ДУМЫШТӦЙ ВӦВ ЙЫЛЫСЬ!

Матысмӧ тулыс... Миян кӧбылаяс заводитчасны пышъявны. Колӧ крестьяналы думыштны лӧсьӧдны сэк кежлӧ бурджык ужӧс. Тайӧ гижӧдыс лӧсьӧдӧма сійӧ думыслы отсӧг вылӧ.

Видзӧдлыны кӧ бурджыка крестьянскӧй вӧв вылӧ, аддзан сылысь уна омӧльтор: 1) ичӧт туша; ичӧт туша понда ичӧт вын: эбӧсыс сылӧн регыдӧн бырӧ, 2) ыджыд сьӧкыд юр, ыджыд рушку; та вӧсна чинӧ сылӧн чожлун, пельклун; 3) лайкъя либӧ гӧрба мышку выв; 4) векни омӧль морӧс (сьӧкыд лола); 5) омӧль зад да бӧр кок. Тайӧяс кындзи нӧшта на уна пӧлӧс мукӧд омӧльтор сюрӧ. Ичӧт эбӧса, омӧль морӧса, омӧль кока вӧвлы крестьянин киын ёна уна быдсяма удж сюрӧ. Сы вӧсна шоч вӧлыс оз висьлы быдсяма пӧлӧс пытшкӧс висьӧмӧн. Вӧв дышмӧ, сувтӧ, дудӧ, оз вермы кыскыны, водӧ карта вылӧ, корӧ аслыс дыр кежлӧ шойччӧг. Висьӧм гырысь вӧвъясыслӧн — бать-мамлӧн — вуджӧ челядьлы-чаньяслы. Быдмасны найӧ, висьлӧсӧсь жӧ лоӧны.

Тулысын став вӧлыс петӧ лудӧ. Сэні и кӧбыла, сэні и ужпиян. Том ужпиянлы (гырысьыс ӧд миян шоча) воссьӧ удж. Оз сяммыны найӧ бура йирсьыны, ёна уна эбӧс ассьыныс воштӧны. Кутшӧм бур вермас лоны тадзи вӧв рӧд паськӧдӧмысь? Омӧлик зарока кӧбылаӧс кӧ тырсьӧдас сэтшӧм жӧ омӧлик, зарока уж, тӧдӧмысь бур чань оз вермы лоны. Омӧлик чань быдмас, паськӧдас бара омӧль рӧд. Сідз воысь воӧ, рӧдысь рӧдӧ мунӧ водзӧ. Вӧвъяс ӧтарӧ омӧльтчӧны, вынтӧммӧны.

Омӧлик вынтӧм вӧв крестьянинӧс сӧмын гӧльмӧдӧ. Омӧлик вынтӧм вӧлӧн крестьянин полӧ петны туйӧ, медасьны кер лэдзны, колльысьны, груз кыскыны, весиг гӧрны заводитны. Аслас пельпом вылын сорӧн крестьянин му уджсӧ ассьыс кыскӧ. Вермыштӧ кӧ этша сійӧ, судзсяна олӧ, зільӧ бур вӧв ньӧбны: мед пӧ туша-рожаа вӧлі, ён; чань кӧ ньӧбӧ, юалӧ: «Ён-ӧ вӧлі батьыс, кутшӧм рӧдысь?» Важӧн бур вӧвъясла ветлывлісны Яткаӧ, Печӧраӧ. Вайӧны сэтысь бӧрйӧмӧн, ёнӧс, чожӧс. Коді вермис лӧсьӧдны сэтшӧм вӧвсӧ, ӧні сьылӧ-олӧ: сылӧн и нажӧткаыс унджык, вермӧ му-видз удж нуны плугӧн, кӧрт пиняӧн, машинаӧн. Бур, ён вӧв мездӧ ассьыс кӧзяинсӧ сьӧкыд уджысь, отсалӧ сылы бура овмӧдчыны.

Кад лӧсьӧдны вына, бур вӧв донтӧм донысь Яткаысь да Печӧраысь судзӧдӧмӧн коли. Нӧшта быдӧн он вермы ветлыны сы ылнаӧдз: Яткаыд да Печӧраыд абу дзик матынӧсь. Сы вӧсна колӧ думыштны: кыдзи, кутшӧм ногӧн бурмӧдны, шаньмӧдны, вынсьӧдны асланым крестьянскӧй вӧвъяснымӧс, рӧдсӧ налысь. Колӧ думыштны, кыдз эськӧ коми крестьянинлы кокньыдджык и долыдджык вӧлі ассьыс уджсӧ нуӧдны.

Кысянь заводитны? Кыдзи лӧсьӧдны кокни уджсӧ? Та йылысь мӧвпавны лоӧ сідзи: вӧв рӧд паськӧдысьяс — кӧбыла да уж. Во гӧгӧрӧн уна пырысь кӧбыла вайӧ ӧти чань; уж вермӧ паськӧдны 20−30 чань. Мӧд ногӧн кӧ: кӧбыла помысь омӧль рӧдыс паськалӧ во гӧгӧрӧн ӧтилӧн, уж помысь — кызьӧн-комынӧн. Со мый йылысь колӧ ёнджыка думайтны! Со кӧні медыджыд омӧльыс!!! Та серти кокни корсьны омӧлик сісь вужсӧ, кодӧс колӧ кыдзкӧ бырӧдны.

Сы вӧсна Коми Обласьтувса му-видз уджалан уджнуӧданін (Областное Земельное Управление) воддза воӧ лӧсьӧдіс бур (племенные) ужъясӧс, видзӧ найӧс улыс Човса Племхозын. Тулысладор кӧсйӧны разӧдны найӧс вӧлӧсьтъясӧ бур вӧв рӧд паськӧдны. Индӧма сувтӧдны карӧ 2 ужӧс, Шойнатыӧ 1-ӧс, Паджгаӧ 1-ӧс, Пальӧ 1-ӧс, Проньдорӧ 1-ӧс, Визинӧ 1-ӧс, Межадорӧ 1-ӧс, Кулӧмдінӧ 1-ӧс, Керчомъяӧ 1‐ӧс, Айкинаӧ 1-ӧс, Зӧвсьӧртӧ 1-ӧс. Вӧля вылын видзны роч ужъясӧс оз позь. Сэн уна тыртӧм кӧбыла ветлӧдлӧ, ужлӧн вывті уна лишнӧй вын бырас на вылӧ чеччалігӧн, да и доймыны вермасны. Вӧля вылын уж помысь тырсялӧ 20−30 кӧбыла, гортын видзигӧн — сійӧ жӧ уж помысь вермас тырсявны 40−50 кӧбыла. Вылынджык гарыштӧм вӧлӧсьтъясӧ воссяс случнӧй пунктъяс, кытчӧ позяс крестьянинлы вайны тырсьӧдны кӧбылаяснысӧ ассьыныс. Став вӧлӧсьтув кӧбылалы, тӧдӧмысь, казеннӧй ужыд оз тырмы. Уналаын, вӧлӧсьтъясын эмӧсь крестьянскӧй кодзтӧм ар 3−15 ужъяс. Сэтшӧм вӧлӧсьтъясас обществоӧн колӧ кӧртмавны бурджык ужъяссӧ крестьяналысь, восьтыны тулыс кежлӧ сэтшӧм жӧ «случнӧй пунктъяс»; вӧчны приговор, мед омӧлик, посни ужпиянӧс юнь тӧлысьӧдз оз лэдзны гуляйтны кӧбылаяскӧд.

Быд кӧбылаӧс ён, бур, ыджыд уж дінӧ оз жӧ позь сибӧдны. Кӧбылаястӧ бӧрйӧдлынытӧ колӧ. Чаньлы джын приметаыс вуджӧ ужсянь, мӧд джынйыс — кӧбыласянь. Ичӧтик урӧд мамъясысь, кӧть и бур уж помысь, вермасны лоны омӧль чаньяс.

Ӧтвылысь кӧ босьтчасны бурмӧдны да шаньмӧдны вӧвъясӧс, вӧв рӧд регыдӧн бурмас. Бурджык ужпиянӧс бур бать-мам помысь кольӧдны видзны кодзтӧг, рӧд вылӧ. Пыр сідзи.

Кӧртмалан ужпиянӧс колӧ видлавны быдладорсянь: мед сійӧ вӧлі статя, ыджыд тушаа, паськыд морӧса, дзоньвидза бать-мам помысь, ачыс дзоньвидза. Кӧртмалӧм ужъясӧс видлавны корасны кӧ агрономъясӧс да лекаръясӧс, Обласьтувса видз-му удж уджнуӧданін ыстас найӧс быд вӧлӧсьтӧ.

Агроном.