МИЛА-МИЛОЧКА
Дзоляник крӧвать дінын пукаліс бледӧдыштӧм чужӧма том нывбаба. Первойсӧ позис чайтны, мый тайӧ мам. Но здук мысти нин татшӧм чайтӧмыс вежсис: том аньлӧн эз вӧв мамлӧн кодь морӧс, кодӧс топыда зэвтӧма лӧз цветъяса ситеч платтьӧӧн, жугыль сьӧд синъясыс видзӧдісны кытчӧкӧ ылӧ, стенын ӧшалысь дона ковёр пыр. Весиг киясыс — гырысь, но сьӧд удж тӧдлытӧм еджыдик кияс — кутчысьӧмаӧсь крӧвать дінӧ кыдзкӧ не мам ногӧн. Дай гӧлӧсас эз кыв торъя мелілун.
Ӧввӧ-ӧввӧ, баю-бай...
И мыйла тадзи ковмӧма кӧзяйкаыслы, Антонида Сергеевналы? Эськӧ, тшӧктіс ӧшӧдны зыбка, дерт, мичаӧс жӧ, и гычӧд, кытчӧдз оз унмовсь кагаыс... Та йылысь ныв казьтыштліс кага мамлы тӧвнас на. Но Антонида Сергеевна сэки шуліс та вылӧ:
— Ой, Мила-Милочка! Тэ нинӧм на он тӧд. Гычӧдӧмыд да треситӧмыд непӧштӧ пузчужӧм кагаӧс, весиг гырысь йӧзӧс шогӧдтӧдз дурмӧдлӧны...
Унаторйысь поліс Антонида Сергеевна: сквознякысь, югыдджык биысь, чорыда гымнитӧмысь, кага жырйӧ йӧз морт пыравлӧмысь.
Кадыс со прамӧй гожӧм нин, а кыз рамаяса кык пӧвста ӧшинь век на клеитӧма: жырсӧ ыркӧдлісны прихожӧйсянь пыран ӧдзӧс пыр. Омӧля пыравліс татчӧ и шонді югӧр, кӧть эськӧ ӧшиньыс видзӧдіс лунланьӧ — сылысь югӧрсӧ потшисны сьӧкыда ӧшалысь шторыяс.
Ӧввӧ-ӧввӧ, баю-бай...
Ывла вылын гажа май...
Еджыдіник жӧ, пӧльтчыштӧм банъяса кага куйліс крӧватьын, быттьӧ выставка вылын. Никельӧн югъялысь ичӧтик крӧвать, алӧй рӧма вышивайтӧм юрлӧс, прошвиӧн дорӧсалӧм йӧв еджыд рузумъяс, сиреневӧй шӧвк эжӧда эшкын, плюшевӧй ош-мишка да медся моднӧя вӧчӧм мукӧд пӧлӧс дона чачаяс, кодъяс ӧні, кагаӧс унмовськӧдігӧн, ӧшалісны вискознӧй сеткаӧн дорӧсалӧм крӧвать бокын, — ставыс тайӧ мыйлакӧ казьтыштісны ещӧ праздничнӧй торт.
Нинӧм эз жалит Антонида Сергеевна ассьыс Лёвочкасӧ быдтӧм вылӧ. Сійӧ эз ӧбижайт и Милаӧс: пасьтӧдіс, кӧмӧдіс, пӧдаритіс киын новлан часі, дерт, сетіс сы могысь, мед кагаӧс вердны минутаысь минутаӧ, мед не вунӧдны, кор сійӧс водтӧдны, кор чеччӧдны...
Тӧдӧмысь, Мила гӧгӧрвоис жӧ, мыйын делӧыс: кӧзяйкаыслы регыд тырас нелямын ар, а войтыштӧдіс первойяӧс на. Гашкӧ, и медбӧръяӧс нин. Кӧсйӧ быдтыны ӧти сайысь быд боксянь бур да шань пиӧс. Эз прӧста и Милалы шу, кор сійӧс кольӧм ар медаліс быдтысьны: «Миян эськӧ вӧлі ӧти пӧчӧ, да вывті нин енма. Культура йылысь и сёрнитны нинӧм. Ӧти кывйӧн, важыслӧн коляс. Меным колӧ культурнӧй кага видзысь...»
Эз, Антонида Сергеевна ньӧти эз кӧсйы увтыртны Мила-Милочкаӧс. Сійӧ весиг кӧсйысис кык во мысти сетны сылы уджалан стаж йылысь справка, коді ӧні сэтшӧма донъявсьӧ институтъясӧ пыригӧн. А оз кӧ удайтчы пырны институтӧ, петны верӧс сайӧ век нин удайтчас: та йылысь Антонида Сергеевна кутас тӧждысьны ачыс.
Ӧввӧ-ӧввӧ, баю-бай.
Ӧдйӧджыка унмовсь вай...
Лёвалы кык ар. Дзоляяслӧн тайӧ сэтшӧм кад, кор найӧ заводитӧны гӧгӧрвоны гырысьяс гӧлӧсысь интонация, «лыддьыны» найӧ чужӧмъяс вылысь настроение.
Мӧд ногӧн кӧ шуны, кагалӧн лӧз синъясыс некутшӧма эз кӧсйыны куньсьыны. Лёвалы вӧлі гӧгӧрвотӧм, мыйла тадз не ас гӧлӧсӧн сьылӧ Мила, мыйла сійӧ видзӧдӧ кытчӧкӧ бокӧ, а оз сы вылӧ, кыдзи пыр на вӧвліс.
Лёва заводитліс чирзыны. Но кага видзысь друг кутіс сідзи тракйӧдлыны крӧватьсӧ, мый кагалӧн синъясыс весиг сувтыштлісны. Тадзинад бурджык нин куйлыны чирзытӧг.
Бӧръя кадас Милочка збыль эз ло ас кодьыс. Тӧвнас кӧ сійӧ оліс торъя тӧждысьтӧг, думсьыс аттьӧаліс Антонида Сергеевнаӧс, мый сійӧ ликтіс сылы шоныдін да пӧтӧс олӧм, то ӧні татшӧм тӧждысьтӧмлуныс кутіс эновтны сійӧс. Унатор эз кут воны сьӧлӧм вылас Милалы: кага жырйыс, коді первойсӧ кажитчис сэтшӧм мичаӧн да шоныдӧн, ӧні быттьӧ чусмис, лои дзескыдӧн, ловтӧ пӧдтысьӧн; ачыс кагаыс, кодыр сійӧ эз вись да эз бӧрд, вӧлі зэв мусаӧн, а ӧні и тайӧ эз ло важ кодь; весиг дона чачаяс быттьӧ воштісны ассьыныс мичлунсӧ. Гашкӧ, тулысыс мыжа? Ӧд тулыснад овлӧ гажтӧмджык быд мортлы, кор тайӧ мортыс заводитӧ гӧгӧрвоны, мый сійӧ абу ас местаас. Сиктын чужысь да быдмысьлы коліс вӧля выв, тӧвру пӧльтӧм, вежӧдысь му-видз, а том нывлы, таысь кындзи, и тувсов цветъяс. Ак, кутшӧм лӧсьыд тулыснад ю дор ласта вылын!
Кӧканӧй кӧкӧ, листанӧй потӧ;
Листанӧй потӧ, турун вежӧдӧ...
Мила эз и тӧдлы, кыдзи кутіс сьывны ичӧтысянь тӧдсаторъяс. И татшӧм песняясыс сылысь думъяссӧ дзикӧдз нуисны асланыс сиктӧ, кӧні паськыд ю кыр йылын джуджыда лэптысис шӧр школа, кодӧс кольӧм тулыс помаліс Мила, а неуна кывтыдынджык лясӧма му бердӧ и налӧн важиник керкаыс.
Гажтӧмчис-ӧ ныв асланыс сиктысь, томджык чой-воксьыс, ӧтка мамсьыс? И гажтӧмчис, и эз. Сылы вӧлі зэв окота волыны гортас, петкӧдчывны мамыс водзӧ, кутшӧм шань да статя лоӧма сылӧн нылыс. Но сэк жӧ верстьӧ ныв яндысис кага видзӧмысь, поліс йӧз серамысь. Вот эськӧ каникул вылӧ кӧ воны!.. Да, видзӧдтӧ, эз удайтчы пырны институтӧ. Весиг техникумъясӧ эз примитны. Тадзи артмис, Мила чайтӧм серти, шӧр школаса директорыс вӧсна. Бурджык шуны, Мила характеристикаӧ сыӧн гижӧм некымын «ядӧвитӧй» кыв вӧсна:
А мыжа ӧмӧй Мила-Милочка? Эз ӧмӧй сылы ичӧтысяньыс дольны, мый сійӧ оз ло «сьӧд удж» уджалысьӧн, лоас либӧ артисткаӧн, либӧ врачӧн, либӧ кутшӧмкӧ служащӧйӧн? Колӧ вӧлі сӧмын ёнджыка велӧдчыны. И Мила зілис велӧдчыны. Мамыс лыддис тайӧ велӧдчӧмсӧ зэв сьӧкыд уджӧн да нывсӧ ичӧтысяньыс некытчӧ эз кесйӧдлыв, весиг эз лэдзлыв колхознӧй му-видз вылӧ, кор Милалӧн пӧдругаясыс ветлывлісны нин ёг турун нетшкыны, шеп чукӧртны либӧ весиг турун куртны. Мила первойсӧ кывзысис мамсӧ, эз ветлыв йӧзкӧд, а медбӧръя классъясас велӧдчигӧн, кор лои нин пӧшти верстьӧ нылӧн, друг тыдовтчис, мый сійӧ нинӧмтор оз куж вӧчны. Турун ытшкигӧн гӧрбуш косаыс сатшӧ муӧ, турун юр новлігӧн туруныс разалӧ нуигкостіыс, кольта кӧртлігӧн кольччӧ самӧй бӧрӧ. Но медся ёна сійӧс янӧдіс киясыслӧн кучикыс. Ӧти лун уджалас — кык-куим лун лоӧ кияссӧ видзны бинтуйтӧмӧн: сэтшӧма найӧ гаддьӧссьӧны.
«Миян Мила — белоручка!» «Татшӧм кияснад миян Милалы сӧмын юм чунявны да йӧв кень кӧвтны», — сералісны гырысь и посни.
Норджык сьӧлӧмаяс мукӧд дырйи сылы сетлывлісны кокньыдджык удж, шуам, пуны бригадалы ӧбед. Но и тані Милалӧн вӧлі нинӧм оз артмы: то шыдсӧ солалас сир курыдӧдз, то роксӧ сотас сёйны позьтӧмӧдз. Сійӧ весиг аслыс партук вурны эз куж, прошви ем эз сяммы кутны киас.
— Мыйӧ нӧ тэ, бобӧанӧй, велалін верӧс сайӧ петан кад кежлад? — эз ӧтчыд сылысь юавлыны пӧрысьджык нывбабаяс. Найӧ, выжывъясыд, видзӧдтӧ, ас сертиныс донъялісны Милаӧс: сійӧ пӧ коркӧ вермас лоны мамӧн, лоас керка тыр семья; ковмас пуны-пӧжавны, вурсьыны-дӧмсьыны... Но таӧдз-ӧ вӧлі Милалы? Сійӧ дасьтысис лоны мыйӧнкӧ сэтшӧмӧн, кодлы быттьӧкӧ нинӧм татшӧмыс оз ковмы. Милалӧн-ӧ мог чышкыштны керка пытшкӧс, песлалыштны ассьыс да чой-вокыслысь паськӧм, отсасьны колхозлы. Тадзи тӧлысьысь тӧлысьӧ, воысь-во. И ачыс эз тӧдлы, кыдзи лои «белоручкаӧн». Нинӧм кужтӧмсьыс кутіс яндысьны, быд ногыс пышъявны уджысь, ӧтдортчыны пӧдругаяссьыс. А медбӧрын пӧлучитіс «ядӧвитӧй» кывъяса характеристика, та вӧсна эз вермы пырны институтӧ, лои кага видзысьӧн.
Вӧлі мый йылысь думыштны!
Мила-Милочка заводитіс нормыны. Сьыланкывъясыс лоины ӧтарӧ гажтӧмджыкӧсь и гажтӧмджыкӧсь.
Мый керны Милалы? Бӧръя кадӧ сылы кутіс кажитчыны, мый сійӧ медся шудтӧм морт, мый сійӧс ӧдвакӧ примитасны институтӧ и кык во уджалӧм бӧрын. Ӧд справкаыс лоӧ кага видзысьӧн олӧм йылысь. Гашкӧ, сюрас верӧс? А друг тайӧ верӧсыс лоас гӧтырыс кодь жӧ белоручкаӧн?
Ныв матыстчис ӧшинь дорӧ, паськыдджыка восьтіс шторыяссӧ. Сылы паныдӧн и кыкнан бокас лэптысисны уна судта олан керкаяс жӧ. А шӧрас неыджыд двор, кӧні чугуннӧй решёткаясысь вӧчӧм потшӧс йӧрын быдмисны некымын висьлӧс нинпу. Буса асфальт вылын котралісны, ворсісны, шумитісны гырысь и посни челядь.
— Коньӧръяс! — челядьӧс жалитыштіс Мила. — Найӧ и думыштны оз сяммыны, кутшӧм лӧсьыд тайӧ кадӧ деревняын, ю дор видзьяс вылын, веж корйӧн ойдӧдӧм вӧрын. Мыйта сынӧдыс, шондіыс, котралӧм вылӧ эрдыс!
И Милалӧн ещӧ на ёнджыка кутіс шоммыны морӧспань улыс...
Гашкӧ, бӧр мунны сэтчӧ, кытысь воис? Но мый сійӧ татшӧм нежнӧй кияснас сэні мӧдас вӧчны?
Оз. Ас сиктӧ Мила бӧр оз мун. Мунас кӧ, дерт, мӧдлаӧ кытчӧкӧ, кӧні сійӧс некод оз тӧд...
Коридорын кылыштіс электрическӧй звӧнок шы. Тайӧ, тыдалӧ, кӧзяйкаыс локтӧ магазинысь. Мила ӧдйӧ чышкыштіс син доръяссӧ, бергалыштіс зеркалӧ водзын да котӧртіс ӧдзӧс восьтыны.
Антонида Сергеевна — тшӧгны заводитӧм ён нывбаба, муртса тӧрис ӧдзӧсӧд, упкис-пошкис нёльӧд судтаӧ кайӧмысь.
— Регыд сэсся тэныд ковмас котравны магазинъясӧд, Мила-Милочка. Тэ кокньыдджык мортыс... Да ӧд найӧ сӧвесть тӧдтӧмӧсь. Ті вокыдлы медся омӧликсӧ ӧшасны, медся туйтӧмӧс бӧръясны.
«Найӧ» — магазинын вузасьысьяс. «Найӧ», Антонида Сергеевна чайтӧм серти, медся ыджыд плутъяс.
— Лёвкаыд узьӧ?.. А почтаыс воис нин?
— Газетаяс вайисны, — дженьыдика вочавидзис Мила.
Антонида Сергеевна кӧсйис тӧдны, локтіс эз на верӧссяньыс письмӧ, но веськыда юавны вомыс эз воссьы: найӧ, гозъя, бара на пинясьыштісны, Степан Михайлович муніс командировкаӧ гӧтырыскӧд прамӧя прӧщайтчытӧг.
Видчылӧны Лёвка вӧсна. Мамыс Лёвалӧн быдтіс ассьыс писӧ вывтіджык нежитӧмӧн. А батьыс эз вӧв сӧгласен такӧд, скӧр йывсьыс гӧтырсӧ шуис мещанкаӧн, мыйысь сійӧ зэв ёна лӧгасис.
Татшӧм вензигъясас гозъя сёрнитлісны унатор йылысь. Степан Михайлович кӧсйис, мед налӧн пиыс эз ло теплицаын быдтӧм кодьӧн, вайӧдлывліс примеръяс историяысь, а медсясӧ миян олӧмысь, кор ассьыныс челядьсӧ унаысь торклӧны асьныс жӧ бать-мамыс.
Ас думсьыс Мила унджыкысьсӧ ошкывліс Степан Михайловичӧс. Но мыйлакӧ век артмыліс сідзи, мый сувтлывліс кӧзяйкаыс дор. Гашкӧ, сы вӧсна, мый Антонида Сергеевна сы дінӧ век вӧлі ласкӧвӧн?
Со и ӧні, кухняӧ пырӧм бӧрын, кӧзяйкаыс пыр жӧ тӧждысьыштіс сы вӧсна:
— Тэнад, нылук, абу-ӧ гӧрдӧсь синъясыд? Тэ эн-ӧ бӧрд?
— Бӧрдышті ичӧтика, — эз суссьы Мила.
— Мыйысь нӧ?
— Да, ме и ачым ог тӧд мыйысь...
— Нолтӧ-нолтӧ, бурджыка видзӧдлы ме вылӧ...
Антонида Сергеевна повзис не сыысь, мый мыйкӧ вермис лоны Милакӧд, — сійӧ медсясӧ тӧждысис пиыс вӧсна: ӧд Лёвасӧ быдтӧ Мила.
Татшӧм кадъясад «культурнӧй» кӧзяйка юасьліс кага видзысьӧс кажитчана меліа, кокньыдика видыштӧмӧн, мам моз велӧдігтыр.
Но талун Мила явӧ эз кӧсйы паськӧдчыны сёрниӧн, и тайӧ, буракӧ, торкыштіс Антонида Сергеевналысь пыр кадся «характерсӧ». Гӧлӧсас кутіс кывны дӧзмыштӧм, синъясыс лоины ёнджыка кыйӧдчанаӧсь.
«Збыль ӧмӧй менам кӧзяйка абу сэтшӧм, кутшӧмӧн ме сійӧс пыр на лыдди?» — друг думыштіс Мила.
Важнӧ вӧлі заводитчӧмыс. А водзӧ паськалас ачыс.
Антонида Сергеевна важӧн нин эновтіс юасьны Милаӧс. А сылӧн, кага видзысь Милалӧн, думъясыс некыдз эз вермыны ланьтӧдчыны.
Правильнӧ шуліс Степан Михайлович: Лёвалы бурджык быдмыны яслиын, а сэсся детсадйын, быдмыны челядькӧд ӧтув, ворсны ӧтувъя чачаясӧн, ичӧтысянь велӧдчыны овны коллективын, ӧд сійӧ коркӧ лоас ыджыдӧн. Сылы, мукӧд йӧзкӧд ӧтув, ковмас водзӧ стрӧитны миянлысь олӧм...
И кымын дыр Мила кутіс донъявны ассьыс кӧзяйкасӧ, сымын унджыкысь юрас мелькнитіс татшӧм мӧвп:
Антонида Сергеевна да Милалӧн мамыс вӧліны мыйӧнкӧ ӧткодьӧсь. Дерт, эз асланыс общественнӧй положение серти: ӧтиыс — прӧстӧй колхозница, мӧдыс — образованнӧй морт, олӧ карын. Ӧткодьӧсь вӧліны челядьныс вылӧ видзӧдласъясыс, кӧть эськӧ налӧн челядьыс быдмисны не ӧткодь жӧ условиеясын. Милалӧн, шуам, эз вӧвны ни торъя вежӧс, ни татшӧм мича крӧвать да дона чачаяс. Быдмис, кыдз шуласны, кор кыдзи артмас — чорыд рузумъяс пытшкын, сьӧд нянь вылын.
Лёва узис тшӧкыда садьмывлӧмӧн — сылы пӧсь, — и Мила воліс бӧр сы дінӧ. Кага видзысьӧс ӧні повзьӧдліс ӧтитор: а друг Лёвалӧн мамыс венас ассьыс верӧссӧ, и налӧн пиыс быдмас «белоручкаӧн»... Эз ӧмӧй и Милалӧн мамыс быдты «ыджыд нывсӧ» ас ногыс нежитӧмӧн жӧ? А мыйӧ тайӧ вайӧдіс?
Мила тожӧ заводитіс пӧсявны: ӧд сійӧ абу сӧмын ачыс «белоручка», но и отсалӧ карса мещанкалы быдтыны код тӧдас кодӧс, гашкӧ, медся зывӧк мортӧс?
О, тайӧ нин вывтіджык лоӧ! Та вылӧ ӧмӧй быдтісны да велӧдісны Милаӧс? Сійӧ ӧмӧй эз кӧсйы лоны бурджыкӧн?
Ставыс кутіс путкыльтчыны Мила син водзын, сійӧ вежӧрын.
А газетъясын гижӧны целина вылӧ, заполярнӧй стройкаяс вылӧ том йӧзлӧн мунӧм йылысь, колхозъяс кыпӧдӧм йылысь, наукаын да техникаын некор вӧвлытӧм на открытиеяс йылысь...
Милалы лои сэтшӧм забеднӧ сыысь, мый сылы некод эз отсав ас кадӧ венны сьӧкыдлунъяс, эз гӧгӧрво шуны олӧм дінас кокньыдика видзӧдӧмлы паныда чорыд кыв, эз велӧд лоны Мортӧн ыджыд буквасянь.
Том нывлӧн сьӧлӧмыс бара кутіс нормыны. Сэсся кыткӧ-мыйкӧ быттьӧ орис-разьсис, резыштіс курыд синва. Бӧрддзис сійӧ сідзи, кыдзи важӧн бӧрдлывлісны коньӧр нывъяс, кор найӧс мырдысьӧн сетлісны мустӧм жӧник сайӧ.
Но ӧд вермас лоны — и мустӧмыс лоас мусаӧн.
Кор Милалӧн пӧттӧдзыс бӧрдсис, вазьӧм синъяс пырыс на сійӧ видзӧдліс аслас еджыдіник, но гырысь кияс вылас да аслыс кывмӧн шӧпкӧдыштіс: «Муна татысь. Аски жӧ муна. Мед, гаддьӧссьӧны кӧ кияс, мед...»
