УХТА КАРСА ПИОНЕР

Декабрьскӧй асыв дыр оз югды, и Иван Ильичлы кажитчис, мый талун ставыс сёрмӧны: сёрӧнджык ломтіс пачсӧ гӧтырыс, ньӧжйӧджык сёрнитӧ радиодиктор, мыйлакӧ кольччӧ будильникыс, и сӧмын пӧрысь сьӧлӧм, сӧмын сійӧ ӧтнас кытчӧкӧ тэрмасьӧ, кодӧскӧ кӧсйӧ панйыны. Буракӧ, тадзи жӧ вӧлі и кызь во сайын, первойя наградасӧ, Трудӧвӧй Краснӧй Знамя орден, пӧлучитӧм бӧрын. Ильич ӧдйӧ кыскыштіс зепсьыс именнӧй зарни часісӧ, кодӧс пӧлучитліс тайӧ орденыскӧд тшӧтш, ён пев гыжнас восьтыштіс вевтсӧ да быттьӧ дзик выльысь лыддьыштіс: «Герою труда т. Косолапкину от Грознефти в день пятилетия 1920–1925».

Гӧтырыс эновтіс ноксьыны пач плита дінас да видзӧдліс верӧсыс вылӧ, быттьӧ кӧсйис тӧдны, мый нин пӧ лоис.

— Важыс тӧд вылӧ усис, — шыасис Ильич да сэк жӧ юаліс: — А помнитан Кавказад мунӧмтӧ?

— Бура помнита, — ышловзис гӧтырыс. — Тӧвся кад вӧлі, зэв кӧдзыд.

— А менам зептын, — татчӧ содтіс верӧс, — вӧлі сӧмын 40 ур! Сы вылӧ коліс сёйны-юны, корсьны квартира, а медсясӧ — удж. Пасибӧ пензаса землякъяслы: тэнӧ, кагаыдкӧд, шонтысьны лэдзлісны паччӧрӧ, меным — бурильщиклысь удж ликтылісны. Код тӧдас, мый эськӧ лои, не кӧ найӧ! Ми вокыд сэки став Россия кодьсьыс Грозныяд кыссьыліс, быдӧн кынӧмпӧт корсис.

Ильичлы ӧні вӧлі окота казьтыштны не сӧмын Кавказын олӧм да удж, коді сылы сетіс бурӧвӧй мастерлысь да организаторлысь слава, но и челядь дырсӧ, пензенскӧй губернияса помещик Обуховлысь мӧсъяс видзӧм, фабрикант Павловлы уджалӧм да, весиг, дзоля детинка кадас юрӧ кольӧм медся первойя серпасъяс. И сійӧ, гашкӧ, не первойысь нин, кутіс висьтавны гӧтырыслы:

— Пукала вӧлі «сьӧд керкаса» паччӧр выв ӧшинь дорын да ӧшинь вывсьыс кывйӧн йисӧ сывда. Батьӧй сэки ловъя на вӧлі, джодж шӧрын бӧчкаяс вӧчис. Мамӧй паччӧр дорын печкис. Друг кыла: мыйкӧ гажаа зильгыны кутіс. Йи розьті син пӧлӧн видзӧдлі ӧшинь улӧ... И кутшӧм дивӧ! Мир туй кузя тӧвзьӧ-мунӧ квайт вӧла карета. Ме горӧді: «Мамӧ, помещица!» Ме эг удит бергӧдчыны, мам йӧткыштіс менӧ ӧшинь дорсьыс да ачыс син пӧвнас жӧ ляскысис йи розьӧ.

Дыр сійӧ видзӧдіс. Мыйлакӧ дугдіс уджалӧмысь батьӧ. А ме эг лысьт вӧрзьыны места вылысь — виччыси мыйкӧ страшнӧйтор. Но нинӧм сэтшӧмыс эз ло. Мамӧ торйӧдчыштіс ӧшинь дорысь да кыдзкӧ аслысногӧн, пиньяс пырыс сӧдзӧдыштіс: «С-су-ука!.. Сійӧ менӧ унаысь нӧйтліс».

Быдмыштӧм бӧрын ме куті тӧдны, мый менам бать-мамӧй крепостнӧйясӧн вӧвлӧмаӧсь: мамӧ — дворӧвӧй девкаӧн, батьӧй — бӧчка вӧчысьӧн. И кодыр мамӧӧс нӧйтлывлӧмаӧсь конюшняын, тайӧ помещица Обуховаыс сулавлӧма сэн жӧ да ачыс лыддьывлӧма плетьӧн кучкалӧмсӧ.

Да колӧ-ӧ сёрнитны! Ме весиг помнита сійӧ лунсӧ, кор народоволецъяс виисны царь Александр второйӧс, помнита, кыдзи десятскӧй беддьӧн таркӧдіс миян керка стенӧ да горзіс: «Ставӧн вичкоӧ, сукин сынъяс. Царӧс виӧмаӧсь...» Со ӧд ме кутшӧм важъя нин мортыс. А век ён, сирӧд мыр кодь.

— Ошйысян, старик, ошйысян, — сійӧс ӧлӧдыштіс гӧтырыс. — Мед кокъясыд регыд оз нюжавны.

— Менам?.. Ме олышта на! Действительнӧй дырйи ӧд эг прӧста служит Царскӧй Селоын его величество кавалериялӧн киросировскӧй полкын. О-о! Тэ кӧ эськӧ менӧ аддзылін сэки! Став начальствоыс шензьыліс: Ка-акой ха-ароший солдат пӧ!

Тадзи жӧ и помещик либерал Сахновцев меным дольліс — сы ордын ме овлі действительнӧй бӧрын ямщик туйӧ: «Тэ, — шуӧ, — збыль роч Иван! И радейта ме тэнӧ аслам медся бур вӧв дорысь ёна!» А ме думайтлі ас ногӧн: «Сӧран, мися, ваше превосходительство. Тэ ордын ме ог кут овны весиг медся бур скӧтина туйӧ!» Сэсся босьті дай муні сы ордысь. Пыри уджавны заводӧ слесарӧн. Аддза — олӧм тані дзик мӧд. Рабочӧйыс уна. Казармаясӧ волывлӧны студентъяс. Ӧтияс ӧтитор висьталӧны, мӧдъяс — мӧдтор. Меным медся ёна кажитчывлісны кывъяс: «Царӧс здолой! Му — крестьяналы!» Тайӧ вӧлі РСДРП-лӧн мӧдӧд съезд бӧрын. Сэсся, видзӧдтӧ, война японецъяскӧд лои. Мобилизуйтісны. Ветлім Мукденӧдз. Мукден дорад япошкаыд миянӧс прамӧя и нӧйтіс. Цусима дорын став корабльясӧс миянлысь вӧйтіс. Лоис и Порт-Артуртӧ сетны, и Кореятӧ, и Сахалин ді джынтӧ. А мыйла, думайтан? Оружиеным эз вӧв. Сы пыдди царыд миянлы эшелонъяс тырӧн ӧбразъяс ыставліс. Японецъяс миянӧс снарядъясӧн, а ми найӧс — ӧбразъясӧн. Дай генералъясыд сэки миян вӧліны тӧлкаӧсь сӧмын... ассьыныс зепъяссӧ тыртны. Ок, и скӧралім жӧ ми, салдатъяс, ставторсьыс. Ме тай, наперво, муртса эг вошты ассьым юрӧс. Делӧыс Мукден да Харбин костса кӧрт туй станция вылын вӧлі. Ме — взводнӧй командир. Миян дінӧ воис выль офицер. Менсьым взводӧс тшӧктіс стройӧ сувтӧдны, а менӧ кутіс видны строй водзас, мыйла пӧ тэнад салдатъясыд офицерлы честь оз сетны да мӧдтор да коймӧдтор. А ачыс ме дінын шег кодь ичӧт. И — грекыс сійӧс тойышт — судзӧдчис менӧ кучкыны. Но сэктӧ сэсся терпитны эг нин вермы да кыдзи тай козьнышта водзӧссӧ, — мортыд усьӧм бӧрас на куимысь тумбыльтчис му кузяыс. Тӧдӧмысь, менӧ арестуйтісны. Гашкӧ и лыйлісны эськӧ, не кӧ ротнӧй командирным. Сійӧ подкупитӧма высшӧй офицерствоӧс да объявитӧмаӧсь, быттьӧкӧ сэки менам вӧвсьӧма белӧй горячкаын. Дзонь тӧлысь куйлӧдісны больничаын. Бӧрыннас тӧдмалі: менам ротнӧй командирӧй, вӧлӧмкӧ, йитӧд кутӧ гуся революционнӧй комитеткӧд.

— Да-а-а, вӧвлісны делаяс. И том пӧраяс вӧвлісны. Пель вундысь кодьӧн сэки вӧвлі. Но и уджавнытӧ — коса кодь... Сӧмын тэ, дона гӧтырӧй, эн чайт, мый ме ошйыся. Ог. Ме ог ошйысь. Ме завидьта аслам томлун вылӧ. Сы мында вын да уджавны кӧсйӧм менам сэки вӧвлі! Тэ помнитан Грозныйсьыд фирмаса управляющӧй Дабельсӧ? Весиг сійӧ менӧ ошкывліс, шогмана роч Иванӧн жӧ ыдждӧдліс. Мудер вӧлі заграничнӧй крысаыд, ой, мудер! Дас сизимӧд вося февральскӧй революция бӧрад вӧлі сюрас паныд да копрасьӧ, прӧстӧй морт улӧ лэдзчысьӧ, либеральничайтӧ. Но Октябрьскӧй революция бӧрад сійӧ копрасьӧм вылӧ ме эг кут вочавидзны. А сійӧ та вылӧ мудера нюммунас да шыасяс:

— Водзджык на ӧтдортчан меысь, роч Иван, водзджык на тӧкӧтьӧ.

— Чайтан? — юала ме.

— Да, чайта, — шуӧ. — Нинӧм оз артмы большевикъясыдлӧн.

— Мыйла оз артмы? — юала.

— А сы вӧсна оз артмы, мый большевикъясыд кужӧны сӧмын жугӧдлыны, а не лӧсьӧдны. Найӧ оз сяммыны веськӧдлыны государствонад, промышленностьнад. Сэсся ӧд и капитал вель ыджыд ковмас... Сэки нин воштысьны некытчӧ лоӧ. Ковмас воны ми вок дінӧ да улӧдз копыртчыны.

— Э-э! — вочавидза ме сылы. — Оз ло тэ ног, господин Дабель. Большевикъяс пуктасны уджсӧ не тіян кодя на. Бурджыка пуктасны!

Бӧрынджык, гражданскӧй война кадӧ, татшӧм Дабельяссьыс да быдсяма контрасьыс лои дорйыны грозненскӧй нефть вир кисьтана чорыд тышъясын. Но роч Иван, став братскӧй народъяскӧд ӧтув, вермис. Сӧветскӧй Россияын сійӧ лои тырвыйӧ кӧзяинӧн.

Кольӧны вояс — тысяча ӧкмыссё кызьӧд: Иван Ильич Косолапкинӧс примитӧны большевикъяс партия членӧ; тысяча ӧкмыссё кызь витӧд: сылы, Закавказскӧй нефтянӧй промыселъясын медся бур производственник-мастерлы, присваивайтӧны Уджлӧн Герой ним; и, медбӧрын, тысяча ӧкмыссё кызь ӧкмысӧд: тайӧ великӧй переломлӧн воас, тувсовъя ӧти лунӧ знатнӧй бурӧвӧй мастер дінӧ, веськыда производство вылас воис легкӧвӧй автомашина. Иван Ильичӧс корӧны Грозненскӧй обкомӧ. Сэні Косолапкинкӧд аддзысьӧ инженер Рашкоев да висьталӧ, мый сійӧ воис Москвасянь могӧн — аддзыны йӧзӧс Коми крайӧ экспедицияӧн мӧдӧдӧм вылӧ да сэні, Ухта районын, заводитны нуӧдны нефть перйӧм вылӧ бурӧвӧй уджъяс.

— Уджыс сьӧкыд лоас, — сэки жӧ тӧдчӧдыштіс инженер, — местаяс освоиттӧмӧсь, и быдӧнӧс ыстыны сэтчӧ ми ог вермӧ. А кыдзи тэ, Иван Ильич, ыстам кӧ тэнӧ экспедицияса техническӧй руководительӧн?

Косолапкинлы тайӧ воас тырис 55 арӧс нин, юрси пӧвстас и ус-тошкас сылӧн дзебсясисны дзор юрсияс. Но заданиеыс Центральнӧй Комитетлӧн. Позяс ӧмӧй шуны «ог», кор тэныд татшӧм ыджыд дӧверие сетӧ Коммунистическӧй партия!

Пыр жӧ вӧлі чукӧртӧма кык тяжелоударнӧй бурӧвӧй установка, сӧвтӧма сійӧс квайтымын вагон тыр да мӧдӧдӧма.

Кузя кыссис туйыс: пӧсь шондіа Грозныйсянь ылі войвывса Кардорӧдз поездӧн, сэсянь кык море кузя пароходъясӧн заполярнӧй Нарьян-Марӧдз, сэсся паськыд Печора да визув Изьва катчӧс, косьтӧсь Ухта паныд Чибью вомӧдз — пароходъясӧн, баржаясӧн, шнягаясӧн, каюкъясӧн, — татшӧм вӧлі маршрутыс 1929-ӧд вося Ухтинскӧй экспедициялӧн. И кымын матынджык мӧдіс лоны индӧм местаыс, сымын сьӧктаммис туйыс. Талы содтӧд пыдди, медбӧрын, кӧвъясис ар. Помтӧм пармаӧс люлькӧдысь вой тӧв да шлякыша зэръяс важӧн нин вӧтлісны лунвылӧ гожся пӧткаӧс, руд ошъяс воалісны матӧджык асланыс гуяс дінӧ, сьӧлаяс тырталісны дзульяснысӧ посни галькиӧн, — ставыс дасьтысисны кузь тӧв кежлӧ, а экспедициялӧн кӧлуйыс разаліс юяс кузя то дзонь баржаясӧн, то посниджык чукӧръясӧн. Унджыксӧ лои сувтӧдавны затонъясӧ локтан тулысӧдз, а медся коланасӧ кыскыны водзӧ и водзӧ. Отсӧг вылӧ петісны изьваса да ухтаса шочиник сиктъяс. Ва туй индалысьяс пыдди пуксисны сьӧкыда грузитӧм шнягаясӧ дзор тошка татчӧс старикъяс. Коммунист-верӧсъяскӧд ю дорӧ лэччисны коми аньяс. Том йӧз бӧрся вӧтчисны сьӧкыд сарапанъяса, стариннӧй чепчикъяса мича ижемка-нывъяс.

— Тшӧктӧ кӧ партия, ми отсалам, — татшӧм вӧлі налӧн кыв.

Ухта ю вом паныдаліс водзын катысь шнягаясӧс сӧніка йиӧн. Но сувтны эз позь. Матын нин сійӧ местаыс, кытчӧ экспедиция воӧ-писькӧдчӧ гожӧмбыд нин, водз тулыссянь.

Медбӧръя сиктын чукӧртсьӧ медбӧръя митинг. Выступайтӧ Косолапкин. Сылӧн гӧлӧсыс вына, сёрниыс лабутнӧй, гырысь уджъяс вылӧ чуксалана. Татчӧс йӧз нимсянь воча кывйӧн выступайтӧ ляпкыдик тушаа, му дінсянь тэчӧм морт. Тайӧ вӧвлӧм матрос, Ухта сиктсӧветса председатель Дорофей Рочев.

Унаысь да унаӧн волісны тайӧ сиктӧ и важӧн — ӧтияс нуӧдны геологическӧй разведкаяс, мӧдъяс — кокниа чуктысь сьӧмла. Дас кӧкъямысӧд нэмын на московскӧй купеч Набатов да кардорса коммерсант Прядунов нулісны Ухта районысь нефть тысяча пудъясӧн. Дас ӧкмысӧд нэм шӧрын Сидоров — питерса купеч да промышленник — зільӧ котыртны татчӧ нефть перъян промысел. Тысяча ӧкмыссё квайтӧд во бӧрын, кор царскӧй правительство официальнӧ разрешайтӧ частнӧй предпринимательяслы ньӧбавны ухтинскӧй нефтеноснӧй участокъяс, кык-куим во чӧжӧн вӧлі вӧчӧма нефть перйӧм вылӧ квайтсёысь унджык заявка. Быттьӧ лёк тӧв нырӧн татчӧ вайлӧ и граф Кейзерлингӧс, и фон-Вангельӧс, и генерал Абаковскийӧс, и гвардия капитан Вороновӧс... Сэк жӧ кавказскӧй нефтянӧй король Нобель повзьӧ войвывса конкурентъясысь да ыстӧ ассьыс вернӧй слугаяссӧ заданиеӧн «научнӧя» докажитны Ухтаын нефть абутӧм. Лыдтӧм довереннӧйяс да подрядчикъяс кындзи, гудыр ва вылӧ петӧны быд сикас жуликъяс да на пӧвстын тшӧтш знаменитӧй аферист, инженер Стрижов, коді «классическӧя» котыртӧ столбъясӧн вузасьӧм.

Тадзи вӧвліс. И татчӧс олӧмаджык йӧз ӧні на помнитӧны тайӧ сброд чукӧрсьыс унаӧс.

— Найӧ волісны татчӧ кӧин думъясӧн. Зільлісны, кыдзи эськӧ унджык озырлун зептавны татысь, — висьталӧны митинг вылын. — Но ми аддзылім налысь ас костаныс пурсьӧмсӧ да тӧдім, мый налы ӧдвакӧ удайтчас бура котыртны уджъяс ылі войвылын. Дай ачыс войвылыс миян абу зэв лышкыд.

Октябрьскӧй революция нэм кежлӧ чышкыштіс капиталистическӧй хищникъясӧс, сӧветскӧй му лои свободнӧйӧн. 1920-ӧд воын Ленин ыстӧ Ухтаӧ первойя экспедиция. Тайӧ вӧлі комиссия, код синъясӧн народнӧй вождь кӧсйис видзӧдлыны мездмӧм мулысь овмӧссӧ, код киясӧн кӧсйис лӧсьӧдыштны кӧть неыджыд пӧрадок первойя кад кежлӧ. Экспедиция чукӧртіс ухтинскӧй промыселъясысь народнӧй эмбур, мый позянасӧ игналіс томан сайӧ, а ключьяссӧ сетіс кранитӧм вылӧ народнӧй властьлы. Тайӧ эз вӧвны прӧстӧй ключьяс. Тайӧ вӧліны вой му пытшкын лыдтӧм озырлунлӧн ключьяс, кодъясӧс коми уджалысь йӧз киясӧ сетіс Владимир Ильич Ленин.

И со воис кад, кодыр колӧ заводитны восьтавны не сӧмын дас во сайын игнавлӧм складъяс, но и дзор нэмъяс чӧж му пытшкын дзебсясьысь озырлун.

Митинг вылын Косолапкинлы ключьяссӧ торжественнӧя сетігӧн Дорофей Рочев висьталіс сылы:

— Тэнӧ ыстісны татчӧ Сӧветскӧй власть да Коммунистическӧй партия. Ми дӧверяйтам тэныд тайӧ ключьяссӧ. Мед найӧ миянлы лоасны великӧй дружба символӧн. Босьт найӧс. Мӧдам ӧтув восьтавны миян му пытшкысь озырлун йӧртӧдъяссӧ, кутам ӧтув дорны шудлун, ёнмӧдны миянлысь социалистическӧй Рӧдина!

Косолапкинлӧн оз вун нэмсӧ, кыдзи ухтасаяс — том и пӧрысь — сэки лэччисны шнягаяс дорӧ да отсалісны кыскыны найӧс водзӧ.

Ухта юлӧн джуджыд кыръяс йылын вӧлі гораа шутьлялӧны тӧв кежлӧ лысӧм великан-ниаяс. Косьтъяс вывті бузгысь сӧніка ва скӧрысь водзсасис катысьяслы. Но и тайӧс вӧлі венӧма.

Места вылас, Чибью вомӧдз, экспедиция воліс кынкосӧн косьтыштӧм лунӧ. Черӧн вӧрзьӧдлытӧм пожӧма нӧрыс вылын паськалісны брезентӧвӧй палаткаяс, пуяс костын ӧзйисны бипуръяс. А гӧгӧр уна дас, уна сё километр — ни ӧти куштор. Гӧгӧр нэмӧвӧйся вӧр, нюръяс, шоръяс да вӧрса негырысь юяс, кодъяс дорӧ разалӧмаӧсь сӧмын кыйсьысьяслӧн вӧралан керкаяс.

И ӧні, дас вит во бӧрын, кор тайӧ местаын сулаліс нин кар, став кольӧмторйыс кажитчис зэв нин важъяӧн, сьӧкыда эсканаӧн. Дай ачыс, Ухта карлӧн пионерыс, сідз жӧ кажитчис важъяӧн. Гырысь лы-сера мыгӧрыс сылӧн крукыльтчӧма увлань, быттьӧ ыб вылын ас кадӧ вундытӧм нянь, дзормӧм ус-тошыс росмыштӧма, чукырӧсь кузьмӧс чужӧм вылас нырыс векняммыштӧма. Сэтчӧ жӧ, тані уджалігас ӧти тулысӧ Ильич вӧйлӧма Изьва юӧ да пӧлучитлӧма астма. Сьӧкыд тайӧ висьӧмыс. Мукӧд дырйи сійӧ дзикӧдз кутлас пӧдтыны Ильичӧс, и татшӧм сьӧкыд лунъясас йӧзыс сылы оз этшаысь шулыны:

— Оз-ӧ ков шойччыштны, Иван Ильич?

Кадыс вӧлі военнӧй, и знатнӧй бурмастер быд раз шензьыштліс:

— Меным? Ӧні?.. Ті, батенькаяс, ковтӧмтор вӧзъянныд. Позтысьны паччӧр вылӧ татшӧм кадӧ, кодыр весиг каньлы сэні куйлыны оз лӧсяв?.. Мый ті? Мый ті, зонъяс?.. Вот пасьвартам фашистскӧй оккупантъясӧс, победаӧн воасны миян фронтӧвикъяс, сэки-й позяс, гашкӧ... А ӧні шойччыны мем оз позь. Ӧні меным колӧ уджавны. Ті эн видзӧдӧ ме вылӧ: дзуртысь пуыд ён пу дорысь дырджык сулавлӧ. Вот ме куритышта ассьым ловзьӧдана табакӧс и личӧдыштас — кӧть сьыв да ов.

Косолапкин ӧні уджалӧ начальникӧс вежысьӧн второй промыселын, коді пукалӧ Ухта карсянь лунвывланьын некымын километр сайын, да мунны сэтчӧ колӧ автомашинаӧн.

Театральнӧй площадьланьӧ, кысянь пассажиръясӧн тыр автомашинаяс быд асыв разавлӧны промыселъясӧ, и мӧдӧдчис сійӧ. Но кадыс вӧлі водз на, площадьыс — йӧзтӧм. Автобуснӧй остановка местаын тыдаліс сӧмын би югӧр, коді усис сэтчӧ театрлӧн параднӧй подъездсянь. Ильич заводитіс ветлӧдлыны дзурыд лымъя туй кузя — первойсӧ сідз, нинӧм думайттӧг, а сэсся вежӧртіс, мый зіля видзӧдӧ райцентрса постройкаяс вылӧ. Важмыны удиттӧм на кык судта гырысь пу керкаяслӧн ӧшиньяс, кажитчӧ, вӧвлытӧма ворсісны. Ӧтияслӧн ӧшинь радъясыс виччысьтӧма дзугласисны, быттьӧ мигайтчисны. Тайӧ ӧтка рабочӧйяс да служащӧйяс муналӧны удж вылӧ да квартираяссьыс кусӧдалӧны свет; мӧдъяслӧн друг ыпнитас-ӧзъяс кыкнан радыс ӧтпырйӧ, и тӧвся кӧдзыд ру пытшкын вуджӧр моз войбыд сулалысь здание заводитас овны югыд да гажа олӧмӧн, — тайӧ детскӧй садъяс, яслияс, школаяс виччысьӧны челядьӧс; весиг тӧдчис, кыдзи куим пома звезда ног стрӧитам Сӧветъяслӧн керкаӧд кабинетысь кабинетӧ ветлӧдлӧ уборщица...

Ильич воис нин сійӧ местаӧдз, кӧні Ухта ю берегыс торйӧдӧ райцентрсӧ промышленнӧй районысь, и сылы ӧні тыдаліс ставыс ӧтпырйӧ ки пыдӧс вылын моз.

Кажитчӧ некор на эз вӧв татшӧм мичаӧн да мусаӧн карлӧн тайӧ юкӧныс, кыдзи талун, декабрьскӧй асылас. Электрическӧй биӧн ойдӧдӧм муыс дзирдаліс помтӧг, билӧн югӧрыс ворсіс кар весьтӧ ӧшйӧм еджыд кымӧр вылын, коді артмӧма тшынысь да руысь. Став мукӧд серпасыс, оръявлытӧг вежласьысь быд пӧлӧс шыыс мичсӧ вӧчисны ёнджыка тӧдчанаӧн. Со, ремонтнӧй да авторемонтнӧй заводъяс территория вылын электросваркалӧн бенгальскӧй би югдӧдліс заводъяслысь корпусъяссӧ, кузь трубаяссьыс кайысь тшынсӧ, енэжсӧ; сэсянь жӧ воис парӧвӧй котёлысь лэдзӧм парлӧн гораа вишкӧмыс; мастерскӧйясын зіля тотӧдчисны дизельмоторъяс да ылісянь кажитчис, быттьӧ найӧ кӧсйисны панйыны ӧта-мӧдсӧ, — вензисны, пинясисны; шыасис нефтеперегоннӧй заводлӧн гудок; ёся горзісны паровозъяс и тӧварнӧй станцияын, и кӧнкӧ ылынджык кӧрт туй магистраль вылын; а эстӧн, Ухта ю мегыр пытшкӧ йӧршитӧм рабочӧй посёлокын, бара жӧ кусалісны бияс ӧтка рабочӧйяслӧн квартираясысь; Ухта ю вомӧн мича аркаа пос вывті грымӧдіс-муніс трактор-тягач; сьӧдасьӧм лымъя юж туйяс кузя журъялісны автомашинаяс; и кодыр тайӧ машинаясыс прӧйдитӧны Ильич дінті, найӧ ӧвтыштӧны не сӧмын кӧдзыд лым бусӧн, но и нефтянӧй карлӧн аслыспӧлӧс дукӧн.

Тӧдчымӧнъя нин югдыштіс. Заводитісны кусавны вӧлявывса бияс то ӧтилаын, то мӧдлаын, то кӧнкӧ ылын-ылын. Войся серпасъяс вочасӧн вежсисны лунсяяс вылӧ, да такӧд тшӧтш быттьӧ ловзисны и найӧ, кодъяс эз вӧвны югдӧдӧмаӧсь войнас. Медся первойӧн шыбитчӧны синмад нефтевышкаяс. Найӧ сулалӧны и кардорса керкаяс костын и ылысса мылькъяс вылын, кӧні тыдалӧны посёлокъяс жӧ, да торъя нин уна Чибью дорса паськыд нюраин кодь увтасын. И видзӧдлан кӧ на вылӧ самолёт вывсянь, найӧ кажитчӧны вундӧм ыб вылын мича радъясӧн сувтӧдлӧм чумалиясӧн.

Югдӧмкӧд тшӧтш петкӧдчис и став сійӧ посниторйыс, кодӧс вӧлі эшкыналӧма войыс аслас сьӧд вуджӧрӧн. Зданиеяс да корпусъяс костын чурвидзисны на вӧвлӧм вӧрлӧн мыръясыс, куткырвидзис гыӧра ляк-бадь, кыдзсюрӧ сулалісны разнӧй кадӧ общӧй плантӧг сувтӧдлӧм телефоннӧй, телеграфнӧй да электрическӧй линияяслӧн столбъяс, кажитчисны дзугсьӧмаӧн налӧн крестассьӧм везъясыс; тэрмасьӧмӧн вӧчӧм заборъяс, подсобнӧй постройкаяс да ӧні кежлӧ мукӧд ковтӧмторйыс мешайтісны синмыдлы. Но Иван Ильичлы талун вӧлі сэтшӧм долыд да нимкодь, мый став важыслӧн тайӧ колясыс эз вермы торкны сылысь общӧй бур впечатлениесӧ. Сійӧ весиг думыштіс ӧти сайысь кежавлыны Ухта карлӧн медся первойя постройка дінӧ, кодӧс найӧ стрӧитлісны сук пожӧма нӧрыс вылӧ да нимтылісны сійӧс «Чайнӧй домикӧн». «Чайнӧй домик» ӧні сулаліс пӧжарникъяслӧн зданиеа механическӧй мастерскӧя костын олан квартира пыдди. Но воас кад, кор сэні олысьяссӧ тшӧктасны вуджны мӧд керкаӧ, пристройкаяссӧ разясны, ставсӧ лӧсьӧдасны бӧр сідзи, кыдзи вӧліс дас вит во сайын, да пыранінас тувъяласны металлическӧй планка бронза букваяса гижӧдӧн: «Домик-музей».

«И збыльысь бур тайӧ мӧвпыс: вӧчны музейӧн миянлысь «Чайнӧй домикӧс»! — думыштіс Ильич да кӧсйис нин кежны шоссе вылысь, кыдзи, кылӧ, бӧрвылас сигналитыштіс автомашина. Вӧлӧмакӧ, рабочӧйяс мӧдӧмаӧсь второй промыселӧ, и шофёр сувтӧдіс машинасӧ Ильич дінӧ.

— Дыркодь виччысим тіянӧс, Иван Ильич!.. Сэсся кодікӧ висьталіс, ті пӧ подӧн мӧдӧдчӧмныд. Ми со и вӧтӧдім... Поздравляйтам тіянӧс ыджыд правительственнӧй наградаӧн — Ленин орденӧн. Радио кузя тӧрыт висьталісны.

— Поздравляйтам, Иван Ильич, поздравляйтам! Ті заслужитінныд тайӧ высшӧй правительственнӧй наградасӧ, — сэк шыасисны пассажиръяс да ставӧн кутісны нюжӧдчыны кутлыны знатнӧй бурӧвӧй мастерлысь крукыльтчыштӧм чуньяса ён кисӧ.

— Аттьӧ! Ыджыд аттьӧ ставлы тіянлы наградаӧн менӧ поздравитӧмысь! — кыдз позис спокойнӧя зілис шуавны Косолапкин, но тайӧ эз вӧв кокниторйӧн — кутны ассьыд ышмӧм пӧрысь сьӧлӧмтӧ, кор сійӧ тшӧктӧ горӧдны став мир пасьтаыс аттьӧ кыв Сӧветскӧй правительстволы да рӧднӧй Коммунистическӧй партиялы, кодъяс сэтшӧм вылӧ донъялісны скромнӧй уджсӧ бурӧвӧй мастерлысь!

Автомашиналӧн мотор помся жургис. Косолапкинлы сыӧдз эз вӧв мог. Сылӧн вежӧрыс, коді важӧн нин велалӧма думайтны мыйкӧ век выльтор йылысь, ӧні серпасаліс «Чайнӧй домикын» коркӧ лоысь музейсӧ. Ӧд збыль! Тайӧ музейыс зэв колантор. Иван Ильич эськӧ радпырысь отсаліс художникъяслы гижны паннояс, картинаяс... Дерт, не аслыс нимкодясьӧм вылӧ, а выль поколениелы, коді мӧдас овны благоустроитӧм карын нин, коді оз кут тӧдны не сӧмын тайӧ «Чайнӧй домик» стрӧитӧмсӧ, но и ӧнія карлысь уличавывса мыръяссӧ, вӧвлӧм пармалысь пӧрысь вӧрсӧ...

Со эськӧ кутшӧмӧн колӧ лоны ӧти паннолы: пожӧма нӧрыс вылӧ стрӧитсьӧ неыджыд барак. Сійӧс тшупӧма некымын кер судта на. Гӧгӧрыс куйлӧны кок йывсьыс уськӧдӧм пожӧмъяс. Ӧтиясысь вӧчӧмаӧсь керъяс нин, мӧдъяс орйӧдлытӧмӧсь на, увйытӧмӧсь. Кадыс водз асыв. Войнас буситыштӧма арся лым. Сулалысь пожӧмъяс улын палаткаяс, ноддя бияс. Унаӧн оз нин узьны, сӧмын неокота вӧрзьӧдны ки-коксӧ. Дай сэтчӧ жӧ матысса кыдз пу йылын гораа кургӧ сьӧд тар. Энлы жӧ, энлы, читкыль бӧжа свежӧй яй... Тэ дорӧ кань моз кыссьӧ нин ружьеа морт, регыд гымыштас лыйӧм шы. Тэ турбыльтчан му вылӧ, а лагерь дрӧгмунас, йӧзыс ӧтпырйӧ чеччыштасны узянінъяссьыс, свежӧй лымйӧн мыссьыштасны, и бара удж вылӧ — ӧтияс стрӧитны барак, кодӧс бӧрыннас нимтасны «Чайнӧй домикӧн», мӧдъяс — саяласны пемыд вӧр пӧвстӧ дасьтыны бурӧвӧй места.

Тадзи вӧлі экспедиция воӧм бӧрын первойя арнас, и, тӧдӧмысь, тадзи жӧ ковмас сійӧс рисуйтны. А уліас гижны: «Стрӧитсьӧ Ухта карлӧн первойя керка».

Сэсся кузь тӧв. Ухтаса да изьваса йӧз зіля отсасьӧны экспедициялы. Тӧвся туйӧн найӧ кыскӧны Чибьюӧ бурӧвӧй трубаяс. Кузьӧсь да сьӧкыдӧсь тайӧ бурӧвӧй трубаясыс, некыдз оз бертчыны воддза ордым туйясӧд, ю вылӧ унаысь лэччиг-кайигӧн ӧшйӧны кырйыв дорышъясӧ. Но нинӧм оз вермы торкны сӧветскӧй йӧзлысь кӧсйӧмсӧ. Керавсьӧны выль ордымъяс, посйыссьӧны нюръяс да шоръяс.

Ильичлӧн ӧні на син водзас сэтшӧм серпас, кодӧс некыдз оз позь вунӧдны. Тайӧ парӧвӧй котёл. Грозныйсянь вайигӧн кӧдзыдыс сійӧс сувтӧдліс Печораса Діюр затонӧ. Парӧвӧй котёлтӧг ухтаса экспедиция вӧлі эськӧ сьӧлӧмтӧм организмӧн. Но парӧвӧй котёлтӧ посниторйӧн он кыскы. Ӧти часть сылӧн вӧлі сё да кызь пудъя. Кыті сійӧс нуан тӧлын, кор Печорасянь Изьва да Ухта катчӧс кайны некымын сё километр весиг прамӧй туйыс абу. Отсӧг вылӧ петісны бара жӧ татчӧс йӧз. Найӧ шуисны:

— Колӧ — вӧчам!

И быттьӧкӧ нарошнӧ, мед петкӧдлыны ассьыныс народнӧй вынсӧ, найӧ аддзисны сэтшӧм вӧв, коді пӧшти ӧтнас кыскис тайӧ сё кызь пудъя частьсӧ Діюрсянь Чибьюӧдз.

Художниклы эм мый вылын уджавны! Парӧвӧй котёл кыскысь багатыр вӧвсӧ рисуйтігӧн сылы, дерт, тӧд вылас усяс Васнецовлӧн картина, кӧні куим древнерусскӧй багатыр пукалӧны сэтшӧм жӧ багатыр-вӧвъяс вылын. И со, быттьӧ буретш шӧркостса воронӧй вӧвсӧ ӧні, кызьӧд нэмӧ, доддялӧмаӧсь кыскыны парӧвӧй котёл, мед заводитны штурмуйтны войвывса муяс да вӧръяс!

Кулӧм чӧв сулалӧны лов шытӧ пӧдтысь кӧдзыдӧн дорӧм пожӧмъяс; налӧн лысъясыс, быттьӧ бакшасьӧм емъяс, шашаритчӧмаӧсь быд дорӧ да муртса инмӧдчӧмысь эськӧ пазмунасны-жугаласны пызьӧдз; тукта лым улын турдӧм понӧльяс кажитчӧны ёрӧмаӧн. Но парма олӧ. Сійӧ ловъя. Кӧдзыдыс муртса на кучкӧма аслас кӧрт беддьӧн пӧрысь кыддзӧ, да лёзь увъяс вывсьыс пыркнитчӧма шонді югӧртӧг дзирдалысь гыӧр; неуна бокынджык, пуяс кост куштолын войнас на лым пиас узьӧма дозмӧр да лэбӧма, тыдалӧ, санлысь кок шысӧ кылӧм вӧсна; тайӧ хищнӧй зверыс оз сет лӧня вугравны лым пиын ни дозмӧръяслы, ни таръяслы, ни сьӧлаяслы. Тадзи вӧвліс быд тӧлын, кузь нэмъяс чӧж: пуясӧ кучкавліс пашляк, зверьяс кыйӧдчылісны пӧткаяс бӧрся... И друг тайӧ кын вӧр сайсяньыс дзескыд ордым туйӧд петкӧдчӧ кузь бурыся воронӧй вӧв. Парӧвӧй котёл кыскигӧн зэлӧдчӧм вӧсна сылӧн сьыліыс коткыльтчӧма, паськыд морӧсыс пӧльтчӧма вына мускулъясӧн, паськалӧм ныр розьяссьыс ыджыд вынӧн пуркйӧ-петӧ лов шы ру да сэн жӧ разалӧ вӧр пытшкӧ, тӧбыштӧ и вӧвлысь гыӧртчӧм тушасӧ. Весиг дадь бӧрся воысь паркаа йӧз тыдалӧны кӧдзыд ру пыр. Збыльтор йылысь былиннӧй мотива татшӧм картина коркӧ лоас гижӧма да ӧшӧдӧма музейӧ!

А сэсся водз тулыс, 1930 вося апрель. Вӧр куштолын лэптысьӧма первойя бурӧвӧй вышка. Сыкӧд орччӧн сулалӧ выльӧн жӧ стрӧитӧм лэбув. Лэбулӧ йӧршитӧма парӧвӧй котёл, трубаӧд петӧ сьӧд тшын. Сэсянь бурӧвӧй дінӧ нюжалӧма приводнӧй ремень. Чарӧма лым вылын куйлӧны потшъяс кодь кузь кӧрт трубаяс. Знатнӧй бурӧвӧй мастер Косолапкин лэптӧма кисӧ, мед сетны знак включитны парӧвӧй установкасӧ уджалан ход вылӧ. Сылӧн чужӧмыс неуна торжественнӧй, став тушаыс быттьӧ зэвтчыштӧма, и тайӧ висьталіс не сӧмын ас кужӧмлунлы да опытлы эскӧм йылысь, но и кутшӧмкӧ аслыссикас ыджыд кӧсйӧм йылысь. Производственнӧй уджъясӧн бура веськӧдлӧмыс, сылӧн личнӧй примерыс да авторитетыс, тыдалӧ, важӧн нин ӧтувтлӧмаӧсь рабочӧй коллективсӧ, да ӧні быд рабочӧй сулалӧ аслас местаын сэтшӧма аслыс эскӧмӧн, быттьӧ заводитӧ буритны сёӧд скважина. Весиг лымйысь мездӧм вӧрыс, водз тулысся гора асылыс мыйӧнкӧ висьтавны позьтӧмӧн содтӧны мичлунсӧ тайӧ серпаслы. Татшӧмӧн колӧ лоны картиналы, коді кутас петкӧдлыны экспедицияӧн медводдза скважина буритны заводитӧм. И живописьлы кӧ, киноискусстволы моз, позис паськӧдчыны да нюжӧдчыны, петкӧдлыны не сӧмын движение, но и звук, сэки эськӧ музейӧ воысь экскурсант, тайӧ картина вылӧ видзӧдігӧн, вермис аддзыны и кывны, кыдзи Иван Ильич Косолапкин ӧвтыштіс кинас, кыдзи брут-бруткерис паровикыс, вӧрзисны приводнӧй ременьяс, зилькнитісны цепьяс, ловзис тяжелоударнӧй бурӧвӧй установкалӧн став частьыс... А матігӧгӧрса вӧр-ваас эськӧ тӧдчис, кыдзи тай вӧвлытӧм брут-бруткерӧмсьыс ставыс дрӧгнитіс. Гажа ягъяс вылын эськӧ сувтыштлісны койтӧмысь таръяс да дозмӧръяс, нюр дорӧсын ӧвтыштіс сюръяснас пӧрысь йӧра, раскӧд кӧч бӧрся вӧтчӧмсӧ эновтіс руч, кывзысьны кутіс гуысь петӧм руд ош, ёрта-ёртыслы эськӧ нимкодьысь юӧртісны ухтасаяс:

— Кылан? Заводитісны!

— Да. Кыла. Шыасис!

Заводитісны и эз дугдыны. Парӧвӧй локомобильлӧн бруткӧмыс кыліс тулысбыд дай гожӧмбыд. Куим смена чӧжӧн быд суткиӧ топка жӧритіс ветымын кубометр пес, бешенӧя шуркйисны-бергалісны шкивъяс, приводнӧй ременьяс, гальскакылісны кӧрт цепьяс, зяткис ударнӧй действиеа бурильнӧй станок, сёя ва сор лэптысис му пытшкысь порода, а бурӧвӧй мастер ӧтарӧ тшӧктіс сюйны выль и выль бурӧвӧй труба; стальнӧй долото пластысь пластӧ, метрысь метро лэччис век увлань, матыстчис нефтеноснӧй пласт дінӧ. Сюрас-ӧ нефть? Петкӧдчас-ӧ му пытшкысь сійӧ сьӧд да кизьӧр зарниыс, кодӧс корсьӧм ради вӧлі сы мында уджалӧма, терпитӧма, надейтчӧма? Лоас-ӧ оправдайтӧма дӧвериесӧ партиялысь да правительстволысь Сӧветскӧй Союзын выль нефтеноснӧй район восьтӧм кузя?

Иван Ильич кажитчис тайӧ кадӧ неуна возбуждённӧйӧн, но тайӧс сійӧ зілис дзебны йӧзысь аслас шмонитӧмӧн да кажитчана спокойствиеӧн. Сылӧн прамӧя эз узьсьы ни эз шойччыссьы. Мукӧд дырйи сійӧ садьмас вой шӧр кадӧ, петас палаткаысь, кывзыштас. Локомобильнӧй бруткӧм шы оз кыв. Тайӧ тадзи и колӧ, тавой вӧчӧны дасьтысяна уджъяс. Кывзыштас ещӧ. Вӧрыс узьӧ. Оз кыв ни ӧти пӧткалӧн шы. Сӧмын пельяс гӧгӧрын тиньгӧны номъяс да гожӧм сьӧмӧсса небесаыс пӧртмасьӧ вир гӧрд кыаӧн. Татшӧм мича да югыд войяс оз овлыны ни Пензенскӧй областьын, ни Кавказын. Тайӧ овлӧ сӧмын войвылын... И друг кӧнкӧ матіникын шыасис кӧк: «Ку-ку! Ку-ку!» Муртса дрӧгнитыштас вугралысь вӧр-ва, мылькйысь мылькйӧ лэбыштас йӧла шы. Мӧдлаын сідз жӧ шыасяс кӧк, коймӧдлаын тилькнитас дзоляник лэбач, зверь кок улын кратшнитас туплясьысь ув...

— Лоӧ ветлыны, видзӧдлыны, мый нин вӧчӧны бурӧвӧй дінас, — аслыс шуас Ильич да мӧдӧдчас. Асъя лысваӧн мыссьӧм шонді муртса на лэптысьӧ вӧр сайысь, а Косолапкин удж вылын нин.

— Оз жӧ, зонмӧ, узьсьы тэнад! — мукӧд дырйи шуткаӧн шуласны рабочӧйяс. А сійӧ налы воча:

— Водз гӧтрасьӧм да водз чеччӧм енлы любӧ!..

Сэсся мыйкӧ думыштас дай содтас:

— Революцияӧдз тані буритчылӧма жӧ — инженер Гансберг, ещӧ водзынджык — Сидоров, Абаковский... Мыйта чайтанныд вермылӧмаӧсь буритны уна воясӧн? — И ачыс вочавидзӧ: — Некымын дас метр! А ті!.. Бура уджалад! Ошка! Ассьыным кӧсйӧмӧс, тыдалӧ, вевтыртам некымын пӧв. Рекордъяс сетам уджын, рекордъяс! Татшӧм ӧдъясыд менам весиг Грозныйын эз вӧвны. Ӧні миянлы сӧмын нефть и колӧ, первой сорта нефть!

И со, сійӧ лунъясыс, кор решитчас вопрос, сюрас-ӧ нефть, — воисны. Тайӧ вӧлі буритны заводитчӧмсянь витӧд тӧлысьӧ, кор колодаяс сайысь эз нин косьмыв лысва, кор войясыс пемыдӧсь нин, а вӧрыс заводитӧ вежны ассьыс рӧмсӧ. Лои нин буритӧма сійӧ пластӧдз, кӧні, геологъяс индӧм серти, колӧ лоны нефтьлы. Тайӧ пластӧ воӧмсӧ, бур пырӧм серти, «кылӧ» и бурӧвӧй мастер. Сійӧ шуӧ:

— Водзӧ тырмас! Тыдалӧ, воим!

Вӧлі ӧдйӧ цементируйтӧма бурӧвӧй труба, штанг пыдди трубаӧ лэдзӧма стреляющӧй аппарат, медым розьӧдлыны трубасӧ сійӧ местаті, кӧні колӧ лоны нефтеноснӧй пластлы.

Трубасӧ «лыйлӧм» бӧрын заводитісны качайтны уджалан няйт васӧ. Матыстчисны минутъяс, кор ставыс лоӧ гӧгӧрвоана.

Йӧз чукӧрмис нефтевышка улӧ, быдӧнлы окота первой мортӧн аддзыны нефтьлысь петкӧдчӧмсӧ. Кылісны нимкодь горӧдӧмъяс:

— Эм! Сюрис!

— Качайтӧй, другъяс!

— Нефть!

Няйт сорасӧ на бурильщикъяс босьталісны содзьяс тыраныс, матыстлісны ныръяс дінас, кодсюрӧяс видлалісны кывнас.

— Настӧящӧй нефть!

— Нимкодясьӧй, ёртъяс! Ми вермим!

Недыр мысти мӧдӧдчис няйтысь весассьӧм нефть — кизьӧр, сьӧдов рӧма. Сійӧ киссис водзвыв дасьтӧм ыджыд тшанӧ, и бурӧвикъяслы кажитчис, быттьӧ визувтӧ оз нефть, а нимкодьлунӧн коддзӧдысь напиток. Пырысьтӧм-пыр волі ыстӧма охотник-любительясӧс свежӧй пӧтка яйла, чери кыйысьясӧс — свежӧй комла, хозяйственнӧй частьлы вӧлі висьталӧма «прамӧйджыка видзӧдлыны» продовольственнӧй складӧ, пӧварлы — дасьтыны сэтшӧм ужын, кутшӧм эз на вӧвлы Чибью вомын. А уджӧн веськӧдлысьяс сэк кості гижисны телеграмма-рапорт Москваӧ, мый витӧд номера скважина помалӧма, нефтьлӧн лунся дебит кык тонна!

Центрсянь вочавидзисны телеграммаясӧн, кӧні бурӧвикъясӧс пӧся поздравляйтісны первойя вермӧмӧн.

Тадзи вӧлі пуктӧма ыджыд уджлы панас. Тадзи первойя скважина буритігӧн на мӧдіс дорсьыны кадр, коді бӧрыннас, вочасӧн содігмоз, лоис бурӧвӧй уджъяс паськӧдӧм вылӧ ыджыд вынӧн!

И ӧні, 1944-ӧд вося тайӧ декабрьскӧй асылас, кор Иван Ильич воис нин второй промыселӧ, пуксис аслас неыджыд кабинетӧ, — заводитчис наградаӧн сійӧс поздравляйтан лун! Помся звӧнитіс телефон. Мукӧд лунӧ дорысь йӧзыс унджыкӧн воисны разнӧй сикас могъясӧн, кыдзи промыселса начальниклӧн отсасьысь дінӧ. Но Ильич гӧгӧрвоис, мый ӧти воӧма казьтыштны важсӧ, кыдзи первойя йӧзӧн овмӧдчылісны татчӧ, мӧд — сетны аттьӧ кыв сійӧс велӧдӧмысь да мортӧ воштӧмысь, коймӧд — топыда кутлыны знатнӧй бурӧвӧй мастерлысь кисӧ да ненарошнӧ моз чӧвтыштны кыв-мӧд кольӧм уджъяс йылысь. И мукӧд дырйи тайӧ кыв-мӧдыс, быттьӧ тупыльлӧн сунис пом, отсалӧ разьны вежӧрад кольӧм дзонь тӧлысьясса, воясса вӧлӧмторъяс либӧ серпасъяс, кодъяс, кажитчӧ, дзикӧдз нин вунлӧмаӧсь.

Событиеясӧн Ухта район торъя озыр вӧлі 1931 во бӧрын, кор сійӧс вӧлі йитӧма Эжва юкӧд куимсё километраа шоссеӧн. Ухта лои матынджык миян страналӧн промышленнӧй центръяс дінсянь некымын пӧв. Ӧддзӧдчис ӧтарӧ содысь грузъяслӧн, оборудованиелӧн, йӧзлӧн поток. Век унджык содісны нефтевышкаяс, паськалісны нефтепромыселъяс. Временнӧй баракъяс кутісны вежлассьыны архитектурнӧя оформитӧм кык судта гырысь зданиеясӧн. Пемыд вӧр местаӧ мӧдісны быдмыны мастерскӧйяс, заводъяс... Быдмис и бурӧвӧй мастер Косолапкин. Сылы лои веськӧдлыны ёна паськалӧм да сложнӧй бурӧвӧй хозяйствоӧн, коді разаліс парма пӧвстӧ уна дас километр пасьта. И мыйта кӧть сійӧ эз быдты кадръясӧс, найӧ век эз тырмыны. Вӧлі аддзӧма выль нефтеноснӧй районъяс, да на пӧвстын тшӧтш Ярегаысь сук нефть. Вӧлі аддзӧма выль сикас мупытшса озырлунъяс да на пӧвстын горючӧй газ.

Кодыр Ильичлы ӧні казьтыштлӧны Крутӧйын горючӧй газ вылӧ первойя скважина буритӧм йылысь, сылӧн нимкодя югнитлӧны синъясыс.

— О, батенькаяс! Тайӧ вӧлі сэтшӧм событие, сэтшӧм событие! — И висьталӧ, кыдзи вӧлі делӧыс.

— Газ вылӧ бурӧвӧй уджъяс сэки миянлы вӧліны дзикӧдз выльторйӧн, — заводитӧ сійӧ. — Тӧдім сӧмын ӧтитор, мый, геологъяс чайтӧм серти, кӧнкӧ 600–700 метр джудждаын му пытшкас пӧ должен лоны горючӧй газ. Заводитім писькӧдчыны Крутӧйлань. Сё километр. Некутшӧм туйястӧг! Оборудование лои кыскыны шоръяс да нюръяс вомӧн посйысигмоз, вӧрзьӧдлытӧм вӧръясӧд ордымасигӧн. Коркӧ и воим. Буритім нин скважина — 700 метр джудждаӧс! Ставыс гӧтов. Стреляющӧй аппаратӧн розьӧдалім бурӧвӧй труба, качайтыштім рабочӧй жидкость. И друг няйт ваыс трубаын кутіс пуны, сэсся фонтанируйтны. И кымын этшаммис тайӧ няйтыс скважинаын, сымын ёна сійӧ кутіс качны вывлань. Шум ӧтарӧ содіс. Ва заводитіс мыськавны бурӧвӧй вышкасӧ сэтшӧм вынӧн, мый сылӧн струяыс керъясӧ инмӧмысь резіс гӧгӧр ружьеысь моз. Кодыр бырис няйт ва, ыльӧбтіс горючӧй газ. Сійӧ кутіс петны ыджыд вынӧн. Шумыс тупкис пельяснымӧс. Йӧз повзисны, ӧдйӧджык нин котӧртісны бокӧ да кутісны видзӧдны ылісянь. Синлы муртса-муртса тӧдчысь газ вӧрӧдіс дзоньнас вышкасӧ, вот-вот ставнас нетшыштас, качӧдлас вывлань да шыбитас вӧрӧ. Миянлы кутіс кажитчыны, быттьӧ лои восьтӧма му улӧ гуавлӧм гигантскӧй парӧвӧй котёллысь клапансӧ. Ми эг тӧдӧ, мый колӧ вӧчны. Но ставӧн вежӧртім, мый восьтім ыджыдтор. А сэк кості газ гымаліс-петіс вӧля вылӧ, пӧльзатӧг разаліс воздухӧ. Ыджыд нимкодь сорласис тӧждысьӧмӧн: кыдз эськӧ тупкыны скважина, сувтӧдны газлысь петӧм. Центрӧ ыстім телеграмма: «Газ сюрис. Чорыда фонтанируйтӧ. Тупкыны нинӧмӧн». Газлӧн гымыс прӧйдитӧ миян сӧвестьяс пыр, оз сет ни узьны ни овны. Коркӧ-некоркӧ локтісны центрсянь специалистъяс. Бергалыштісны, видлалісны, шуисны: металлургическӧй заводъяслы специальнӧй заказ сеттӧг нинӧм оз артмы — газлысь петӧмсӧ тупкӧм вылӧ колӧ оборудование. Шуисны — мунісны. Но кӧнӧсь найӧ, металлургическӧй заводъясыс? Тысячаяс километр сайынӧсь. Кор закажитасны? Кор вӧчасны? И мыйта мӧдас тайӧ ставыс сулавны? Оз артмы тадзитӧ! Оз шогмы! Быд лун, быд час, быд ичӧтик здукӧ пӧльзатӧг разалӧ народнӧй озырлун. Колӧ сувтӧдны газлысь петӧмсӧ ӧні жӧ, дзик пыр!.. Ми чукӧртчим. Чорыдакодь думыштлім ӧтув. Шуим тупкыны скважинасӧ ас ногӧн, средствояс видзтӧг. И тупким. Сьӧкыда, но тупким... Мӧд раз кежлӧ восьтӧм вылӧ!

Колис кад. Скважинасӧ восьтім бӧр. Буриталім выль скважинаяс. Муувса газ мӧдӧдчис му вывті нюжӧдӧм трубаяс пыр производство вылӧ, кыдзи ломтас, сырьё да свет. Сійӧ ӧні Крутӧйын бергӧдлӧ выль бурӧвӧй установкаяс и сэн жӧ бурӧвикъяслӧн баракын шпургӧ-ломалӧ буржуйка пачын; сійӧ ӧжигайтӧ огнеупорнӧй кирпич и сывдӧ жидкӧй стеклӧ; сійӧ пуӧ уна сикас техническӧй совъяс да югдӧдӧ уна производстволысь цехъяс Крутӧйысь. И кодыр видзӧдлан топкаясӧ, пачьясӧ, кӧні бушуйтӧ сӧмын би, сэк кажитчӧ, быттьӧ сотчӧ ачыс кӧртыс, форсункаыс, кодӧс пуктӧма газопроводнӧй трубка помас. Мукӧдлаын тайӧ биыс ещӧ нин тешкодь. Крутӧйса стройматериалъяс завод ӧшинь улын, веськыда ывла вылас лун и вой пуӧ ыджыд пӧрт. Пӧртсӧ пуктӧма прӧстӧй из чукӧр вылӧ, а изъяс улас вайӧдӧма газопроводнӧй трубка. Трубкаыс, тӧдӧмысь, оз тыдав, и кажитчӧ, быттьӧ лёкысь сотчӧны изъясыс.

Горючӧй газ сідзжӧ бур сырьё. Сыысь вӧчӧны резинӧвӧй промышленностьлы зэв коланатор — сажа. Крутӧйын уджалӧ некымын сажевӧй завод. Ӧтиясӧс на пӧвстысь вӧлі вайӧма лунвылысь Отечественнӧй войналӧн первойя воясӧ, мӧдъясӧс стрӧитӧма тані, выльысь. И кодыр мӧдан матыстчыны тайӧ заводъяс дінас, тэныд друг вӧр сайсянь на кылас аслыссяма музыка. Тэ тӧдлытӧг сувтан, кывзыштан. Да, музыка! Музыкантъяс, тыдалӧ, буретш лӧсьӧдалӧны ассьыныс инструментъяссӧ, торкалӧны ӧта-мӧднысӧ... Но мыйла сы мындаӧн чукӧртчӧмаӧсь? Кутшӧм ыджыд праздник кӧсйӧны празднуйтны? И мыйла дыр оз сяммыны воны лад вылас?

Воан кӧ войын да первойысь на, вӧр костті тэд югнитасны улич вывсӧ югдӧдысь электролампочкаяс, сэсся тыдовтчасны заводъяслӧн главнӧй корпусъяс, гораммӧ музыка, тэ пыран заводскӧй дворӧ и век на он тӧд, коді ворсӧ, а сӧмын аддзан, кыдзи главнӧй корпус дінсянь кузя нюжалӧны кӧрт листысь вӧчӧм, орччӧн сулалысь камераяс. Став камераыс не то тшынасьӧ, не то руасьӧ, да сідзи и усьӧ тӧд вылад сиктъясын праздник вечерняӧ пывсянъяслӧн дружнӧя ломтысьӧмыс. Но тайӧ абу пывсянъяс, найӧ посниджыкӧсь на дорысь дай мичаа ворсӧны, быд пӧлӧс шыӧн. И сӧмын камера пытшкас видзӧдлӧм бӧрын гӧгӧрвоан, мыйын делӧыс: камера пытшкас 500 градусӧдз жар. Тайӧ жарыс артмӧ газ сотчӧмысь. Газыс татчӧ воӧ газопроводнӧй трубаӧд да быд камераын торъялӧ посни трубкаясӧ, кодъясӧс нюжӧдалӧма камера вевт дорӧ матӧ. Быд трубкаӧ тшӧкыда сувтӧдлӧма карандаш кызта да чуньлыс кузя горелкаяс, кодъяс помын лӧня сотчӧ газыс. И сы вӧсна, мый камера пытшкын воздухыс тырмытӧм, газыс ставнас сотчыны оз вермы да коптитӧ, саыс пуксьӧ камера вевт улын кӧрт лист вылӧ, коді муртса-муртса вешйӧ, саыс та дырйи вочасӧн зыртсьӧ да сюрӧ бункерӧ, а сэсянь — транспортнӧй лента вылӧ, коді нин нуӧ сажасӧ главнӧй корпусас. Сажаыс сэні прӧйдитӧ вальцовка пыр, топӧдсьӧ да упакуйтсьӧ. И вот доналӧм камераясас кос кӧртлӧн мавттӧм кӧрт дорӧ зыртчӧмсьыс и артмӧ тайӧ аслыссяма музыкаыс!

Тӧдӧмысь, Иван Ильич оз имеит делӧ сажа вӧчӧмкӧд. Сэні сытӧг эмӧсь ассьыныс делӧ тӧдысь специалистъяс — инженеръяс, техникъяс, мастеръяс. Ӧні сійӧ оз имеит делӧ Крутӧйын весиг бурӧвӧй уджъяскӧд. Буритчӧны сытӧг. Паськалӧ сытӧг и воднӧй промысел, кытӧні сійӧ коркӧ нуӧдліс жӧ бурӧвӧй уджъяс. А ӧні сэні котыртчӧма сэтшӧм производство, коді нималӧ став Сӧветскӧй Союз пасьта. Мойдын моз быдмӧ и Ярега, коймӧд нефтянӧй промысел, — став мир кодяс медся первойя нефтепромысел, кӧні нефтьсӧ перйӧны шахтаяс способӧн, кӧні сӧветскӧй инженеръяс ставсӧ лӧсьӧдісны сідзи, мый татчӧс сук нефтьыс шахтаса штрехъясӧд мӧдіс визувтны дзонь шоръясӧн. Но ӧд тайӧ сьӧкыд нефтьсӧ, коді оз вермы кайны му пытшсьыс ачыс кизьӧр нефть моз, первойсӧ аддзис бурӧвӧй мастер Косолапкин жӧ! Сійӧ казьтылӧ тайӧс, и сьӧлӧм вылас долыд: абу прӧста овсьӧма му вылас, абу прӧста уджавсьӧма.

Да мыйыс оз усь тӧд вылад талун, кор ставыс и ставторйыс казьтылӧны Ильичлы сылӧн ыджыд олӧм йылысь.

Но декабрьскӧй лун Ухтаын воробей ныр кузя. Ывлаыс важӧн нин пемдіс, карыс важӧн ломзис дзирдалысь биясӧн. Кад мӧдӧдчыны гортӧ. Ильич петіс аслас кабинетысь, видзӧдліс карлань. Карыс ӧні тыдаліс увтасын моз, а кар весьтас ӧшӧдчӧм еджыд кымӧр вылын, кыдзи и мукӧд рытъясын, ворсісны му вывсянь качӧдчысь бенгальскӧй бияс электросваркалӧн.

Кодзула войын татшӧм югдӧдӧм кымӧръясыс ӧшалісны и мукӧдлаын: то кӧнкӧ первойя вӧръяс саяс и эм, то кӧнкӧ ылын-ылын, вӧр эжтас дорас. Ӧтияс на пӧвстысь вӧліны паськыдӧсь, югыдӧсь, мӧдъяс шӧркодьӧсь, коймӧдъяс муртса тӧдчисны, — быд объект аслас вын серти зілис югдӧдны войся небесасӧ. А тайӧ югдӧдӧм діяс косттіыс дасъясӧн, сёясӧн километр пасьта вуграліс на пӧрысь парма. И сӧмын выльӧн вӧчӧм туйяс вывті войся вӧрас вошӧм биа кодзувъяс моз котралісны автомашинаяс.

Ильич тӧдӧ: пӧсь уджын коляс ещӧ некымын во. Ухта комбинатлӧн уна сикас производство торъялас выль самостоятельнӧй промышленнӧй комбинатъяс вылӧ. Посёлокъяс быдмасны каръясӧ, нимтӧм ягъясӧ лоӧ стрӧитӧма выль заводъяс, промыселъяс, выль посёлокъяс. А ачыс Ухта кар, кодлы кар нимсӧ вӧлі сетӧма Великӧй Отечественнӧй война лунъясӧ, бойясын прославитчӧм том багатыр моз, лоас мича да сё пӧв муса. Сійӧ паськалас да быдмас выль кварталъясӧн, институтъясӧн, научнӧй учреждениеясӧн; пыр кежлӧ вошасны кар улича вылын мыръяс да ляк бадь; газопроводъяскӧд, водопроводъяскӧд тшӧтш му улӧ пырасны телеграфнӧй да телефоннӧй линияяслӧн кабельяс; дзор парма бӧрыньтчас ещӧ на дас километръяс вылӧ; и сійӧ местаясыс, кытчӧ оборудованиеӧн писькӧдчиг, некымын во сайын на ковмыліс мунны дзонь тӧлысьясӧн, лоасны карбердса оланінъясӧн, кодъясӧс лоас коркӧ йитӧма трамвайнӧй, троллейбуснӧй линияясӧн, электричкаясӧн. Локтан вояс пыр аддзӧ тайӧс и кылӧ нин Ухта карлӧн пионерыс. Миян великӧй Сӧветскӧй отчизналӧн юкӧн — Коми Сӧветскӧй Социалистическӧй Республика — сувтӧдӧма большевистскӧй партияӧн стальнӧй рельсъяс вылӧ, да сійӧ заводитӧ ӧддзӧдны курьерскӧй ӧд!