КОМИ СИКТЪЯС КУЗЯ

(Кулӧмдін карулӧд)

Неминучаӧн веськалӧма школаӧ.

Дереваннӧй кывтыдпомса велӧдысь веськалӧма неминучаӧн школаӧ, вичкоӧ пыдди.

Вичкоын кӧ тонгасны ыджыд жыннянӧн, велӧдысь котӧртӧ нин юрбитны куим верст сайсянь. Тӧдӧмысь сэтшӧм велӧдысь помысь Совет власьтлы бур челядь, отсасьысьяс оз быдмыны. Совет власьтлы отсасьӧм-пыдди, йӧзӧс, челядьӧс югыдлань нуӧдӧм пыдди, отсасьӧны попъяслы, йӧзтӧ, челядьтӧ ӧтарӧ пемдӧдӧны.

Сійӧ школаын велӧдчӧ дзик ӧти ныв. Сэтшӧм велӧдысьсӧ Уоно ещӧ таво курс вылӧ мӧдӧдлӧма. Вичкодорса велӧдысьясыс вӧлӧм юасьӧны выльторъяссӧ курс вылысь, да ӧти кыв абу кужӧма висьтавны. Сэки жӧ съезд вылын бӧръявлісны быд вӧлӧсьтысь ӧти велӧдысьӧн уджавны «Общество Изучения Коми Края»‐ын, шулісны став велӧдысьсӧ сійӧ уджнас, Обществонас тӧдмӧдавны на пыр. Дереваннӧйысь веськавлі бӧрйӧм мортас буретш Вишерскӧй, сійӧ весиг абу мукӧдыслы висьтавлӧма Общество лоӧм йывсьыс. Татшӧм велӧдысьыдлы ӧнія кадӧ абу жӧ нин школаын местаыс. Кулӧмдінса Уоно, тыдалӧ, тыр синмӧн оз жӧ школаяс вылас видзӧдлы, Дереваннӧйыд эськӧ абу и ылын да.

Поп-черань.

Дерт сэсся, Дереваннӧйса оз вермыны поп гыж улысь мездысьны. Поп черань моз пемыд йӧзлы кыалӧ везъяс, куталӧ гутъясӧс моз, нёнялӧ медбӧръя эмбурнысӧ (Дереваннӧйын кызыс зэв гӧля олӧны). Со сійӧ ӧні оз яндысь, оз пов: лӧсьӧдӧма Дереваннӧй Кывтыдпомас выль часовня Ласейлы. — Ӧти мужиклы пӧ вӧтӧн уськӧдчылас «сватӧй Ласей», кӧсйысяс скӧтнысӧ видзны ошъясысь, висьӧмъясысь, сувтӧданныд кӧ пӧ часовня да жертва вайны кутанныд.

Поплы сійӧ и колӧ: регыд налӧн мужиккӧд сӧглас тырмас (шӧриӧн доход юкӧмӧн). Поп шызьӧдас коньӧр пемыд йӧзӧс: ӧти здукӧн кыптас часовня.

Оз ӧмӧй позь татшӧминъясас велӧдысьыслы уджыштны наука нимнас. Висьтавны скӧт страхуйтӧм йылысь.

Ласей лун.

Дереваннӧйса вичкосянь енъясӧн, сьылігтырйи уна йӧз мӧдӧдчисны выль часовняӧ Ласейлы жертваяс вайны, кевмысьны, мед сійӧ видзас Дереваннӧйсалысь скӧтнысӧ быд приччаысь. (Тадзи Дереваннӧйса скӧтнысӧ страхуйтӧны).

Неуна водзынджык шавксьӧдӧ Кывтыдпомса велӧдысь (Вишерскӧй). Мыйлакӧ абу тшӧтш сьылысьясыскӧд? Часовня дінӧ кежис. Сэні сылӧн гӧтырыс. Плюшевӧй пася важӧн нин, кагасӧ сьывъяс ӧшӧдӧмӧн сулаліс. Ёна сьылісны-кевмысисны Дереваннӧйса Ласейлы. Часовня гӧгӧрыс быдмӧмаӧсь турун юръяс моз: кукань юр чукӧр, вый ёкмыль чукӧр, нянь тупӧсь чукӧр, кудель чукӧр, вурун чукӧр. Сэні жӧ кык пельса тыр ва. Уна туисӧн разӧдалісны крест да поп ки мыськалӧм ва.

Дереваннӧйын пӧ эм ячейкаяс Р.К.П., Р.К.С.М. Ог тӧд, мый найӧ керӧны; тыдалӧ, асьныс на абу вермӧмаӧсь поп гыж улысь мездмыны. Ӧнӧдз на попысь, вичкоысь полӧны. Налы сэсся отсасьысьясыс сэтчӧс служакъяс пытшсьыс, тыдалӧ, абу жӧ некод дай. Ӧтвылысь кӧ эськӧ местнӧй служакъясыд кутісны накӧд культурнӧй уджтӧ нуӧдны, дерт жӧ, надзӧникӧн йӧзыд казялісны татшӧм ылӧдчӧмтӧ поп-дяклысь.

Кодсюрӧ служакъяс норасьӧны: поп пӧ ёна пӧльзуйтчӧ крестьяна пемыдлунӧн: коді оз ветлы вичкоӧ, оз поп дор ов, оз йӧзӧс сыкӧд тшӧтш ылӧдлы, на вылӧ гусьӧникӧн усьӧдӧ крестьянасӧ.

Коми гижӧд.

Уналаын велӧдысьяс шуӧны: мед пӧ эськӧ унджык гижасны газет вылад «оласног» кодь гижӧдтӧ. Ми пӧ сы серти школаын зэв кокньыда велӧдам политграмота. Ми пӧ водзӧ виччысям татшӧм гижӧдсӧ. Школаясын норасьӧны, оз пӧ газет во. Кор пӧ газет воас, челядь пӧ пыр юасьӧны: «Коми газет эм-абу?»

Эм кӧ пӧ, пызан гӧгӧр кӧласны: лыддьӧны, мӧда-мӧдлы висьтавлӧны, сёрнитӧны. Абу кӧ пӧ коми газет, оз и матыстчывны пызан дорад. Кӧрткерӧсын школаас газетыс оз во да, челядьыс спектак вӧлі пуктӧны газет судзӧдӧм вылӧ.

Быд вӧлӧсьтын ныв-зон и посни челядь сьылӧны коми сьыланъяс. Он нин воддза моз «Китшки катшки»-ястӧ (птички-пташки пыдди) кыв. Быд кагаыс весиг сьылӧ Савинлысь «Тутуруту Семӧн»‐сӧ (кывлӧмаӧсь рӧштво дырйи карын велӧдчысь том йӧзлысь). Юасьӧны Нёбдінса Витторӧс, сійӧ пӧ гижӧма да.

Челядь уджалӧны.

Вомынын дас куим арӧса детина (колян во петӧма школаысь) рӧштво бӧрын нин кыкысь спектак сувтӧдӧма, ас коддьӧмсӧ чукӧртӧма да. Кӧрткерӧсын сэтшӧм жӧ детина ачыс роч вылысь лӧсьӧдалӧ ворсанторъяс да ас коддьӧмыскӧд сувтӧдалӧ спектакъяс, гижӧ стихъяс. Норасьӧны — нинӧм пӧ абу ворснысӧ-а. Колӧ татшӧм водзмӧстчысь челядьыслы ёна отсавны; мӧдӧдны пьескаяс, газет, мед паськӧдӧны, разӧдӧны коми пемыд йӧз костас югыдсӧ, тӧдӧмсӧ.

Мед эськӧ унджык татшӧм челядьыс быдмасны Коми муас!

Пӧрысьяс спектак вылӧ ветлӧны.

Аныбын зэв бура коми спектакъяс сувтӧдалӧны. Весиг пӧрысьяс вичкоӧ моз ветлӧны. Гозъяяс, пудъясьӧмӧн, переменаӧн мунӧны. Ӧтикыс ӧти джын вылас, мӧдыс — мӧд джын вылас. Сэсся локтасны, мӧда-мӧдныслы висьтавлӧны. Вичкосьыд пӧ ӧд он жӧ нин зэв уна йӧзӧс аддзыв. Тыдалӧ, уджалысьясыс сэн коми пемыд йӧз понда тӧждысьӧны.

Том йӧз вичко радейтӧны.

Дереваннӧйын весиг том йӧз ёна радейтӧны вичкосӧ, попсӧ, мустӧмтӧны спектакъяс, грекӧн шуӧны сэтчӧ ветлӧмтӧ. Сэсся ворсысьясыс ёнджыка радейтӧны рочӧн ворсны, тӧдӧмысь коми неграмотнӧй мортыд оз мун гӧгӧрвотӧмтортӧ кывзыны.

Нывбаба костын. Сир курыд олӧм.

Быд сиктын, быд вӧлӧсьтын шорӧн киссьӧ курыд синва нывбабалӧн. Норасьӧны дӧваяс, норасьӧны мужика бабаяс, служак гӧтыръяс, коммунист гӧтыръяс, мунтӧм нывъяс асланыс сьӧкыд, пемыд арся вой кодь олӧм выланыс, мужикъяс нартитчӧм выланыс. — Миян пӧ олӧм ньӧти на эз вежсьы, мужикъяс пӧ пыр на нывбаба водзын асьнысӧ ыджыдӧ пуктӧны, «господин туйӧ.» Кыв пӧ он лысьт шуны асьтӧ дорйӧм кузя: грӧзитӧны юксьӧмӧн, вӧтлӧмӧн, эновтӧмӧн, оз яндысьны нӧйтны на. Челядя йӧзыдлы пӧ сэсся и лоӧ синва банӧн, чӧв овны, терпитны налысь таркъялӧм, ыджыдалӧм. Вӧлӧсьтса начальствоыд пӧ ставыс на мужикъяс дорыд олӧ, нывбабаыд кӧ локтас норасьны, сӧмын сераласны бӧрдтӧдзыд: сійӧ пӧ ӧд «кӧзяин», «мужик», кӧть сэсся сійӧ «кӧзяиныс» нэмыс бабаыслысь да челядьыслысь вирсӧ да синвасӧ юӧма, став овмӧссӧ таргайтӧма, паччӧр вылас червидзӧ, дасьӧс сёйӧ-юӧ. Сьӧкыд уджнысла, челядь вайӧмнысла доймалӧмаӧсь, нинӧмӧ воалӧмаӧсь, висьӧны коньӧръяс, томӧн-кадӧн пӧрысьмӧны. Шуасьӧны нывбаба — колӧ пӧ нывбаба костас уджалысьяссӧ лӧсьӧдны, велӧдны нывбабаӧс жӧ, ӧні пӧ сійӧ уджсӧ быдлаын сетӧмаӧсь партийнӧй мужикъяслы, найӧ пӧ абу на мӧд кодьӧсь, важ синмӧн на пӧ видзӧдӧны нывбаба вылӧ.

Миян коми нывбаба садьмыны кутӧма, колӧ сылы отсавны кок йылас сувтны. Женотделъяслы уджавны ёнджыка колӧ. Коми нывбабаяс, мамъяс, колӧ кӧ тіянлы кокньыд, долыд олӧм аслыныд, челядьныдлы, ысталӧй нывъястӧ школаӧ ӧтитӧг, велӧдӧй найӧс! Сӧмын ёна велӧдчӧм нывбабаӧс мужиккӧд ӧткодялас. Велӧдчӧм нывбабаӧс мужик оз лысьт нартитны. Прӧста ӧд войдӧр оз вӧлі кутны нывбабатӧ велӧдчӧмсьыд. Велӧдчӧм нывбабалӧн син восьса лоӧ, сійӧ газетысь, нигаысь аддзас став декретсӧ, законсӧ Сӧвет власьтлысь, оласногсӧ быдӧнлысь. Мыйӧн нывбаба ёна велӧдчас, сюсьмас, быдтор тӧдны кутас, сэки сійӧс некод оз вермы бӧрдӧдны.

Ветлысь-мунысь.