювзӧ кӧин моз).
Ы-ы, ы-ы... Лю-лю, лю-лю-у-ув!...
Сы гӧгӧр дас квайт багатыр...
НЕКТО.
Дай отсӧг вылӧ дед Мороз.
ЮРПӦЛА БЕС.
Ы-ы, ы-ы... Ме кыла татчӧ,
Таланьӧ сійӧ бара воӧ.
Тыдовтчӧ дед Мороз. Бесъяс йӧжгыльтчӧны, кынмӧны.
МОРОЗ (сьылігтырйи мунӧ бокӧджык).
Ас муын тӧв вӧр туй кодь кузь.
Ас муын дед Мороз оз узь.
Кӧрт беддя сійӧ дзуртӧ-ветлӧ:
То скодка вылӧ йӧзӧс вӧтлӧ.
То лэбысь катшаӧс друг лыйӧ.
То кӧчӧс пыльӧм керйӧн кыйӧ, —
Удж сылӧн тырмӧ лун и вой,
Удж вӧсна дед оз ю ни сёй.
Но локтіс кад, кор сылӧн удж —
Кӧть сойтӧ кӧдзыд вылас пудж!
Кыдз коркӧ важсьыс важся воӧ,
Став вынъяс ассьым зэвтны лоӧ,
Мед гундыр сиктӧ и ни карӧ
Эз вермы кольччыны лёк царӧн.
Он вермы кыйны тайӧ скон,
Проклятӧй гундыр — скӧрмӧм пон!
Мороз саялӧ. Бесъяс быттьӧ ловзьӧны, но полӧны.
ЮРПӦЛА БЕС (сувтӧ).
Кыдз позяс ӧдйӧджык ми тась
Вай косам, косам...
НЕКТО (кутӧ мӧдсӧ, мудера).
Ме аддза, юрпӧлыдкӧд тшӧтш
Став мудерлуныд тэнад вошӧм.
Он ӧмӧй кыв ни аддзы ачыд —
Друг лӧнис-ланьтіс чорыд гымыс?
Ӧд тайӧ ачыс Ӧльӧксаныс
Войскасӧ сувтӧдіс, мед татчӧ
Ас батьыс гу вылӧ дзик ӧтнас,
Тэ гӧгӧрвоан, потӧм нӧш,
Дзик ӧтнас медым воны татчӧ.
ЮРПӦЛА БЕС (бӧбъялӧмӧн).
Да-да, да-да... Дзик ӧтнас воас.
НЕКТО.
Тан сылӧн батьыс, потӧм нӧш.
Ме чайта, весиг пищальтӧгыс,
Зэв жугыль сійӧ воас татчӧ.
ЮРПӦЛА БЕС.
Но выныс сылӧн сьӧрсьыс лоас.
НЕКТО (мудера).
Вын сылысь пӧдтас шог-печаль.
Вын сылӧн чинлас недыр кежлӧ.
ЮРПӦЛА БЕС (радлыштӧ).
Хи-хи, хи-хи... А сэсся мый?
НЕКТО.
Ми сійӧс кыйӧдам и кодыр
Сы вылӧ уськӧдчас печаль, —
Эн зевайт тэ, ог зевайт ме.
Кузь пуртӧн сійӧс... Оз и тӧдлы!..
А зарни кывсӧ...
Чеччыштӧны ратник да Анна, заводитӧны нӧйтны бесъясӧс.
РАТНИК.
Ак, сӧтана!
АННА.
Вот сюра бесъяс!
Шум вылӧ локтӧны мукӧд бесъяс, кватитӧны ратникӧс, Аннаӧс да нӧбалӧны сьӧрсьыс. Но лым вылӧ кольӧ уна рӧма кышан. Здук мында чӧв. Сэсся заводитӧ кывны тӧвнырлӧн кодь воӧм, вочасӧн шондіасьӧ, и петкӧдчӧ Ӧльӧксан. Сійӧ аддзӧ рӧзӧритӧм священнӧй места, воӧ шемӧсӧ, лыжияс кольӧ, сьӧкыда восьлалӧ батьыс гу дінӧ, мунігкостіыс босьтӧ юрсьыс багатырскӧй шапкасӧ, уськӧдчӧ пидзикок вылас.
ӦЛЬӦКСАН.
Ой, прӧстит менӧ, прӧстит, дона батюшӧй!
Мый тэнӧ кольлі-эновтлі ме татчӧ
Пӧганӧй вын да сила кокъяс улӧ.
Эз том ру менӧ и эз дурклун вӧдитны,
Ас кадӧ кывлі ме, мый татчӧ, талань
Пӧганӧй гундыр нюжӧдӧма лапа,
Священнӧй местатӧ мед тэнсьыд
Лёк пежӧн пежӧсьтны нэм кежлӧ.
И сямми эськӧ ме ас кадӧ воны-гымыштны,
Но вӧчны тайӧс мем эз позь, эг вермы:
Мем сьӧлӧм сэтшӧмӧс тэ сетӧмыд,
Код вермӧ кывны, гӧгӧрвоны, кӧні
Медыджыд правдаыс. Пеж лапа
Проклятӧй гундырлысь медпервой
Ме сӧті-керышті сыланьысь,
Кӧн куйлӧ-шойччӧ мраморнӧй дворецын
Мудрецлӧн батьыс, кӧні пиыс —
Мудрец великӧй — олӧ-вылӧ.
А найӧс дорйытӧг му вылын
Дзик нинӧм ради эськӧ вӧлі овны.
Кост.
Да. Сьӧкыд меным. Еджыд эшкын,
Кыдз гортйын дӧра, шебралӧ и найӧс,
Священнӧй места тэнсьыд кодъяс
Ас морӧснаныс дорйисны.
Кӧн, кутшӧм пӧкатын, пу улын
Ӧндрейлӧн куйлӧ дона телӧ?
Пӧганӧй мулӧн кутшӧм пельӧс
Елена-шондіӧс сэн сісьтӧ?
И збыльысь ӧмӧй менам муса чойӧй
Мӧд ёрткӧд ӧтув мунлісны сыланьӧ,
Елена кытчӧ вӧлі нуӧма?
Став тайӧс тӧдтӧмла ме шогся,
И юрси дзормӧ видзӧдӧмӧн.
Ӧльӧксан сувтӧ да аддзӧ уна рӧма кышан. Ӧдйӧ босьтӧ киас.
Кыдз татчӧ усис тайӧ, кодӧс
Мем коркӧ вурліс менам чойӧй?
Видзӧдӧ лым вылӧ, чуймӧ ёнджыка.
Лымвывса гижӧд — свежӧй коктуй —
Оз буртор висьтав. Нюжмасьтӧг
Пыр колӧ тӧдмавны, но вермас
Та йылысь висьтавны куш сійӧ,
Мый сетліс мамӧй прӧщайтчигас.
Питшӧгсьыс перйӧ зеркалӧ. Первой сійӧс кутӧ бокынджык.
Дай шуис, медым кодыр ковмас
Эг жалит сылысь дона олӧм.
«Быд ыджыдтор, кыдз овлӧ нэмсӧ,
Ас пыдди дань — морт олӧм — корӧ».
Видзӧдлӧ зеркалӧ вылӧ, горӧдӧ:
ЁРТӦЙ!
Матыстчӧ тӧвнырлӧн кодь шы. Ӧльӧксан видзӧдӧ воздухӧ. Синъяснас колльӧдӧ ковёр-самолётлысь пуксьӧмсӧ. Локтӧ сійӧ жӧ салдатыс, коді воліс татчӧ первойысь да коді дорйис священнӧй места.
САЛДАТ.
Ме тэнад ёртыд! Мудрецлы кывсис,
Мый чойтӧ тэнсьыд, Аннатӧ,
Да ратник мортӧс босьтіс пленӧ
Нечистӧй сила, кодӧс тэ
Бӧр вӧтлан-пыркӧдан.
Но пленысь найӧс мездынысӧ позьӧ
Дзик ӧти ногӧн — войскаӧн!
И тӧдӧ тэнад муса чойыд,
Кӧн, кутшӧм пельӧсын Елена
Кыз цепӧн дорӧма. Елена
Быд здукын тэнӧ виччысьӧ!
Салдат бергӧдчӧ, мунӧ. Кылӧ тӧвнырлӧн шы. Сійӧ ыламмӧ.
ӦЛЬӦКСАН (грознӧй, решительнӧй).
Ме дінӧ, вокъяс-багатыръяс!
Ме дінӧ, дед Мороз, ме дінӧ!
Локтӧны дас квайт багатыр, сувтӧны полукругӧн Ӧльӧксан дінӧ. Ёнсьыс-ёнӧсь, мичасьыс-мичаӧсь. Паськӧм сертиныс тӧдчӧны братскӧй народностьяс. Тшӧтш локтӧ дед Мороз.
БАГАТЫРЪЯС.
Мый тшӧктан, батьӧй-багатыр?
ӦЛЬӦКСАН.
Мем лоис тӧдса: миян йӧз
Нечистӧй сила ордӧ пленӧ
Дзик ӧні сюрӧмаӧсь. Тшӧкта,
Мед ратнӧй музыканым ворсіс
Ӧні жӧ вӧрзьыны походӧ!
Злодейлы смерть!
БАГАТЫРЪЯС.
Злодейлы смерть!
(Вӧчӧны «кругом»).
Мед ратнӧй музыканым ворсӧ
Дзик пырысь вӧрзьыны походӧ!
Сцена сайын некымынлаын заводитӧ ворсны боевӧй музыка. Багатыръяс ӧдйӧ разӧдчӧны.
МОРОЗ (вӧчӧ «на месте шагом марш», сьылӧ).
Ас муын тӧв вӧр туй кодь кузь.
Ас муын дед Мороз оз узь да с. в.
Ӧльӧксан сулалӧ грознӧй. Сэсся ӧвтыштӧ кинас «огонь», и музыка шы пӧрӧ чорыд гым шыӧ. Мороз важнӧя мӧдӧдчӧ.
Занавес.
КВАЙТӦД КАРТИНА
Священнӧй места дінын выльысь гажа тулыс. Йӧз, кодъяс воӧмаӧсь татчӧ ас окотасьыс, бӧр мичӧдӧны священнӧй места. Найӧ нимкодьӧсь рӧднӧй мунысӧ нечистӧй силаысь мездӧм вӧсна. Сцена воссьӧ удж помасян кадӧ. Помалӧны тэчны венокъяс, киськавны цветъяс, чышкыштны-мавтыштны. Иван да Василиса танӧсь жӧ. Василиса пуктӧ ассьыс шальсӧ памятник дорӧ. Вочасӧн воалӧны выль йӧз.
САЛДАТ (веськӧдлӧ уджӧн).
Священнӧй местанымӧс бӧр
Ми вӧчим гажаӧн зэв регыд.
Став йӧзлы аттьӧ кыпыд уджсьыд!
СТАВӦН (сьылӧмӧн воча).
Удж мичмӧдӧ олӧм,
Удж бырӧдӧ полӧм,
Удж кыпӧдӧ мортӧс вылӧджык ставсьыс.
Ми ӧтувъя уджӧн
Петкӧдлім кужӧм,
И местаыс лоис кыпыдджык важсьыс.
ИВАН (салдатлы).
Эн дивит, бур мортӧй, но эськӧ
Ми кӧсйим тӧдны: бӧръя здукӧ,
Код местаясын, кутшӧм муті
Нин вӧтлӧ-нӧйтӧ багатырным
Нечистӧй силаӧс?
Вопросыс интересуйтӧ ставсӧ. Матыстчӧны салдат дінӧ.
САЛДАТ.
Мем тӧдса тайӧ: Ӧльӧксанным
Став аслас войскаӧн нин воис
Пӧганӧй му шӧрӧ, кӧн олӧ
Проклятӧй гундыр аслас позйын!
Иван да Василиса нимкодьысь видзӧдӧны ӧти-мӧд выланыс.
МУКӦДЫС.
Бур слава миян багатырлы!
САЛДАТ.
Мем тӧдса-й сійӧ: Ӧльӧксанным
Нин лэптӧм ассьыс вына кисӧ
Пеж ловсӧ гундырлилысь босьтны!
ӦТИЯС.
Бур слава батьӧй-багатырлы!
МӦДЪЯС.
Бур слава мамлы, коді чужтіс
Йӧз шудлун кузя татшӧм пиӧс!
ИВАН (Василисалы).
Ме гашкӧ висьтала бур йӧзлы,
Мый мамыс тані Ӧльӧксанлӧн.
ВАСИЛИСА (Иванлы).
Оз ков, эн висьтав: бокӧвӧйлы
Век унджык правда вермас кывны.
ДЕТИНКА (вылынінсянь).
Ме аддза ратникъясӧс. Найӧ
Зэв ӧдйӧ тэрмасьӧны талань.
САЛДАТ.
Выль юӧр, чайта, Ӧльӧксансянь
Бур йӧзлы разӧдӧны найӧ!
ӦТИЯС.
Ми чайтам, юӧр лоӧ гажа!
МӦДЪЯС.
Ми тайӧс сьӧлӧмъясӧн кылам!
Локтӧны кык ратник. Кыкнанныс тӧдсаӧсь салдатлы.
САЛДАТ (уськӧдчӧ ратникъяс дінӧ, радлӧ).
Ті, аддза, ловъяӧсь! Дай унджык:
Чужӧмъяс вывсьыныд ме лыддя
Зэв ыджыд нимкодьлун!
ПЕРВ. РАТНИК.
Кӧть эськӧ бӧчка пасьта морӧс
Зэв паськыд вӧлі, да и сэн
Эз эськӧ нимкодьлунӧй тӧр!
МӦД РАТНИК.
Миянӧс татчӧ Ӧльӧксан
Ас водзас ыстіс юӧр вайны!
ПЕРВ. РАТНИК.
Став белӧй светас, честнӧй йӧз,
Ме чайта, татшӧм багатырыс
Эз овлы некор, эз на вӧвлы!
МӦД РАТНИК.
Ни би ни ва, ни му ни сынӧд
Оз вермы потшны сійӧс вынӧн.
А вежӧр сылӧн — югыд лун кодь!
Кыдз шонді тӧдчӧ яйлы пыр,
Сідз тӧдчӧ мудростьыс быд кывйысь!
ПЕРВ. РАТНИК.
Став мир мед кылас: ӧнісянь
Великӧй правда веніс-вермис
Пӧганӧй кривдаӧс! Пеж ловсӧ
Злодейлысь перйис Ӧльӧксан!
Нин сійӧ мездіс цепьяс пӧвстысь
Любовь и гаж — Еленаӧс, да ӧні
Став войсканас со локтӧ татчӧ!
ӦТИЯС.
Бур слава миян Ӧльӧксанлы!
МӦДЪЯС.
Мед олас нэм чӧж миян правда!
Йӧз нимкодясьӧ.
ИВАН (чышкӧ ассьыс синвасӧ).
Ӧд со жӧ кутшӧм пӧрысьлуныд...
А чайтлі ме, мый менам синъяс
Лым шор моз косьмылісны важӧн.
ВАСИЛИСА (чышкӧ синвасӧ
ассьыс и Иванлысь).
Ой, абу курыд синва тайӧ!
Ой, тайӧ нимкодьлунным миян!
Детинка (пыр на мыйкӧ кывзӧ).
Ме кыла музыкалысь шы!
ПЕРВ. РАТНИК.
Да, да...
Ме эг на висьтав ставсӧ —
Войсканым неылын нин вӧлі.
Войскалӧн тайӧ музыкаыс!
МӦД РАТНИК (копрасьӧ йӧзлы).
Бур юӧр нуам Ӧльӧксанлы,
Мед татчӧ вотӧдз ставсӧ тӧдлас,
Мый вӧчсьӧ тані! (Кыкнанныс мунӧны.)
САЛДАТ (видзӧдӧ шонді вылӧ).
И меным кад! Мудрец великӧй
Нин, кыла, виччысьӧ. Прӧщайтлӧй!
СТАВӦН.
Мед олас уна-уна вояс
Мудрец великӧй!
Салдат кылӧ лэбӧ.
ДЕТИНКА.
Нин аддза! Петкӧдчисны!.. Йӧзыс
Сьӧд вӧрыс мында!.. Музыкантыс
Медводзас мыйта! Шонді водзын
Трубаяс дзирдалӧны!.. (Лэччӧ му вылӧ.)
СТАРУШКА.
И ме нин аддза пӧрысь синмӧн!
Йӧз чукӧртчӧны старушка дінӧ. Иван да Василиса сувтӧны бӧрланьджык. Мужчинаяс босьталӧны шапкаяссӧ.
ДЕТИНКА.
Ті аддзад? Потіс чукӧр, вешйис...
Туй вӧчис кодъяслыкӧ...
Музыка шы кылӧ воис нин сцена дорӧдз, лӧнис, и петкӧдчис Ӧльӧксан. Сы киын Елена. Найӧ бӧрся петкӧдчӧны дас квайт багатыр.
ӦЛЬӦКСАН (кияс вывсьыс лэдзӧ Еленаӧс,
копыртчӧ муӧдз).
Став войска нимсянь ыджыд копыр
Бур йӧзлы муӧдзыс!
ӦТИЯС (воча).
Нэм чӧжся слава миян багатырлы!
МӦДЪЯС.
Преслава аймамлы, код чужтіс
Шуд вылӧ татшӧм багатырӧс!
ӦЛЬӦКСАН (копыртчӧ).
Преслава тіянлы любовсьыд,
Мый сьӧрсьыд вайинныд ті татчӧ!
Тайӧ кадӧ Василиса кутӧ Иванӧс, мед сійӧ оз на петкӧдчы.
ВАСИЛИСА.
Здук сяммы терпитыштны!
Йӧзлысь
Эн мырддьы-зептав ыджыд шудсӧ!
ӦЛЬӦКСАН (локтӧ памятник дінӧ).
Узь-шойччы, менам дона батюшӧй!
Змей рӧдлы тэысь ыджыд водзӧс
Тырвыйӧ лои вештӧма!
(Копыртчӧ окыштны мусӧ.)
Друг сійӧ дрӧгнитӧ, кыкнан кинас кутыштӧ сьӧлӧм весьтсӧ. Шуӧ аслыс моз.
Мед синъяс пемдасны... Ме водзын
Рӧдимӧй мамлӧн дона шальыс!
ВАСИЛИСА (повзьӧ).
Мый лоис тэкӧд, муса пи?
ӦЛЬӦКСАН (аслыс моз).
Ме аддза шальсӧ дона мамлысь,
Но асьсӧ... ог. Збыль тэ-ӧ, матушка?
ВАСИЛИСА.
Ме тэнад мамыд, сьӧлӧмшӧр!
Ӧльӧксан аддзӧ мамсӧ, воськовтӧ паныд, окыштӧ дзормӧм юрсӧ. Йӧзлы тайӧ виччысьтӧм. Найӧ петкӧдлӧны шензьӧм да нимкодь.
Зэв ыджыд аттьӧ, дона пи,
Мый кывзін мамтӧ: вӧчин сідз,
Кыдз юӧр вайліс тэд Елена.
ӦЛЬӦКСАН (нюммунӧ,
ещӧ окыштӧ мамыслысь юрсӧ).
Прӧстит Еленаӧс, мем юӧр,
Не сійӧ мыж вӧсна, нин сёрджык
Тэ нимсянь козьналіс. А шуис
Мам кывъяс тадзи: «Муса пи,
Тэ морӧс пытшкын батьлӧн сьӧлӧм.
Сэт ветлӧ вирыс багатырскӧй.
Вӧч сійӧс, мый йылысь тэ ӧні
Он дугдыв думайтӧмысь бара».
Тадзи-ӧ вӧлі тэнад юӧр?
ВАСИЛИСА.
Стӧч кывйысь кывйӧ.
ӦЛЬӦКСАН.
Дум мортлӧн — саридзысь на паськыд.
И визув сійӧ, кыдзи водопад,
Дай свежӧй век, кыдз быд выль лун!
Мем тшӧкты висьтавны, мый йылысь
Ог дугдыв думайтӧмысь ӧні.
ВАСИЛИСА.
Ме тшӧкта, донаӧй!
ӦЛЬӦКСАН.
Том сьӧлӧм менам, яснӧй вежӧр
Мем ӧні висьталӧны тадзи:
«Священнӧй мунымӧс пеж врагысь
Ми вермим весавны. Дай унджык:
Пӧганӧй силаӧс пыр кежлӧ
Свет вылысь бырӧдӧма лои.
И пуксьӧ тані сэтшӧм кад,
Кор удж да нимкодьлунным бара,
Кыдз водзті, овмӧдчасны ӧтув».
И ещӧ сьӧлӧм менам, вежӧр
Мем ӧні висьталӧны тадз:
«Нин пӧрысь лоис тэнад мамыд.
Дзор юрси сылӧн шойччӧг корӧ.
Елена вылӧ гӧтрась, зонмӧй.
Сет тайӧн шойччӧг дона мамлы».
ВАСИЛИСА (Еленалань).
Тэ кӧні, югыдлун невестка —
Елена-шонді менам?
ЕЛЕНА (петӧ сцена шӧрӧ)
Ме тані, матушкаӧй, сӧмын
Невесткаӧнсӧ шуны водз на:
Та вылӧ колӧ вӧля батьлӧн.
ВАСИЛИСА (йӧз чукӧрлань).
Тэ кӧні, бур сусед Иван-охотник?
ИВАН (петӧ йӧз чукӧрысь).
Ме тані, тані, Василиса!
ЕЛЕНА (уськӧдчӧ батьыс дінӧ).
И менам батюш вӧлӧм тані!..
ИВАН (кутлӧ нывсӧ).
Елена менам, муса ныв!
Ме кылі тэнсьыд вочакывтӧ.
Мед тэнад кӧсйӧм — менам вӧля.
Вӧч шудлун меным — багатырлӧн
Ло муса гӧтырӧн. Став йӧзыс
Зэв кӧсйӧ, медым добрӧй вын
Нэм кежлӧ гӧтрасяс любовкӧд!
СТАВӦН.
Ми ставӧн кӧсъям, медым сила
Нэм кежлӧ гӧтрасяс любовкӧд.
ӦЛЬӦКСАН (вӧчӧ знак, мед ланьтласны).
Му увтын менам рӧднӧй батьӧй.
Но батьӧй пыдди меным лоис
Мудрец Великӧй. Сійӧтӧг
Оз лэпты сьӧлӧм шуны кыв,
Мый вӧчны меным водзӧ.
(Перйӧ зеркалӧ, видзӧдлӧ сы вылӧ).
ЁРТӦЙ!
Заводитӧ кывны лэбӧмлӧн музыка шы. Ставыс видзӧдӧны вывлань, аддзӧны ковёр-самолётлысь воӧм. Сійӧ кылӧ пуксьӧ. Локтӧ салдат, коді неважӧн на вӧлі тані.
САЛДАТ.
Ме тэнад ёртыд! Мудрец великӧй
Став йӧз и войскалы дзик пыр
Сы ордӧ мӧдӧдчыны тшӧктіс!
Мудрец великӧй панӧ свадьба —
Сэн сійӧ кӧсйӧ добрӧй вын
Нэм кежлӧ гӧтравны любовкӧд!
Ставыс радлӧны. Кыпыд музыка. Радлӧм вуджӧ сьылӧмӧ.
ХОР.
Слава! Мудрецлы ыджыд слава!
Йӧз сьӧлӧмъясын медым нэмъяс
Пыр олас дона сылӧн ним.
Мед правда му вылын век олас,
И шонді некодыр оз сім!
Слава! Бур слава багатырлы,
Код вермис вӧтлыны пыр кежлӧ
Сьӧд кымӧр миян весьтысь скӧнь.
Бӧр воис татчӧ кыпыд тулыс,
Бӧр вежсис гажӧн шуштӧм лӧнь.
Слава! Народлы ыджыд слава!
Народкӧд ӧтув сӧмын позьӧ
Му вылысь бырӧдны пеж лов.
Мед нэм чӧж видза олас ӧтув
Му вылын сила да любовь!
Занавес.
