МУ КЕРӦМ ДА ТУРУН КӦДЗӦМ ЙЫЛЫСЬ
Воддзаджык №№ «Югыд туйын» ми сёрнитім нин, крестьянинлы колӧ ёнджыка му вӧчны да сэтчӧ пондыны унджык турун да мукӧд скӧт сёянтор кӧдзны.
Кыдзи нӧ кокньыдджыка, ӧдйӧнджык му керны? Ми тӧдам нин, вӧр кералӧм бӧрын, тыла сотӧм бӧрын сюкӧд позьӧ «тимофеевка» турун кӧдзны. Ӧти кӧдзӧмӧн тайӧ турун быдмас во вит-квайт кымын. Сы кості посньыдик мыръясыд вевъяласны помӧн нин сісьмыны, сэсся тайӧ местасӧ позьӧ зэв нин кокньыда гӧрны бур кык вӧла плугӧн.
Гӧрны татшӧм местасӧ колӧ заводитны водз арын, мед сійӧ жӧ вонас на эжаыс кутас сісьмыны. Выль му колӧ гӧрны первойысь ляпкыдджыка, мый кузя вӧлӧма эжаыс. Эжа увсьыс кӧ вынтӧм мусӧ лэптан первой гӧригад, позьӧ мутӧ вынтӧмсьӧдны во кык-куим кежлӧ. Медбур гӧрны первойысь вершӧк кык кымын пыднаӧ. Сэки вынтӧм муыс оз лэптыссьы, сэсся вӧсни эжа пластыд ӧдйӧджык сісьмӧ да вынсӧ сетӧ.
Первой гӧрӧм бӧрти эжа пластъяс колӧ агсавтӧг (пинёвттӧг) кольны тулысӧдз. Тулысын агсавны позьӧ, кор нин муыс косьмыштас. Дерт, лёк пу агасӧн эжа пластъяс сӧвсем оз посняв. Колӧ агсавны бур тшӧкыд пиня кӧрт агасӧн, «зигзагӧн». Татшӧм агассӧ позьӧ ньӧбны Сыктывдінкарса Сельскокӧзяйственнӧй складысь. Куим пӧлӧн агсалӧм бӧрти эжа пластъяс бура ёна поснялӧны. Сы бӧрын позьӧ нин кӧдзны зӧр, вика, шабді, мукӧдінас быдмас ид.
Эм зэв бур агсасян машина — «Рандаль».
Верман кӧ судзӧдны (ньӧбны) тайӧ агас, мутӧ керны позьӧ ещӧ на ӧдйӧ. Прӧстӧй агаснад агсалігӧн перйыссьӧ сӧмын вылыс муыс вӧсньыдика.
«Рандальыд» вундалӧ эжа пласттӧ посни торйӧдз. Сы бӧрти нӧшта кӧ агсалан зигзагӧн, выль муыд первойсяньыс лоӧ бур му кодь.
Выль му вылӧ тулысын кӧдзӧм водзын бур пуктыны (коявны) пӧим либӧ сотӧм известка.
Пӧим да известка мусьыс шомсӧ (кислотасӧ) бырӧдӧны, вын сетӧны мулы. Пӧим да известка му вылӧ колӧ кӧдзны агсалӧм водзын, мед агсалігад гудрасяс муыскӧд.
Сотӧм бӧрын известка пыр оз на посняв. Колӧ первой глызаяссӧ му вылӧ ичӧтик чукӧръясӧ пуктавны да муӧн тыртыштны. Вежон кык кымын татшӧм чукӧръясын известка поснялас. Сы бӧрын колӧ сійӧ мича му вылӧ разӧдны (разнитны), сэсся агсавны.
Тані ми сёрнитім му вӧчӧм вӧсна кос местаӧ. Ваинӧ му керигӧн медводз колӧ местасӧ косьтыны, сы бӧрти толькӧ заводитны гӧрны. Зэв ва инӧ сю либӧ турун кӧдзӧмысь некутшӧм пӧльза оз ло.
Водзджык нин ми шулім, кыдзи му керны мыръяс сісьмӧм бӧрын. Мыр перъялӧм бӧрти му места колӧ арын кык вӧла плугӧн гӧрны, сы бӧрын агсавны тулысын «Рандальӧн», кӧні сійӧ абу на — зигзагӧн. Оз ков вунӧдны агсалӧм водзын пӧим либӧ известка коявны. Сы бӧрын кӧдзны зӧр, вика либӧ ид.
Кӧдзӧм бӧрти агсавны — кӧйдыссӧ мунас тыртны. Первой урожай босьтӧм бӧрын тайӧ выль му вылӧ тӧлын, туй сувтӧм бӧрын, колӧ петкӧдны куйӧд. Мед выныс куйӧдыдлӧн оз вош косьмӧмнас, колӧ сійӧ колявны ыджыдджык чукӧръяс. Ещӧ на бур лоӧ, куйӧд чукӧръястӧ кӧ топӧдан талялӧмӧн. Сэки тулыс кежлад куйӧдыд лоӧ выльӧн петкӧдӧма кодь.
Тулысын выль му вылӧ позьӧ нин кӧдзны турун.
Турун кӧдзсьӧ со кыдзи:
Гӧрӧм бӧрын первой кӧдзан ид либӧ зӧр, сэсся сійӧ агсалан. Сэсся сы бӧрын нин вӧлисти кӧдзан турун кӧйдыс. Турун кӧдзӧм бӧрти медбур агсавны пу агасӧн ӧтпырйӧ, мед зэв пыдӧ турун кӧйдысыд эз пыр. Пыдӧ кӧ сійӧ лоӧ, чужнысӧ кӧть и чужас, петнысӧ оз вермы — сэні му пытшкӧсас и пӧдӧ.
Тыла вылӧ ми кӧдзам ӧтнассӧ «тимофеевка» турун. Гӧрӧма му вылӧ бурджык местаӧ медбур кӧдзны вит-квайт сикас (сорт) турун татшӧм нимъясӧс: краснӧй клевер, шведскӧй клевер, тимофеевка, эжа, овсяница, костер. Васӧдджык местаӧ краснӧй клевер пыдди колӧ босьтны шведскӧй клевер, сійӧ васӧдінын оз сэтшӧма пов. Краснӧй клеверыд сэні вермас вошны.
Десятина (2400 квадратнӧй сыв) вылӧ кӧйдыс босьтсьӧ со мыйта:
Косджык му вылӧ:
Краснӧй клевер .... 10 пуд
Шведскӧй .... 15 „
Тимофеевка .... 25 „
Эжа .... 10 „
Овсяница лугов. .... 15 „
Костер .... 10 „
Ставыс .... 85 „
Ульджык му вылӧ:
Краснӧй клевер .... оз ков.
Шведскӧй .... 25 пуд
Тимофеевка .... 25 „
Эжа .... 10 „
Овсяница лугов. .... 10 „
Костер .... 10 „
Ставыс .... 80 „
Водзджык нин ми шулім, турун кӧдзӧм бӧрын ёна агсавны мутӧ оз позь, мед турун кӧйдысыс оз пыр.
Первой воын турун оз ыджыда вевъяв быдмыны. Дерт, бурджык, шоныдджык гожӧмын, тырмымӧн кӧ лоӧ зэръяс, мукӧддырйи клевер быдмас весьт кык судта кымын. Таысь повны нинӧм: идзас вынаджык, бурджык лоӧ, ёнджыка скӧтыд сёяс сійӧ. Кӧдзӧм турун первой воын колӧ зэв ёна дӧзьӧритны. Зэв ёна сійӧ колӧ видзны скӧт сёйӧмысь да талялӧмысь. Том дырйи кӧдзӧм турун колӧ видзны сэтшӧма жӧ, кыдзи ми видзам ӧзим, сю кӧдзӧм бӧрын. Сэсся скӧтӧс лэдзны том клевер турун вылӧ оз на позь: скӧтыд вермас сёйны сійӧс кувтӧдзыс, поттӧдзыс.
Кӧдзӧм турун му вылын дыр видзны оз позь, сідзжӧ и чумалияс, мед кольтаяс улын эз пӧжсьы кӧдзӧм туруныд.
Шоныдджык, бурджык арын клевер вевъялӧ быдмыны бура кузьӧдз. Сэки, дерт, лоӧ сійӧс ытшкыны, ытшкыны колӧ водзджык, мед сы бӧрын вевъяліс на вежон кык кымын быдмыштны, вынсялыштны. Оз кӧ вевъяв вынсявнысӧ, тӧлын вермас кынмыны, вошны помӧдз. Мукӧд кӧдзӧм турун первой воын быдмӧ зэв на ляпкыда, коса улӧ пӧшти оз на сюр ытшкигӧн.
Мӧд воын кӧдзӧм турун быдмыны пондас зэв ӧдйӧ, Петыр лун дырйи нин позьӧ ытшкыны. Медъёна первой воын быдмас клевер. Мукӧд туруныс сыысь ляпкыдджыка на. Медбур кад турун ытшкыны, кор клеверлӧн юръясыс гӧрдӧдасны. Бурджык воясӧ Семен лун кежлӧ (
Тадзи кӧ му керны пондам этшаникӧн быд во, регыд миян ылыс видзьяснымӧс позьӧ жалиттӧг эновтны. Сэки тырмымӧн лоӧ туруныд и няньыд.
Агроном В. Исаков.
