ӦЛЕКСЕЙ ИВАНӦВИЧ РЫКОВ

Выль председатель Ставреспубликаса народнӧй комиссаръяс сӧветын

Рыков петіс крестьяна костысь.

Ӧлексей Иванӧвич Рыковлы ӧні 43 арӧс (чужӧма 1881ʼ воын). Батьыс сылӧн вӧлі прӧстӧй крестьянин Сарапула карулысь, Вятскӧй губерняын. Сійӧ (батьыс) сэсся эновтӧма ассьыс кӧзяйствосӧ Вятскӧй губернясьыс да мунӧма Саратовӧ (кар Волга дорын). Сэні кутӧма тӧргуйтны, сы помысь и вермӧма ичӧтика велӧдны ассьыс челядьсӧ. Ӧлексейыс вӧлі медічӧт семья пытшкас. Батьсьыс коли кӧкъямыс арӧн (батьыс кулі колераысь). Кыдзкӧ-мыйкӧ, аслас ыджыдджык чой отсӧгсорӧн, вермис сійӧ воны гимназияӧдз. Дас квайт арӧссянь пыр нин лои аслыс кынӧмпӧтсӧ корсьны.

Медводдза тӧдмасьӧм революционеръяскӧд.

Гимназияын велӧдчигас на Рыков тӧдмасис гусьӧн уджалысь революционеръяскӧд, лыддис уна революционнӧй книгаяс, ачыс тшӧтш сэсся кутіс отсасьны лэдзавны (печатайтны) сэтшӧм книгаяссӧ да гижӧдъяссӧ. Сэки жӧ лыддис сійӧ медпервойысь на Карл Маркслысь гижӧдъяс, тӧдмасис мукӧд государствоса рабочӧйяс олӧм йылысь. Татшӧм уджъяссӧ Рыковлысь тӧдлӧмаӧсь жандармъяс да сы вӧсна эз лэдзны сійӧс университетъясӧ пырны столичаясӧ (Мӧскуаӧ, Питерӧ). Лои пырны Казань карса университетӧ. Сэні Рыков бара кутіс уджавны революция вӧсна. Пырис ачыс комитетӧ весиг. Во джын мысти сійӧс кутісны (арестуйтісны). Ӧкмыс тӧлысь пукаліс тюрмаын, торъяинын (одиночная камера). Сы бӧрын ыстісны сэсся Саратовӧ, пӧлича кыйӧдӧм улӧ.

Тюрмаясӧд, Сибыръясӧд.

Саратовын Рыков эз дугдыв уджалӧмысь. Сійӧ водзмӧстчӧмӧн жӧ сэні вӧлі вӧчӧма Май 1-й лунӧ медводдза митинг. Сэки вӧлі пансьӧма пӧличакӧд кось, Рыковӧс ёна вӧлі нӧйтӧмаӧсь.

Сэкисянь сэсся Рыков эз нин пуксьыв шойччыны, пыр уджаліс революционеръяскӧд. Уджавны, дерт, лои гусьӧн, дзебсясигтырйи. Рыков уджаліс уна каръясын йӧз паспортӧн, йӧз нимӧн 1917ʼ воӧдз (революцияӧдз). Сылӧн уджыс падмывліс сӧмын кор вӧлі кутасны да тюрмаӧ сюясны. Унаысь сійӧс кутлісны. Ставсӧ кӧ ӧтлаавны, Рыков пукалӧма тюрмаясын сизим во да джын. Унаысь ыстывлісны Сибырӧ. Сэтысь пыр сійӧ гусьӧн вермывліс пышйыны — куимысь пышйыліс, кыкысь дзикӧдз вошлі пӧлича син улысь.

1902−1905 воясӧ.

Тайӧ вояснас Рыков («Ӧлексей» нимӧн) уджавліс рабочӧйяс костын Ярославын, Нижньӧй Новгородын, Мӧскуаын, мукӧдлаын, кӧнъясын вӧліны социал-демократъяслӧн ӧтувтчӧмъяс (организации социал-демократической рабочей партии).

1903 воын, кор тайӧ партияыс юксис кык пельӧ (большевикъяс да меньшевикъяс), Рыков вӧлі большевикъясланьын (Ленинкӧд тшӧтш).

1905 воын тулыснас Лондонын (Англия) вӧлі партиялӧн коймӧд Съезд. Сэні Рыковӧс бӧрйисны Центральнӧй Комитетӧ шленӧн. Сэки вӧлі Рыковлы сӧмын на 23 арӧс! Сэтысянь ӧнӧдз Ӧлексей Иванӧвич пыр на вӧлі шленын большевик партия Комитетын.

Регыд 3-ӧд съезд бӧрын Рыковӧс Питерын, ӧти гуся собранньӧ вылын, арестуйтісны да тюрмаӧ сюйисны. Сэні пукалігӧн лои 1905 вося революция.

Тюрмасьыс петӧм бӧрын Рыковӧс бӧрйисны медводдза Питерса Сӧветӧ. Сэні уджаліс Сӧветсӧ разӧдтӧдз.

1906ʼ воын Рыков оліс Мӧскуаын йӧз нимӧн, сылӧн вӧлі паспорт Сухорученко пельшӧрлӧн.

Пинегаын.

Май 1-й лунӧ 1907 воын Рыковӧс бара арестуйтісны. 1909 воын ыстісны (вӧтлісны) Россияысь заграничаӧ. Сэтысь бӧр локтіс Россияӧ йӧз паспортӧн. Бара кутісны, мӧдӧдісны февраль 1 лунӧ 1910 воын куим во кежлӧ ссыльнӧявны Пинега карӧ, Архангельскӧй губерняӧ. Сэтысь декабр 8 лунӧ 1910 воын сійӧ пышйис заграничаӧ, оліс Парижын. 1911ʼ воын локтіс Россияӧ. Кӧсйис лӧсьӧдны тані комиссияяс, мед бурджыка мунас большевикъяслӧн ӧтчукӧртчӧмыс, да ӧти провокатор Бряндинскӧй Рыковӧс явитіс пӧличалы. Рыковӧс август тӧлысьын 1911 воӧ кутісны став бумагаяснас, ӧкмыс тӧлысь видзисны тюрмаын да бара ыстісны Пинегаӧ. Сэні сійӧ оліс 1913 воӧдз (февраль тӧлысьӧдз).

1913 восянь Октябрса революцияӧдз (1917).

Кӧкъямыс тӧлысь, Пинегаысь локтӧм бӧрын, Рыков уджаліс Мӧскуаын. Октябрын 1913 воӧ мӧдӧдісны сэсся сійӧс Сибырӧ, Нарымӧ, нёль во кежлӧ. Сентябр 20-ӧд лунӧ 1914 воын Рыков сэтысь пышйис, локтіс Самара карӧ (Волга дорын). Тӧлысь мысти кутісны бӧр, ыстісны Нарымӧ. Воис Россияӧ февральса революция бӧрын (1917 воӧ). Сэки Рыковӧс бӧрйисны Мӧскуаса Сӧветӧ. Рыков висьталӧм кузя, Мӧскуаса Сӧвет шуис воча мунны Керенскӧйлы да став меньшевик партиялы.

Бӧръя квайт вося уджъяс.

Октябрса Революциясянь ӧнӧдз Ӧлексей Иванӧвич Рыков со кутшӧм уджъяс нуӧдіс:

Ставроссияса Сӧветъяс Съезд вылын вӧлі вежлытӧм шленын; шленын Центральнӧй Исполнительнӧй Комитетын; Сӧвет власьт Россия пытшкын лӧсьӧдан Народнӧй Комиссарын (по внутренним делам); председательын Народнӧй Кӧзяйство лӧсьӧдан Сӧветын (Высший Совет Народного Хозяйства). Меддзескыд дырйиыс, кор миянӧс врагъяс топӧдлісны гӧгӧрбок, Рыковлы вӧлі сетӧмаӧсь удж Краснӧй Армиялы быдтор судзӧдны-вайны (снабжение).

1921ʼ воын, кор Ленин висьмис, Рыковӧс пуктісны Ленин тшӧктӧм серти сы пыдди юравны Народнӧй Комиссаръяс Сӧветын.

Та кындзи, Рыков уджалӧ со кӧнъясын: шлен Ставроссияса Коммунист партия Комитетын (19 во помся!), шлен Ставроссияса Профсоюзъяс Сӧвет президиумын, шлен Ставреспубликаса Исполнительнӧй Комитет президиумын, председатель Ставреспубликаса Народнӧй Кӧзяйство Сӧветын (ВСНХ СССР), председатель лэбалан машинаяс лӧсьӧдан Обществоын (Общество Друзей Воздушного Флота).

Колӧ быдӧнлы тӧдны Рыков йылысь.

Со кутшӧм мортӧс пуктӧмаӧсь Ставреспубликаса Сӧветъяс Съезд вылын Ленин местаӧ.

Тайӧ гижӧд сертиыс аддзам: Рыков — крестьянин пи, нэмсӧ мырсьӧма уджалысь йӧз вӧсна. Ичӧтысянь вермасьӧма лёкногса важ олӧмкӧд. Ленин кӧ тшӧктӧма вӧлі Рыковӧс пуктыны ас пыддиыс висигкежлас, позьӧ нин надейтчыны — Рыков крепыд революция удж нуӧдысь, бокӧ оз кеж.

Коми йӧз, дерт на, омӧля тӧдӧны Рыков йылысь, весиг унджыкыс на эз кывлы сылысь нимсӧ. Ӧдвакӧ Рыковыд абу овлӧма весиг Коми муын Сыктывдінкарын^Та йылысь «Югыд туй» газет лэдзанінсянь (Редакциясянь) торъя письмӧӧн ми юасям Рыковыслысь, ассьыс./^.

Ӧнісянь колӧ быдӧнлы тӧдны Ӧлексей Иванӧвич Рыковӧс!