ПАТРИОТИЧЕСКӦЙ СТИХЪЯС
Художественнӧй литератураын тшӧкыда овлӧ сідзи: произведение либӧ сборник адресуйтсьӧ кутшӧмкӧ ӧти арлыда читательлы — посни челядьлы, средньӧй да старшӧй классъясын велӧдчысьяслы либӧ мукӧдлы, но збыльысьсӧ лыддьыссьӧны став возраста йӧзӧн. Татшӧм стихотворнӧй сборник лэдзис неважӧн Коми Госиздат.^Сборник «Челядьлы стихъяс», Коми ГИЗ, 1918 во, 6,25 печатн. лист, доныс переплётӧн 6 шайт./^
«Челядьлы стихъяс» сборникын нёль раздел. Разделъяс вылӧ торйӧдлӧм сетіс позянлун составительлы бӧрйыны коми поэтъяслысь не сӧмын бурджык стихъяс да выль русскӧй переводъяс, но и петкӧдлыны найӧ творчествоын тематика, направление.
Книга заводитчӧ «Сӧветскӧй Союзлӧн Гимнсянь». Гимнлӧн гораа юргысь, джуджыд смысла кывъяс тані гӧгӧрвосьӧны кыдзи сборниклысь содержание предопределяйтысь предисловие.
«Свободнӧй республика семьяӧс ӧтув
Нэм чӧж кежлӧ йитіс Великӧй ён Русь.
Мед олас народъяслӧн воляӧн вӧчӧм,
Збыль ӧтувъя, вына Сӧветскӧй Союз!»
Свободнӧй Рӧдиналӧн слава, народъяслӧн братскӧй дружба, врагъяскӧд тыш пыр став уджалысь йӧзлысь судьбасӧ решайтӧм, — татшӧм содержаниеыс и Гимнлӧн, и сборникӧ включитӧм вель уна стихотворениеяслӧн. Но медся взволнованнӧй, медся сьӧлӧмсянь строкаяс гижӧма поэтъясӧн Ленин да Сталин йылысь. И тайӧ тырвыйӧ гӧгӧрвоана: поэтъяслысь творческӧй туйсӧ югдӧдӧ великӧй Ленинлӧн мездлунӧн дзирдалысь шонді, поэтъясӧс быдтіс вернӧйӧн народлы, уджӧ да подвигӧ сетіс морттуй — великӧй Сталин.
«Коді шуис — кулі Ленин?
Сійӧ олӧ!
Сылӧн гений смертьсӧ веніс —
Сійӧ олӧ.
Быд выль поколениеын
Сійӧ олӧ,
Миян томлун дзордзалӧмын
Сійӧ олӧ.
Татшӧм строкаясӧн воссьӧ книгалӧн первой раздел, кодӧс сиӧма Ленинлы да Сталинлы. «Сійӧ олӧ» нима тайӧ стихотворениесӧ гижӧма Сулейман Стальскийӧн даргинскӧй кыв вылын, но звучитӧ сійӧ коми кыв вылын сідз жӧ вынаа, кыдзи и мукӧд кывъяс вылын.
Сборникӧ пырӧны и мукӧд переводнӧй стихъяс: русскӧй поэт М. Исаковскийлӧн — «Мавзолей дорын», украинскӧй поэт П. Тычиналӧн — «Партия нуӧдӧ», народнӧй сьыланкыв — «Кык сӧкӧл».
Тайӧ стихъясыс коланаӧсь сборникын и тематика боксянь, и сійӧ ыджыд тӧдчанлун боксянь, кодӧс ми шуам унанациональностя сӧветскӧй йӧзлӧн топыд дружбаӧн. И не сӧмын тайӧ. Коми литература быдмӧ да сӧвмӧ русскӧй кыв вылын петысь сӧветскӧй литературалӧн благотворнӧй влияние улын. Русскӧй литератураын бурджык произведениеяс являйтчӧны коми поэтъяслы, прозаикъяслы, драматургъяслы не сӧмын найӧс велӧдысьясӧн, но и найӧ произведениеяслы идейно-политическӧй направленность боксянь да литературно-художественнӧй качествояс боксянь мерилоӧн. И колӧ шуны, коми поэтъяс оз вунӧдны тайӧ истинасӧ асланыс творчествоын. Найӧ гӧгӧрвоӧны, мый став коми народӧс йитӧны, общайтӧны мирын медся передовӧй да медся революционнӧй русскӧй культура дінӧ миян сӧветскӧй действительность, коммунизмӧ мунан туй вылын ӧтувъя могъяс, найӧс вдохновляйтӧ Ленинлӧн — Сталинлӧн партия.
Со мый вӧсна Коми АССР-лы кызь вит во тырӧмкӧд йитӧдын Сталинлы юбилейнӧй письмӧын поэтъяс гижӧны став коми народ нимсянь:
«Тэд клятва сетам Ленин знамя улын:
Отчизна кутам видзны синмӧс моз.
Пыр лоны вернӧйӧн Сӧветскӧй мулы —
Священнӧй клятва сетам тэныд, вождь.
...Ті быдтід миянӧс, великӧй Сталин, —
Правительство и партия и Тэ, —
И коми йӧз удж вылын вын оз жалит,
Сӧветскӧй Рӧдинаным дзоридзалас мед!»
Сьӧлӧмсянь петӧны кывъясыс Сталинлы сиӧм стихъясын Н. Фроловлӧн, В. Елькинлӧн, И. Вавилинлӧн, Сер. Поповлӧн.
«Тэ мирлӧн шонді, правдалӧн тэ свет,
И воля тэнсьыд дорӧма ён стальысь.
Ме юала: код сетіс шудлун мен?
И вочавидза ставлы талун:
— Сталин!
Тэ восьтін йӧзлы аддзывтӧм на мир,
Законӧн дружба кӧні лои ставлӧн.
И тэ бӧрся грядущӧй лунӧ ми
Увереннӧя мунам водзӧ, Сталин!»
(Сер. Попов — стих. «Сталин»)
Книгалӧн мӧд раздел аслас содержание серти ёна йитчӧма первойыскӧд. Тайӧ социалистическӧй государстволы гимн, кодӧс тыр гӧлӧсӧн гижӧма поэтъясӧн и сӧветскӧй мулӧн просторъяс да озырлун йылысь, и вдохновеннӧй удж йылысь да Рӧдина дорйӧм йылысь.
«О, шуда му!
Тэ рӧдинаӧй менам!
Кор судзис эськӧ
Менам дзоля сыв,
Сэк помтӧг, помтӧг
Кутлі эськӧ тэнӧ,
Кыдз рӧднӧй мамсӧ
Кутлӧ рӧднӧй ныв.
Мем тэын ставыс
Радейтана, муса:
И гажа вӧр,
И тэнад вына йӧз,
И зарни шонді,
Шонтӧ коді мусӧ,
И миян весьтын
Сынӧд кельыдлӧз».
Тадзи гижӧ В. Елькин «Шуда му» нима аслас стихотворениеын. Сійӧ кылӧ ас пельпомъяс сайысь вына бордъяс, кодъясӧс сетісны сылы, коми народлӧн пилы, Сӧветскӧй власть, большевикъяслӧн партия, Ленин да Сталин. Поэт кӧсйӧ лэбзьыны тайӧ бордъяс вылас сэтчӧ, «кӧні олӧ миян медся ыджыд морт» да нуны сылы коми йӧзсянь ыджыд аттьӧ и «большевистскӧй биа-пӧсь привет!»
«А ыджыд айӧ
Воча меным шуас
Выль вермӧм вылӧ
Сьӧлӧм сетан кыв,
И зіля сійӧс
Парма йӧзлы нуа,
А ачым пана
Гажа сьыланкыв».
Тайӧ шуда му вӧсна Василий Иванович Елькин сетіс ассьыс олӧмсӧ немецко-фашистскӧй оккупантъяскӧд тышын — усис бойяс поле вылын храбрӧйяс смертьӧн.
Поэт вежӧртӧмын шуда му гӧгӧрвосьӧ паськыда, миян унанациональнӧй сӧветскӧй страна ставнас, кӧні
«Озыр хлопокӧн асыв му бан.
Няня степьяслӧн — тыдавтӧм помыс.
Миян войвыв жӧ тӧдчана тан
Зарни пожӧмӧн, нефтьӧн, изшомӧн».
(В. Елькин — стих. «Миянкӧд Сталин»)
Сӧветскӧй социалистическӧй государстволӧн просторъясыс, сылӧн помтӧм озырлунъяс, йӧзлӧн созидательнӧй, творческӧй удж босьтӧ ыджыд места и мукӧд коми поэтъяс творчествоын. Асланыс стихъясын найӧ правильнӧя петкӧдлӧны, мый удж вылӧ, подвигъяс вылӧ сӧветскӧй йӧзӧс направляйтӧ да ышӧдӧ Сталин ёрт, мый миян шуда мулӧн эм сьӧлӧм — столица Москва. Став каръяслы кар — Москва — поэтъясӧн гӧгӧрвосьӧ, кыдзи народлӧн любовь, сылӧн надея, кыдзи гранитнӧй скала, код дінӧ «сьӧд ярлун ассьыс чегӧ враг». Москваса Кремль — сійӧ великӧй битваяслӧн, великӧй стройкаяслӧн штаб. Тані историяыс страналӧн ставнас.
«Кыдз тай мореӧ паськыд юясыс
Ылі муяссянь васӧ вайлӧны.
Сідз жӧ кремль дінӧ паськыд туйясӧд
Йӧзыс быд дорсянь помтӧг волӧны.
Гашкӧ, кодлӧнкӧ сьӧлӧм-копырсӧ
Ленин батьнымлы эз на сетӧм вӧв.
Гашкӧ, кодлӧнкӧ сӧвет мудростьсӧ
Сталин батьнымлысь эз на босьтӧм вӧв».
Со мый вӧсна поэт Ив. Вавилин «Москва» нима аслас стихын тыр гӧлӧсӧн шуӧ:
«Москва! Тэ ӧтмоз юрган быд кыв вылын.
Кор шуам тэнсьыд ним и ыстам тэд привет —
Пӧсь радейтӧм да гордость сэтысь кылӧ,
Сэн преданность да верность миян тэд.
...Му паськыд, но ми кылам тэнсьыд гӧлӧс,
Оз юкны миянӧс ни степь, ни вӧр, ни ва.
Сӧветскӧй йӧзӧс йитан тэ, страналӧн сьӧлӧм.
И уджын подвиг вылӧ кыпӧдан, Москва!»
Рӧдина! Отчизна! Сьӧлӧмлы матыса тайӧ кывъяссӧ торйӧн нин тшӧкыда вӧлі шулывлӧма Великӧй Отечественнӧй война воясӧ. Тайӧ священнӧй нимӧн сӧветскӧй воинъяс клянитчылісны мынтыны водзӧс враглы сылӧн злодеяниеясысь. Тайӧ понятиеясӧ поэтъяс, писательяс вложитлісны медся донасӧ, медся матысасӧ. Рӧдина — сійӧ абу кутшӧмкӧ беспредметнӧй, безличнӧй понятие. Тадзи гӧгӧрвоӧны тайӧс и коми поэтъяс. Найӧ гижӧны сы йылысь, мый налы матынджык, мый донаджык. Но тайӧ матысалуныс да донаыс налӧн абу мелочнӧй, абу субъективнӧй. Тадз артмӧ налӧн и коми крайлы посвятитӧм стихъясын.
Як. Рочев гижӧ суровӧй тундраын новостройкаяслӧн бияс йылысь, нимкодясьӧ кӧрвидзысьлӧн чом местаӧ стрӧитӧм карӧн.
«Ӧні, кодыр котӧртісны вояс.
Чужан муным вежсис — лоис мӧд, —
Олан туй со бара сэтчӧ вайис.
Вӧвлӧм чомлысь места ме эг тӧд.
Кыдзи мойдын, кар сэн ыджыд кыптӧм;
Пуӧ удж, и лыдтӧм ӧзйӧ би;
Поезд грымгӧ, гӧгӧр юргӧ-гыпкӧ...
Аддзан, дед, эз ковмы пилӧн пи!»
Сер. Поповлӧн стихъясын самӧй прӧстӧй темаяс, кыдзи войвывса изшом, нефть, вӧр, найӧс Рӧдиналы пӧльза вылӧ шедӧдан удж процессъяс, — пӧрӧны поэзияӧ.
Удж миян странаын — поэзия. А шӧрас сулалӧ морт, сӧветскӧй морт. Сӧмын сӧветскӧй мортлы лоис вын сертиыс пӧкӧритны озыр, но суровӧй войвыв.
«Уль ыркыд штрекын. Мулӧн ыджыд гырк
Волшебнӧ озыр татчӧ дзебӧм кладӧн.
И куйліс сійӧ вӧрзьӧдлытӧг дыр
Сьӧд чорзьӧм пластӧн кайнозойскӧй кадсянь.
Но локтіс морт, сӧветскӧй миян морт,
Код вайис сьӧрсьыс Сталинлысь кӧрт воля.
Отбойнӧй мӧлӧт пулемётнӧй дробь
Отбойын кисьтӧ, кыдзи чорыд бойын.
А мӧд стихотворениеын, кодӧс сиӧма войвывса нефтьлы, поэт тӧдчӧдӧ, мый строительяслӧн армияӧ локтіс «охотник-дедлӧн удал зон да смела кайис джуджыд вышка вылӧ».
Либӧ коді оз тӧд М. Лебедевлысь стихотворение «Коми му»? Ловзьӧ выль шыясӧн Коми край. Нэмӧвӧйся сьӧд вӧрын «трактор муркӧдчӧ лунтыр», туйяс кузя ветлӧ «уна сё автомобиль».
Уджын петкӧдлыссьӧ колхознӧй сикт. Татшӧмӧсь стихъясыс А. Размысловлӧн — «Страдна сьыланкыв», В. Елькинлӧн «Лӧзов енэжлань», Д. В. Конюховлӧн — «Звеньевӧйлӧн сьыланкыв», И. М. Вавилинлӧн — «Прӧста шондіыс тадзи оз вашъяв»...
Сборникын участвуйтысь унджык поэтыс тышкасисны Отечественнӧй войнаса фронтъяс вылын.
А кодсюрӧ на пӧвстысь «помалісны бой Берлин кар шӧрын». Коми поэт и воин мунліс «веж ягысь рӧдина-мамӧс дорйыны врагысь». Сійӧс, кыдзи освободительӧс, мам моз топыда кутліс мездмӧм ань Карпатын (И. Вавилинлӧн «Ас рӧднӧй крайсянь» да «Ань ордын» стихъяс), сійӧ аддзыліс, кыдзи Воронеж дорын «сира пес моз» сотчысь танкысь танкист люк пытшкысь тэрыба чеччыштӧмӧн петіс да нуӧдіс ас бӧрсяыс пехотаӧс водзӧ, враг вылӧ (Сер. Попов, «Танкист»), кыдзи руд шинеля коми морт тышкасис ӧтнас стальнӧй чудовищеяскӧд — танкъяскӧд да веніс найӧс (П. Шеболкин, «Руд шинеля морт» стих).
Раздел помасьӧ Д. Конюховлӧн «Победа» стихӧн:
«Тэд слава, сталинскӧй салдат!
Тэд слава, уджын победитель!
Тэд помтӧм слава, Сталин бать,
Народлӧн гений, вождь, учитель!»
Коймӧд да нёльӧд разделъясын, кодъяс составляйтӧны книгалӧн ӧти коймӧд юкӧн мында объём, сетсьӧны ывлавывса серпасъяс, поснияслы стихъяс да стихӧн гижӧм мойдкывъяс.
«Гажа тулыс воис,
Гӧгӧр жургӧ шор.
Шонді лымсӧ сёйис,
Ловзис пулӧн кор.
М. Лебедевлӧн тайӧ стихӧн коми челядь тӧдмасьӧны дошкольнӧй арлыдын на, тувсов шорыс моз жӧ кокниа «жургысь» образнӧй кывъяс сувтӧдӧны син водзӧ и олӧмаджык йӧзлы тулыслысь воӧмсӧ. Кокниӧсь, челядьлы тырвыйӧ гӧгӧрвоанаӧсь сідзжӧ «Гожӧм», «Тӧв», «Велӧдчӧй, челядь» да сборникӧ включитӧм мукӧд стихотворениеяс М. Лебедевлӧн.
Ывлавывса серпасъяс петкӧдлан унджык стихсьыс ми аддзам не голӧй природа, не прӧстӧ мичлун либӧ волысь разнӧй кад, но и йӧзлысь удж, природа дінӧ поэтъяслысь активнӧй отношение.
«Жынгыртчӧма арся енэж —
Вывті гудыр.
Кӧдзыд войтӧв вынтӧг лӧнис
Паськыд лудын.
Сыркакылӧ асъя сынӧд
Гумладорын.
Вартан машиналӧн шыыс
Кылӧ гора».
(А. Размыслов — «Асъя серпасъяс» стих.).
Мойдъяс пӧвстысь выгоднӧ торъялӧ коми литературалӧн основоположник И. Куратовлӧн «Микул». Куратовӧн создайтӧм дыш морт, кыдзи тип, абу ни узьысь Вань кодь, ни дыш Парпонь кодь, кодъяс петкӧдчывлісны аслас кадӧ коми литератураын. Ӧньӧ Микул — сійӧ «ыджыд фертӧдз» (щӧгӧльӧдз) воӧдчыны зільысь, пустӧй мечтатель, кодлӧн образ пыр поэт сяммӧма петкӧдлыны уджысь да олӧмысь лэччысьӧм мортӧс, но коді выражайтӧ Куратов нэмса социальнӧй строй дінӧ определённӧй отношение. Микул — кольӧм нэмъясса несправедливӧй мирлӧн продукт да жертва. Сы вылын позьӧ серавны, но сійӧ ёнджыка трагичнӧй комедийнӧй дорысь. А поэтлӧн безупречнӧй стихотворнӧй слог да яркӧй художественнӧй краскаяс, сюжетлӧн драматическӧй построение да дзоньнас мойдыслӧн завершённость пӧртӧны тайӧ произведениесӧ буръяс пӧвстысь ӧтиӧ став коми литератураын. Жаль сӧмын, мый ӧнӧдз на ни ӧти артист эз гӧгӧрво пыртны аслас эстраднӧй репертуарӧ И. Куратовлысь «Микул».
Ставнас сборникыс — бур пӧдарки школаяслы, библиотекаяслы. Сэні петкӧдлыссьӧны сӧветскӧй йӧзлӧн миян великӧй вождьяс дінӧ радейтӧм да уважение, рӧдина-мам дінӧ патриотическӧй чувствояс.
Но вӧлі эськӧ сборникыс ёна бурджык, вӧлі кӧ бырӧдӧма торъя стихъяслысь некымын нелючкияс. Тайӧ нелючкиясыс петкӧдчӧны ёнджыкасӧ кыв боксянь.
Сідз, например, Сер. Поповлӧн «Юалі ме тэрыб бордъя тӧвлысь» стихотворение помасьӧ тадзи:
«Сьыланкывйӧн удал зонъяс грездысь
Лысва вылысь зарни югӧр-везъяс
Коялісны косаясӧн сёнысь».
Артмӧ: сьыланкывйӧн косаясӧн коялісны югӧр-везъяс. А колӧ вӧлі эськӧ шуны: сьылігтырйи коялісны югӧр-везъяс.
Поэтическӧй произведениеяс торъя нин ёна требуйтӧны, мед эськӧ быд кыв вӧлі бур не сӧмын содержание боксянь, но и звучание боксянь.
П. Шеболкинлӧн жӧ «Руд шинеля морт» стихын танкъяс «зільскигтыръя вугзьысисны водзӧ». И кодыр стихотворениесӧ лыддигӧн воан тайӧ строкаӧдзыс, кылан, кыдзи тэнӧ вугзьӧдӧ диалектизмлӧн кутшӧмкӧ гӧгӧрвотӧм кывйӧн.
Партия, народ требуйтӧны писательяссянь, поэтъяссянь да издательствояссянь, медым наӧн гижӧм да печатайтӧм произведениеяс вӧліны бурӧсь и идейно-политическӧй содержание боксянь и литературно-художественнӧй качествояс боксянь.
