ПИСАТЕЛЬЛӦН МАСТЕРСТВО ЙЫЛЫСЬ
Писательлӧн мастерство йылысь тема паськыд и сложнӧй. Сьӧкыдлуныс тайӧ темалӧн медводз сыын, мый быд писательлӧн, поэтлӧн, драматурглӧн эм аслас творческӧй особенностьяс, уджаланногас аслас стиль, сылӧн петкӧдлан материал дінӧ аслас отношение, кодъяс петӧны сійӧ либӧ мӧд литераторлӧн духовнӧй да культурнӧй уровеньысь, олӧмсӧ паськыдджыка либӧ векньыдджыка гӧгӧрвоӧмысь да, дерт, и сылӧн гижан сямлунысь. Кыдзи шуӧны литературалӧн мастеръяс, гижӧм вылӧ общӧй рецептъяс абуӧсь.
Но тайӧ оз на висьтав сы йылысь, мый, творческӧй процесслӧн став разнообразие дырйи, абуӧсь и сэтшӧм моментъяс, кодъяс эськӧ лӧсялісны быд литераторлы. Эмӧсь общӧй принципъяс, эмӧсь творческӧй уджлӧн основнӧй звенояс, кодъясысь бокиті писатель, поэт, драматург оз вермы прӧйдитны.
Сӧветскӧй литераторлы — мед кӧть сійӧ вӧлі ыджыд опыта нин либӧ сӧмын на заводитчысь — не тӧдны, шуам, литератураын социалистическӧй реализмлӧн основнӧй понятиеяс йылысь вӧлі эськӧ, этша вылӧ, гижны
Кутшӧм основнӧй моментъяс пырӧны литератураын социалистическӧй реализмлӧн методӧ?
Сэтчӧ пырӧны: революционнӧй развитиеын петкӧдчысь действительностьӧс правдивӧя отображайтӧм, большевистскӧй партийность, народность, искусстволӧн активнӧй, преобразуйтана роль, вылын художественнӧй форма, общенароднӧй, национальнӧй литературнӧй кыв, выль историческӧй подув вылын бурджык национальнӧй традицияяс водзӧ нуӧдӧм да развивайтӧм. Ставыс найӧ торйӧдны позьтӧма йитчӧмаӧсь ӧта-мӧд костаныс.
Социалистическӧй реализмлӧн метод, сідзкӧ, и лоӧ сӧветскӧй писательяс творчествоын общӧй принципӧн да методологическӧй установкаӧн.
Сёрнитны кӧ творческӧй уджлӧн основнӧй звенояс йылысь, то и сэтысь позьӧ аддзыны общӧй закономерность.
Творческӧй процесслӧн первой звеноӧн ковмас лыддьыны наблюдайтӧм да обобщайтӧм, кодъясӧс, дерт, оз позь гӧгӧрвоны сӧмын сідз, быттьӧкӧ писатель, кор заводитӧ гижны выль произведение, пӧльзуйтчӧ сӧмын сійӧ материалӧн, кодӧс сійӧ изучайтіс да чукӧртіс нарошнӧ та могысь. Быд писательлӧн эм аслас кутшӧмкӧ опыт, тӧдӧмлун, эм среда, кӧні сійӧ олӧ; та вӧсна наблюдайтӧм да обобщайтӧм тані петкӧдчӧны олӧмлысь правдасӧ «чувствуйтӧм» формаын.
Со мый гижӧ «Писатель да олӧм» статьяын Илья Эренбург:
«Ӧткымын читательяс чайтӧны, мый писатель аслыс геройясӧс корсигӧн шӧйтӧ мир кузя да, найӧс аддзӧмӧн, пыртӧ геройяссӧ аслас книгаӧ збыль либӧ вымышленнӧй ним улын. Збыльвылас жӧ романлӧн геройяс олӧны писательлӧн юрас, сьӧлӧмас. Герой — сійӧ сплав».
Творческӧй процесслӧн мӧд звено — замысел да план, мӧд ногӧн кӧ, материал бӧрйӧм да сійӧс донъялӧм. Тӧдӧмысь, и тані оз вермы лоны трафарет. Быд литератор бӧрйӧ материалсӧ сӧмын сылы лӧсялананог, гижӧ произведениесӧ аслас план серти.
Коймӧд звено — сійӧ творческӧй сосредоточённость, коді вайӧдӧ сыӧ, мый авторлӧн воображение да фантазия отсӧгӧн олӧмлӧн серпасъяс заводитӧны лоны быттьӧ ловъяӧн, тырвыйӧ эсканаӧн.
И, медбӧрын, произведениелысь торъя вариантъяс разработайтӧм да редакционнӧй удж.
Сідзкӧ, творческӧй процесслы подулӧн лоӧ олӧмсӧ познавайтӧмын сійӧ жӧ законыс, код йылысь гижліс аслас «Философскӧй тетрадьясын» В. И. Ленин: «Живӧй созерцаниесянь абстрактнӧй мышлениеӧ и сысянь практикаӧ — истина познайтӧмлӧн, объективнӧй реальность познайтӧмлӧн татшӧм диалектическӧй туйыс».
Бура висьталіс А. Фадеев Максим Горький нима Литературнӧй институтса студентъяскӧд беседаын:
«Писательлӧн художественнӧй мастерство йылысь сёрнитігӧн, — тӧдчӧдіс сійӧ, — колӧ кутны тӧдвылын куим основнӧй момент:
Первой-кӧ, бура тӧдны олӧмсӧ, восьлавны современностькӧд ӧтув, лоны современникӧн тырвыйӧ.
Мӧд-кӧ, колӧ яснӧя и стӧча аддзыны цель, код ради тэ подчиняйтан произведениелысь самӧй замыселсӧ.
И, коймӧд, художественнӧй творчество — сійӧ эм человеческӧй трудлӧн видъяс пӧвстысь ӧти... Сідзкӧ, писательлы сідз жӧ, кыдзи и налы, кодъяс уджалӧны трудлӧн став мукӧдпӧлӧс областьын, быть колӧ дугдывтӧг да настойчивӧя овладевайтны аслас удж мастерствоӧн...»
Коми национальнӧй литература том на. Томӧсь миян писательяс пӧвстын весиг найӧ, кодъяс обязанӧсь отсавны ещӧ на томджыкъяслы. Но миян странаын эм сійӧ преимущество, мый национальнӧй республикаясса писательяс вермӧны велӧдчыны русскӧй писательяслысь.
Русскӧй литератураын классикъяслӧн творчество, сӧветскӧй писательяслӧн бурджык произведениеяс лоӧны миянлы не сӧмын совершенстволӧн примерӧн, но и национальнӧй, шуам, коми сӧветскӧй литература сӧвмӧмлӧн абсолютнӧй условиеӧн. Миян пӧвстысь унаӧн, гашкӧ, сы вӧсна и лоисны писательясӧн, мый литература радейтӧмсӧ чужтісны на пытшкӧ школаын велӧдчигас на Пушкинлӧн, Лев Толстӧйлӧн, Максим Горькийлӧн, Маяковскийлӧн, Шолоховлӧн да мукӧдъяслӧн замечательнӧй произведениеяс.
Но писательлы лоӧ этша сӧмын радейтны литературатӧ. Сылы аслыс колӧ висьтавны сійӧ выльсӧ, код йылысь сыӧдз некод на эз висьтав. А медым висьтавны тайӧ выльсӧ тӧлкӧн да делӧ тӧдӧмӧн, колӧ кужны, кыдзи сійӧс висьтавны. «Сідзкӧ, — аслас беседаын жӧ водзӧ висьталӧ Фадеев ёрт, — литераторлы нинӧм абу пӧлезнӧйджык да вдохновляйтанаджык важ гырысь мастеръяслысь быдсикас высказываниеяс лыддьӧм дорысь сы йылысь, кыдзи найӧ гижисны, кыдзи найӧ уджалісны, ёрта-ёртыскӧд налысь перепискаяс, сӧветъяс, кодъясӧс найӧ сетавлісны ёрта-ёртыслы».
Сёрниыс мунӧ велӧдчӧм йылысь, а оз слепӧй подражание либӧ заимствование йылысь. Сёрниыс мунӧ мастерство йылысь, коді артмӧ сійӧ либӧ мӧд писательлӧн сылӧн пыр кадся велӧдчӧмын да творческӧй уджын.
«Обладайтны поэтическӧй «секретӧн», — гижӧ М. Исаковский «Поэзиялӧн» секрет йылысь» аслас статьяын. — сійӧ медводз творчествоын асшӧр мортӧн лоӧм».
А лоны асшӧр мортӧн, лоны народлӧн духовнӧй культура новлӧдлысьӧн да творецӧн, сідзкӧ колӧ лоны образованнӧйӧн да активнӧйӧн.
«Велӧдчигӧн, — висьталӧ Исаковский, — гижны босьтчысь поэтлы медся водз колӧ быдмыны, кыдзи мортлы, кыдзи человеческӧй личностьлы».
Практика петкӧдлӧ, кутшӧм унаӧн гижны босьтчысьяс пӧвстысь оз вермыны вевтыртны асланыс первойя творениеяслысь уровеньсӧ да вочасӧн эновтчӧны литературнӧй уджысь. Помкаыс талӧн кызвыннас сыын, мый унаӧн оз тыр серьёзностьӧн относитчыны творческӧй удж дінӧ да вообще творчество дінӧ, кыдзи труд дінӧ, коді требуйтӧ колана усилие да организованность.
Воысь воӧ миян коми литературнӧй журнал страницаяс вылын петкӧдчӧны гижны босьтчысь поэтъяслӧн, прозаикъяслӧн, драматургъяслӧн век выль и выль нимъяс. Тадзи вӧлі Великӧй отечественнӧй войнаӧдз, тадзи жӧ и война бӧрын. Тайӧ зэв бур, мый миян сӧветскӧй литератураӧ локтӧны том, свежӧй вынъяс. Сэтшӧм произведениеяс прозаын, кыдзи А. Лыюровлӧн «Прӧстӧй йӧз» нима повесть, В. Ширяевлӧн, А. Козловлӧн да мукӧд гижны заводитысьяслӧн рассказъяс да очеркъяс петкӧдлӧны авторъяслысь способность успешнӧя уджавны водзӧ. Радуйтӧны том поэтъяс — Борис Палкин, Пантелеймон Попов, Степан Оньков да мукӧдъяс.
Поэтъяс гижӧны асланыс стихъясын сӧветскӧй народлӧн созидательнӧй удж йылысь, великӧй вождь да учитель Сталин ёрт дінӧ налысь пӧсь радейтӧм йылысь.
Мый медся буртор вӧчӧ миян ки,
Великӧй вождьлы ставсӧ сиам ми:
Поэтсянь вождьлы — медбур сьыланкыв,
Салдатсянь — ас му дінӧ верность кыв,
Геологсянь — му пытшкысь аддзӧм клад,
Учёнӧйсянь — наукаӧ выль вклад.
Борис Палкинӧн гижӧм «Вождьлӧн портрет» нима стихотворениеысь татшӧм кывъясӧн воссьӧ «Том гӧлӧсъяс» сборник, кодӧс издайтӧма 1949-ӧд воын. Тайӧ сборникын печатайтсьӧ дас том поэт. Поэтъяслӧн лыд ӧдйӧ содӧ и бӧръя воясӧ, паськалӧ найӧ творчествоын тематика.
Радостнӧй волненьеӧн страна
Встретитіс выль ыджыд долыд юӧр:
Паськыд Волга ассьыс югыд ва
Шыльыд степьяс вомӧн регыд нуас. —
Гижӧ Степан Оньков «Коммунизмлӧн стройкаяс» нима стихын.
Том поэтъяс смела ӧтувтӧны ассьыныс гӧлӧс мир вӧсна тышкасьысь борецъяслӧн мощнӧй гӧлӧс дінӧ, найӧ клеймитӧны позорӧн война ӧзтысьясӧс.
Мир вермас войнаӧс — мир вӧсна народ.
Тадз кӧсъям ми водзӧ, и тадз лоас пыр!
Мир вӧсна бать Сталин — народъяслӧн вождь.
Кӧн Сталин — сэн вермӧм, кӧн Сталин — сэн мир!
Гижӧ «Мир вермас войнаӧс» аслас стихотворениеын Николай Ануфриев.
Драматургияын пробуйтӧны ассьыныс вын В. Леканов да В. Рассыхаев.
Том литераторъяс творчествоын положительнӧйыс сыын, мый асланыс произведениеяслы темаӧн найӧ босьтӧны талунъя олӧмысь волнуйтана вопросъяс, явлениеяс, событиеяс да петкӧдлӧны найӧс кызвыннас вернӧя. Но тшӧкыда овлӧ сідзи: содержание боксяньыс гижӧма вернӧя, а произведениеыс, шуам, стихотворение, абу артмӧма. Сійӧс стрӧитӧма общӧй декларативнӧй кывъясысь, сійӧ некодӧс оз волнуйт, вунӧ лыддигкостіыс, — сэні оз тырмы образность. Татшӧм стихотворениеяссӧ гижны заводитчысьлысь печатайтасны ӧтчыд дай мӧдысь. Сы вылӧ видзӧдӧмӧн татшӧмӧс жӧ вермасны гижны мӧдъяс, коймӧдъяс. Стихъяс содӧны, а поэтъяс оз на тыдавны. Первойсӧ, дерт, тадзи вермас лоны: том авторъяс пӧвстысь унаӧн заводитӧны гижны мукӧд вылӧ видзӧдӧмӧн, мукӧдлы подражайтӧмӧн. Но заводитӧ лоны ненормальнӧй явлениеӧн, кор гижны босьтчысь печатайтчӧ воясӧн нин, а торйӧдны, шуам. Альберт Поповӧс Борис Попов дінысь, Владимир Поповӧс Пантелеймон Попов дінысь налӧн стихъяс серти зэв сьӧкыд.
Колӧ кутны тӧдвылын сэтшӧмтор: оз вермы лоны кык либӧ унджык ӧтисяма бур поэт. Пушкинлысь стихъяс некыдз он сорлав Лермонтов стихъяскӧд. Маяковскийлысь творчество оз позь повторитны. Твардовскийлӧн «Василий Тёркин» поэмалӧн поэтическӧй стиль дзикӧдз торъялӧ мукӧд поэмаяслӧн поэтическӧй стильысь, кӧть эськӧ поэмаяссӧ гижӧма сідзжӧ сӧветскӧй салдат йылысь и сӧветскӧй поэтъясӧн. Абу исключение и коми поэзияын. И. Куратовлӧн, М. Лебедевлӧн, В. Елькинлӧн, А. Размысловлӧн, С. Поповлӧн, Д. Конюховлӧн, И. Вавилинлӧн, — ставныслӧн налӧн эм ӧта-мӧд дінсьыс торъялана индивидуальнӧй почерк, асланыс творческӧй приёмъяс.
Лыддьӧй унджыкпӧв да бурджыка И. Куратовлӧн творческӧй наследиеысь стихотворениеяс, кыдзи шуам, «Менам муза», «Пыж», «Закар ордын», «Микул». Думыштӧй быд фразалӧн содержание йылысь да пуктӧй мог ас водзаныд гӧгӧрвоны, мый ради сійӧ либӧ тайӧ фразасӧ шуӧма тадзи, а не мӧд ногӧн, разберитӧй стихосложениелысь став элементъяссӧ, шуам, размер, ритм, рифма; сувтлӧй художественнӧй средствояс вылӧ, кодъясӧн вӧдитчӧ Куратов, кыдзи образ, сравнение, эпитет, метафора; аддзӧй тайӧ стихъясын кывъяслысь да дзонь выражениеяслысь интонация, сюжетъяслысь панас, ӧти мысль дінсянь мӧд мысль дінӧ вуджӧм, стихотворениеяс темплӧн переливъяс, — и ті аддзанныд, гӧгӧрвоанныд да прочувствуйтанныд не сӧмын поэтлысь стиль, но и тырвыйӧ четкӧя представитанныд сійӧ эпохасӧ, кор оліс Куратов, тӧдмаланныд сылысь отношениесӧ сэкся действительность дінӧ, а сідз жӧ ассьыс поэтлысь положениесӧ.
Мыйын выныс Куратовлӧн поэтическӧй творчествоын? Коми литературалы да литературнӧй кывлы подув пуктысь Иван Куратовлӧн поэтическӧй творчествоас выныс медводз сыын, мый Куратов, коді вӧлі аслас нэмӧ образованнӧй да передовӧй мортӧн, сулаліс коми художественнӧй литература лӧсьӧдӧмын вернӧй туй вылын. Тайӧ вернӧй туйыс — не йӧршитчыны векньыдик национальнӧй рамкаясӧ, не корсьны выльпӧв сійӧс, мый вӧлі аддзӧма нин мукӧдъясӧн сыӧдз. Куратов поэтикалӧн выныс буретш сыын и эм, мый поэтическӧй творчестволӧн вопросъяс кузя Куратов, кыдзи поэт, обращайтчӧ русскӧй классическӧй стихлӧн бурджык традицияяс дінӧ, велӧдчӧ гижны Пушкинлӧн, Лермонтовлӧн, Крыловлӧн, Некрасовлӧн произведениеяс серти; сійӧ велӧдчӧ и сэтшӧм прогрессивнӧй да революционнӧй поэтъяслысь, кыдзи Беранже, Гейне, Гёте, Бернс, Шиллер, Рудэки. Велӧдчӧ, но оз подражайт. Куратовлӧн стихъяс сы мында жӧ самостоятельнӧйӧсь да национальнӧйӧсь, мыйта джуджыдӧсь содержание боксяньыс да совершеннӧйӧсь форма сертиыс. И миян кӧ коми поэтъяс — томъяс и пӧрысьджыкъяс — омӧля на изучайтӧны Куратовлысь поэтикасӧ, то тайӧ артмӧ, меногӧн, коми поэзияын Куратовлысь рольсӧ не тырвыйӧ на гӧгӧрвоӧм вӧсна.
Миян том поэтъяслы колӧ велӧдчыны и Михаил Лебедевлысь, сылӧн прӧстӧя да гӧгӧрвоана гижанногас, но сэк жӧ оз ков кутчысьны простоватость дінӧ, кодлӧн элементъяс эмӧсь Лебедев творчествоын. Велӧдчӧй Василий Елькинлӧн произведениеяс вылын петкӧдлыны асланыд стихъясын пафос да нимкодьлун, кодъясӧс сӧветскӧй морт шедӧдіс аслас уджын да тышын.
Быд поэтлысь ті аддзанныд мыйкӧ сӧмын сылы лӧсяланаӧс, аслыссикасӧс, а тіянлы — выльӧс да коланаӧс.
Тадзи овлӧ не сӧмын поэзияын, но и литературалӧн да искусстволӧн став мукӧд жанръясын да видъясын. Могыс том поэтъяслӧн, прозаикъяслӧн да драматургъяслӧн лоӧ сыын, медым кыдз позьӧ ӧдйӧджык аддзыны асланыс творчествоын асьнысӧ.
Быд литераторлӧн творческӧй быдмӧмас зэв важнӧ аслыс аддзыны сылӧн жӧ водзджык гижӧм произведениеяслысь тырмытӧмторъяссӧ. Писатель кӧ оз аддзы найӧс, сійӧ кӧ думайтӧ, мый сылӧн произведениеясыс, сійӧ чайтӧм серти, тырвыйӧ совершеннӧйӧсь, то татшӧм писатель, татшӧм поэт либӧ драматург творческӧй быдмӧмас сувтӧма, сылӧн мастерство совершенствуйтӧмлӧн вопрос сувтӧ ыджыд сомнение улӧ.
Но, тыдалӧ, овлӧ и тадзи, кор литератор, кӧть и чувствуйтӧ аслас гижӧдъясысь тырмытӧмторъяссӧ, век жӧ миритчӧ тайӧ неудовлетворенность чувствоыскӧд, либӧ ещӧ лёкджык — дугдӧ гижӧмысь.
Водзвыв тӧдӧмӧн сы йылысь, мый сійӧ либӧ тайӧ писатель вермас венны тайӧ мытшӧдсӧ, но вывті дыр кӧсйысьӧ да, сідзкӧ, прӧста лотайтӧ дона кадсӧ, — татшӧм писатель тайӧн вайӧ вред и аслыс и дзоньнас литературалы.
«Важнӧ вӧчны ассьыд трудтӧ привычнӧйӧн, вӧчны сійӧс потребностьӧн, — висьталіс том писательяслы К. Федин аслас речын 2-ӧд Всесоюзнӧй совещание вылын. — Уджын потребность удовлетворитӧм ачыс аснас нин вознаграждайтӧ «кывлӧн мукаясысь», кодъяс йылысь сэтшӧм уна сёрнитсьӧ, и кодъяс збыльысь сідз бура тӧдсаӧсь писательяслы».
Мый колӧ добивайтчыны писательлы аслас произведениеясын? Ставсӧ сійӧс, мый включайтӧ ас пытшкас литератураын социалистическӧй реализмлӧн метод. Мӧд ногӧн кӧ, отображайтны олӧмсӧ правдивӧя. Тайӧ правдаыслы колӧ лоны сэтшӧмӧн, коді эськӧ петкӧдчис революционнӧй развитиеын да донъявсис большевистскӧй партийность подувсянь. Сӧветскӧй литератураын оз вермы лоны бур произведениеӧн сэтшӧм гижӧд, кодлӧн содержаниеыс оз отражайт збыль олӧмсӧ, коді оз ворс тайӧ олӧмас преобразуйтана роль. Та дырйи оз ков вунӧдны, мый быд произведение донъявсьӧ не сӧмын содержание боксянь, но и художественнӧй форма да кыв боксянь. Несовершеннӧй форма, омӧль кыв уськӧдӧны донсӧ произведениелысь.
Кутшӧм средствояс отсӧгӧн литератор шедӧдӧ колана результат аслас произведениеын, дерт, тӧдвылын кутӧмӧн, мый сылӧн бӧрйӧма нин тема, тӧдӧ материалсӧ да с. в. Тайӧ результатсӧ сійӧ шедӧдӧ образнӧй мышление отсӧгӧн, явлениеяссӧ типизируйтӧм пыр, образность отсӧгӧн. На йылысь эм уна высказываниеяс литература мастеръяслӧн да критикъяслӧн, эм литературалӧн теория, кӧні подробнӧя и быд боксянь висьтавсьӧ образнӧй мышление йылысь, типизация йылысь и вообще образность йылысь. И тайӧ став йылысь висьтавны паськыда ӧти неыджыд выступлениеын, тӧдӧмысь, абу позяна. Вайӧда сӧмын некымын пример.
Мыйӧн торъялӧ художественнӧй литература, шуам, учёнӧй трудъясысь? Сійӧ торъялӧ сыӧн, мый учёнӧй висьталӧ аслас трудъясын сійӧ либӧ мӧд наука кузя точнӧй сведениеяс, а писатель петкӧдлӧ аслас произведениеын олӧмлысь картинаяс да тайӧн воздействуйтӧ читательяс воображение вылӧ.
«Учёнӧйлӧн сочинениеясын, — висьталӧ Чернышевский, — излагайтсьӧны событиеяс, кодъяс вӧліны збыльысь да описывайтсьӧны предметъяс, кодъяс сідзжӧ вӧліны стӧч, а изящнӧй словесностьлӧн произведениеяс петкӧдлӧны да висьталӧны ловъя примеръяс вылын, кыдзи чувствуйтӧны и кыдзи поступайтӧны йӧз разнӧй обстоятельствоясын, и тайӧ примеръясыс унджыкысьсӧ создавайтсьӧны писательлӧн аслас воображениеӧн».
Писатель кӧ сулалӧ реализм подув вылын, сійӧ оз вермы не босьтны материалсӧ збыль олӧмсьыс, оз вермы не петкӧдлыны типичнӧй характеръяс типичнӧй обстоятельствоясын.
Эм Энгельслӧн паськыда тӧдса высказывание Бальзак творчество йылысь, кодлӧн произведениеясысь Энгельс тӧдмаліс «весиг экономическӧй детальяс смыслын унджык... сійӧ кадся став профессиональнӧй историкъяслӧн, экономистъяслӧн, статистикъяслӧн книгаясын дорысь».... (Ф. Энгельс — М. Гаркнеслы письмӧ).
Типизируйтӧмлысь вынсӧ тӧдчӧдӧмӧн, В. Белинский шуліс, мый искусствоын «истиннӧй талантлӧн быд лицо — тип и быд тип читательлы эм тӧдтӧм тӧдса».
«Вӧліны-ӧ Гогольӧдз Маниловъяс, Собакевичъяс, Ноздревъяс? — юалӧ И. Эренбург и вочавидзӧ: — Дерт, вӧліны. Но найӧ существуйтісны бесформеннӧй состояниеын, эз вӧвны яснӧйӧсь найӧс кытшалысьяслы А
«Борис Годунов» вылын уджалӧм йылысь сёрнитӧмӧн, Пушкин гижліс: «Пименлӧн характер абу менам изобретение. Сыын ме чукӧрті чертаяс, кодъяс пленитісны менӧ миян важъя летописьясын».
«Чукӧрті» кывсӧ тані, дерт, оз позь гӧгӧрвоны механическӧй, быттьӧкӧ Пушкин босьтіс ӧти монахлысь ӧтитор, мӧдлысь — мӧдтор, ӧтувтіс найӧс и артмис Пимен. Искусствоын тадзи оз овлы. Пушкин создайтіс Пименӧс, водзвыв уна монахлысь характеръяссӧ изучитӧмӧн. Пимен создайтӧма творческӧй фантазияӧн, коді петӧ наблюдениеысь, изучайтӧмысь, реальнӧй олӧмсӧ тӧдмалӧмысь.
«Этша наблюдайтны, изучайтны, тӧдмавны, колӧ ещё и выдумывайтны», — велӧдӧ Горький. — «Вымыселтӧг» художественность лоны оз вермы, оз существуйт».
Максим Горький — литератураын социалистическӧй реализм методлӧн основоположник — тайӧ вымыселсӧ гӧгӧрвоӧ сідзи, кыдзи велӧдӧ типичнӧй йылысь Сталин ёрт: типичнӧ «не сійӧ, мый, кажитчӧ тайӧ здукӧ ёнӧн, но заводитӧ нин отмирайтны, а сійӧ, мый чужӧ да развивайтчӧ» (Сталин, Ленинизмлӧн вопросъяс, 11 издание, 537 стр.)
Босьтӧй тӧдвыланыд Горькийлысь роман «Мам», кодӧс великӧй писатель гижліс сійӧ кадӧ на, кор збыльвылас сэтшӧм типъясыс, кыдзи Ниловна, да и ачыс Павел, эз на вӧвны унаӧн. Но Горький видзӧдіс водзӧ, и тайӧ отсаліс сылы петкӧдлыны ассьыс геройяссӧ конкретнӧй историческӧй обстановкаын сэтшӧмӧн, мый найӧ пример вылын велӧдчисны уна тысяча рабочӧйяс тышкасьны выль, социалистическӧй общество вӧсна.
Писательлы колӧ зільны сыӧ, мед эськӧ сылӧн произведениеясыс петісны олӧмлӧн действительностьысь, но эз вӧвны сӧмын кольӧмасӧ нин регистрируйтысь гижӧдъясӧн.
Овлӧ и мӧд ногӧн, кор писатель кӧсйӧ петкӧдлыны аслас гижӧдъясын сійӧс, мый йылысь ачыс оз тӧд, мый йылысь абу яснӧй понятие аслас вежӧрын. Тайӧ случайын бур произведение сідзжӧ оз артмы. Эмӧсь художественнӧй кыв кузя гырысь писательяслӧн уна высказываниеяс, кӧні висьтавсьӧ, мый писательлы бура колӧ тӧдны и аддзыны сійӧс, мыйтор йылысь гижан.
«Удж мунӧ юрын, — висьталӧ Гончаров. — Лицояс оз сетны мем покой, позируйтӧны сценаясын, ме кыла найӧ сёрниысь отрывокъяс».
Либӧ со мӧд пример: «Бальзак ордӧ воис приятельыс. Сійӧ аддзис писательсӧ креслӧысь исковтӧмӧн; пульсыс вӧлі слабӧйӧн и ненормальнӧйӧн. «Ӧдйӧджык докторла! — горӧдіс приятель. — Господин Бальзак кувсьӧ». Горӧдӧмсьыс Бальзак садьмис да шуис: «Тэ нинӧмтор он гӧгӧрво. Дзик на ӧні куліс отец Горио». (И. Эренбург — Писатель и олӧм).
Оз ӧмӧй и тіян, том писательяслӧн, овлыны сэтшӧмторъяс, кор асланыд вежӧрын аддзанныд ассьыныд жӧ геройяссӧ, кыдзи ловъя йӧзӧс? Он ӧмӧй войяснас друг чеччывлӧ вольпась вывсьыныд, медым пасйыны бумага вылӧ тіян геройяслӧн поступокъяс йылысь либӧ налысь кывъяссӧ?
Некымын кыв произведениеын материал котыртӧм йылысь.
А. Фадеев лыддьӧ творческӧй уджын тайӧс медся сложнӧйторйӧн, торъя нин гырысь произведениеясын — романын, повесьтын, драмаын. «Наын сталкивайтчӧны зэв уна фактъяс, событиеяс, мысльяс. Но сы вӧсна, мед тайӧ ставыс звучитіс, отсаліс сувтӧдӧм цель олӧмӧ пӧртӧмлы, колӧ аддзыны вернӧй пропорцияяс, колӧ стӧч тӧдны, мый ёнджыка важнӧ, а мый абу сэтшӧм важнӧ... Лев Толстой шуліс тайӧс литературнӧй произведениеын «генерализация» да «мелочность» сочетайтӧмӧн, «генерализация» улас обобщение, а «мелочность» улас — конкретнӧй подробностьяс тӧдвылас кутӧм» (А. Фадеев — Писательлӧн труд.)
Сідзкӧ, писательлы тырмытӧм на тӧдны сӧмын материалсӧ. Сылы колӧ ещё котыртны сійӧс сідзи, мед эськӧ произведениелӧн став бокыс вӧлі подчинитӧма главнӧй мысль, главнӧй идея выразитӧм вылӧ. Миянлы, коми сӧветскӧй писательяслы, тайӧ индӧдъясыс торъя нин ценнӧйӧсь сы вӧсна, мый миян произведениеяс ӧнӧдз на ёна страдайтӧны сідз жӧ и материалсӧ правильнӧя котыртны кужтӧмла, страдайтӧны сы вӧсна, мый ог на тырвыйӧ сяммӧ вежӧртны, мый жӧ произведениеас главнӧйыс и мый подчинённӧйыс.
Паськыдджыка колӧ сувтлыны художественнӧй произведениеясын кывлӧн тӧдчанлун вылӧ. Кыв являйтчӧ произведениеяслӧн основнӧй материалӧн, а ачыс художественнӧй литератураыс — кывлӧн искусствоӧн.
Ми тӧдам, кутшӧм ыджыд вкладӧн лоис языковӧй творчествоӧ И. В. Сталинлӧн трудыс — «Марксизм да языкознаниелӧн вопросъяс». Сталинлысь тайӧ труд йӧзӧдӧм бӧрын тӧдчымӧнъя кыптіс интерес национальнӧй кывъяс развитиеын вопрос дінӧ писательяслӧн, поэтъяслӧн да публицистъяслӧн роль йылысь, содісны читательяссянь требованиеяс писательлӧн кыв да стиль дінӧ. Мӧдног, дерт, оз и вермы лоны. «Кыв эм средство, орудие, код отсӧгӧн йӧз общайтчӧны ёрта-ёртыскӧд, вежласьӧны мысльясӧн да шедӧдӧны ӧта-мӧдсӧ гӧгӧрвоӧм». (Сталин.) Кымын яснӧйджыка да стӧчджыка писатель выразитас мысльсӧ аслас произведениеын, сымын унджыктор сійӧ шедӧдас. Позьӧ вайӧдны уна пример, кутшӧм кропотливӧя уджавлісны кыв вылын гырысь мастеръяс. «Быд фраза шедіс мем гӧгӧр арталӧмӧн, дыр кад чӧжъяс соображайтӧмъясын», — гижӧ Гоголь. Том поэтъяслы оз позь не тӧдны В. Маяковскӧйлысь «Кыдзи вӧчны стихъяс» статья, кӧні сійӧ подробнӧя описывайтӧ кыв вылын уджалӧм. Мӧд местаын Маяковский шуӧ, мый ӧти кыв ради переведитан словеснӧй рудалысь тоннаяс. «Кывлӧн точность лоӧ не сӧмын стильлӧн требованиеӧн, здоровӧй вкуслӧн требованиеӧн, — шуӧ К. Федин, — но и медся водз смысллӧн требованиеӧн». «Сӧмын кыв вылын удж вермӧ вызовитны читательлысь писательӧн создайтӧм поэтичность йылысь впечатление», — гижӧ А. Фадеев.
Писательлы колӧ зільны используйтны кывлысь став боксӧ, сылысь исключительнӧй гибкостьсӧ, кодъяс вӧчӧны позянаӧн озырмӧдны образъяс, индивидуализируйтны персонажъяслысь кывсӧ, создавайтны геройлысь характер.
Драматург Островский гижліс: «Ми лыддям даннӧй тип изображайтӧмын художественностьлӧн первой условиеӧн сылӧн выражениелысь образ вернӧя передайтӧм, мӧдногӧн кӧ, кывсӧ да весиг сёрнитанногсӧ вернӧя передайтӧм».
Кывлӧн вермасны лоны разнӧй оттенокъяс, кодъяс йылысь гижны босьтчысь литератор, сійӧ кӧ кӧсйӧ збыльысь лоны литераторӧн, оз вермы не тӧдмавны. Колӧ ёнджыка изучайтны да тӧдны литературалысь теория, тайӧ тӧдӧмлуныс содтас познаниеяс вообще да отсалас ӧдйӧджык шедӧдны том авторъяс творчествоын колана писательскӧй мастерство.
Но писатель абу сӧмын «потребитель», сійӧ тшӧтш ачыс литературнӧй кыв активнӧя создавайтысь. Тырмымӧн висьтавны сійӧ роль йылысь, кодӧс ворсіс русскӧй литератураын А. Пушкин. Сэтшӧм писательяс, кодъяс создайтісны либӧ создайтӧны литературнӧй кыв, эмӧсь став народъяслӧн, дерт, не сэтшӧм степеньӧдз яркӧя выразитӧм личностьясын, кыдзи Пушкин, но век жӧ эмӧсь, не кӧ персональнӧ, то писательяслӧн коллектив формаын.
Коми кыв пырӧ Сӧветскӧй Союзлӧн младописьменнӧй кывъяс группаӧ, Коми народлӧн письменность лоис неважӧн на. Кольӧм нэмъясӧ коми кыв вӧлі сӧмын «обиходнӧйӧн», словарнӧй составлӧн неыджыд запасӧн. Великӧй Октябрьскӧй революциялӧн победа, партиялӧн ленинско-сталинскӧй национальнӧй политика обеспечитісны Сӧветскӧй Союзса народъяслы, на пӧвстын и коми народлы, форма сертиыс национальнӧй, содержание сертиыс социалистическӧй культуралысь вӧвлытӧм на дзоридзалӧм. Коми литературнӧй кыв, коми литература быдмисны да сӧвмисны став социалистическӧй нацияяслӧн кывъяс да литератураяскӧд топыд творческӧй содружествоын, медся нин великӧй русскӧй народлӧн кыв да литературакӧд содружествоын.
Большевикъяслӧн партия пӧщадатӧг эрдӧдіс буржуазнӧй националистъясӧс. Сійӧ эрдӧдіс сідзжӧ великодержавнӧй шовинизмлысь идеологиясӧ да политикасӧ, пасьвартіс безроднӧй космополитизмлысь, национальнӧй нигилизмлысь идеология пропагандируйтысьясӧс.
Партия отсаліс национальнӧй республикаясса писательяслы создавайтны полноценнӧй произведениеяс налӧн рӧднӧй кыв вылын, вуджӧдны тайӧ произведениеяссӧ роч кыв вылӧ да тайӧн вӧчны найӧс Сӧветскӧй Союзса став народъяслы общедоступнӧйӧн.
Могыс коми сӧветскӧй писательяс водзын сулалӧ сэтшӧм, мед эськӧ, асланыс мастерство делӧӧ велӧдчигмозныс, ёнджыка обращайтны внимание и коми литературнӧй кыв водзӧ сӧвмӧдӧм вылӧ, мед эськӧ миян литература вӧлі ещӧ ёнджыка действеннӧйӧн массаӧс сӧветскӧй патриотизм сямӧн воспитывайтӧм боксянь, миян странаын коммунизм стрӧитӧмлы активнӧй отсӧг сетӧм боксянь.
