КЛАД

Пӧрысь Педӧралӧн война вылын вӧлі сӧмын зятьыс. Сэсся и лонысӧ некодлы: быдмыліс куш ӧти ныв — Пелагия, коді карын велӧдчигас на гижсьылӧма кутшӧмкӧ служащӧйкӧд. И со ӧні пӧчӧ дженьдӧдӧ ассьыс нэмсӧ зять ордас, тӧдтӧм ю дорын.

Гажтӧм Педӧралы. Сэтчӧ жӧ и нылыс сылӧн, Пелагияыс, лоис сёрни-баснитӧм. Асывнас чеччас, кывзыштас радиолысь гора сёрнисӧ, сувтлас стенӧ ӧшӧдӧм карта дорӧ, пыдісянь ышловзяс да мунас удж вылӧ. Тадзи быд лун.

— Гашкӧ ме нин лои лишнӧйӧн сылы, — аслас ныв йылысь мукӧд дырйи друг думыштлас пӧчӧ. И эз кӧ вӧв Леночкаыс, мамыс кодь жӧ ёсь ныра нывка, пӧрысь пӧч нинӧм вылӧ эськӧ эз мӧд овны тані, муніс ас вӧр-ваас, пӧрысьла воймӧм ас кодь жӧ пӧчьяс дінӧ, кодъяс эз на удитны пырны кыз му улӧ.

Леночка вӧлі пӧчыслы буретш сыӧн, мый вӧсна, кажитчӧ, пӧрысьяс дырджык олӧны. Но Педӧра оз нин жалит ассьыс олӧмсӧ, да, воас кӧ сы дінӧ лэчыд косаа смерть, сійӧ эськӧ шуас сылы:

— Ме олі ассьым пай. Со нин ки-кокӧй оз кывзысьны, кусӧмаӧсь синъяс, мудзӧмаӧсь пельяс. Ме дась кувны. Но кывзы, смертушко: кор ме мӧда кувны, тэ эн босьт менсьым медбӧръя здукӧдз ни кыввор, ни вежӧр... Да кора ещӧ позяс кӧ, мед сэки ме дінын вӧлі менам Леночка.

Таысь унджык оз висьтав смертьлы пӧрысь пӧчӧ. Сійӧ сӧмын ачыс тӧдӧ, мыйла корас Леночкаӧс ас дінас медбӧръя здукъяс олігас.

Но смерть эз эшты волыны Педӧра дінӧ: сійӧ лютуйтіс война вылын. Эз варовмы и Пелагия, лоис нӧшта зумышӧн да сёрнитӧмӧн, асывъясын водз петавліс удж вылӧ, рытъясын сёрӧнджык пыравліс гортас.

— Сэсся нӧ кыдзи овнысӧ мӧдам? — паччӧрас куйліг, ӧтчыд бара норасьыштіс нылыслы Педӧра. — Ме ӧд, дитяӧй, эг вӧзйысь тэ ордӧ, ачыд менӧ вайин татчӧ.

Пелагия, тыдалӧ, эз гӧгӧрво тайӧ норасьӧмсӧ, шуис дорйысяна гӧлӧсӧн:

— Ме и ачым тӧда, мамӧ, тэд гажтӧм тані, да мый ме вӧча, кор олӧмыс сэтшӧм лоис.

Сэсся сійӧ бара матыстчис карта дорӧ да пӧшти горӧдіс:

— Проклятӧй немец!.. Проклятӧй!.. — И петіс удж вылӧ.

Тайӧ горӧдӧмсьыс пӧрысь пӧч кыліс сэтшӧм шыяс, кодъяс петавлӧны сӧмын доймӧм сьӧлӧмысь. Сылӧн аслас вӧрзьыштіс морӧспань улас, сьӧлӧмыс мӧдіс нюкыртны.

— Оз бур водзын овлы тадзи, оз бур водзын, — думыштіс Педӧра, и сэк жӧ мӧдіс кывны, кыдзи лов-горшыс топалӧ, лолавны лоис сьӧкыд.

— Гашкӧ, зятькӧд нин лоис мыйкӧ? Гашкӧ, сыкӧд нин нелючки?

Повзьӧм шыӧн дзуртыштіс гӧбӧчвыв пос, мыйкӧ небыдтор, кылӧ, усис паччӧр потш вылысь... Но Педӧра сійӧс ӧшӧдас мӧдысьджык, карта вылӧ видзӧдлӧм бӧрын: гашкӧ и сылы мыйкӧ восьтас тайӧ мича бумагаыс, кыдзи сійӧс шуліс Педӧра.

И кодыр Лена, школасьыс воигӧн, восьтіс керка ӧдзӧссӧ, пӧчыс сулаліс карта дінын... Тешкодь весиг! Сійӧ ӧд и лыддьысьнысӧ оз куж дай нинӧм нин оз аддзы. Но чӧвлы, чӧвлы... Пӧчыслӧн руд юрсиыс сынавтӧм, сімӧм чуньяснас мыйкӧ новлӧдлӧ карта кузя...

Лена ӧдйӧ пуктіс книгаяссӧ этажерка вылӧ да мыйлакӧ кокчуньйыв мӧдіс матыстчыны пӧчыс дінӧ боксяньыс. Видзӧдіс сылы сӧмын чужӧм вылас. Пӧрысьла ӧшйыштӧм парйыс пӧчыслӧн кажитчӧ неуна дрӧжжитыштӧ, кияс кодьыс жӧ сімӧм чужӧм кучик вылас вуджрасьӧ кутшӧмкӧ вӧвлытӧм тӧждысьӧм.

— Пӧчӧй!.. — муртса кывмӧн шуис Лена, но Педӧра тайӧс ӧні кыліс. Сійӧ видзӧдліс Лена вылӧ повзьыштӧм синъясӧн, неуна яндысьыштіс.

— Мый лоис, пӧчӧ?

— Нинӧм, дитяӧй, нинӧм эз ло, — зэв тэрыба вочавидзис Педӧра, и Леналы кажитчис, мый тайӧ кывъяссӧ сійӧ шуис водзвыв дасьтӧм серти. — Ме сӧмын кӧсйи тӧдны, мый татчӧ рисуйтӧма, — содтіс пӧчыс.

Леналӧн нимкодьысла югнитісны синъясыс: пӧчыс, весиг сылӧн пӧчыс кӧсйӧ тӧдны, мый вӧчсьӧ свет вылас!

— Та серти, пӧчӧ, позьӧ тӧдны став местасӧ. Со видзӧдлы: тайӧ Москва, тайӧ Чёрнӧй море...

Но Педӧралӧн юрас вӧлі мӧдтор. Сійӧ кӧсйис тӧдны, мыйла мамыс Леналӧн пыр ышлолалӧ тайӧ карта водзын. Сійӧ торкис Ленаӧс, видзчысьӧмӧн юаліс:

— А проклятӧйыс... тані гижӧма?..

— Немецыс? — юаліс Лена.

— Да. Проклятӧй немец йывсьыс гижӧма?

— Абу гижӧма. И сійӧс ми некор ог гижӧй... Проклятӧй немец! — мамыс моз жӧ друг горӧдіс Лена. — Сійӧс ми эг корӧй миянӧ. Сійӧ уськӧдчис миян вылӧ лёк зверь моз и со пырис татчӧдз нин, — Кавказӧдз, Сталинградӧдз. Сійӧ — Москва дорын. Сійӧ кытшаліс Ленинград...

Тайӧс шуалігӧн Лена ӧдйӧ новлӧдліс чуньнас карта кузя, быттьӧ сылӧн пӧчыс збыльысь вермас гӧгӧрвоны ставсӧ.

— А мый вӧчӧ, вир юысьыд, мый вӧчӧ!.. Каръястӧ миянлысь жугӧдалӧ, сиктъястӧ сотӧ... Оз жалит некодӧс. Сюрас найӧ син водзӧ тэ кодь пӧрысь морт, — лыйлӧны; сюрас кага, — виӧны вуджавны вермысьясӧс мырдӧн вӧтлӧны Германияӧ рабъяс пыдди...

— О, господи!... — ышловзис Педӧра, а Лена век висьталіс, висьталіс да помаліс карта вылӧ жӧ индӧмӧн:

— А ми олам вот тані. Аддзан? А фашистъясыд со нин кӧнӧсь.

Велӧдчытӧм мортлӧн пӧрысь вежӧр, тӧдӧмысь, эз вермы кутны ставсӧ, мый висьталіс Лена. Но Педӧра кыліс, кыдзи здук мӧд сайын на Пелагия кывъясысь вӧрзьыштӧм сьӧлӧмыс ӧні мӧдіс ёнджыка нюкыртны. Пӧрысь пӧчӧлӧн весиг эз сёйсьы. Сійӧ паньсӧ эз кӧтӧд Ленакӧд ӧбедайтіг. Но Лена тайӧс эз аддзыв: сійӧ тэрмасис мунны бӧр школаӧ.

— Шойччытӧгыс? — юаліс пӧчыс.

— Ӧні шойччыны некор, пӧчӧ, — вочавидзис Лена. — Ми мунам отсасьны колхозӧ, мед Краснӧй Армия ӧдйӧджык вӧтлас немецӧс миян му вылысь.

— Мун, дитяӧй, сідзкӧ, мун, — шуис пӧчӧ да, Лена петӧм бӧрын, видліс керка ӧдзӧссӧ, топыда-ӧ сійӧс пӧдлалӧма.

Педӧра эз кай паччӧр вылӧ, кыдзи овлӧ пыр. Сійӧ шӧйтыштіс керка пытшкӧд, петавліс кильчӧпомӧ, мыйлакӧ вӧрӧдыштіс чипасысь пес да куш киӧн пырис бӧр керкаӧ. А тӧд вылас — немец, фашистскӧй зверь, коді матыстчӧ нин татчӧ. Мый лоас йӧзыскӧд? Мый вӧчасны Леночкаыскӧд?.. Мый колӧ вӧчны пӧрысь Педӧралы, мед эськӧ эз во татчӧ проклятӧйыд?

Нинӧм эз вермы думыштны пӧчӧ: вывті нин пӧрысь сійӧ, оз вермы йӧз моз уджавны.

Бара дзуртыштіс гӧбӧчвыв пос. Педӧра водіс паччӧрӧ.

Тэрмасьӧмӧн пырис Пелагия. Сійӧ видзӧдліс пачӧ, пызан вылӧ, шензьыштіс:

— Тэ нӧ, мамӧ, висян талун али мый?

— Мыйла вися. Ог вись, — вочавидзис паччӧрсянь Педӧра.

— Пызантӧ тай абу идралӧмыд-а, сёянсӧ пачад абу сюйӧмыд и.

— Вот выжывыд, — асьсӧ видыштіс пӧчӧ да лэччис паччӧрысь. — Колӧ жӧ тадзи вунӧдчыны... Пелагия шемӧсӧн видзӧдіс мамыс вылӧ да думыштіс: «Пӧръясьӧ, тыдалӧ, оз кӧсйы висьтасьны висьӧмӧн. Со и ветланногыс вежсьыштӧма и чужӧмын биалыштӧ». Сэсся гораа содтіс:

— Кӧдзыдсӧ сёя, мамӧ, мед сідзи пызан вылад, — ачыс пырис жырйӧ.

Пырис и эз пет. Педӧра видзӧдліс жырйӧ и — сё дивӧ! Нылыс пасьталӧма медся бур платьесӧ да сулалӧ зеркалӧ водзын.

— Тайӧ нӧ тэ мый водзын, нылӧ?

— Тэд, мамӧ, сьӧкыд гӧгӧрвоны та йылысь, — вочавидзис нылыс да ӧдйӧ пӧрччис платьесӧ. Сійӧ сэсся матыстчис кӧлуйӧн тыр восьса ящик дінӧ, тэрыба бӧрйыштіс нӧшта мыйсюрӧ да быттьӧкӧ мыжапырысь мӧдіс висьтавлыны:

— Письмӧ талун получиті Ивансянь. Ловъя на, дзоньвидза и. Поклон тэныд ыстӧ. Шуӧ: нинӧм пӧ эн жалитӧ, мыйӧн верманныд, сійӧн и отсалӧ Краснӧй Армиялы.

— Сідз, дитяӧй, сідз. Абу на тай вунӧдӧма. Медъя бурӧн ветлас, медъя.

Сійӧ ещӧ кӧсйис юавны Пелагиялысь, дыр-ӧ нин оз кӧсйы воны верӧсыс, но тӧдвылас усисны Леналӧн кывъясыс немецъяс йылысь и эз юав.

Педӧра ӧні тӧдӧ, мыйла абу варов сылӧн нылыс, мыйла быд асыв шогпырысь матыстчылӧ карта дінӧ да мыйла ӧні тэрмасьӧ нуны дзонь чукӧр медся бур паськӧмсӧ Армиялы! Да! Ӧні сійӧ тӧдӧ... Сӧмын вот... Мый шуас Леночкаыс... Да, да... Леночкаыс жаль.

Кытчӧкӧ ветлӧм бӧрын Пелагия воис нин гортӧ. Рӧмыд сор керкаӧ пырис Лена, век гажа да лэчыд гӧлӧса... А Педӧра пӧч куйліс паччӧрын да думайтіс, думайтіс... И эз тӧд, мый вӧчны.

Сэсся му вылӧ лажгысис арся вой, кузь зэр кыпӧдысь тӧв, кылӧ, йиркӧдчис керка вевт тьӧскӧн. Педӧра гусьӧник петіс керкаысь Сійӧ вуджӧртчис керка мыш вылӧ, ки маласнас, корсьыштіс потшӧс да мӧдіс мунны сы пӧлӧн ю кыр йывлань. Уль руа тӧв сылысь летіс шочмӧм юрсисӧ, кок улас быд гуран кыйӧдіс конйыштны пӧрысь мортӧс, но Педӧра найӧс тӧдіс зэв бура, кӧні да кутшӧм гуран кыйӧдчӧ, — абу первойысь.

Ки улас сюрис нин лежнӧг куст, неыджыд мыльктор, эжа пласт. Дрӧжжитысь кияс мӧдісны перйыны жӧч банка, кытчӧ вӧлі пуктӧма Педӧралӧн овмӧсыс... И друг керкаладорсянь кыліс Пелагиялӧн гӧлӧс:

— Мамӧ! Кытчӧ нӧ вошин? Мамӧ!

Пӧчӧ весиг эз думышт, мый колӧ вӧчны сылы, киясыс асьныс бӧр тыртыштісны кладсӧ, морт вуджӧр бӧр муніс керкалань... И кодыр Пелагия мӧдысь петіс кильчӧ помӧ корсьны мамсӧ пӧнара биӧн нин, Педӧра вӧлі ӧшинь улын.

— Тэ нӧ кӧні мый вӧчан? Повзьӧдін ӧд. Мися, кытчӧкӧ усин нин, тыдалӧ.

Найӧ пырисны — водісны. Но унмовсьыліс-ӧ Педӧра, некод оз тӧд. Сӧмын тай асывнас, кор сылӧн нылыс муніс удж вылӧ, матыстчис Леночка дінас да быттьӧ ненарошнӧ малыштіс сылысь юрсӧ.

— А ме талун, дитяӧй, тешкодь жӧ вӧт вӧталі! Кывзан?

— Кывза, пӧчӧ, кывза, — книгаясӧн ноксиг, шуис Лена. — Сӧмын эн кузясӧ: мем регыд мунны колӧ.

Педӧра пуксяс улӧс вылӧ.

— Но вот, — заводитіс сійӧ. — Вӧлі гожся сура праздник. Ме быттьӧ ныв на. Ме вылын кӧкъямыс ота кашемирӧвӧй сарапан, кокын ньӧбӧм сапожки, юрын шӧлкӧвӧй шаль... Но эз та вылӧ вежӧктыны йӧзыс. Найӧ вежӧктісны менам сикӧтш вылӧ, коді гырысь кӧлысьясӧн дзирдаліс менам сьылі гӧгӧрын. Найӧ вежӧктісны менам зарни исергаяс вылӧ, кодъяс ӧшалісны менам пельясын. И друг кыдзкӧ виччысьтӧма пемдіс. Ог тӧд мыйла, а пемдіс, йӧзыс шогӧ усины. Оз аддзыны весиг ӧти-мӧднысӧ. Сӧмын менам сикӧтшӧй век дзирдалӧ сьылі гӧгӧрам, исергаясӧй ломзьӧны пельяс помын.

Видзӧда, ме дінӧ, кыдзи гажа би дорӧ, чукӧртчӧны йӧз. Сэсся кодкӧ-й шуӧ: «Тайӧ, зонъяс, борда змей тупкис шондінымӧс. И оз вешйы сійӧ сы весьтысь сэтчӧдз, кытчӧдз оз ло шыбитӧма мельнича бузганінӧ мича ныв сьылі гӧгӧрысь дзирдалысь сикӧтш да сійӧ жӧ пельяс помысь ӧзйысь исергаяс».

Став йӧзыс видзӧдлісны ме вылӧ.

— Ог сет, — горӧді ме налы, — ог сет ме найӧс шыбитны бузганінӧ! Тайӧ менам медся донаторйыс, кодӧс сетліс меным пӧчӧй аслас кулан лунӧ да ас мозыс жӧ тшӧктіс мем сетны менам внучкалы, кор мӧда кувны!..

Пӧрысь Педӧра видзӧдліс Леночкаыс вылӧ. Нывкалӧн синъясыс ыдждӧмаӧсь, ёсь ныра чужӧмыс ставнас корис висьтавны водзӧ. Но Педӧра эз прӧста войбыд думайт тайӧ «вӧтсӧ», мед не тӧдмавны, мый шуас та вылӧ внучкаыс.

Сійӧ бара малыштіс юрӧдыс Леночкаӧс да, кыдзкӧ тешкодя сы вылӧ видзӧдіг, юаліс:

— А тэ, менам дрӧчкаӧй, тэ эськӧ мый вӧчин ме местаын?

— Мый вӧчи, шуан? — шензьыштіс Леночка. — Тӧдӧмысь, вӧчи сідзи, кыдзи тшӧктісны йӧзыс! Мед сӧмын шондіыс бӧр петкӧдчис-а.

Шуис и ӧдйӧ видзӧдліс часі вылӧ.

— Пӧчӧй!.. Мем мунны колӧ... Помсӧ висьталан рытнас. Ме, пӧчӧ, мӧдӧдчи.

Клопнитысь ӧдзӧс, кылӧ, бӧр чеччыштіс места вывсьыс... Но энлы тэ, ӧдзӧс, энлы, олышт калькӧн: пӧрысь Педӧра оз эшты, сійӧ думайтӧ.

— Да, да... Мед сӧмын шондіыс петкӧдчас-а, мед сӧмын сійӧ мӧдас гажӧдны му вывсӧ, бур йӧзсӧ, Леночкасӧ... шондіыс, олӧмыс, шудыс...

Педӧра ӧні сувтіс пукаланінсьыс сэтшӧм ногӧн, быттьӧ мыйкӧ колӧ вӧчны зэв ыджыдтор дзик пыр жӧ, нюжмасьтӧг.

Чышъянтӧм юра, киас еджыд кичышкӧда, гӧрбыльтчыштӧма, сійӧ ӧдйӧ восьлаліс потшӧс пӧлӧн ю берег дорӧ, лежнӧг куст дінӧ. Сійӧ ӧні оз пов ни лун югыдысь, ни йӧз аддзылӧмысь!

Мед аддзыласны ставӧн! Мед кывласны став йӧзыс, кыдзи пӧрысь Педӧра отсаліс Краснӧй Армиялы бырӧдны му вылысь проклятӧй фашистъясӧс! Мед тӧдлас став мирыс, кыдзи сійӧ эз жалит мича биӧн ломалысь сикӧтшсӧ, зарни исергаяссӧ, сетіс найӧс Краснӧй Армия фондӧ да тайӧн бӧр восьтіс борда змейӧн сайӧдлӧм югыд шондісӧ!