МӦСЪЯС ВИДЗӦМ-ДӦЗЬӦРИТӦМ ЙЫЛЫСЬ

Март 23 лунӧ нывбаба чукӧртчылӧмын агроном Семенова бара зэв коланторъяс висьталіс: «Мӧсъяс видзӧм-дӧзьӧритӧм йылысь.» Татшӧмторъястӧ быд мӧс видзысьлы колӧ тӧдны.

Агроном висьталіс велӧдчӧм йӧзлысь скӧт видзӧм, дӧзьӧритӧм. Дерт сэсся, сэтшӧм бура видзӧмнад, дӧзьӧритӧмнад мӧсъясыд уна йӧвтӧ сетасны, оз тшыкны. Ми эськӧ гашкӧ дзик на моз и огӧ вермӧ дӧзьӧритны, да та дорысь бурджыка жӧ позьӧ видзны. Миян картаяс кӧдзыдӧсь, пемыдӧсь, няйтӧсь, дукаӧсь, дерт сэсся, мӧсъяс омӧльӧсь, йӧвтӧмӧсь.

Мӧсъясӧс колӧ видзны шоныд картаын, кӧдзыдінын йӧв этша лоӧ, дай сёйны унджык колӧ.

Мӧсъяслы югыдін сетӧ дзоньвидзалун, некутшӧм быдмантор весиг оз вермы пемыдінын дзоньвидза, мича лоны (видзӧдлӧй пемыдінын олысь мортъяс, быдманторъяс вылӧ, кутшӧм быгыдӧсь, вижӧсь).

Мӧсъяслы колӧ сӧстӧм (свежӧй) воздух — куйӧд дук мед оз пет картаысь, колӧ ёна вольсавны, топыда талявны, мед пыр картаыд кос вӧлі. Лёк куйӧд дукысь вермӧны мӧсъяс висьмыны, карта колӧ быд лун тӧлӧдны ӧшинь-ӧдзӧс восьталӧмӧн, мӧсъясӧс быд лун лэдзлыны воздух вылӧ ветлӧдлыштны.

Мӧсъясӧс асьнысӧ колӧ зэв пелька видзны (пывсьӧм-мыссьӧмыд кутшӧма лӧсялӧ). Кучикыд мед пыр зэв пельк, сы пыр ветлӧдлыны колӧ воздухлы, няйтнад кӧ тупкысяс кучикыд, воздухыд оз вермы ветлӧдлыны, сэки мӧс висьмас, йӧв чинӧ. Сійӧн колӧ пыр мӧсъясӧс весавны, весалан лӧсьӧдны, да мед ньӧтчыд абу няйтӧсь найӧ.

Ляснияс да юан дозъяс колӧ быд лун весавны, мыськавны — няйт дозмукысь сёянысь вермӧ висьӧм шедны. Босьтам сэсся мӧс вӧра, нёньяс. Деревнясакӧд кӧ сёрниӧ воам бур мӧс йылысь, найӧ лючкиа шуӧны: «Миян ӧд оз позь бур мӧстӧ видзны, пыр и тшыкӧдасны, вомдзаласны». Дерт, тшыкӧ, огӧ кужӧ дӧзьӧритнытӧ да. Бур йӧзлӧн тай оз тшыкны. Ми ыджыд тыра мӧсъясыдлысь огӧ зэв ёна вӧраястӧ, нёньястӧ дӧзьӧритӧ. Вӧлӧмкӧ, колӧ недель кык войдӧр ниртны, зыравны вӧратӧ, ялавичьяслысь тӧлысь кык войдӧр. Зыралӧмысь, ниртӧмысь вӧраыд содӧ, вӧра пытшсьыс йӧв сӧнъясыс, йӧв шмакъясыс ёнмӧны, ыдждӧны. Сэсся миян зэв омӧлик мода — куканьӧс нёньӧдны 3−4 недель. Сэтысь мӧсъяс сӧмын йӧвтӧммӧны. Куканьыд кушӧдз оз вермы нёнявны, бӧрыннад кӧть кутлан лысьтыны, да оз на и сет йӧвтӧ; куканьыслы видзӧ. Сідзитӧ сэсся йӧлыд вӧраад пыр кольӧ да кольӧ, йӧв сӧнъясыд, шмакъясыд содӧм, ёнмӧм пыдди чинӧны, омӧльтчӧны. Вӧраыд ёкмылльӧсяс, кольӧм йӧлыд сэтчӧ рысьмас да, йӧв сӧнъясыс тупкысясны, вӧра пыктас, медбӧрын косьмасны нёньясыс. Сы вӧсна бур мӧс видзысьяс велӧдӧны мӧс вӧратӧ ёна дӧзьӧритны, куканьӧс янсӧдӧны пырысь-пыр, чужас да. Лысьтыны да вердны йӧвнас куимысь-нёльысь лун. Лысьтыны колӧ кушӧдз, мед ӧти войт некор оз коль мӧс вӧраӧ, лысьтӧм бӧрас зыравны, ниртны, чорыд кӧ вӧраыс. Нёньяс лысьтігӧн оз ков йӧлӧн кӧтӧдны, сэтысь варччӧны, чорзьӧны, колӧ нира выйӧн или нӧкйӧн. Быд лысьтӧм водзын вӧра, нёньяс колӧ мыськавны, косӧдз чышкавны, мавтны. Тадзи кӧ кутам дӧзьӧритны-видзны мӧсъяснымӧс, небось некор оз кутны тшыксьыны, вомдзасьны морт шогыс, оз кут ковмыны тшынсьыны, нимвидзны, прӧста йӧзӧс вӧйпны, быдӧнлы позяс бур мӧстӧ лӧсьӧдны.

Нывбаба.