СОБРАНИЕ ВЫЛЫН

Собраниевывса председатель Иван Петрович Яранов, кодӧс сӧмын на бӧрйисны «Маяк» колхозса председательӧн, сувтіс гӧрд дӧраӧн вольсалӧм пызан сайысь, вештыштіс кутшӧмкӧ папка да радпырысь шуис:

— Ёртъяс, коли медбӧръя вопрос — бӧрйыны правлениеса членъясӧс. Висьталӧй кандидатъясӧс.

Ыджыд, но дзузвидзысь лампочка югӧр улын йӧзыс зал пасьтала педзыштісны. Гӧгрӧс чужӧма Ӧдӧття, кодӧс збой характер вӧснаыс ещӧ шуисны «ать-два»-ӧн, ӧдйӧ лӧсьӧдыштіс юр вывсьыс сера чышъянсӧ, синмасьыштіс воддза скамьяяс вылын пукалысь пӧдругаясыскӧд да шыасис, кыдзи и пыр, ярскӧба да веськыда:

— Да мый сэн нюжӧднысӧ!.. Списокыд ӧд дасьтӧма жӧ нин-а. Ставсӧ ӧтпырйӧ гӧлӧсуйтам — и ладнӧ лоӧ!

— Збыль сідз, «ать-два», збыль! — сійӧс ошкыштісны мужик гӧлӧсъяс. — Кӧзяйкаяслы пачьяс кад ломтыны.

— Пачьясыд вермасны виччысьыштны, — авъяджыка нин содтіс Ӧдӧття. — А фермаясын скӧтным концерт мӧдас сьывны.

— Давай, Иван Петрович, восьтыв папкатӧ, заводит...

Председательлӧн муртса кымӧртчыштлісны дзормӧм синкымъясыс, гырысь киясыс кыдзкӧ асьныс нюжӧдчисны дӧрӧм юрйыв дінӧ, быттьӧ кӧсйисны лӧсьӧдыштны галстук, но Яранов вӧлі косоворотка дӧрӧма, и сійӧ тэрмасьыштіс кизявны кизьяссӧ, кодъясӧс ачыс жӧ разьліс пӧсялӧм вӧсна.

— Некутшӧм список, ёртъяс, абу. Кӧзяеваыс — ті. Асьныд и выдвигайтӧй медся буръяссӧ.

Первойсӧ кажитчис, быттьӧ сійӧс эз гӧгӧрвоны. Но мӧд здукас нин колхозникъяслӧн да колхозницаяслӧн чужӧмъяс петкӧдлісны медся разнӧй думъяс. Ӧтияс вылын вӧлі сэтшӧм выражение, кутшӧм овлӧ виччысьысь судьялӧн, кор сылы оз позь утверждайтны ни отвергайтны; мӧдъяс вылын вуджрасис эскытӧм, быттьӧ председатель ачыс вӧлі мудер дипломатӧн, коді кывнас висьталӧ ӧтитор, а думайтӧ дзик мӧдтор; коймӧдсяма чужӧмъяс ироническӧя нюмъялісны; а со эстӧні, заллӧн веськыдвылас, кӧні стенсӧ мичмӧдӧны плакатъяс да Кызьӧд партсъездлӧн решениеясысь цитатаӧн кузь полотнище, авъя Митрей дядь сӧмын и малаліс ассьыс бур тошсӧ. Эз ӧмӧй нӧ тадзи жӧ вӧв и кольӧм отчётно-выборнӧй собраниеяс вылын! Кандидатъяслӧн водзвыв дасьтӧм список куйліс папкаын, а кандидатъяссӧ выдвигайтісны водзвыв тшӧктӧм серти. Эз ӧтчыд тадзикӧн дӧверитлыны горӧдны налысь нимъяссӧ и Митрей дядьлы. Абу шутка делӧ. Колхозлӧн лоана правлениеса членъясӧс сӧгласуйтӧмаӧсь районкӧд. Районкӧд сӧгласуйтӧмаӧсь!

Но Иван Петрович эз лэдзчысь аслас кывъясысь:

— Выдвигайтӧй бура думыштӧмӧн, тэрмасьтӧг, мед не ӧшибитчыны.

Колӧ шуны, колхозса членъяс татшӧмтор дінад велавтӧмӧсь вӧліны, да найӧ збыль быттьӧ шӧйӧвошисны. Друг артмӧм чӧв-лӧняс кылыштіс нырӧн шкоркйӧдлӧм.

— Эй, Митипер! — шмонитыштіс кодкӧ. — Садьмы, зон: тэнӧ правлениеса членӧ бӧрйӧны.

Шмонькывлы воча бӧръя скамьяясланьсянь кыліс унзіля мурган гӧлӧс:

— Таысь меным повны нинӧм: ог туй ме сэтчӧ.

И век жӧ Митипер дугдіс вугралӧмысь, мӧдіс кывзыны.

— Перво-наперво Иван Петровичӧс выдвигайтам!

— Правильнӧ! Ошкам...

— Агрономӧс...

— Ӧдӧттяӧс...

Митрей дядь муртса удитіс бергӧдлыны юрсӧ — то ӧтарӧ, то мӧдарӧ, быдладорсянь выдвигайтісны кандидатъясӧс. И сӧмын сылы, пӧрысь активистлы, тайӧ пӧрйӧ некод эз тшӧкты горӧдны кодлыськӧ овсӧ. Сійӧ весиг мӧдіс кывны, кыдзи быд ов шуӧм бӧрын морӧспань улас кутіс быттьӧ шоммыны... Тайӧ нӧ Иван Петрович али мый сійӧс тадзи кедзовтӧ? Али важсӧ уськӧдіс тӧд вылас? Ӧд колхоз котыртан воясас Митрей дядь зэв ёна ӧтар-мӧдарасис, пырны абу артеляд? «Но эз, — аслыс жӧ шуис Митрей, — Иван Петрович некор эз вӧвлы лӧгасьысьӧн. Тані мыйкӧ мӧдтор дзебсясьӧ».

Дыр думайтны кадыс эз вӧв. Коліс мыйкӧ вӧчны пыр жӧ, мед не кольны дьӧбйӧ. И Митрей дядь сувтіс став тушанас да мукӧд дорысь тӧдчымӧн гораа шуис:

— Егор Сямтомовӧс! — А бӧр пуксьӧм водзвылас содтіс, быттьӧ кӧсйис дӧзмӧдыштны председательӧс: — Кольӧм разӧ сійӧс ме жӧ выдвинитлі...

— Включитны списокас, включитны. Оз ӧд прӧста мортыс этатшӧма зіль гижны протокол. Ни ӧти кыв оз коль пасйытӧг.

— Мед кольӧ, колӧкӧ...

Жора Сямтомов — сиктын тӧдчана морт. Аслас нелямын арӧс тыртігчӧжӧн сійӧ удитіс нин вӧвны председательӧн сиктсӧветын и колхозын, веськӧдліс сиктса парторганизацияӧн, кыпӧдчыліс районнӧй масштабӧдз, нэм чӧжыс прӧйдитіс некымын курс — долгосрочнӧйӧс и краткосрочнӧйӧс. Кольӧм воӧ помаліс ещӧ кутшӧмкӧ курсъяс да лои колхозса клубӧн веськӧдлысьӧн.

Шмонитны кужысь йӧз корсюрӧ шулывлісны, мый Сямтомовлӧн «криваяыс» мӧдӧдчис увлань. Но ачыс Сямтомов клубад уджалӧмтӧ лыддис, кыдзи колхозъясын политмассӧвӧй удж ёнмӧдӧм могысь сійӧс татчӧ ыстӧм.

Сёрнитны кӧ собраниеяс вылын протоколъяс гижӧм йылысь, то та кузя ӧдвакӧ сюрас сыысь честнӧйджык да старайтчысьджык морт. Сійӧ збыль сюся да мудзлытӧг гижис протоколӧ ставсӧ, мый вӧчсис тайӧ, зэв кузя нюжалысь колхознӧй собрание вылас. Пыр овлана блед чужӧмыс сылӧн ӧні быттьӧ ӧграліс, бритӧм юр кучикыс, коді коркӧ челядь дырйиыс висьлӧма лишайӧн, настольнӧй лампа водзын югъяліс выйӧссьӧм сера гадь моз.

«Дмитрий Осипович Щанов выдвигайтӧ Георгий Саввич Сямтомовӧс. Залын ошкана горӧдлӧмъяс», — протоколӧ пасйыштіс секретарь.

Тайӧ жӧ кадӧ бӧръя скамьяяс вылын мӧдісны негораа ропкыны. Председатель тшӧктіс сёрнитны гораджыка.

— Митипер тай мыйкӧ абу сӧглас, — кылыштіс гӧлӧс.

— Меным веськодь. Мед бӧрйӧны.

— Кыдзи нӧ веськодь? Тэ ӧмӧй абу колхозник?

— Вӧвлі эськӧ да...

— Кыв сетсьӧ Никифор Васильевичлы.

Но Митипер сӧмын кинас ӧвтыштіс:

— Менам вунӧма нин выступайтнытӧ. Медым бур йӧзыс тӧлкуйтасны.

Сійӧ кывъясын и шуӧм ногас кыліс сы мында ӧбида, быттьӧ сійӧс дыр кад чӧж мӧритӧмаӧсь бӧчкаын да сӧмын неважӧн на лэдзӧмаӧсь сэтысь.

Иван Петрович выльысь сувтіс, мед бурджыка видзӧдлыны томдырся другыс вылӧ.

— А тэ ӧд, Никифор Васильевич, орёл вӧвлін!.. Помнитан революция воястӧ? Матросскӧй бушлат, визя тельняшка, морӧс пӧперегыд вӧнялӧма патронъяса лента, киад карабин... Быд раз, кор ме видзӧдлывла легендарнӧй событиеяса лунъяс йылысь кинокартинаяс да сэтысь аддзывла революционнӧй матросъясӧс, сідзи и казьтыштла тэ йылысь.

Ярановлӧн татшӧм юӧртӧмыс кажитчис сэтшӧм виччысьтӧмӧн, мый залын бара мӧдісны ироническӧя нюмъявны. Кутшӧм нин революционнӧй матрос Митипер, кор сійӧс, чугуннӧй «бабаӧс» моз, муртса верман кыпӧдны удж вылад.

Сямтомов весиг дугдіс гижны да, залӧ видзӧдігмоз, пыльс серӧктіс:

— Жугалӧм корабль вылысь матрос, кыдзи ме гӧгӧрвоа.

Татшӧм шуӧмыд лӧсяліскодь ӧнія Митиперлы, да ӧткымынъяс тожӧ серӧктісны.

Иван Петровичлӧн сьӧд синъясыс югнитісны Сямтомов вылӧ лӧглунӧн.

— Никифор Васильевич вӧлі настӧящӧй революционнӧй матросӧн эз сӧмын Октябрьскӧй революция лунъясӧ. Гражданскӧй война воясӧ сійӧ честьӧн новлӧдліс краснӧй командирлысь звание. А сэки, кор тэ, Егор Сямтомов, гачтӧгыд на котралін, Никифор Васильевич веськӧдліс коммунаӧн.

Сямтомов лэптыштліс пельпомъяссӧ:

— Извинит, Иван Петрович: эз удайтчыв велӧдны Митиперлысь биографиясӧ. А талунъя Митипертӧ ми ставӧн зэв бура тӧдам. Сылӧн ӧні хроническӧй воспаление хитрости!

Ставнас залыс сідзи и ызнитіс серамӧн: вывті нин ёся вӧлі шуӧма!

— Вообщӧ, Иван Петрович, — велӧдананогӧн нин содтіс Сямтомов, — тэ ачыд политически грамотнӧй тӧварыш и тӧдан генеральнӧй установкасӧ: оз позь нэм чӧж овны важ заслугаясӧн.

«Аттӧ сё морӧ, — Сямтомовлысь кывъяссӧ пыдди пуктытӧг Митипер йылысь думыштіс председатель. — Збыль ӧмӧй тэ лоӧмыд серам петкӧдлысьӧн? Кыдзи нӧ тэ воштысин татшӧм позорӧдзыс?»

Рӧднӧй краяс Яранов эз вӧв кызь во саяс, уджаліс мукӧд республикаясын — то партийнӧй удж вылын, то аслас, инженер-технологлӧн, специальность кузя. Чужан сиктӧ локтіс партия да правительство чукӧстӧм серти.

Сылы лои зэв окота, мед Митипер мыйкӧ висьталас ачыс, и шыасис сы дінӧ татшӧм кывъясӧн:

— Оз эскыссьы меным, мед татшӧм орёл, кутшӧмӧн ме тӧдлі тэнӧ, Никифор Васильевич, ӧні тадз лӧня кывзан ас вылад сералӧмъяс.

Ставӧн чужӧмъяссӧ бергӧдісны пельӧсланьӧ. Сэні олӧма йӧз пӧвстын, юрсӧ копыртӧмӧн, пукаліс паськыд пельпомъяса старик.

— Висьтав меным, другӧй, мый лоис тэкӧд? Али мортӧс виин? Али сьӧкыд мыж вӧчин государство водзын?

Бӧръя скамьяяс вылын пемыдджык, но соседъясыс, кодъяскӧд орччӧн пукаліс Митипер, аддзылісны, кыдзи председательлӧн кывъяс быттьӧ кучкисны сылы. Сійӧ сьӧкыда видзӧдліс гӧгӧрпӧв да, нинӧм шутӧг на, сувтіс.

Паськӧм сертиыс эз позь чайтны, мый тайӧ вӧлі дзикӧдз лэдзчысьӧм морт. Сы вылын, кыдзи и мукӧдъяс вылын, — праздничнӧй пась, киас чабраліс неважӧн на ньӧбӧм пеля шапка. А сылӧн ён, муртса гӧрбыльтчыштӧм мортсерас и ӧні на вӧлі мыйкӧ орёл сяма.

— Тэ, Иван Петрович, юалан, эг-ӧ ме ви мортӧс? — тӧдчымӧнъя тасасьӧм гӧлӧсӧн заводитіс Митипер. — Эз, татшӧм грек менам эз вӧвлы, не кӧ лыддьыны войнаяс... Абу мыжа ме и государство водзын. И сувті кӧ ме тэ водзӧ, Иван Петрович... — Митиперлӧн гӧлӧсыс друг джӧмдыштіс, и сійӧ мый вынсьыс нин быттьӧ пычиктіс: — Важсӧ казьтыштӧмӧн, тэ, Иван Петрович... вӧрзьӧдін менсьым... пӧрысь сьӧлӧмӧс...

Митиперлы вӧлі окота шуны мыйкӧ ещӧ, но сійӧ сэтшӧма нормис, мый тайӧ нормӧмыс, быттьӧ лёк вӧрӧг, чорыда кватитіс сійӧс горшӧдыс, и ӧні унаӧн нин аддзисны, кыдзи Митипер зілис мездысьны тайӧ предательскӧй кабырсьыс. Сійӧ голя вылын лоины сӧн пуртӧсъяс, уськӧдчӧм вирысь зэлаліс чужӧмыс, син гуранъясас югнитіс синва... И мед не гораа бӧрддзыны йӧз дырйиыс, не янӧдны асьсӧ дзикӧдз, Митипер кыдзкӧ тешкодя ӧвтыштіс кияснас да уськӧдчис ӧдзӧслань.

— Вот дявӧлыс! — сы бӧрся няксыштіс повзьӧм гӧлӧс. — Муртса эз нырышт ас улас.

Но тайӧ ӧтка гӧлӧсыс сідзи и ӧшйис чӧв-лӧняс.

Йӧзсӧ медся водз зэв ёна шензьӧдіс сэтшӧмтор, мый Митиперлӧн, вӧлӧмкӧ, тожӧ эмӧсь нервъяс, мый сійӧ мукӧдъяс моз жӧ вермӧ шӧйӧвошны да весиг бӧрддзыны. Ӧд тайӧ Митипер! Век мурыш, дубъяссьӧм ку пытшкас йӧртчӧм Митипер! Татшӧмӧн сійӧс тӧдӧны уна во нин.

— Мда-а-а, — медбӧрын чӧвсӧ торкис скамья кузя сосед, кӧні сӧмын на пукаліс Митипер. — Мускӧдзыс, тыдалӧ, йиджӧма мортыдлы. Дальше екать некуды!..

Шыасис мӧд олӧма колхозник:

— Тэ, Иван Петрович, бура висьталін Митипер йывсьыд. Орёл сійӧ миян вӧвліс, ой, орёл!.. Помнита ме татшӧм случай: ӧзйис коммунаръяслӧн керка. Вунӧма нин, кутшӧм помка вӧсна ӧзйис — делӧыс важъя, но миян Митипер!.. Висьтавны собраниелы?

— Висьтав, Трофим Иванович.

— Но вот. Вӧлі нянь идралан кад. Став йӧзыс ыбъяс вылын. Друг, кылам, кӧлӧкӧлӧн мӧдісны звӧнитны. И коммуна усадьба весьтын тшын тупыльяс кыпӧдчӧны... Уськӧдчим котӧртны. Локтім. Керка ыпъялӧ биын — видзӧдны полӧмыд петӧ. Заводитім кусӧдны пӧжарнӧй машинаӧн. Оз артмы. Медся ёна сотчӧ чардак. И сибӧдчыны сэтчӧ оз позь. Друг, видзӧдам, миян Никифор Васильевич кӧрталіс ас гӧгӧрыс пӧжарнӧй кишкалысь помсӧ да заводитіс кавшасьны вевт вылӧ веськыда керка пельӧсӧдыс... Со сійӧ кутчысис нин жӧлӧб помӧ, ӧшйис ӧти ки вылас. Ачыс горзӧ: «Кишкасӧ, кишкасӧ личӧдӧй, сё лешакъяс!» Сэсся тювкнитчис вевт вылӧ и давай ӧвтны миянлы кинас: «Качайтӧй нин, качайтӧй васӧ!..» Витысь ӧзйыліс сылӧн паськӧмыс. А сійӧ — то ас вылас заводитлас резны ванас, то бара мӧдас пӧдтыны бисӧ чардакысь. Кусӧдіс ӧд, каналльӧ!..

— Збыль, зонъяс, збыль вӧлі тайӧ... Коммуна вӧснаыд ловсӧ эз жалит, — ӧтпырйӧ мӧдісны висьтавны пӧрысь колхозникъяс.

— Но и бӧрыннас, кор вуджим сельхоз артель устав вылад, йӧзыд сійӧс пыдди пуктыліс.

— Тӧлка председатель вӧлі...

— А ӧні серам туйын лои. Тадз, буракӧ, ёртъяс?

— Сложнӧй вопрос, Иван Петрович, — не стӧча вочавидзис сійӧ жӧ Трофим Иванович. — Овлӧны му вылын чудесаяс...

— Диалектика, кыдз шуласны, — та дінӧ содтіс секретарь. — Ставыс вежсьӧ, ставыс визувтӧ.

Председатель выльысь чӧвтыштліс синъяссӧ Жоралань да, ассьыс кедзовтӧмсӧ дзебтӧг нин, косапырысь шуис:

— Изъяна тэнад диалектикаыд, Сямтомов ёрт.

— Мыйла нӧ, буретш менам? — Иван Петрович вылӧ синъяссӧ сувтӧдіс Сямтомов. — Диалектикаыд ӧтувъя овлӧ. А Митипер, видзӧдтӧ, кӧсйис лоны ставсьыс тӧлкаӧн... Ёртъяс, вопросыс принципиальнӧй, — сувтігмозыс сійӧ шыасис залын пукалысьяс дінӧ. — Ми кӧ тіянкӧд, ёртъяс, мӧдам вӧчавны юбилейяс лодырьяслы да разгильдяйяслы, то сэки мый шуасны вылісяньыс?.. Давай, Иван Петрович, видзӧдлам, коді сэтшӧм Митиперыс! — Сямтомов таркӧдыштіс графин пробкаӧн, стӧканӧ кисьтіс ва, но юны эз на мӧд. — Эм государственнӧй дистиплина.

— Абу «дистиплина», Жора, а дисциплина, — сійӧс торкыштіс том зон, коді пукаліс скамьяяс водзын веськыда джоджас.

— Тэ, Васька, чӧв ов, кор пӧрысьджыкъяс сёрнитӧны. Ме, буракӧ, сідзи и шуи: «дистиплина»... И нинӧм сэні, тӧварышъяс, пиньястӧ жерйӧдлыны. Менам артикуляцияыс сэтшӧм, — омӧля артмӧ «Ц» буква.

Но сы вӧсна, мый тайӧ букваыс сылӧн ӧні артмис бура, залын бара мӧдісны шпыннявны.

Председатель ӧлӧдіс йӧзӧс, мед оз торкавны ораторӧс, и Сямтомов висьталіс водзӧ:

— Колхозлы спуститісны лыдпасъяс... Да мый ті, пӧнимайтанныд кӧ, он вермӧ кывзыны лючки? Тайӧ тадзи и шусьӧ: «спуститісны», кор вылісянь спуститӧны... Но кыдзи вӧчис передӧвӧй колхозса председатель Митипер? Ставсӧ вӧчис ас ногыс. Кӧдзны босьтчис вит лунӧн сёрӧнджык лӧсьӧдӧм график серти. Зӧр пыдди кӧдзис шобді. Планын вӧлі спуститӧма греча. Миян республикаын вӧвлытӧм культура, тӧварышъяс! Колӧ вӧлі нимкодясьны татшӧм ыджыд дӧверие миянлы петкӧдлӧмысь. А мый вӧчис миян асныра председатель? Греча пыдди кӧдзис пыш, коді ньӧти эз вӧв спуститӧма планӧн. Картупель пуктіс планын урчитӧм серти унджык. Кыдзи тайӧ шусьӧ? Анархияӧн! Планӧвӧй овмӧс злостнӧя торкӧмӧн. Вот тайӧ кыдзи шусьӧ, тӧварышъяс!

— Тэ, Жора, навернӧ и ачыд помнитан, — залсянь бара торкисны сійӧс, — мый сійӧ арӧ колхозникъясыд зэв дӧвӧленӧсь вӧліны. Дай государствоыд эз ӧбижайтчы миян вылӧ.

Сямтомов юыштіс стӧканысь ва.

— Та кузя ме нинӧм ог и шу. Но дистиплинасӧ вӧлі торкӧма. Митипер пӧлучитіс заслугаяс серти. Но сылы тайӧ, вӧлӧмкӧ, этша. Кот Васька слухает да ест... Локтан гӧра-кӧдза дырйи сійӧ чӧвтыштіс ещӧ на лёкджык нумеръяс... Значит, локтісны «Маяк» колхозӧ уполномоченнӧйяс: республиканскӧй центрысь — кыкӧн, и ми райцентрысь — куимӧн. Сила, понимайтанныд кӧ! А сійӧ мый? Шмонитны миянкӧд заводитіс. Со пӧ тіянлы колхознӧй печать, шкафысь ключьяс, камандуйтӧй кыдзи кужанныд, а ме отставкаӧ пета... Газетъясын мӧдісны нин петкӧдчавны кӧдзӧм йылысь сводкаяс, а ми век на председателькӧд воюйтам.

— Ай-ай-ай. Сьӧкыд положение.

— Ме тай сійӧ и шуа, Иван Петрович, — председательлысь ирониясӧ гӧгӧрвотӧг водзӧ ышмис Сямтомов. — Веськыда буржуазнӧй обществоса министр! Отставкаӧ, видзӧдтӧ, окота лоӧма петны.

— И ті, дерт, пыр жӧ колхозса председатель йылысь вопрос — вермӧ-ӧ татшӧм саботажник лоны партияын?

— Эз, тайӧс миянлы эз сразу удайтчы вӧчны: мешайтісны республиканскӧй центрысь ӧткымын либералъяс... Но сёрӧнджык Митипер кокньӧдіс миянлысь положениесӧ, ачыс сувтіс гу дорас. Колис сӧмын йӧткыштны сійӧс сэтчӧ... — Сямтомов бара босьтіс киас стӧкан ва, чурснитіс сэтысь. — Вообщем, лои тадзи: июнь тӧлысьын спуститісны кӧдза план...

— Июньын? — збыль шензьыштіс Яранов. — Позьӧ ӧмӧй миян войвылын кӧдзны июнь тӧлысьӧ?

— А мый нӧ кернысӧ вӧлі, район кузя кӧ эз тырмыны кӧдза план выполнитӧмлӧн прӧчентъяс? Тайӧ жӧ ыджыд позор — прӧчентъясӧн тырмытӧмыд!

— Миян Егорий Сямтомов збыльтор шуӧ, — залсянь кылыштіс пӧрысь мортлӧн гӧлӧс. — Прӧчентъястӧ ми сэки дӧза уна кӧдзлім, а тайӧ прӧчентъяссьыд жабрей турун ытшкылім.

— Вӧлі тайӧ, збыль вӧлі, — шыасисны и мукӧдъяс, кодъяс абу на вунӧдӧмаӧсь не ас кадӧ кӧдзӧмъястӧ. — Сӧгласӧванньӧыс эз вӧв... Вот и эз рӧдит муным.

— Да ӧд ещӧ сы вылӧ видзӧдтӧг, мый, кыдзи помнитчӧ, весиг ачыс Жора гӧрис.

Залын кодсюрӧ серӧктісны: ӧд Сямтомов векджык уджавлӧ кывнас, а оз кинас. Но Митиперӧс «разоблачитӧмӧн» ылалӧм вӧсна сійӧ и ӧні эз сяммы пыдди пуктыны тайӧ сералӧмсӧ.

— А мый нӧ меным вӧлі вӧчны, ачыс кӧ тіян дона председательыд юсис. Сійӧ весиг менӧ кӧсйис кыскыны аслас компаниеӧ. Ю, шуӧ, Сямтомов. Тадзи тэ этшаджык лёк вӧчан государстволы да колхозлы. Ме юала: кыдзи тайӧс колӧ гӧгӧрвоны? А вот пӧ кыдзи гӧгӧрво: вина пӧдтӧ мортлысь сӧвесть; сӧвестьтӧмыдлы кокньыдджык лоны очковтирательӧн; сетам спуститӧм содтӧд план кузя лӧжнӧй сводка, сохранитӧм кӧйдыснас тайӧ жӧ гектаръясысь мынтысям государстволы... Аддзылінныд, кутшӧм жулик?!. Ставсӧ вӧлі арталӧма: кымын трудодень ми быттьӧкӧ весь воштам, кымын пуд кӧйдыс вӧчам куйӧдӧ — сійӧ сідзи и шуис: куйӧдӧ пӧ! Винаӧн дурмӧм юрыдлы и тӧд вылас вӧлі оз усь, мый выліджык инстанцияясад йӧзыд пукалӧны тӧлкаджыкӧсь. Налы сэсянь ылӧджык тыдалӧ, кытчӧ, кор да мый кӧдзны. Тані, зон, абу сӧмын урожайын делӧыс, но и прӧчентъясын, найӧс кӧ вуджӧдны политическӧй кыв вылӧ... Вообщем и целом, тайӧ Митиперлы ми петкӧдлім пуж...

— Жора, ӧкаяннӧй, — сійӧс торкис Ӧдӧття. — Кор нӧ тэ дугдан Митипер йывсьыс? Ӧд кандидатас выдвинитісны тэнӧ, а эз сійӧс.

— Тайӧ вопрос кузя менам ставыс, — быттьӧ тшупыштіс Сямтомов да протоколсӧ мӧдіс гижны ещӧ на ярджыка, мед удитны пасйыштны сэтчӧ ассьыс сёрнисӧ. Сійӧ весиг эз сяммы лючки донъявны председательлысь кывъяссӧ, мый Егор Сямтомов висьталіс не сы мында Митипер йылысь, мыйта ас йывсьыс.

Колхозникъяс пӧвстысь председательлысь кывъяссӧ унаӧн гӧгӧрвоисны правильнӧя: Егорийыс, кор ачыс асьсӧ пӧрччӧдіс, петкӧдчис йӧз водзас ыджыд изъяна мортӧн.

Выдвинитісны ещӧ некымын кандидатӧс. И друг: мый сэтшӧмыс? Митиперӧс?!.

Сямтомов синъяссӧ сувтӧдіс Яранов вылӧ сэтшӧм ногӧн, быттьӧ председательыс вӧлі недругӧн.

Сэк жӧ Иван Петрович, коді выдвинитіс Митиперӧс, водзӧ висьталіс аслас кандидат йылысь:

— Кыдзи ме гӧгӧрвои Георгий Саввичӧс, сійӧ тожӧ донъяліс Никифор Васильевичӧс бур боксянь...

— Тайӧ лӧж! — горӧдіс Сямтомов. — Ме некор сійӧс тадзи эг донъявлы.

Председательлӧн выныс вӧлі тэрмасьтӧм авлунас, кутшӧм век овлӧ волевӧй йӧзлӧн, кодъяс тырвыйӧ эскӧны асланыс правлунӧ.

— Ми ӧд ог и шуӧ, Георгий Саввич, мый тэ уважайтан Никифор Васильевичӧс. Но тэнад критикаысь ми тӧдмалім сы йылысь бурсӧ ёна унджык. Ошкыны кӧ тэ сійӧс кутін, эськӧ, ӧдвакӧ, ми та мында тӧдмалім. Тадзи абу, ёртъяс? — колхозникъяс дінӧ шыасис Яранов.

Но залыс мыйлакӧ чӧв оліс. И председатель думыштіс: эз-ӧ ло тэрмасьӧма сувтны Никифор дор? Коліс-ӧ тайӧ собрание вылын эрдӧдны ышнясьысь болтун Сямтомовӧс? Но бӧрыньтчыны вӧлі сёр нин. Массаӧс котыртӧм кузя ыджыд опытыс Ярановлы висьталіс, мый буретш тані, тайӧ минутъясас сійӧ кутӧ колхозса членъяс водзын экзамен, уважайтны мӧдасны сійӧс али оз.

— Тӧданныд, кутшӧм случай ӧтчыд вӧлі менам удж практикаын, кор уджалі ӧти ыджыд заводын? — кужис вӧчны отступление Иван Петрович, мед та бӧрын шедӧдны тыр победа. — Миян зэв том ёрт — производствоын новатор — друг дзикӧдз лоис мӧдкодьӧн: ветлӧдлӧ зумыш, некодкӧд оз сёрнит, удж вылын сійӧс панйисны аслас жӧ другъясыс. Юалам, мый лоис? Нинӧм оз шу. Но, думайтам, беда кутшӧмкӧ суӧма морттӧ. Колӧ кыдзкӧ-мыйкӧ отсавны. Колис вежон, мӧд... И мый эськӧ ті думайтанныд? Вӧлӧмкӧ, сылӧн том гӧтырыс кыдзкӧ ӧтчыд шуас: «Тэ, Вася, ёнасӧ эн тшӧкӧлдывайт; производственник тэ, дерт, бур, но вывті ыджыд эгоист». И тайӧ вӧлі тырмымӧн сылы, мед дзикӧдз шоммыны.

— Асьсӧ радейтысь, сідзкӧ, — кылыштісны гӧлӧсъяс. — Вывтіджык радейтысь.

— Но висьталӧй, кодлӧн нӧ миян пӧвстысь абу самолюбиеыд? — юаліс Яранов, кор аддзис, кыдзи ышмыштіс ставнас залыс. — Ӧтияслӧн унджык, мӧдъяслӧн этшаджык.

Колхозникъяслы кажитчис интереснӧйӧн эз ачыс вопросыс, а вопроссӧ обсуждайтӧмыс. Ӧд некор на таӧдз эз вӧвлы, мед колхознӧй собрание вылын обсуждайтчис татшӧм вӧвлытӧмтор, кыдзи мортлӧн самӧлюбие. Тайӧ Ярановыс, тыдалӧ, сяммӧ гӧгӧрвоны йӧзтӧ. Со и Митипер дор сувтіс... Но кыдз нӧ сідз? Мыйӧн Митиперыс заслужитіс татшӧм ыджыд довериесӧ, мед сійӧс бӧрйыны колхоз правлениеӧ членӧн? Ладнӧ, шуам, бӧръясны важъя заслугаяссьыс. А сэсся мый? Бара кевмысьны сылы? Оз-ӧ мун лӧсьӧдыштны потшӧс, дзоньталыштны колхознӧй амбар, вӧчны додьяс, ремонтируйтны телега, дасьтыны сийӧс-пӧрадни?..

— Иван Петрович, кыдзи тэ думайтан: эм Митиперлӧн самолюбиеыс али абу?

— Никифор Васильевичлӧн? — Яранов нарошнӧ эз петкӧдлы, мый гӧгӧрвоис юалӧмыслысь ирониясӧ. — Меным кажитчӧ, мый тайӧ добраыд сылӧн вӧлӧма лишнӧйджык. Но, ёртъяс, ог кӧ ми тӧдмалӧ лючки, мыйла татшӧм ёна тайӧторйыс вӧдитӧ сійӧс, сэки огӧ сяммӧ и отсавны сылы. Асьныд думыштлӧй бурджыка. Никифор Васильевич киас ӧружиеӧн тышкасис сӧветскӧй власть вӧсна, дорйис сійӧс капиталистъясысь, помещикъясысь да став сикас контраысь, став сьӧлӧмсяньыс босьтчыліс стрӧитны социализм. И друг сылы «петкӧдлісны пуж!..» Ӧні пӧ ми и тэтӧг ог йӧрмӧй, вешйы туй вывсьыс. Кыдзи ті ногӧн, радлыны коліс али лӧгасьны?

— Збыль тайӧ, Иван Петрович, збыль.

— Ӧбидитісны мортсӧ. Факт.

— Сійӧ абу нин сэтшӧм лёк морт.

— Сылӧн зарни кияс.

Сёрнитісны ӧта-мӧд вежмӧн. Ӧтияс вӧліны дасьӧсь прӧститны Митиперлы ставсӧ, мӧдъяс аддзисны сылысь сӧмын лёксӧ, коймӧдъяс лыддисны водзджык на бӧрйыны сійӧс правлениеса членӧ.

Сямтомов пукаліс ем йылын моз, весиг эз гиж. Медбӧрын терпениеыс быри, да бырс-чеччис места вывсьыс.

— Ті, тӧварышъяс, прӧста вензянныд Митипер кузяыд, — шуис сійӧ сэтшӧм ногӧн, кор кольӧ сӧмын сӧгласитчыны. — Партиялӧн кызьӧд съезд да КПСС ЦК-лӧн пленумъяс сувтӧдісны колхознӧй крестьянство водзӧ... — Егор кыскыштіс ас дінас папка, коді вӧлӧма сылӧн, перйис сэтысь цитатаяс да мӧдіс лыддьыны найӧс сэтшӧм гораа, быттьӧ сы водзын вӧлі сё тысяча морта митинг. Не ас местаӧ вайӧдӧм цитатаяс лыддьӧм бӧрын, да сы йылысь, мый оз позь бӧрйыны правлениеса членӧн «отсталӧй колхозникӧс», ас ногыс висьталӧм бӧрын, Сямтомов вӧчис вывод: — Тайӧ ӧти. Мӧд-кӧ, тӧварышъяс, миян списокын кандидатъясыс лоины и сытӧг уна. Нинӧм видзны прӧста кад лишнӧй кандидатӧс гӧлӧсуйтӧм вылӧ. Ме предлагайта Митиперлысь кандидатурасӧ черкнитны.

Но тані лоис виччысьтӧмтор. Сямтомов вылӧ колхозникъяс муртса эз уськӧдчыны хулиган вылӧ моз, коді посягайтӧ колхозникъяслӧн правояс вылӧ да жульническӧя мӧдарӧ бергӧдӧ видз-му овмӧс кузя партия решениеяслысь смыслсӧ.

— Аттӧ, зон, кутшӧм вӧлӧма Сямтомовыд. Черкнитны пӧ. Асьсӧ небось оз черкнит.

— Больгин нин ассьыд пай. Тырмас сэсся, — шуасисны найӧ.

Казьтыштісны унатор: кыдзи сійӧ, кор вӧлі колхозса председательӧн, колхозсӧ вайӧдліс киссьӧм выйӧдз; кыдзи эз оправдайт дӧвериесӧ коммунистъяслысь, кор вӧлі парторганизацияса секретарӧн: кыдзи быд пӧрйӧ сійӧс кыв кутӧмысь мынтӧдлісны велӧдчыны ыстӧмӧн.

Ставсӧ тайӧс кывзігӧн вӧлі зэв яндзим и Сямтомов вӧсна, и на вӧсна, кодъяс век пыкисны да дорйисны сійӧс.

Яндысис Митрей дядь: думышттӧг лои выдвинитӧма Сямтомовтӧ... Скӧраліс тшӧтш ас вылас Ӧдӧття ставсӧ ӧтпырйӧ гӧлӧсуйтны тшӧктӧмысь.

Мӧдісны гӧлӧсуйтны кандидатъяс вӧсна.

Кияс залын кыптывлісны то зэв вылӧ да дружнӧя, то сорті-кості, быттьӧ тайӧ киясыс друг слабмывлісны либӧ кодкӧ синмӧн аддзытӧг кутіс найӧс гырддзаӧдыс.

— Коді Сямтомов ёрт вӧсна — кора гӧлӧсуйтны, — список кузя водзӧ лыддьӧдліс председатель. — Ӧти, кык, куим... нёль... — Эз эскыссьы. — Коді Георгий Саввич Сямтомов вӧсна? — мӧд пӧв шуис Иван Петрович.

Но и сійӧ нёль лэптӧм киыс бӧр вошисны юръяс пӧвстӧ.

— Коді прӧтив?

Эз лыб ни ӧти ки.

— Коді воздержитчис?

Сэтшӧм жӧ серпас.

Председатель сюся видзӧдліс скамья радъяс вылӧ.

— Коді Никифор Васильевич вӧсна?

Первой здукас кажитчис, мый и тайӧ кандидатура вӧсна оз гӧлӧсуйтны. Но вот пӧрысьджык колхозникъяс... ӧта-мӧд вылас видзӧдӧмӧн, мӧдісны кыпӧдны кияссӧ. А на бӧрся заводитісны лэптыны и мукӧдъяс.

Кутшӧм местаысь председатель лыддис гӧлӧсъяс, сэні и лэптӧм киясыс лоины унджык да вылӧджык чургӧдӧмаӧсь. «Маяк» колхозса председательлы ӧні лои зэв яснӧ, мый Митипер вӧсна гӧлӧсуйтӧмсӧ медся водз колӧ гӧгӧрвоны, кыдзи сылы, выль председательлы тырвыйӧ эскӧм. И тайӧ вӧлі вывті важнӧ. Яранов тӧдіс и мӧдтор: Никифор Васильевич лоӧ колхозын активнӧй членӧн.

Ставнас бледӧдӧм Егор Сямтомов пукаліс вӧрзьӧдчывтӧг. Юр кучикас лишай местаясыс тӧдчисны ёнджыка, пыдын пукалысь синъясыс лоины протезъяс кодьӧсь, видзӧдісны стӧч индытӧмтор вылӧ.

Кодыр ставӧн нин мунісны, да клубын лои чӧв-лӧнь, Сямтомов перйис папкасьыс дзонь чукӧр еджыд да копировальнӧй бумага, тэрмасьтӧг пуксис пызан сайӧ да мӧдіс гижны высшӧй инстанцияясӧ кляузнӧй заявление сы йылысь, мый вӧлі тайӧ собрание вылас.