КОМИ КЫВЛӦН СТИЛИСТИКА

ВОДЗКЫВ

Стилистика — кыв велӧдан наукалӧн юкӧн, коді сувтӧдӧ мог кывйӧн кужӧмӧн вӧдитчыны велӧдӧм, сёрнитігӧн да гижигӧн пыдісяньджык тӧдчӧдны мӧвпъяс, гижӧда да сёрниа кывлысь лэптыны культурасӧ. Стилистика велӧдӧ кывлысь позянлунъяс видлалігӧн бӧрйыны лӧсяланаджыкъяссӧ да коланаджыкъяссӧ, медым тӧдчӧдны юӧртӧмыслысь могсӧ, ногсӧ да помкасӧ. Сійӧ отсалӧ мортлы сёрнитігас да гижигас бӧрйыны медстӧч кывсӧ, сёрникузялысь медлӧсялана тэчасногсӧ. Медлӧсяланаыс — сэтшӧм сёрникузя, кӧні дженьыда да стӧча висьталӧма сы йылысь, мый колӧ юӧртны. Стилистика, кыдзи и кыввор да грамматика, видлалӧ сёрни шыяс, торъякывъяс, кывтэчасъяс, сёрникузяяс. Сӧмын кыв материалсӧ сійӧ видлалӧ оз на моз. Шуам, и грамматикаын, и стилистикаын эмӧсь придаточнӧй сёрникузяяс да причастиеа-деепричастиеа оборотъяс. Грамматика боксянь ӧтмоз стӧчӧсь тайӧ кык сёрникузяыс: 1. Илля аддзис ӧдзӧс дорсьыс Бобыль Вераӧс, коді муртса на пырис. 2. Илля аддзис ӧдзӧс дорсьыс муртса на пырӧм Бобыль Вераӧс.

Стилистика боксянь придаточнӧй сёрникузяас тӧдчӧдӧны керӧм-вӧчӧмсӧ (действиесӧ): муртса на пырис. Причастиеа оборотын мортлы сетӧма серпас действие помасьӧм серти (муртса на пырӧм), сэні весиг оз позь стӧчмӧдны, аддзыліс Илля Вералысь пырӧмсӧ али эз.

Ӧтмоз правильнӧйӧсь грамматика боксянь сёрникузяяс:

Став васӧ Сыктыв Эжва юлы вайӧ,

Мый вошас ним, оз шогсьы ни оз пов.

Став васӧ Сыктыв Эжва юлы вайӧ,

Мый воштас ним, оз шогсьы ни оз пов (В. Тимин).

Стиль боксянь воштас ним кывтэчас — тӧдчанаджык вошас ним серти. Сыӧн тӧдчӧдсьӧ активнӧя керӧм-вӧчӧмыс. Воддза сёрникузяас юӧртсьӧ, мый Сыктыв тӧдӧмӧн вӧчӧ ассьыс медшӧр уджсӧ, сылы окота вынсьӧдны Эжвалысь эбӧссӧ, нимсӧ воштӧмыс сійӧс оз майшӧдлы.

Грамматика сетӧ правилӧяс, кодъясӧн колӧ вӧдитчыны быдӧнлы. Стилистика велӧдӧ, ӧткодь кыв позянлунъяс пиысь кутшӧмӧс бӧрйыны, мед мӧвпыс лоис мӧрччанаджык. Стилистика велӧдӧны лексикаӧн да грамматикаӧн тӧдмасьӧм бӧрын. Сійӧ мыджсьӧ на подув вылӧ. Стиль да сёрни сюрӧс мӧда-мӧдныскӧд йитчӧмаӧсь, артмӧдӧны ӧти торйӧдны позьтӧм мӧвп. Кывйын да шуанногын вежӧмъяс тӧдчӧны сёрникузя сюрӧсын, вайӧдӧны вежӧртас вежсьӧмӧ.

Босьтам видлӧг: Ӧльӧш сёрнитіс батьыскӧд вежавидзӧмӧн. Батьыскӧд Ӧльӧш сёрнитіс вежавидзӧмӧн.

Мӧд сёрникузяас тӧдчӧдӧма, мый Ӧльӧш гортсаяскӧд абу вежавидзысь, сӧмын батьыскӧд сійӧ сёрнитны вермӧ вежавидзӧмӧн.

Стильын петкӧдчӧ, юӧртӧмысь кындзи, сёрнитысьяслӧн пытшкӧс руныс, ортсыса мир вылас видзӧдласныс. Торъя гижысьлӧн, сёрнитысьлӧн стильыс ас, торъялана. Но быд стильын медся колана визь — лоны стӧчӧн, гӧгӧрвоанаӧн. Быд литературнӧй кывйын зэв тӧдчанатор — норма. Весиг художествоа гижӧда стильын, кӧні паськыда позьӧ бӧрйыны кыв средствояс да кӧні тыдовтчӧ гижысьлӧн аслыс ногӧн гижӧмыс, оз позь дзикӧдз эновтчыны ӧтувъя йӧзкост кывйысь, ӧд збыльвывса художествоа гижӧдын кыв оз позь ёна вежлавны, медым оз ло гӧгӧрвотӧм.

Быд сикас сёрни колӧ тэчны логика боксянь стӧча. Гижысьлӧн кӧ мӧвпыс ясыд, стиль боксянь сійӧ кокниа тӧдчӧдсьӧ. Стильлӧн культура — тайӧ идеялӧн культура. Медым бура юӧртны, колӧ ясыда мӧвпавны. Стилистикалӧн медшӧр могыс — литература кыв норма урчитӧм, коді сетӧ позянлун тэчны логика боксянь подула, кыввор боксянь стӧч, грамматика боксянь ясыд, фонетика боксянь мичаа юргысь, стиль боксянь — сьӧлӧмӧ йиджан сёрни. Стилистикалӧн сюрӧсыс — кыв стильясӧн тӧдмӧдӧм, кывлысь вежӧрӧ мӧрччана позянлунъяслысь тӧдчӧдана да эмоциональнӧй рӧмсӧ донъялӧм, кыввор да грамматика синонимияӧн вӧдитчыны велӧдӧм.

Медводдза юкӧн

Кывлысь функция торйӧдан стильяс

Кывйын торйӧдӧны йӧзкост сёрни стиль да гижӧда стильяс. Гижӧда стильяс торъялӧны ас костаныс научнӧй, делӧвӧй да публицистика стильяс вылӧ. Наысь кындзи, эм нӧшта художествоа литература стиль.

Стильнас нимтӧны сёрнилысь торъя сикас, коді вӧдитчӧ сылы сӧмын лӧсялана кыв позянлунъясӧн, синонимъясӧн, медым тӧдчӧдны юӧртӧмыслысь могсӧ да ногсӧ. Быд стильлы лӧсялӧны гижӧда да вомгора формаяс. Уна торъякыв да сёрникузя сикас лӧсялӧ быд сёрни стильлы, та вӧсна найӧс шуӧны нейтральнӧй стиляӧн. Шуам: асыв, босьтны, во, гӧрд, дас, ён, кыз, мича, ывла да мукӧд торъякыв стиль боксяньыс нейтральнӧйӧсь. Сідзжӧ быд сикас стильын вӧдитчӧны кык сюрӧса прӧстӧй сёрникузяӧн, ӧтсяма членъяса прӧстӧй сёрникузяясӧн, пыртан кывъясӧн да пыртан сёрникузяясӧн...

Функция тӧдчӧдан стильяс ас костаныс торъялӧны могъяснас. Делӧвӧй да научнӧй стильяслӧн мог — сӧмын юӧртны мый йылысь кӧ. Йӧзкост сёрни да публицистика стильяслӧн, юӧртӧмысь кындзи, эм содтӧд мог — мӧрччыны лыддьысьлы да кывзысьлы вежӧрас, петкӧдлыны налӧн кӧсйӧмъяс да зільӧмъяс. Сідзкӧ, тайӧ стильясыс — юӧртана, вежӧрӧ мӧрччанаӧсь.

Йӧзкост сёрни стильлы лӧсялӧны быдлунъя сёрниын бергалысь кывъяс, паськыда вӧдитчӧны сэні: серпасалан, донъялан, лелькуйтан, мустӧмтан, сералан, шмонитан, увтыртан, радейтӧм петкӧдлан кывъясӧн, шуам: ад горш, бобӧ, буз-баз пырны ваӧ, дізьвидзны, жӧритны, равзыны, стынитны, трасича, шпыньмунны...

— ичӧтмӧдан, лелькуйтан, мустӧмтан, суффикса кывъясӧн: кӧчильӧй, кизьӧриник, нылук, пасьшой, сьӧмтор...

— междометиеясӧн, кывторъясӧн, пыртана кывъясӧн: ак, пӧлинӧ, буракӧ, пӧ, дерт, тӧдӧмысь, колӧкӧ...

Тайӧ стильлы лӧсялӧны асалан формаа кывъяс: воканӧй, донаӧй.

— Мамныд ӧд муна, лунбыд кежлӧ ӧтнаныд колянныд, некор вун-лытӧмъясӧй (Фольк.).

Синтаксис йӧзкост сёрни стильлӧн торъялӧ прӧстӧй сёрникузяясӧн, абу тырвыйӧ сёрникузяясӧн, придаточнӧй сёрникузяяс пыдди сэні вӧдитчӧны причастиеа либӧ деепричастиеа оборотъясӧн, тшӧкыда паныдасьлӧ инверсия.

Йӧзкост сёрни стильлы лӧсялӧны важысянь пуксьӧм нимъяс, кодъясӧн оз вӧдитчыны официальнӧя: Йӧрш Ёгор, Чугун Ӧльӧш... Лӧсялӧ и диалога сёрни. Вомгора йӧзкост сёрни стильлы лӧсялӧ и шенасьӧм, и чужӧм вежлалӧм, и мыгӧр кутӧм, кодъяс отсалӧны вомъёртъяслы гӧгӧрвоны мӧда-мӧднысӧ.

Делӧвӧй стильӧн гижӧны оланподувъяс, индӧдъяс, инӧдъяс, помшуӧмъяс, юӧртӧмъяс, шыӧдчӧмъяс да с. в. Учреждение, предприятие да мукӧд уджаланін ним сідзжӧ гижӧны-шуӧны делӧвӧй стильӧн: Коми республикаса видз-му министерство, Сыктывкарса канму университет, «Йӧлӧга» газет редакция...

Делӧвӧй стильлы лӧсялӧ веськыд кыв арт, причастиеа, деепричастиеа да страдательнӧй оборотъясӧн вӧдитчӧм. Видлӧг вылӧ: Куим оланпасын урчитӧма тӧдчымӧн кокньӧдны олӧма да вермытӧм йӧзӧс (Коми му). Журнал вылӧ позьӧ гижсьыны быд локтан тӧлыссянь, доныс эз вежсьы, матыссаджык олысьяслы позьӧ гижсьыны веськыда редакцияын, куим пӧв донтӧмысьджык (В. К.).

Научнӧй стиль аслас могъяс серти матын делӧвӧй стиль дінӧ, сылы лӧсялӧны татшӧм торъялӧмъяс:

— кывъяс кутӧны сӧмын веськыд (номинативнӧй) вежӧртас;

— паськыда вӧдитчӧны терминъясӧн, профессионализмъясӧн: азот, капитал, депозит, инфляция, радиус, кывйыв, аскодясьӧм, сёрнивизь, подувкыв...;

— тшӧкыда паныдасьлӧны сложнӧй сёрникузяяс;

— ӧтсяма членъяс отсӧгӧн лыддьӧдлӧны разрядъяс, классъяс, видъяс...;

— пыртана кывъяс да сёрникузяяс кутӧны гижӧда кывлысь рӧмсӧ: ӧти-кӧ, мӧд-кӧ, коймӧд-кӧ, кыдзи быдӧнлы тӧдса, кыдз юӧртісны, кыдзи пасйим нин...;

— оз вӧдитчыны субъективнӧя донъялан кывъясӧн, эмоциональнӧй кывъясӧн.

Научнӧй стильлы колӧ юӧртӧмсӧ сетны стӧча, зумыда да тырвыйӧ. Сылӧн стӧчлуныс тыдовтчӧ сёрни подулалӧмысь да ясыда юӧртӧмысь. Медым стильыс оз вошты стӧчлунсӧ, сыын озджык вӧдитчыны синонимъясӧн, ӧд найӧ вермасны вайӧдны мӧвп дзугӧмӧ.

Публицистика стильӧн гижӧны ӧтув олӧм — политика йылысь газет-журналын. Публицистика стильӧн юӧртӧмъяс тӧдчӧны лыддьысьысь-кывзысь юр садь вылӧ, сылӧн кӧсйӧмъяс, зільӧмъяс вылӧ. Публицистика жанр лӧсялӧ ораторъяслы, адвокатъяслы, политикъяслы, мӧд кывйӧн кӧ, налӧн йӧз дінӧ шыӧдчан сёрнияслы. Публицистика стильын ёнджыка паныдасьлӧны:

— политическӧй вежӧртаса кывъяс: демократия, бӧрйысьӧм, ютыр, инӧд, ӧксьӧм, дорйӧм, класс, каналӧм...;

— абстрактнӧй кыввор, коді петкӧдлӧ мортлысь пытшкӧсса олӧмсӧ: авъялун, повтӧмлун, вежавидзӧм...;

— эмоциональнӧй рӧма кывъяс;

— фразеологизмъяс, шыӧдчӧмъяс, риторическӧй юалӧмъяс...

Художествоа литература стиль торъялӧ мукӧд стильясысь сы серти, мый сійӧ вӧдитчӧ кывлӧн быд позянлунӧн да петкӧдчӧмӧн. Художествоа литература стильын ӧтувтчӧны кывлӧн юӧртана да эстетическӧй функцияыс. Художествоа гижӧдъяс оз сӧмын юӧртны мый йылысь кӧ, а сідзжӧ велӧдӧны лыддьысьысьӧс. Художествоа гижӧд йиджӧ лыддьысьысь вежӧрӧ мӧрччӧдана позянлунъясӧн. Сійӧ позянлунъясыс, кодъяс подуласьӧны кывлӧн вуджӧдана вежӧртасӧн вӧдитчӧм вылӧ, шусьӧны тропъясӧн. Тропъяс пиысь тшӧкыдджыка паныдасьлӧны эпитет, гипербола, метафора, метонимия, ӧткодялӧм, синекдоха, перифраза... Тропъяс лыдӧ пырӧны и синтаксис отсӧгӧн артмӧм вежӧрӧ мӧрччӧдан стилистическӧй фигураяс: антитеза, анафора, инверсия, тавтология, уна йитанкывйӧн вӧдитчӧм, йитанкывъястӧг вӧдитчӧм, риторикаа юалӧм...

1 удж. Индӧй вайӧдӧм гижӧдъясысь стильлысь функция тӧдчӧдысь признакъяссӧ.

1. Коми мутӧ да миянлысь чужан кывтӧ некод оз видз, ог кӧ асьным, коми войтыр. Но ме видзӧда асланым йӧз вылӧ да курыд шог менӧ босьтӧ. Вина-водка киссьӧ шорӧн, кодалӧны, тышкасьӧны ӧта-мӧдныскӧд, став лёкыс пырӧма ӧбичааныс. Локтӧм йӧзыс сералӧ комияс вылын: найӧ пӧ сулея вылӧ дасьӧсь вузавны чужан мунысӧ, мам-батьнысӧ. И ыджыд шог сыысь, мый тайӧ — збыль!

Дона коми чой-вокъяс! Палялӧй! Миянлы, комияслы, колӧ жӧ кыдзкӧ ловйӧн кольны, оз позь пӧрны веськодь войтырӧ. И медводз колӧ сувтны Коми мулысь озырлунсӧ ректӧмлы паныд. Ӧні со воисны и водзӧ пондасны локны сэтшӧм йӧз, кодъяс донтӧм-донысь ньӧбалӧны патераяс, овмӧдчӧны миян чужан муын, медым курыштны да асавны предприятиеяс, лоны коми вылын кӧзяинӧн. Со кутшӧм олӧмӧдз воим коркӧя лӧнь да муса чужан муын! (Э. Каракчиева, В. К.).

2. Немдінса шӧр школа помалысьяслы аттестаткӧд тшӧтш сетӧны трактористлысь право. Дерт, сӧмын налы, кодъяс сдайтӧны та кузя экзамен. Кольӧм во тайӧ правосӧ босьтӧма вит морт... (К. М.).

3. Мед быд морт вежӧрӧдз воис, мый оз позь лэптыны ӧти народӧс став мукӧд йӧзсяыс вылӧджык. Оз позь кедзовтны да дойдны некутшӧм йӧзӧс, некутшӧм народӧс. Морт — сійӧ быдлаын морт, сэтӧн кӧть тані сійӧ чужлӧма вӧльнӧя, морт ногӧн овны (И. Т.).

4. — Татшӧм кадӧ мунан? — нисьӧ дивитіс, нисьӧ жалитіс верӧссӧ Семӧ Маръя.

— Пыр ӧтарӧ пинясян да. Дышӧдіс сэсся тэнсьыд нюргӧмтӧ кывзыныс. Кыдзкӧ ӧд он на матайтчы.

— Та ылна мунан да, эн лёкӧс босьт, мед позис жӧ видзӧдлыны кӧть, — бара велӧдіс гӧтырыс.

— Мый нӧ сы вылӧ видзӧдны кутан? Нэм помӧдзыд ӧд он ов сыкӧд.

— Бурджыка пасьтась. А то йӧзыс шуасны, Семӧ Маръя пӧ верӧссӧ нэм чӧжыс омӧля видзӧма. Янӧдысьыд тай, майбыр, тырмӧ...

— Но, ме муна сэсся, — ӧдзӧслань сетчис Павел Вась (А. П., Грезд).

5. Уездса земскӧй собранньӧ шуис лӧсьӧдны врачьяслысь участокъяссӧ тадзи:

1-ӧд — карса, кытчӧ пырисны Усть-Сысольск да матігӧгӧрса вӧлӧстьяс: Зеленеч, Выльгорт да Кӧрткерӧс вӧлӧстьлӧн юкӧн. Тайӧ участокас вӧлі 6 приход, олысьыс — 8532 морт.

2-ӧд — Визинса, кытчӧ пырисны Визин, Межадор, Волся, Ыб, Паджга, Койгортса, Кебраса вӧлӧстьяс, 14 приход, олысьыс — 29034 морт.

3-ӧд — Абъячойса, кытчӧ пырисны Абъячой, Шиловскӧй, Уркинскӧй, Борисовскӧй, Ношульскӧй да Кочергинскӧй вӧлӧстьяс, 7 приход, олысьыс — 14779 морт.

4-ӧд — Нёбдінса, кытчӧ пырисны Нёбдін, Висер, Пӧддельнӧй, Мордін вӧлӧстьяс, Кӧрткерӧс вӧлӧстьлӧн юкӧн, 10 приход, олысьыс — 14315 морт.

5-ӧд — Кулӧмдінса: Кулӧмдін, Дереваннӧй, Немдін, Помӧсдін вӧлӧстьяс, 6 приход, олысьыс — 3929 морт.

6-ӧд — Мылдінса, кытчӧ пырисны Саваяг, Мылдін, Щугӧр вӧлӧстьяс, 6 приход, олысьыс — 3929... (В. К. 1999. 11№).

2 удж. Лыддьӧй сетӧм гижӧд юкӧнъяссӧ да тӧдмалӧй, кутшӧм стильӧн найӧс гижӧма.

1. Корсюрӧ волывлісны ме дінӧ Ӧльӧш да Пикон. И быттьӧ вокъяскӧд ме аддзысьлі сэки, сэтшӧма шонавлӧ сьӧлӧмӧй. Весиг быттьӧ гортӧ, ас муӧ вола ас ногӧнтӧ сёрнитігӧн да важӧнсянь тӧдса чужӧмъястӧ аддзигӧн. И бӧрӧ кольӧмаыс сідзи и ыльгысьӧ лов вылад, ставыс сэтшӧм мусаӧн да донаӧн кажитчӧ (И. Т.).

2. Чужан муысь вӧр-ва шежлӧм да лякӧсьтӧм-пежалӧм йылысь, Енмӧн вичмӧдӧм озырлунъяс нем жалиттӧг куштӧм-ректӧм йылысь чорыд вен кыптыліс коми войтырлӧн быд чукӧртчӧм вылын. Воддзаысьсӧ зэв ёсь сёрни вӧлі Печора йывса парма французъяслы вузалӧм гӧгӧр. И медся повтӧм тышкасьысьнас петкӧдліс асьсӧ Мылдінысь олӧма нин, косіник нывбаба В. И. Нечаева. Быд ног эськӧ зілисны тупкыны сы коддьӧмыслысь вомнысӧ, сӧмын нинӧм эз артмы. А ӧд буретш насянь кыліс правда кывйыс. И Печора пӧлӧнса пармаӧс лои дорйӧма! Чина войтырлы, на лыдын и республикаса юралысьлы, ковмис ӧткажитны Францияса капиталистлы. Бӧръя чукӧртчӧм дырйи В. И. Нечаева эз тыдовтчыв драмтеатрын — слӧймӧмаӧсь мездысьны татшӧм ёсь кывъя аньсьыд (В. К.).

Сёрнивизь категория. Вӧчӧдана сёрнивизь артмӧдан -ӧт кывйылыс торъялӧ, сэтчӧ кольӧма на гортӧм т шы, шуам: гижны — гижӧтны, новйыны — новйӧтны. Зыран-коми сёрнисикасъясын бергалӧ гора шыа -ӧд кывйыв: гижӧдны, новлӧдны. Тшӧкыда -ӧт оз нин петкӧдлы некутшӧм тшӧктана вежӧртас, корсюрӧ сылӧн весиг вуджана вежӧртасыс абу, пример пыдди, кор сёрниыс мунӧ морттӧм керӧмъяс йылысь: Мыччис ассис гӧгрӧса кымӧссӧ тӧлісь да скупӧя кисьтіс му вылас югытсӧ. Кӧдздӧтіс (В. Баталов, Кӧвдӧмок). Вӧчӧдана (каузатив) вежӧртасыс кызвынысьсӧ тыдалӧ ӧти объекта тэчасъясысь, кор веськыд объектыс ӧттшӧтш лоӧ кадакыв керӧмсӧ вӧчысьнас, пример пыдди: Данько, он менӧ ныр вылӧт новйӧт. Видзӧтам, нин кинӧс йӧктӧтас (Ф. Истомин, Кӧвдӧмок). Серпаса гижӧдъясын объект пыддиыс тшӧкыда овлӧны ловтӧмторъяс, тадзи артмӧ сернивизьлӧн сідз шусяна метафора ногса вӧдитчӧм, пример пыдди: Тулыс... Туйез разьӧ, лым сылӧтӧ, Бадьлісь почкаез поткӧтӧ (В. Климов, Кӧвдӧмок). [Е. Цыпанов, Перым-коми гижӧд кыв, 66 л.б.].

Мӧд юкӧн

Кыввор стилистика

Синоним

Шӧр места кывйӧн вӧдитчан стилистикаын сетӧны синонимикалы (грек кывйысь synonnymos — ӧти нима). Стилистика синонимъястӧг оз вермы лоны. Стилистика чужӧ сэні, кӧні позьӧ бӧрйыны кык либӧ некымын кывйысь либӧ кывтэчасысь коланаӧс. Синонимия лӧсялӧ кывлӧн быд юкӧнлы. Синонимъясӧн шусьӧны кывъяс, кодъяс шуанногнаныс (ортсысяньыс) торъялӧны, а вежӧртас сертиныс матынӧсь, тӧдчӧдӧны ӧти понятиелысь торъя рӧмъяс. Стиль боксянь тӧдчӧдӧм синонимъяс ӧткодь вежӧртасаӧсь, но торъялӧны лыддьысьысь вежӧрӧ мӧрччӧмнас, наӧн вӧдитчӧмӧн, сыӧн, тшӧкыда-ӧ паныдасьлӧны найӧ сёрникузяын.

Нейтральнӧй вежӧртаса кывъяслы весьтасаныс сулалӧны стиль боксянь тӧдчӧдӧм кывъяс. Видлӧг вылӧ: воштыны — праквартны, шердйыштны, тӧв бӧр лэдзны; вунӧдны — пӧчӧ кудйӧ пуктыны, эновтчыны, юрысь шыбитны; жугӧдны — пасьвартны, нинӧмӧдз вайӧдны; кувны — чергӧдчыны, чермунны, лов лэдзны; ловзьыны — син восьтны, садьмыны, мортӧ пӧрны; нӧйтны — лы-сьӧм жуглыны, вир-яй песны, водзӧс босьтны; сёйны — чӧсмасьны, тяпӧдчыны, номсасьны, зӧбгыны, аджны, горш тыртны, пӧткӧдчыны, госсьӧдчыны, сюв тыртны, рӧмидзтыны...

Стиль боксянь тӧдчӧдӧм синонимъясӧн стӧчмӧдам ассьыным мӧвпнымӧс, тӧдчӧдам юӧртантор вылӧ видзӧдласнымӧс. Синонимъяс отсӧгӧн мынтӧдчам ӧти кывсӧ мӧдпӧвъёвтӧмысь. Сёрникузяын либӧ орччаясын ӧти кывсӧ кыкысь либӧ унджыкысь вайӧдӧмыс вӧчӧ юӧртӧмсӧ гажтӧмӧн, ӧтиногсаӧн: Фольклор театрын ворсысьяс козин пыдди вайисны ӧрек: велӧдчигӧн пӧ уна и сёйлім Лидия Анатольевналысь ӧрексӧ (К. М.).

Синонимъяс пиысь ёнджыка колӧ тӧдчӧдны оз сійӧс, мыйӧн найӧ ӧта-мӧдныс дінӧ матынӧсь, а сійӧс, мыйӧн ӧта-мӧдсьыныс торъялӧны. Миян сёрниын кызвын кывйыслӧн абу ӧти, а некымын вежӧртас, и тайӧ вежӧртасъяссӧ эрдӧдӧм могысь на дінӧ бӧрйӧны лӧсялана синонимъяс, медым петкӧдлыны юӧртантор дінас сёрнитысьыслысь видзӧдлассӧ. Шуам, мудер кыв позьӧ вежны горш, наян, асланьыс кӧповтысь, ас улас куралысь, асьсӧ тӧдысь, ассьыс пӧрт увсӧ пестысь да с.в. кывъясӧн. Тані ми лыддьӧдлім омӧль боксянь донъялан синонимъяс. Мудер кывлӧн эмӧсь и бур боксянь донъялан синонимъяс: ыджыд вежӧра, уна тӧдысь, йӧз вӧсна тӧждысьысь да с.в.

Синонимъяс бӧрйигӧн пыр колӧ кутны тӧд вылын, кутшӧм стильӧн вӧдитчанныд: кыпыдӧн, шмонитанаӧн, сатирическӧйӧн, нейтральнӧйӧн — да сы серти и пыртны лӧсялана кывъяссӧ.

Босьтам нейтральнӧй вежӧртаса мунны кыв, сылы позьӧ вайӧдны стиль боксянь тӧдчӧдӧм синонимъяс: ваткыльтны, восьлавны, тувччавны, кыссьыны, лэбны, руньгыны, тапиктыны, тӧвзьыны, шлапкӧдны да с.в. Коми кадакывъяслӧн синоним радыс кузь. На пыдди позьӧ вайӧдны сэтшӧм кывъяс, кодъяс вежӧны род нимтысь понятиесӧ сикас нимтысьӧн: висьӧм — нёрпалӧм, оровтӧм, морӧсув сотӧм, сьӧлӧм бытшкӧм, мытӧн нуӧм, доймӧм, юр гӧгӧрмунӧм, вежӧр вошласьӧм...; вӧв — уж, чибук, чокыр, тпруӧ, Карко, Лысан, Серук...; кань — кысӧ, нявӧ, кысук, кысыль, кургысь...; лэбач — сильӧ, пышкай, джыдж, пӧтка, тури, юсь, дзодзӧг, пыста, варыш...; мӧс — тайтӧ, кук, Лунань, Гачуш, Калюш, Сьӧдук, Рытань...; пон — кычан, кутьӧ, увӧ, тявӧ, Ваткыль, Лыско, Серко, Бано...; пу — коз, кыдз, пожӧм, ньыв, ниа, бадь, жов, кер, зор, потш, бедь...

3 удж. Вайӧдӧм сёрникузяясысь индӧй кывъяссӧ, кодъяс дзугӧны юӧртӧмыслысь вежӧртассӧ. Вежӧй тайӧ кывъяссӧ лӧсялана синонимъясӧн.

1. Миян правительство ёна шогсьӧ сы вӧсна, мед йӧзыс оліс бура, а вӧр-ва вӧлі озыр. Юмов вотӧссӧ сюя вомӧ да синмӧс тупка чӧскыдысла (Соч.). 2. И. Куратовлысь поэтическӧй наследствосӧ и водзӧ мӧдасны лэдзны рочӧн. Сэки лоӧ бырӧдӧма вуджӧдӧмас торъя нелючкияссӧ да нӧшта бурджыка мӧдасны юравны ыджыд таланта коми классиклӧн кывбуръясыс рочӧн. Самолётъяс дорті ветлӧдліс фашист-офицер. Сійӧ, тыдалӧ, видзӧдіс лэбалігкежлӧ машинаяслысь дасьлунсӧ (В. К.).

4 удж. Вайӧдӧм сёрникузяясысь вежӧй донъялан вежӧртаса кадакывъяссӧ нейтральнӧй синонимъясӧн. Вежсяс-ӧ юӧртӧмыслӧн рӧмыс?

1. Став муыс гӧгӧр зэв бур дӧзьӧра, лышкыда вежӧдӧны ӧзимъяс, шуӧны, мый немечьяс уна ид вӧдитӧны, ёнджыкасӧ сур пуӧм вылӧ, зэв нин ёна найӧ радейтӧны дучкыны ассьыныс «бирнысӧ»...(И. Т.).

2. Видзӧда, дзик ме вылӧ пызйӧ-локтӧ лым кодь еджыд ёкмыль. Чургӧді ружьеӧс да метиттӧг гымӧбті. Кӧч котӧртан ӧднас на кык-куимысь быгыльтчис да пласкысис кок улӧ. Мися, корси — эн сюр, а ӧні ачыд локтін. Сувтӧді ружьеӧс мыр дорӧ, разяла лаз кӧвъяс. Пӧрччи лазӧс юр вомӧн, копыртчи кӧчла... А кӧчыс абу. Местаыс, кыдз шуласны, нин кӧдзыд. И вир войт некӧн оз тыдав. Буракӧ, матісянь лыйӧмнад зарадыс чукӧрӧн мунӧма, абу инмӧма кӧчлы. А сійӧ повзьӧмысла садьсӧ воштылӧма. А кор палялас, ӧдйӧджык весасяс. Эг и аддзыв сійӧс лазӧс пӧрччигӧн (Ю. Т.).

3. «Лилька, тэ нӧ век на Макар пиыскӧд шывкъялан? Аддзӧмыд кавалерӧс! Да ӧд сійӧ прокурорӧн грӧзитчӧ, газетуйтчыны лӧсьӧдчӧ, а тэ сыкӧд нювсян?! Кывла кӧ, мый сыкӧд колльӧдчан да войпукан — гортысь вӧтла!» — Тикӧн шлювӧдчис вӧв вывсьыс, дом поводсӧ шыркӧсаліс турун видзан сарай ӧдзӧс вугйӧ, пештіс чигарка да пӧттӧдзыс шпунькйис (В. Б.).

Сук пипуа рассянь сюгнитас кӧч либӧ руч, коз пу вылын вирдыштас тулан, алӧйгӧрд пелысьсянь жбыркнитас сьӧла, а юдорса бадь пиӧ дзебӧм чомйысь уйыштас мой (Ю. Т.).

4. Видзӧдлӧй: лӧзалан Сыктывным нюмъялӧ, Гож водзӧ, луд вылӧ водӧма Эжваным. Видзӧдлы, став Коми му, Шлывгӧ кыдз Печора ю, Из вомӧн чеччалӧ Изьва, Сӧдз выйӧн визувтӧ Емва, Шуньгӧны ворсігтыр рама Мезень, и Луза, и Кама (И. В.).

5. Верӧс дзоргӧ ӧшиньӧ да ас кежас сёрнитӧ:

— Ласей шавксьӧдӧ, Мӧсей тюрӧдӧ, Педор дзурликтӧ и...

Гӧтыр, тасьті-пань мыськигмоз:

— Кытчӧ нӧ ставныс люзьгӧны? (Н. Щ.).

5 удж. Вайӧдӧм висьт юкӧнсьыс корсьӧй «кувны» кывлы стиль боксянь тӧдчӧдӧм синонимъяс, индӧй налысь торъялана рӧмнысӧ.

А Пикон мунӧм бӧрас вежон мысти Капит дядь кувсис. Шуӧны, мый эз и пӧ вись, эз норасьлыв, луннас водӧма паччӧр вылӧ да и лӧня лэдзӧма ловсӧ. Гашкӧ, важӧн нин виччысис аддзывны ичӧт пиянсӧ ӧтлаын. Ыджыдджыкъясыс пӧ, висьтавліс сійӧ меным, кыкнанныс пӧгибнитӧмаӧсь. А тані со гӧтрасис Ӧндрейыс — сідзкӧ, и водзӧ нюжалас рӧдыс. И лӧня муніс олӧмсьыс Капит дядь. Сэтшӧм жаль мортыс, век гажа да кыпыд вӧлі, быдтор тӧдысь, и тэ йылысь, Федя, аслас пи йылысь моз сёрнитліс (И. Т.).

6 удж. Улӧ сетӧм сёрникузяясӧ вайӧдӧй мунны кывлы синоним. Вежсяс-ӧ юӧртӧмыслӧн рӧмыс?

1. Профессор Аристэ некутшӧма оз мун кабинетса ученӧй вылӧ. Профессорлӧн лекцияясыс мунӧны ёртъяс пӧвстын артистлӧн петкӧдчӧм вылӧ. 2. Дойсьыс вирыс ёна муніс. Шуисны салдатӧс мӧдӧдны ыджыд му вылӧ (Ю. Т.). 3. Тіпкӧ часі. Мунӧ кад. Регыд лоӧ ӧкмыс час (М. Л.). 4. Оз-ӧ мун ведраыс? — юаліс ныв мамыслысь вала мӧдӧдчигӧн. 5. Юрӧй гӧгӧрмунӧ, керкаыс быттьӧ син водзам вешъялӧ.

Род тӧдчӧдысь кыв пыдди сикас нимтысь кыв вайӧдӧмыс содтӧ синонимлысь лыдсӧ, вӧчӧ юӧртӧмсӧ вежӧрӧ мӧрччанаӧнджык: Быд пӧлӧс чӧжыс лэбис: жыдачыс и гордаыс, корӧгыс и вӧзьыс, косысьыс и турун чӧжыс. Сэсся тюксей воис, кутлас, ватар (Ю. В.).

Рӧд тӧдчӧдысь кывсӧ сикас нимтан кывйӧн вежӧм дінӧ матын сулалӧ парафраза, либӧ перифраз.

Парафраза

Парафраза (грек кывйысь: paraphrasіs "гӧгӧрвоӧдӧм") — эмторлысь, лоӧмторлысь торъялана признакъяс лыддьӧдлӧм, асьсӧ эмторсӧ либӧ лоӧмторсӧ казьтывтӧг. Сідзкӧ, парафраза — эмтор либӧ лоӧмтор мӧд нимӧн шуӧм, стиль боксянь тӧдчӧдӧм синонимлӧн сикас.

Сідз, автор пыдди шуам: тайӧ кывъяссӧ гижысь, Куратов пыдди — медводдза коми поэт, мырпом пыдди — нюрвывса юмов вотӧс.

Матвей Степан семьяын сёйиганыс тшӧкыда эз тырмывлы шуйга кианыс кутанторйыс (В. Ю.) (нянь йылысь).

Парафразаӧн вӧдитчигӧн сёрнитысьыс тӧдчӧдӧ ассьыс видзӧдлассӧ юӧртантор вылас. Сідз, И. Торопов «Чужин кӧ мортӧн» романысь Максимӧс вермас нимтыны поэт сяма журналистӧн и олӧмысь мудзыштӧм мортӧн. Синонимъяс бӧрйигӧн авторлы тӧд вылас колӧ кутны контекстлысь нырвизьсӧ да стильсӧ.

7 удж. Корсьӧй кывбур визьясысь парафразаяссӧ, индӧй налысь стиль боксянь тӧдчанлунсӧ.

1. Войся кодзув синъяса, Роча-коми нимъяса, Ӧшкамӧшка рӧмъяса, Пера кодь ён сӧнъяса. Коді тайӧ? Эжваӧй — Вежасьыс на вежаӧй, Гажа кадӧ туысьӧй, Олан пыжӧс нуысьӧй! 2. Муна сэтчӧ, кӧні йӧлӧга — Пармаыслӧн быдтор кылысь пель. Нюръяс, сьӧртъяс вомӧн келігӧн Эска: перъя сьӧлӧм пытшкысь жель (В. Уляшов). 3. Кытысь нӧ кымӧръясыс петӧны, мусӧ йӧлӧн юкталысьясыс, енэжса мӧсъясыс? (К. Ж.). Ручьяс мыйкӧ нюр вывсьыс корсисны. Миянӧс казялӧм бӧрын мудерпозъяс лыйыштісны козъя вӧрлань (А. Некр.-Гамса).

Омоним

Омонимъяс (грек кывйысь: homos "ӧткодь" + onyma 'ним') — сэтшӧм кывъяс, кодъяс кылӧны да гижсьӧны ӧтмоз, а вежӧртаснаныс торъялӧны мӧда-мӧдсьыныс.

Кужтӧма омонимъясӧн вӧдитчигӧн юӧртӧмыс вермас лоны гӧгӧрвотӧмӧн. Шуам, татшӧм сёрникузяын: Микулай дядьлӧн лӧмыс усьӧма.

Контексттӧг абу гӧгӧрвоана, мый йылысь мунӧ сёрниыс: кӧрт лӧм йылысь, коді вӧлі Микулай дядь киын либӧ кучик вывса лӧм йылысь. Либӧ тайӧ кывбур визьысь:

Шонді мыччысьлӧ сӧмын корсюрӧ,

Лэчыд тӧв нетшкӧ пулысь коръяссӧ,

Этша ва сійӧ ӧні юӧ

Ньӧти жалиттӧг вӧтлӧ-нуӧ (Н. Щ.)

Сьӧкыд гӧгӧрвоны, мый нимтӧма юӧ кывнас: пыран вежлӧга эмакыв либӧ ІІІ морта, ӧнія када кадакыв.

Омонимъяс эмӧсь быд йӧз сёрниын. Шуам, финн кывйын: kuusі 'коз' и 'квайт'; венгр кывйын: fagy 'кӧдзыд' и 'раса'; legy 'гут' и 'медым'; удмурт кывйын: кут 'кӧті' и 'гут'; кызьпу 'кыдз пу' и 'кызь пу’ да с.в.

Ӧткымынӧн лыддьӧны омонимъяссӧ кывйын ковтӧмторйӧн, коді сьӧктӧдӧ ӧта-мӧдӧс гӧгӧрвоӧмсӧ. Век жӧ омонимъяс йӧзкост йитӧдъяссӧ ловзьӧдӧны, омонимъясӧн вӧдитчигӧн артмӧны серам петкӧдлана каламбуръяс, анекдот сяма лоӧмторъяс. Шуам, удмуртъяслӧн эм шмонькыв: Пор пуртэз кызьы шуэ (мари пуртсӧ нимтӧ кызьыӧн). Удмурт кывйын порнас нимтӧны мари войтырӧс, а кызьы-ыс лоӧ кыдзи? Сійӧн кывзысь чайтӧ, мый сылысь юалӧны, кыдзи лоӧ мари ног пуртыс. Но воча кывсӧ оз тӧд, да ачыс водзӧссӧ юалӧ: «Кызьы?». Сылы вочавидзӧны: «Кызьы» жӧ, пурт пӧ, мари кывйӧн.

Омонимъясӧн вӧдитчам контекстын, сійӧн тӧдам пыр, кутшӧм вежӧртас кутӧ ӧтмоз юргысь кывйыс. Сідзкӧ, и юӧртӧмыслӧн вежӧртасыс оз дзугсьы.

8 удж. Улын сетӧм гижӧд юкӧнъясысь корсьӧй ӧтмоз юргысь кывъяссӧ, индӧй, омонимъяслысь кутшӧм сикас найӧ артмӧдӧны, стиль боксянь кутшӧм тӧдчанлун найӧ кутӧны.

1. Ме дас сизим во

Джудждаммиг эг во

Ӧнӧдз морт нимӧдз. И коз

Быдмӧ миян моз (И. К.)

2. Эг шыбитчы ме тӧдса йирӧ,

Эг вунӧд весиг «ассьынымлысь» видз.

Мед дойыс сьӧлӧм пытшкӧс йирӧ —

Лёк дум ог видз (А. М.)

3. Кулӧмасьӧны ая-пиа, ичӧт пиыс пелыснас сынӧ, батьыс перйӧ кулӧмысь чери. Пиыс юалӧ: «Батьӧ, мый нӧ шедіс?» Батьыс шуӧ: «Сын».

Пиыс бара юалӧ: «Ме эськӧ сына нин, да кутшӧм чери нӧ кыйин?» Батьыс бара вочавидзӧ: «Сын, пиӧ, сын». 4. Тайӧ вӧлі Мари муын. Батя-пиа вӧла-доддьӧн локтӧны вартанінсянь, вайӧны сепысъясын рудзӧг. Батьыс вӧтлӧ вӧвсӧ, ичӧт пиыс пукалӧ сылы мышкӧн, пиыд казялас, мый ӧти сепысысь тусь киссьӧ туй вылас. Батьыслы сійӧ горӧдас: «Рож (Мари кывйӧн: розь)». Батьыс чайтас, мый пиыс сылы рочӧн висьталӧ рудзӧглысь нимсӧ да ошкыштас: «Бур пи тэ менам быдман, рочӧн нин кужан рудзӧгсӧ шуны». А ачыс ӧддзӧдас вӧвсӧ. Сепыс розьӧд тусьыс водзӧ киссяс туй вылӧ (Йӧл.).

Пароним

Пароним — омонимлӧн сикас. Паронимъяс ( грек кывйысь: 'para' дорын + onyma 'ним') ӧтмоза шусьӧны, а гижанногыс да вежӧртасныс налӧн абу ӧткодь. Видлӧг: Чипан лы сетісны понлы. Чипан лы-тані кык эмакыв, а гижам кӧ ӧтлаын: чипанлы-сетан вежлӧга ӧти эмакыв лоӧ.

Паронимъяс отсӧгӧн артмӧны стӧч рифмаяс, найӧ мичмӧдӧны кывбур визьяс:

Олӧмыс — олана-вылана,

Асъядор сьылана,

Гажа на, мыла на,

Лолӧйлы колана,

Няня сола на — ола на!

Тыладор югыдыс — колӧ на!

Ола на!

Мӧдарас — вола на... (А. Луж.)

Пемӧс, быдмӧг да вир-яй нимъяс пиысь кодсюрӧ артманног сертиныс — паронимъяс: балябӧж — баля бӧж; сьӧдбӧж — сьӧд бӧж; юрси — юрси гусь; енгаг — ен гаг; енмеж — ен меж; катшасин — катша син; мырпом — мыр пом.

8 удж. Сетӧм сёрникузяяссьыс индӧй паронимъяслысь да омоформаяслысь стиль боксянь аслыссикаслунсӧ.

1. Тадз шуис зонлы татшӧм кыв

Мир — кадпучилы ӧксы ныв, —

Мед мича лоас сёрни пом,

Зэв ёна окыштіс на вом (Б. Ӧ.)

2. Локны кӧсйис Ошпи Макар,

Комын ошкӧс чергӧдысь,

А кань куын ветлӧдлысь (И. К.)

3. Нывка пыр на син водзын, оз вешйы (П. Ш.).

4. Серамбана самӧвар —

Гонь-гонькерлӧ тьӧткаланьӧ:

«Дарья аньыд миян шань ӧд!

Сійӧс кызь во пӧшти тӧда,

Чӧскыд чайӧн гӧститӧда».

5. Стӧкан чашкаяслы ворсӧ:

«Трині-трон! Трині-трон!»

Пӧчлысь йӧктӧдӧ кыз ворсӧ:

«Гып да гып! Ключ да клён!» (И. В.)

6. Нывъястӧ эн вӧйпӧ.

Шунытӧ ӧд кокни:

Полысь пӧ да вӧй пӧ (Г. Ю.)

7. Кӧть и кадыс сёр нин-а,

Менам вӧлі сёрни на.

Антоним

Антонимъяс (грек кывйысь: antі 'паныд' + onyma 'ним') — паныд вежӧртаса кывъяс: югыд — пемыд, дыш — зіль, сёр — водз... Мӧвп тӧдчӧдӧмын антонимъяслӧн коланлуныс ыджыд. Стиль боксянь мӧрччана паныд вежӧртаса кывъясӧн тшӧкыда овлӧны сэтшӧм кывъяс, кодъяс лексика боксянь абу паныд сувтӧданаӧсь.

Шуам, батьяс да пиян, лексика боксянь найӧ паныд оз сулавны. Стиль боксянь видлалігӧн ми тӧд вылын кутам, мый батьяс — ыджыдджык чужанвуж, пиян — томджык войтыр. На костын вермас лоны ёрта-ёртнысӧ гӧгӧрвотӧмлун.

Либӧ «Понма-мӧска», «Чирка-кодзула», «Кӧина-каня» — тадзи нимтӧ ассьыс басняяссӧ И. Куратов. Кыввор боксянь пон да мӧс — паныд оз сувтӧдсьыны, кыкнанныс овмӧсын коланаӧсь, стиль боксянь видлалігӧн найӧс сувтӧдӧны паныд: мӧс-турун сёйысь, пон турунсӧ оз сёй, но мӧслы сійӧс оз сет. Чирк кодзувкоткӧд — кыкнанныс гагъяс, сӧмын воддзаыс гожӧмбыд ворсӧ-гажӧдчӧ, а мӧдыс — мудз тӧдтӧг уджалӧ. Кӧин — морт овмӧсысь ыжъясӧс гусявлысь, кань — морт овмӧсын отсасьысь. Татшӧм жӧ паныд сувтӧдӧм аддзам И. Тороповлысь «Юяс да сьӧлӧмъяс» висьткуд нимысь, кӧні паныд сувтӧдӧма ловъя йӧзлы ывла выв.

Ӧти кыввужйысь артмӧм антонимъяс абу мӧрччанаӧсь (шуам, колана — ковтӧм, корӧм — кортӧм...). Ёнджыка вежӧрӧ йиджӧны паныд вежӧртаса кывъяс, кодъяс артмӧмаӧсь торъя кыввужъясысь, шуам, колана — шогмытӧм, корӧм — ас кокӧн воӧм; вежӧра — йӧй, повтӧм — вӧй, наян — мӧмӧт...

Антонимъяс ёна паськалӧмаӧсь йӧзкост сёрниӧ, кывйӧзъясӧ, нӧдкывъясӧ, зумыд кывтэчасъясӧ. Найӧ вӧчӧны тайӧ жанръяссӧ паметьӧ колянаӧн:

Би дорын сотчан, ва дорын кӧтасян.

Нинкӧм новлысь кӧ эз вӧв, эз вӧв и ной новлысь.

Гӧльлы озырлун оз лӧсяв.

Озырыд шомтӧ ваӧ вӧйтас, изтӧ веркӧсас кыпӧдас.

Антонимъясӧн петкӧдчӧны и грамматика формаяс шмонькывъясын: Мунтӧдзыд пукав на. Кор он волы, пыр пыровтлы. Морт пукалӧ мунтӧдзыс, мунӧ кӧ, оз нин вермы пукавнысӧ. Морт кӧ оз волы, пыровтлынысӧ оз вермы...

9 удж. Корсьӧй стиль боксянь тӧдчӧдӧм антонимъяссӧ вайӧдӧм висьт юкӧнъясысь:

1. Зонлысь сьӧлӧмсӧ кӧ ӧзтін, Олан туйтӧ сыкӧд йит, Дорам шуд, А сиктын мӧскыд Ӧні — нёль, а лоас вит (В. Тим.). 2. Бияс вӧлі важӧн нин кусӧмаӧсь, сӧмын сельпо магазин ӧдзӧс весьтын дзар югыда ломаліс ыджыд лампа. Енэж шӧрӧ ӧшйӧм кӧдзыд тӧлысьлӧн чарла кодь лестук скупа югдӧдіс Льӧмъяшорысь керкаяссӧ, лымйӧн серӧдӧм туйсӧ. 3. «Тэ ӧд, Лилька, му вылас медся донаыс, медся мусаыс. А тэ, тэ? Кык восӧ виччысян? Верӧс сайӧ он утьышт?» (В. Б.). 4. Ӧткымыныс дзик быттьӧ баляпи кодьӧсь, а пытшкӧсаныс дзебсьӧма руч либӧ мӧд пӧлӧс зверь (М. И.).

5. Лӧдсалі выльысь, да зарни кывйӧн

Ыпнитліс бипур и ваймис.

Шедӧдчис вадорыс шонділы сывйӧ,

Нопъяси, гортӧ мед кайны (Г. Ю.).

6. Ори паськӧмысь и кӧмысь:

Кодлы — тусь, а кодлы — кыш.

Кытысь меным ӧні сьӧмыс,

Абу чина кӧ да шыш?

Нэмӧс олі да эг чукляв,

Лоны озырнад мен сёр,

Коми йӧзсӧ кӧ ог сукляв,

Коми важсӧ кӧ ог ёр (Г. Ю.)

7. Коктӧмыс пӧ медся ӧдйӧ мунӧ

Синтӧмыс пӧ аддзынысӧ сюсь.

Васьыс полысь медся пыдӧ сунӧ,

Ставсьыс юмов овлӧ ыжман тусь.

Пельтӧмыс пӧ медся бура кылӧ,

Медся жебыс овлӧ медся ён,

Бордтӧмыс тай лэбзьӧ медся вылӧ,

Йиа сьӧлӧм овлӧ би кодь дон.

Сӧмын прӧста кевмам лунысь лунӧ,

Сӧмын шоча овлӧ ёртӧн ёрт.

Коктӧмыд ӧд медся ӧдйӧ мунӧ

Сӧмын сэк, кор орччӧн кока ёрт.

(А. Ельцова)

10 удж. Сёрникузяысь корсьӧй стиль боксянь тӧдчӧдӧм антонимъяссӧ, висьталӧй, кутшӧм рӧм найӧ сетӧны юӧртӧмыслы.

1. Миян Эжва юным! Майбырӧй, кутшӧм югыд да сӧстӧм сэні ваыс! Кутшӧм кӧдзыд, абу небось тані кунва кодь шун (Т. В.).

2. Веж бадь увті гусьӧн ичӧт ёль

Сӧстӧм васӧ ассьыс лӧня нуӧ,

Ас йывсьыс дзик некодлы оз доль,

А ӧд сыысь артмӧ ыджыд юыс (А. М.)

3. — Босьтӧй зырнытӧ, син полӧ, а ки вӧчӧ. Писькӧдчыны мӧдам, — шыасис Ӧльӧксан (Б. Ш.).

Сёрни шыяслӧн стилистика

Тайӧ кыв мем дона,

Небыд, мича, гора,

Вунӧдас Ен мыжӧс,

Кодыр сійӧн кора.

Тадзи нимкодясьӧмӧн чужан кывным йылысь казьтывліс Иван Куратов, сылысь мылаа юргӧмсӧ тӧд вылас кутӧмӧн.

Торъякыв заводитчӧ векджык гласнӧйсянь либӧ ӧти согласнӧйсянь, тайӧ сетӧ кывйыслы небыдлун. Ударение векджык медводдза слог вылас усьӧ, но сійӧ оз торйӧд кывлысь вежӧртассӧ, рочын моз, та вӧсна сійӧс позьӧ вештыны и бӧръя слогъяс вылӧ, таысь кывлӧн вежӧртасыс оз вежсьы. Коми поэтъяс вӧдитчӧны ударениелысь инсӧ вежлалӧмӧн:

Туй таланталы! Мед водзӧ мӧдӧ!

Сійӧс шог вылад эн синтӧммӧдӧ! Тӧдӧ! (И. К.)

Коми сёрни шыяслысь мичаа юргӧмӧн вӧдитчӧны коми кывбуралысьяс, артмӧдӧны сьӧлӧм вылӧ воана кывбур визьяс:

Коми сёрни мелі, мыла,

Сӧстӧм ёль моз сёлякылӧ,

Парма ёль моз сійӧ кывтӧ

Ягъяс шӧрӧд, видзьяс вывті (А. Луж.)

Сёрнитігӧн да гижигӧн колӧ тӧд вылын кутны кывлысь фонетика нормаяссӧ, мынтӧдчыны ӧтмоз юргысь согласнӧй чукӧръясысь, кодъяс веськалӧны ӧти кывйӧ либӧ орччаясӧ. Кор ӧтчукӧрын сулалӧны татшӧм согласнӧй чукӧръяс, сёрникузяыс юргӧ мисьтӧма, какофония артмӧ: «Луздор районысь школаяс помалысь велӧдчысьяс чукӧртчылісны юрсиктӧ».

Тайӧ сёрникузяас орччӧн сулалысь кывъясын ӧтмоз юргысь -яс, -сь, -ч суффиксъяс артмӧдӧны пытшкӧсса рифма, коді кывзысьлысь вниманиесӧ кыскӧ бокӧ, юӧртӧмыслӧн вежӧртасыс кольӧ сылы казявтӧг. М. Горький на шуліс, мый прозаын колӧ мынтӧдчыны рифмуйтчысь кывъяссӧ орччӧн сувтӧдӧмысь.

Комиын уна ӧти слога торъякывъяс артмӧмаӧсь историческӧя, кывпомса гласнӧйяс усьӧм вӧсна. Шуам, ва ← *wete-ысь, пи ← *poіka-ысь, ю ← *joke-ысь (ОФУЯ) да с.в. Кор сёрникузя артмӧма сӧмын ӧти слога кывъясысь и быд кыв на пиысь — асшӧр кывсикас, татшӧм юӧртӧмсӧ сьӧкыд гӧгӧрвоны, ӧд быд кыв сэтшӧм регыда шусьӧ, юр вежӧрӧ эз на во ӧти кывлӧн вежӧртасыс, а кылан нин мӧд кыв, ӧткодялӧй:

Ас ю оз ну пу,

Ас пи ма эз ну.

Ты ва ю тэ, пи.

Комиын уна сэтшӧм торъякыв форма, коді артмӧма квайт-сизим слогысь, ӧд агглютинация дырйи торъя категория пасйысь суффиксъяс йитчӧны ӧта-мӧд дінаныс сьӧрсьӧн-бӧрсьӧн, артмӧдӧны морфемаяслысь аслыссикас сикӧтш: пӧс-ял-ышт-ӧм-а-яс-ыс-лысь. Кор татшӧм кузь торъякывъяс сулалӧны ӧти сёрникузяын орччӧн, сэки сідзжӧ сьӧкыда гӧгӧрвосьӧ юӧртӧмыс: Тэрмасигтырйи мӧдӧдавлісны кыскасьысьяс асныралысь вийӧртчӧм лысанъяснысӧ катищеяслань.

Юӧртӧмыс лоӧ гӧгӧрвоана, мичаа юргана, уна слога торъякывъяссӧ кӧ сёрникузяас лоӧ сорлалӧма ӧти слогаясӧн: Кӧнкӧ ылын медбӧръяысь дзуркнитісны сиктса бияс. Сэсся и важ вӧла туй пыртіс миянӧс лымйӧн кыза тубыртӧм вӧрӧ (И. Т.).

Медым ясыда да мичаа шуавны сёрни шыяссӧ, йӧз важысянь нин тэчӧны ӧтмоза юргысь шыясысь тэрыба шуан сёрникузяяс, кывпесанъяс, кодъяслӧн вежӧртасыс шыяслӧн ӧтмоза юргӧмысла абу дзик пыр гӧгӧрвоана.

Войдӧр пельлы колӧ велавны ӧтмоза юргысь шыяс шуалӧм дінӧ. Татшӧм сикас тэрыба шуаланторъясыс кыскӧны лыддьысьысьлысь да кывзысьлысь пельсадьсӧ коми кывлӧн аслыссикаслун вылӧ, коми сёрни шыясӧн ворсӧдчыны позянлун вылӧ. Босьтам Н. Щукинлысь джыджлы сиӧм гижӧд:

Ыджыд мыджӧд джыджыд вуджис.

Джуджыд кӧджыд — джыджлӧн поз.

Джыджыд гыджгӧ — ыджыд уджыс,

Джыджлы уджавтӧг оз позь.

Тані 16 кывйын 18-ысь паныдасьлӧ дж аффриката. Тайӧ кывбурсӧ тэрыба лыддигӧн виччысьтӧг сорлалан гласнӧй шыяссӧ: «мыджӧд» пыдди шуам «мыджыд», «вуджис» пыдди «выджис», ӧти согласнӧй пыдди шуан мӧдӧс: «гыджгӧ» пыдди «дыджгӧ», сы водзвылын «джыджыд» кывпомса д согласнӧй тӧдчӧм могысь, зь пыдди з: «оз позь» кывйын рифма артмӧдысь «поз» кыв тӧдчӧм улын. Либӧ босьтам Н. Щукинлысь катша йылысь кывбур:

Китш, китш — тшапа Катша китшкӧ.

Нитшкысь нетшкӧ Тшӧгӧм тшак.

Тшаклӧн тшыкӧма нин пытшкыс.

Тшыкӧм тшакыд век на тшап.

Индӧм 18 кывйын 15-ысь паныдасьлӧ тш аффриката, сы бердын сулалысь гласнӧйяссӧ абу зэв кокни стӧча тэрыба шуавны, ы пыдди шуавсьӧ а, э пыдди и, п согласнӧй пыдди к.

Босьтам видлӧг: Мый Сашка кутас вӧчны, воӧдчылас кӧ гортӧдзыс? Мый верман вӧчны? Гусьӧннад воӧмнад? (И. Т.). Бӧръя сёрникузяас орччӧн сулалӧ ӧтмоз юргысь суффикса кык кыв. Медым мынтӧдчыны пытшкӧсса рифмаысь, колӧ вежны ӧти кывсьыс суффикссӧ мӧдӧн, матын вежӧртасаӧн, шуам: гусьӧнтӧ воӧмнад либӧ гусьӧннад воӧмӧн... Татшӧм кывтэчаснас позьӧ мынтӧдчыны какофонияа юргӧмсьыс.

11 удж. Вайӧдӧм кывбур визьясысь корсьӧй кывъяссӧ, кӧні ударениеыс вежсьӧ местанас; висьталӧй, мый могӧн гижысьыс вӧдитчӧ ударениесӧ вуджӧдӧмнас.

1. Лызьяс вылын ӧддза войтӧв паныд!

Нюмъялӧ мен кыдзьяс весьтас, тан,

Шондіыслӧн кӧдзыдысла банйӧм

Дзик жӧ ме кодь алӧй чужӧмбан (М. Е.)

2. Олан гажтӧ выльысь

Кодкӧд сэки панан?

Кодлы на и колан

Кага моздоранад? (ПО.)

12 удж. Сёрникузяясысь индӧй, кыдзи сэні дзугӧмаӧсь кывлысь сёрни шыясӧн вӧдитчан ногсӧ.

1. Вотчысьяс вӧлӧм мунӧны лавка дортіыс и кылӧмаӧсь гора сьылӧм. Радио пӧ горзӧ — чайтіс ӧти. Но мӧд тӧд вылас уськӧдӧма, радиоыс лавкаас пӧ нэмыс нин абу. 2. Керкаын пукалысьяс чужӧмъяснаныс бергӧдчӧмӧн видзӧдлісны пырысь вылӧ (А. П.). 3. Керка водзас вӧлі сад йӧр, кыз коз пу потшӧсъяс потшӧма (И. Т.). 4. Том пӧжарнӧйяс кутасны нуӧдны шойччысь да вотчысьяс пӧвстын биысь видзчысьӧм кузя удж. Ме эска аскиа луныслы да шуа, мый позьӧ корсьны сьӧкыдлунъяссӧ венан туй. 5. «Зэв матысь аддзысь ӧткымын американскӧй политиклы, — пасйӧ газет, — вӧлі эськӧ окота вӧдитчыны «китайса» картіӧн» (Ю. Т.). 6. Тэ нин, аслыд тӧдлытӧг, виччысян артисткалысь сцена вылысь выльысь мыччысьӧмсӧ (В. К.). 7. Со мыйла татчӧс быд олысь туйысь, ылыс муысь либӧ уна во чӧж бокын олӧм мысти гортас воӧм бӧрын медводз кайлӧ яг вылӧ да видзаасьӧ сыкӧд (А. Л.). 8. Бӧрдӧдчанкывъясын... видз-му вӧдитысь, вӧралысь, чери кыйысь олӧмысь казьтывсьӧны поэзия тыра серпасъяс (К л.). 9. Качӧдчисны найӧ вылӧ да тыртӧм гажтӧм тундраяс сайӧдз лэбзисны (К. Ж.). 10. Коркӧ и прамӧй вӧр бӧр сувтас (Ю. Т.). 11. Демьян Ивановичлы окота лои асланьӧдны аньсӧ (В. Тим.). Асьныд сэсся мӧвпыштӧй, кокньыд-ӧ тайӧ аньыслӧн няньыс? (К. м.). 12. Гижӧдас пасйӧма велӧдысь Шергин роч, грек, коми кывъяс тӧдысь йылысь. 13. Сапрон пӧль ветлывліс матіникад тӧлын — вӧлӧн, а гожӧмын паракодӧ пуксьывліс (К. М.).

Заимствуйтӧм кывъяслӧн стилистика

Яран (ненеч) кывъясӧн вӧдитчӧм

Литературнӧй коми кывйӧ да сёрнисикасъясӧ пырӧмаӧсь яран (ненеч) сёрниысь торъякывъяс, кодъяс нимтӧны морт дорӧ шыӧдчӧм, вӧр-ва, му веркӧс: мада — дона, муса; пендзей — косьмӧм шор; хасырей — нюрзьӧм ты; ходырей — лыаа-изъя мыльк; тандара — тундраын вывтасін, кытчӧ чукӧртлӧны кӧрӧс номйысь-гебйысь видзӧм могысь; тундраын олысь пемӧсъясӧс: хора — ай кӧр; авко — чомйын быдтӧм кӧр; хапторка — пиявтӧм энь кӧр; менурей — доддявлытӧм кодзӧм ай кӧр; ханэвей — тундраса варыш; яндо — кӧр видзны велавтӧм на пон; кӧр видзысьяслысь паськӧм: малича, пим, тӧбӧк, хоюр — усьӧм гӧна волльысь вурӧм парка; кӧр видзысьяслысь сёян: айбарч — вӧлалӧм кын яй, кын чери; ариндзи — тэрыба дасьтӧм сёян (чери, яй, пӧжасъяс); сустуй — абу госа (яй йылысь), ӧткодяв: нен. сусто — жебмӧм, омӧльтчӧм пемӧс (КЭСК). Кӧр видзысьяслысь уджалан кӧлуй: аргыш — вит-сизим кӧра-даддя, вандей — паськӧм новлан кӧр дадь, утіча — кӧр чом новлӧдлан дадь, харей — кӧръясӧс вӧтлан вӧсни шатин. Кӧр видзысьяслысь оланін: чом ыы — зіб, код вылӧ зэвтӧны чомсӧ; нюк — кӧр кучикысь вурӧм тӧвся чом кышӧд; ёдум — сюмӧдысь вурӧм гожся чом вевт кышӧд; мокота — чомйысь тшын петан розь; сима — чомйӧ пыран розь, ӧдзӧс пыдди; лата — чом джоджӧ пукталӧм пӧвъяс; надорч — кӧр кучик вуштан кӧрт да уна дас мукӧд кыв — кӧр дор олӧм нимтан реалияяс.

Яран (ненеч) сёрниысь пырӧм кывъяс мунӧны стиль боксянь тӧдчӧдӧм синонимъяс пыдди, найӧ артмӧдӧны зумыд кывтэчасъяс, на отсӧгӧн войвыв коми сёрнисикасъясын висьталысьыс тӧдчӧдӧ юӧртантор вылас ассьыс видзӧдлассӧ; Мыйла нӧ, мадаӧ, хасырей дорыд кӧтасьӧма? — Мыйла нӧ син дорыд кӧтасьӧма (мыйла нӧ бӧрдан)? Тані хасырейнас (тундраса тынас) метафорическӧя нимтӧны мортлысь синсӧ. Иван таво абу нин яндо. (Иван таво абу нин медводдза во тундраас да кужӧ нин дӧзьӧритны кӧрсӧ.) Авко кодь рам (бур сьӧлӧма морт йылысь).

Босьтам видлӧг: Сьӧкыд кӧинлы айбарчӧн вузасьны. Кӧин овлӧ кӧр кучика. Кор юралысьыс кӧр, сэк и кӧин нитш сёйӧ. Рытъя шондіыс нёль кӧра даддьӧн котӧртӧ, а асъя шондіыс ошкӧн мунӧ (В. К.).

13 удж. Кӧр видзысьяслӧн йӧзкостса сьыланкывйысь корсялӧй ненеч сёрниысь пырӧм кывъяссӧ да индӧй налысь мӧвп тӧдчӧдан могнысӧ, ССКЗД серти тӧдмалӧй налысь вежӧртаснысӧ.

Зарни сюра нин ме ветла кӧр табунӧн,

Комын ыыя нин пыри чом пытшкӧ,

Коз пу нин ме пукси краситӧм лата вылӧ,

Сёйӧм-юӧм чайник би вылӧ ӧшӧді,

Дас вит нин волля ме пукси шоныд нюкыс улӧ,

Чомсӧ ме рази да пукси дас кык подъя гылыд даддьӧ,

Кӧр воль пукті еджыд амдёр вылӧ

Ежжалӧй удалӧй вышлӧй домалі быкъяссӧ,

Краситӧма халсула пукталі,

Шия на менам краситӧма мича харей босьті киӧ.

Тундраӧ ме муна, чорнӧй ылӧ тундраӧ,

Сё кызь вит муна ю-шор сайӧ.

Джуджыд и ляпкыд ме муна мусюръяс сайӧ,

Тури чипсалан ме муна кузь нюръяс сайӧ,

Юсь ыннялан ме муна вадъяс кості,

Кӧч ислалан ме муна кузь пендзейыс кузя.

Чорнӧйӧ нин ме муна ылӧ тундраыс шӧрӧ,

Синьӧйӧ нин ме муна мореӧ бердӧ

Тысячнӧй нин ме муна тыр верст сайӧ,

Ӧндреянскӧй ме муна чистӧйӧ полеыс кузя (КНП. ІІ т.)

Важъя роч кывйысь пырӧм торъякывъяс ёна нин вежсьӧмаӧсь, и ми весиг огӧ нин лыддьӧй найӧс рочысь босьтӧмаӧн: сӧнік ← роч «снег»-ысь, важ роч кывйын вӧвлӧмаӧсь гортӧм гласнӧйяс, кодъяс пиысь комиын воддза слогас сӧвмӧма ӧ шы, лызь ← роч лыжи, юр чась ← роч чаша, важ роч кывйын ж да ш шусьылӧмаӧсь небыда, сійӧн и комиӧ пырӧм лызь да чась кывъясын найӧс шуӧны небыда на: зь- да сь-ӧн.

Уна нэм чӧжнад роч кывйыд ёна тӧдчис коми кывкуд вылӧ, рочысь сідзжӧ эз сӧмын конкретнӧй предмет нимтысь кывъяс, пырисны и отвлечённӧй понятие нимтысь кывъяс: гӧль, збыль, стӧч, став, крепыд.

Рочысь пырӧм кывъясӧн вӧдитчӧм

Коми сёрниӧ роч торъякывъяс кутісны пырны XІV нэмсянь, коми йӧзӧс Сус Кристос эскӧмӧ пыртӧмсянь. Но сыӧдз на роч торъякывъяс веськалӧмаӧсь комиӧ Балтика бердса финн войтырсянь. Шуам: пач ← кар. pat’t’s’і, вепс. pat’s’, эст. pats ← роч 'печь' (КЭСК); тьӧт ← вепс. t’ot ← роч 'тетя' (17), кулига ← роч 'лужок на заводи, заливе и самая заводь' ← приб.-финн. (REW). Овмӧсын уна вӧдитчантор ми велалім шуны рочысь босьтӧм кывъясӧн: крук, укват, самӧвар, чугун, гырнич, ӧжӧг, сусег.

Рӧдвуж нимъясӧ тшӧтш веськалӧмаӧсь рочысь пырӧм кывъяс: зять, тьӧща, сват, рӧдитель (рӧдвужысь кувсьӧм морт).

Сӧвет вояс кадӧ рочысь комиӧ пырис вель уна советизм: большевик, колхоз, совхоз, райком, обком, комбед... Кутӧдтӧг роч торъякывъяссӧ комиӧ пыртӧмыс вайӧдіс и коми кывтэчасъяссӧ роч ног лӧсьӧдӧмӧ, коми синтаксиссӧ тшыкӧдӧмӧ.

Оз позь ковтӧг пыртны рочысь босьтӧм торъякывъяссӧ, эмӧсь кӧ налы комиын эквивалентъяс, и век колӧ тэчны сёрникузясӧ коми ног: определение сувтӧдны определяйтан кыв водзӧ, обстоятельство, веськыд содтӧдпас — векджык юӧрпас водзӧ.

Ковтӧг роч кывъясӧн сёрнинымӧс суктӧмыс вӧчӧ миянлысь юӧртӧмнымӧс гажтӧмӧн, сьӧлӧм вылӧ вотӧмӧн.

Заимствуйтӧм кывъяс пыртӧмлы паныд сувтӧмсӧ шуӧны пуризмӧн, вакоми кыв лӧсьӧдӧмӧн. Кыв туялысьяс оз ӧтмоза видзӧдны вакомиӧн сёрнитӧм — гижӧм вылӧ. Вайӧдам профессор В. И. Лыткинлысь (Илля Васьлысь) «Войвыв кодзув» журналысь (1966 во, 11 №) гижӧд, кӧні сійӧ сувтӧ вакоми кывлы паныд. Мӧвпыштӧй, позьӧ-ӧ тайӧ венас сувтны авторыс дор дзик быдторйын али пыдди пуктана гижысь вензигас вывтіасьыштӧ?

«Зарождение и становление коми советской литературы» суктӧмыс небӧгын А. А. Вежов гижӧ, 1920-ӧд воясӧ пӧ Тима Вень да Илля Вась вӧчлісны попытка лӧсьӧдны чистӧй коми (вакоми) кыв, сёрниыс мунӧ, дерт, литературнӧй кыв йылысь. Авторыс либӧ оз гӧгӧрво, мый сійӧ вакомиыс, либӧ абу тырбура тӧдмалӧма урчитӧм поэтъяслысь произведениеяссӧ, гижан сямсӧ да лексиканас вӧдитчӧмсӧ.

Вакомиӧн ми шуам пуристъясӧс, кодъяс некутшӧма оз вӧдитчыны мукӧд йӧз сёрниысь босьтӧм кывъясӧн, заимствованиеясӧн, сэтшӧм кывъяссӧ тодмышкалӧны. Миян комиын сэтшӧмыс Георгий Степанович Лыткин (1835-1906 вв.), коді зілис шыблавны став заимствованиесӧ да вежлавны найӧс искусственнӧй коми кывйӧн, важ (вунӧдӧм) кывъясӧн (шуам кӧть: сӧвет — ӧксьӧм, петук — ай курӧг, жалитны — пойгыны да с.в.). Сӧвет кадӧ ми тӧдлім Г. С. Лыткинлысь сӧмын ӧти последовательӧс — Алексей Александрович Чеусовӧс, коді весигтӧ ассьыс ним-овсӧ вӧлі комиӧдӧма: Габӧ-Педӧр — Ӧльӧксан пи, Ӧлексей нима. Сійӧ вӧлі збыльысь оз вӧдитчы заимствуйтӧм кывъясӧн, собственнӧй нимъяс весиг вуджӧдӧ коми кыв вылӧ (г. Устюг — Лунвывъю кар).

Тима Вень да Илля Вась вакоми дор эз сулавлыны некор, ассьыныс кывбуръяснысӧ гижигӧн эз вакомиасьлывлыны, а морттӧ колӧ донъявны удж сертиыс!

Вайӧда некымын пример. Босьтам Тима Веньлысь «Майбыр Май» нима кывбур (Тима Вень, Сыктывкар, 1928 во, 37-38 л. б.). Сэні витӧд пайыс рочысь босьтӧм кыв, шуам кӧть: гӧль, майыштчыны, рай да с.в. «Войвыв страдна» кывбурын (сійӧ жӧ небӧгас, 90-95 лист бокъяс) 29 пӧв паныдасьлӧны разнӧй пӧлӧс роч кывъяс (рочысь босьтӧм кывъяс): море — саридз пыдди, дум — мӧвп пыдди, заптыны — дасьтыны пыдди, думыштны — мӧвпыштны пыдди да с.в. Позьӧ вайӧдны примеръяс Илля Вась кывбурысь. «Гортысь мунігӧн» нима кывбурын (видзӧд «Кывбуръяс», Сыктывкар, 1929, 240 лист бок, кывбурсӧ гижӧма 1917 воын) 18-ысь вӧдитчӧ роч кывйӧн, ставыс кывбурас — 118 кыв, татшӧм кывъяс пыртӧ: гуляйтны, думайтны, мерайта, старайтча, дум, думыштны, тетрадь-перӧ, скӧр, да и, вӧд и с.в. «Мунӧны» поэмаас 150-ысь паныдасьлӧ роч кывйыс, на пиын татшӧм кывъяс, кодъясӧс кокниа позьӧ вӧлі вежны коми кывйӧн: тракнит (нетшышт), плеш (кымӧс), столб (сюръя), век (нэм), блед (кельыд), чвет (дзоридз), пукӧвӧй (гӧн), бать (ай), детина (зонка), дум (мӧвп), море (саридз), смел (повтӧм) да с.в.

Илля Васьыд тӧдӧ вӧлі, дерт, мый рочысь босьтӧм кывъяссӧ позьӧ вӧлі вежны коми кывъясӧн, но абу вежӧма, медым эз вош сылӧн мӧрччанлуныс. Коми литературнӧй кыв лӧсьӧдігӧн да сӧвмӧдігӧн, дерт, босьталӧма вӧлі мыйтакӧ кыв сёрнисикасъясысь да важ сёрниысь. Но тайӧ босьталӧмас нинӧм абу лёкторйыс, тайӧ — литература лексика озырмӧдан туй. Татшӧм кывъясӧн вӧдитчӧны орччӧн роч кывъяскӧд: саридз — море, сӧмын — толькӧ, веритны — эскыны, нӧшта — ещӧ да с.в. Тадзи озырмӧ коми кывлӧн синонимика. Литературнӧй кывтӧ озырмӧдӧны и искусственнӧй артмӧдӧм кывъяс, бур ногӧн кӧ найӧс лӧсьӧдӧма. Татшӧм кывъясыд озырмӧдӧны миянлысь сёрнитӧ, медъёна нин поэтическӧй кывтӧ, сы понда мый артмӧны зэв колана синонимъяс: кывбур — стих, серпас — картина, мӧвп — дум да с.в. Татшӧм уджад абу некутшӧм вакомиасьӧм, абу некутшӧм пуризм. Литературнӧй кыв сӧвмӧдігӧн быдӧн татшӧм туйӧд мунӧны, тадзи озырмӧдӧны да мичмӧдӧны сёрнитӧ.

Ме чайта, поэзия дорын серьёзнӧя уджалысь мортъяс пытшкын некор и некод эз вӧвлыны пуристъяс, вакомиасьысьяс. Г. С. Лыткин да А. А. Чеусов эз вӧвны поэтъясӧн. Сійӧн и найӧ эз тӧждысьны кыв озырмӧдӧм понда, а тӧждысисны кыв «весалӧм» вӧсна. Сӧмын на ног кывйыс вӧлі гӧльмӧ.

Заимствуйтӧм кывъясӧн вӧдитчӧм йылысь гижӧны и мукӧдлаын. Сідз, Лаури Хакулинен «Финн кывлӧн тэчасног да сӧвмӧм» нима небӧгын пасйӧ, мый финн крестьяна газет воддза лист боксӧ, кӧні юӧртсьӧ политика йылысь, лыддьӧныджык швед крестьяна дорысь. Автор тайӧс гӧгӧрвоӧдӧ сыӧн, мый финн кывйын став ӧтувъя олӧм нимтысь терминыс финн кывйысь тэчӧма, а швед кывйын — босьтӧма дасьӧн грек, латин, пранцуз кывйысь.

Сідзкӧ, ас кывъя терминъясыд йӧзыдлы матынджыкӧсь, гӧгӧрвоанаджыкӧсь, и газетыд та вӧсна лыддьысьӧджык.

14 удж. Улын сетӧм висьт юкӧнсьыс корсьӧй рочысь пыртӧм кывъяссӧ, индӧй, кутшӧм могӧн наӧн вӧдитчӧ гижысьыс.

Колхозса собранньӧ вылын Арсень кутіс висьтавны «речь»:

— Товарищи! Тіян колхозлӧн эм ыджыд достижениеяс, сыкӧд йитӧдын ті вполне заслуживайтанныд поощрение, в особенности, тіян ударницаяс. И вот ме вайи неыджыд дар...

— Но-о! Шыд чӧвтан дар али сур пуан дар? — чуймӧм гӧлӧсӧн юаліс ӧти нывбаба.

— Эн перебивайт!.. Асьныд аддзанныд, кутшӧм дар ме тіянлы преподнесита. Акнитанныд!.. Ме вот нарочно локті сто километров сайӧ, тӧрыт одиннадцать часовын петі ... утомитчи... Тіян колхоз бердад туйыс ужас кутшӧм лёк!..

— Эз ков сэті вӧчны туйсӧ, мӧдлаті колі. Тэ ӧд ачыд вӧлін нарадщикнас! — шыасис ӧти том колхозник.

— Бара реплика! Менӧ тэ эн велӧд! Ме достаточнӧя понимайта дорожнӧй делӧтӧ. Ме по специальности дорожнӧй техник. Ме тайӧ делӧ вылас понйӧс сёйи...

— О господьӧ! Понйӧс сёйӧма! — пӧрысь нывбаба повзьӧмпырысь вашкӧдӧ орччӧн сулалысьыслы.

— Мый нӧ шензян! Пранцузъяс пӧ лягушаӧн чӧсмасьӧны! — вочавидзис орчча тьӧтка.

— Тайӧ ӧд абу жӧ пранцуз-а? Мыйкӧ тай быттьӧ коми кодь-а.

— Энӧ шушукайтчӧй! Мешайтанныд... — скӧр гӧлӧсӧн шуис докладчик да водзӧ нуӧдіс сёрни: — Тэ вот, тӧварыш, тракт йывсьыд реплика сетін... Делӧсӧ комиссия обследуйтіс. Комиссия быд детальӧ вникнитіс, выяснитіс, коді виноват. Одним словом, аддзисны, кытӧн понйыс вӧлі гуалӧма.

— Со! Абу тай ставнас пон тушатӧ вермӧма сёйныс... Коляссӧ гуалӧма, — ыджыд гӧлӧсӧн нин шуис ӧтик нывбаба мӧдлы (И. В., Арсень сёрнитӧ комиӧн.).

15 удж. Вайӧдӧм примеръяссьыс индӧй роч ног лӧсьӧдӧм кывтэчасъяссӧ, вежӧй найӧс коми ног юрганаӧн.

1. Олӧ сӧстӧм ваын О-ӧн,

Тайӧ чери збой да ён.

Колӧ ставлы шыпас ӧ-ӧн,

Новлӧ кокын ныв да зон (Йӧлӧга)

2. Первой ӧти немецкӧй самолёт, а сэсся мӧд петісны коссьыс да лэбисны асланыс дорӧ. Миян лётчикъяс воисны аэропорт вылӧ дзоньвидзаӧсь жӧ (К. М.). 3. Надежда Гитевалӧн лӧсьӧдӧма водзӧ кежлӧ, кутшӧм выльторъяс пыртны урокъяс вылын. 4. Эля босьтіс ӧти киас пӧдӧнча, а мӧдас — дэбыд ваӧн ведра да лэччис картаӧ. Эля ыджыд морт моз киас пӧдӧнчаӧн пырис картаӧ (И. Белых). 5. Руська, тыдалӧ, мӧд ног мӧвпаліс. Войыс югыд, чеччав да чеччав. Водім, унмовсьны ог вермӧй. Дзинь-дзинь — сеткаті кавшасьӧ. Бум! — грыпкысис джодж вылӧ. Борис мӧлӧтӧн киас пасьтӧг чепӧсйис ывлаӧ (В. К.). 6. Анна грездас медъёна радейтӧ градйын ноксьыны. Ставыс сылӧн быдмӧ. Торйӧн, татшӧм шоныд дырйи (В. К.). 7. Кыйсьыны мунігӧн понъяслӧн вольерӧ кута йӧртлыны сансӧ (В. К.). 8. Медводдза мӧвп вӧлі — кытчӧ син видзӧдас пышйыны. 9. Миянӧс, том матросъясӧс, Гирс вооружитіс, а ветеранъясӧс разоружитіс. 10. Вашингтонын кӧвъялісны Египетса президентлы сы йылысь мӧвп, медым торйӧдны арабскӧй странаясӧс. 11. Кор Костя помаліс лыддьыны кывбурсӧ, Гавриил Афанасьевич кыпӧдчис места вывсьыс (И. Коданев). 12. Республикаса рыбнӧй овмӧслӧн управлениеса уджалысьяс отсалісны тыас рӧдмӧдны пелядь, сиг, да чир (Ю. Т.). 13. Попов пыртіс чай стӧканъяс да морт ӧтиӧн небыд булкияс.(В. К.) 14. А-а-а! Эз кажитчы вылісяньыд усьны. 15. Машина локтіс войнас, сӧвтчыны помалім югдігас нин (В.К). 16. Бахаи йылысь этша коді кывліс (К. М.).

Архаизм

Архаизмъяс (грек кывйысь: archaіos — важ) — сійӧ важмӧм кывъяс да кывтэчасъяс: нималан — слава, гажаан — кӧсйыны (ӧткодяв идиома: кыдз гажыд — кыдз кӧсъян), кан — сар, каналны — ыджыдавны, Кардор — Архангельск, Совдор — Сольвычегодск, Сардор — Пустозерск, Обдорск — Салехард.

Архаизмъясӧн лоӧны и мукӧд йӧз сёрниысь веськавлӧм кывъяс: сабан — гӧр, Питер — Петербург, Ленинград.

Архаизмъяс паныдасьлӧны важ коми гижӧда памятникъясын, сідзжӧ фольклорын, йӧзкостса поэзияын.

Архаизмъясысь торъялӧны историзмъяс — сэтшӧм кывъяс, кодъяс петкӧдлӧны олӧмысь бырӧм, вошӧм предметъяс, понятиеяс: баяр — боярин, ӧксы — князь, гӧлӧва, станӧвӧй, урадник, пристав, казак — слуга, Ваше благороддьӧ.

Архаизмъясӧн да историзмъясӧн вӧдитчӧны сэки, кор художествоа гижӧдын либӧ научнӧй стиля туялӧмын петкӧдлыссьӧны важъя олӧмысь серпасъяс; кор серпасалӧны олӧмсӧ манакъяслысь, манастырсалысь, вичкоын служитысьяслысь, а сідзжӧ юӧртӧмлы торъя кыпыдлун сетӧм могысь: Мед олас да вылас куим ордена Коми республика!

Ӧткымын архаизмӧн вӧдитчӧны сӧмын юмористическӧй гижӧдъясын.

Рочысь пырӧм петук кыв пыдди войдӧр шулӧмаӧсь айкурӧг. Тайӧ кывйыс артмӧма сідз жӧ, кыдзи и ай кӧч, ай дзодзӧг. Рочысь пырӧм мерин кыв пыдди войдӧр шулӧмаӧсь чокыр. Тайӧ кывйыс кольӧма фольклорӧ (шуам, «Руч да чокыр» нима мойдӧ), сёрнисикасъясӧ: уд. сёкыр, иж. сёкур. Ӧнія литература кывйын чокырыс паныдасьлӧ сӧмын зумыд кывтэчасын: коктӧм чокыр — чотысь морт йылысь (ССКЗД).

16 удж. Г. Юшков «Бива» роман юкӧнысь корсьӧй архаизмъяссӧ да тӧдчӧдӧй налысь стиль артмӧдан рольсӧ.

— А чорыдджыка шу дай. Коді оз кывзысь, мед юрнас и пудъясьӧ. Тэ ӧд Памаыс!

— А лӧгӧда кӧ ас вылӧ мукӧд ӧксысӧ. А кодкӧ, кывтыдсаыс, Мӧскуаыс дорӧ кӧ шыбитчас. Воштала сідзикӧн Коми мусӧ?

— А бурнад ӧд... тадзитӧ... воштан жӧ коркӧ! — дӧжныштіс Бияр да бӧрыннас нин йӧжгыльмунлі урсасьӧмсьыс. Скӧрмӧмсӧ Памаыслысь и виччысис, морӧс вывсьыс рубӧжсӧ тай и шамыртліс сійӧ.

— Сыысь ӧд и шогыс, — ыджыда лолыштӧмсьыс лыбавліс Памаыс.

— Мӧскуасьыд он мын ни, — ыззис таысь Бияр, — оз и ожманӧн, йӧрмӧдчӧмӧн и босьтас. Няньтӧгыд дыр он чеччав.

— Няньысла и колӧ петавны. Вежйӧгас. Кытікӧ? Эжва катыдыс. Йӧгра пырыс? Эжваас ю усьӧ. Сыктыв нима. А сэн, вывланяс, комиыс олӧ жӧ нин. Сэтчӧ кӧ письтам и! Синнад эськӧ письтан да. Кӧні йӧграыс сулалӧны — а. Сюдӧ чукӧрыс? Няньтӧ ни юртӧ на он вай, гашкӧ?

17 удж. Игӧ Васьӧ Володь «Эжва Перымса зонка» повесть юкӧнысь корсьӧй архаизмъяссӧ да индӧй налысь стиль боксянь тӧдчанлунсӧ.

Микал ӧксай коли юрнуӧдысьӧн Ыджыд Перымын, овмӧдчис ас отырыскӧд сотӧм-жугӧдӧм Чердінын да заводитіс карсӧ ловзьӧдны. Матеӧс, ассьыс писӧ, да Тикӧнӧс (Тикӧӧн некод нин сійӧс эз шу), Микал индіс аслыс отсасьысьясӧн... Ӧти гожӧмӧ виччысьтӧг уськӧдчисны Перымса каръяс вылӧ йӧграяс. Аслас бӧръя тышӧ найӧс вайӧдіс Асыка, йӧграяслӧн уна во чӧжся ыджыдалысьыс. Эськӧ и ёна нин пӧрысь, но коркӧ, Чердін бердысь пышйигӧн, сійӧ кыв сетліс Торум да Сорни-Най енъяслы, мый пасьвартас Ыджыд Перымсӧ вуж выйӧнӧдзыс. Асыка сёрмыштіс. Мӧскуаса ыджыд ӧксы тайӧс вӧчис водзджык. Иван ІІІ сёрнитӧма Юмшанкӧд Кремникын. Асыка пи ёрдкыв сетӧма ыджыд ӧксылы, мый овсяс, кутас овны лӧня да лӧньӧдас и ассьыс став отырсӧ. Ӧти приказын Тикӧ да Юмшан тайкӧ эз зурасьны... — Сэки, Чердін дорын паныдасигӧн, ме пыр и гӧгӧрвои, мый тэ, саран кум, — шуис дженьыда чолӧмасьӧм бӧрын Юшман. — А ӧд верми эськӧ и вины тэнӧ. — Ме тшӧтш верми, но эновтчи татшӧм мӧвпысь. Уна казьтылӧм юрын чужис ӧтпырйӧ — Анегур, Агай, ньӧввужъясысь лыйсьӧм, Эгатей... Эгатей ловъя на, сӧмын оз нин ветлӧдлы. Эбӧстӧммӧма дзикӧдз. Сылӧн нылыс, Лули, кодӧс сэтшӧма корсис, олӧ Чердінын.

18 удж. Биа Ӧгыр «Сальӧ-Микулай» поэма юкӧнысь корсялӧй архаизмъяс, индӧй, кутшӧм рӧм найӧ сетӧны гижӧдыслы.

Войвылын ылын выйим из,

Ой, вывті-вывті сійӧ кыз.

Сьӧд кымӧр быттьӧ дӧлалӧ,

Зэв ылӧ сійӧ тыдалӧ.

Сы сайын важсянь нималӧ —

Зэв ыджыд кар эм, сулалӧ,

Сэн вина уна юӧны,

Йӧз Обдорскӧйӧн шуӧны.

Зэв ыджыд ӧксы оліс сэн,

Сэн сійӧ вӧлі му выв ен,

Сідз дыр-ӧ-недыр олісны,

Дай ӧксы гозъя мунісны.

На пыдди коли яран зон,

Сы вылӧ лача лои ён.

Сы дінӧ коли налӧн ныв —

Кок улас кыссьӧ юрси йыв,

Зэв мича, зэв на ачыс том,

Гӧрд мырпом быттьӧ сылӧн вом.

Зэв тӧлка велӧдчӧма ныв,

Оз шулы некор прӧста кыв.

Из сайса йӧзлы вӧлі ай,

А нимыс — Сальӧ-Микулай.

Сы дорын быдмис ӧти зон,

Зон сійӧ вӧлі вывті ён:

Кык керка вӧчис айыслы

Да куим керка дядьыслы.

Вит керка — ставыс сійӧ из —

Ӧд ставсӧ сійӧ кыпӧдіс.

Да нӧшта перйис сымда сьӧм —

Оз бырӧд ӧти мортлӧн нэм.

Он некыдз сійӧс нылӧн чайт,

А сӧмын сылы ар дас квайт.

Том нывлӧн оланіныс чом,

Став уджыс — чом дор посни пом.

Оз весь ов — уджалӧ лунбыд:

Кор пуӧ рок, кор пуӧ шыд,

Пыр вурсьӧ либӧ пыртлӧ лым,

Кор вурӧ малича, кор пим.

Оз прӧста ов и мужик морт —

Войвывса ӧксылӧн бур ёрт.

19 удж. Гижӧд юкӧнъясысь корсялӧй историзмъяссӧ, индӧй, мый могысь наӧн вӧдитчӧ гижысьыс:

1. Регыд мысти казак да казанка петісны Вишкун Ласей короминаысь. 2. Ачыс бӧр пырас керкаӧ, йӧгпешас ӧзтас выль сартас да мӧдас водзӧ нюжӧдны шӧрт. 3. Сэки Любуш, кузь дубаса, кӧч гӧн кодь небыдик кӧсаторъя, тэрмыштчис лэччыны паччӧрсьыс (В. Ю.).

4. Кионь: Кодкӧ мырдӧн пырӧ.

Тима: Кыла. (Сетӧ кружкаысь притча ва). На, нылук, юышт. (Тима вом тырыс босьтӧ васӧ да пызйӧ. Сэсся босьтӧ куим корӧсь. Лэптылӧ корӧсьяссӧ коръяснас вывлань). Косьмис йылыс. Сідзкӧ, вомидз. (Заводитӧ корӧсявны нылӧс).

Клегон: Мый пывсьӧдан?

Тима: Тшыкӧдӧмсӧ да висьӧмсӧ пывсьӧда. (Сійӧ кучкалӧ ки чуньяссянь заводитӧмӧн быдлаті да помалӧ кок чуньяснас. Та дырйи лыддьӧ нимкыв): «Пет тэ, висьӧм, быд ловгӧн костӧд, быд лы костӧд, быд вечик костӧд, быд вем костӧд...» (А. П., Йиркап).

Неологизм

Сёрниӧ пырӧм выль кывъяс шусьӧны неологизмъясӧн (артмӧма грек кывйысь: neos — выль, logos — кыв). Тайӧ выль кывъясыс нимтӧны выль понятиеяс, кодъяс чужӧны йӧзкост олӧмын овмӧс да культура сӧвмигӧн. Неологизмъяс лӧсьӧдӧны йӧз, гижысьяс, ӧтувъя олӧмӧ пырӧдчысьяс. Но сёрниӧ пырӧны сэтшӧм выль кывъяс, кодъяс лӧсялӧны кыв системалы да колӧны быдлунъя олӧмын.

Неологизмъяс артмӧны чужан кыв подув вылын, а сідзжӧ найӧс заимствуйтӧны (пыртӧны мукӧд йӧз сёрниысь). Важ торъякывъясысь ас кыв подув вылын артмӧм неологизмъяслы сетӧны выль вежӧртас, сӧвмӧдӧны да паськӧдӧны налысь формасӧ да вежӧртассӧ. Неологизмъясӧн вӧдитчӧны терминъяс лӧсьӧдігӧн. Терминъяс пыдди тшӧкыда босьтӧны:

а) литературнӧй коми кывйысь торъякывъяс:

сьӧкта, кузьта, кызта, джуджта; дорйӧм, бӧрйысьысь, кӧдзалӧм, кылӧдчысь, Сизима кодзув, Юрйыв кодзув, Утка туй...;

б) сёрнисикасъясысь пыртӧм кывъяс, налысь вежӧртаснысӧ вежтӧг: вежон, курӧг, ёрт, енэж, йывмӧм, сёркни, рудзӧг, эскыны;

в) литературнӧй кывъяс, налысь вежӧртаснысӧ вежӧмӧн (векньӧдӧмӧн либӧ паськӧдӧмӧн): мог (цель), воддза вежӧртасыс — коланлун, йӧзкост сёрниын — могмӧдан мог; бушков — (социальнӧй тыш), артмӧма зэра тӧв кывтэчаслысь вежӧртас паськӧдӧмӧн; веркӧс — му веркӧсысь (паськаліс вежӧртасыс); лэбач кывлӧн вежӧртасыс векняммис войдӧр став лэбалысьсӧ (весиг ном-гутӧс) нимтылӧмаӧсь лэбачӧн (ӧткодяв ӧнія удмурт: лобась — лэбалысь, а тыло-бурдо — коми ног: гӧна-бордъя лов — лэбач); рӧм — цвет (войдӧр петкӧдлӧма сӧмын оттенок, нюанс (сылӧн паськалӧма вежӧртасыс).

г) сёрнисикасъясысь пыртӧм кывъяслысь вежӧртаснысӧ вежӧмӧн: сикт (село) — сёрнисикасъясын нимтӧ ичӧтик грезд, тыш (борьба) — косясьны вежӧртаса кывйысь, ордйысьны (соревнование) — котӧртны, панласьны вежӧртаса кывйысь.

Сёрнисикасъясысь ӧткӧн босьтӧм кывъяс торйӧн стӧча нимтӧны керӧм-вӧчӧмсӧ, лоӧмторсӧ, эмторсӧ, тӧдчӧдӧны олӧмӧ пӧртан предметлысь аслыссикаслунсӧ: Пиыс — бать кок пӧв, вӧр-ваӧд уявны-келавны жлеч. Ми ӧд вӧр-васьыс корсям сыв-сорсӧ. Татшӧм мӧвпыс важӧн нин дзумӧдіс юр вемсӧ (Ю. В.).

Жлеч — шалун, вильышпоз; дзумӧдны — люкавны;

сыв-сор — вӧлӧга (няньысь да ваысь кындзи) (ССКЗД).

Неологизмъяс артмӧны и морфология отсӧгӧн:

а) сложнӧй кывъяс — кыввужъяс йитӧмӧн: кырымпас, кадколаст, серпас, кывбӧр, кывбур, кывсикас, эмакыв, лыдакыв, нимвежтас...

б) суффиксалӧмӧн: быдмӧг, падмӧг, кизьӧртӧд, ломтас, индӧд, тырмытӧмтор, коланлун, позянлун, повтӧмлун...

в) кыввужлы отвлечённӧй вежӧртас сетӧм: мӧвп — мӧвпавны; мезд — мездыны; копыр — копыртчыны; чолӧм — чолӧмавны; ок — окыштны.

Фразеологизмъясысь важъя кывъяс сёрниӧ пыртӧм (пассивнӧй кывкудйысь торъякывъяс активизируйтӧм): саридз (море) кыв паныдасьліс войдӧр сӧмын пӧткаяс лэбӧны саридзӧ (кынмывлытӧм ваӧ) кывтэчасын: верӧс кыв паныдасьліс сӧмын верӧс сайӧ петны кывтэчасын...

Предметлысь признакъяс лыддьӧдлӧмӧн выль кывъяс терминъяс пыдди лӧсьӧдӧм: вундан машина, водзмӧстчысь морт, ныр пыр шусян шы, аскодясьӧм, дасьлун, кыпыдлун, асшӧр кывсикас.

Неологизмъяслӧн лыдыс содӧ тшӧтш заимствованиеяс тшӧт весьтӧ. Коми сёрнисикасъясын эм уна торъякыв, кодъяс пырӧмаӧсь орччӧн олысь йӧз сёрниысь предметъяснас (реалияяснас) тшӧтш:

а) вепс-карел войтырсянь: агас (пиня), пач, козяль (печкан), сабри (зорӧд), солантӧг (сов доз), карандыс (пельса), люська (пань).

б) йӧграсянь: войт (васӧд вадор, баддяин), кынь, рып (чикыш), чумпель (сюмӧд доз), кӧр, казь (кынь кыян тыв, кодӧс шыбитӧны пу вылӧ)...

в) яран (ненеч) войтырсянь: пими, малича, парка, каля, лямпа, яндо, хапторка, пендзей, харей, хановей, хасырей...

г) войвыв рочьяссянь: пищаль, коса, салдат, сӧнік, лызь, чась, гырнич, звӧз, дӧва, грек, ризі (ряса), роз (гроздь), укват...

Выль кывъяс артмӧдӧмын ыджыд тӧдчанлуныс гижысьяслӧн, енбиа журналистъяслӧн. Сідз, Илля Вась кызьӧд воясӧ лӧсьӧдіс сёрникузя кыв предложение пыдди, тӧд вылас кутӧма печкигӧн шӧртлысь нюжӧдӧм кияс костысь кузьтасӧ «кузя»-ӧн нимтӧмсӧ. Тайӧ кывйыс пырис комиӧ грамматика термин пыдди. Ру кывйӧн нимтам лов кылӧмнымӧс. Гижысьяс лӧсьӧдӧмаӧсь оланру сложнӧй кыв, тайӧ кыв формаыс гӧгӧрвоана быдӧнлы, сійӧн нимтам состояние, настроение: Ме эськӧ ог гижлывлы письмӧтӧ, кор оланруӧй лёк, но тӧрыт кыдзкӧ тай артмис-а (И. В.).

Г. Бутырева аслас кывбуркудлы сетӧма «Бурӧ-визьӧ» ним. Бур-визь кывнас сійӧ пасйӧма истина кывйӧн — философияын вӧдитчан термин. Татшӧм ногӧн истиналань пыдди поэт шуӧма комилы гӧгӧрвоана тэчаса кывйӧн.

Неологизмъяс сетӧны юӧртӧмыслы аслыссикас рӧм. Этша кӧ неологизмыс — сёрни мунӧ важ кад йылысь, ӧнія олӧм йылысь гижигӧн лоӧ быть вӧдитчыны неважӧн на чужӧм выль кывъясӧн, кодъяс тӧдчӧдӧны ӧнія кадса овмӧсын лоӧмторъяс да йӧзкостса йитӧдъяссӧ.

20 удж. Вайӧдам классик коми гижысьясӧн лӧсьӧдӧм неологизмъяссӧ, кодъясӧс чукӧртӧмаӧсь В. И. Лыткин да Д. А. Тимушев «Краткий грамматическӧй очерк коми языка» статьяын (Комиа-роча словарь. М., 1961) Висьталӧй, кутшӧм ногӧн артмӧдӧмаӧсь тайӧ выль кывъяссӧ.

— И. А. Куратов: быдса, быдся, валок (пельса), войдур (брӧдяга), волӧдз (колени, лоно), гӧглясьны (гартчыны юрсилы), дзуглясьны (шогсьыны), дзугыль (шог), долӧдны (нимкодьмӧдны), дзурскыны (скӧравны), меліасьны, меліасьӧм, мусавны (радейтны), мырдӧдны (вынӧн тшӧктыны), ок (окыштӧм), оллявны (бӧрдӧны кулӧмаӧс), ӧлӧм (дугӧдӧм), парка (судьба), шашара (чуткасьысь), петлӧй (тырмас, дугдӧй), эмбуравны (сетны эмбур).

— Небдінса Виттор: вашмунны (нюмъёвтыштны), доньгыны (надзӧникӧн мунны), жуй (уджтӧг олӧм), зумвидзны (копыра сулавны), зурк воссис (тэрыба воссис), зутшйыны (вуштыны), инасьлытӧм (лоны позьтӧм), киподув (власть, вӧдитчӧм), кортсаясьны (сотчыштны), кулльӧ-мулльӧ (сэтшӧм-татшӧм, омӧлик), муткыль-пескыль (лекногӧн бергалӧмӧн), октябритны (выль ног челядьлы чужӧм бӧрас ним сетны), петкӧдчӧм (явление пьесаын), пойгӧм (жалитӧм), ызйыны (ылькмунны — петны валы, вирлы), этша-этш (неуна), вӧчӧм (действие пьесаын).

— Тима Вень: ветлас (походка), видлавны-туявны (исследуйтны), волдъя (выльӧн усьӧм лым), вукыд (лым вывті сьӧкыда келӧм), гизь (орччӧн), гизьвидзны (паськавны), зутшасьны (инмыны), курбыш (курыд), мӧвкйыны (сьӧлӧмсянь вӧчны), дӧра ӧшан (занавес), пидзӧпомавны (вӧтлыны)...

— Г. Фёдоров: астшӧтшъя, гыравыласьны (лэдзчысьны гырддза вылӧ), зептавны, зутшнитны (кучкыны), зыртласьны (донъявны), йӧгзьысь (югъялысь), пеньгыны (дӧзмыны мыйыськӧ), пискавны (шутьлявны нырӧн), пӧвньӧдлыны (довкнитны юрӧн), пурыштчыны (зумыштчыны)...

— В. Юхнин: вашкӧбтыны, дзурликтыны (дзуртны), кильмунны (жебмыны), мыгырассьыны (кусыньтчыны), нёпкавны (усьны), олӧмсер (оланног), эма (достояние, эмлун), путшлун (пруд), шмонькыв (шутка), бушколасьысь (ызгысь)...

21 удж. Вайӧдӧм сёрникузяяссьыс индалӧй неологизмъяссӧ, висьталӧй, кыдзи найӧ артмӧмаӧсь, мыйӧн найӧ кольӧны лыддьысьысь вежӧрӧ.

1. Лэдзисны муӧ

мичасьыс-мича,

югыдсьыс-югыд

шнички выль струба!

Ӧні на сикт помын юкталӧ войтырсӧ

Кӧдзыд сӧдз ванас.

Ӧні на копрасьӧ тури кодь сьылінас

вала быд волысьлы.

Быттьӧкӧ быдӧнлы быд пӧрйӧ аттьылӧ... (Г. Бут.)

2. Ӧльӧксан быттьӧ пуля. Кытчӧ мый оз тшӧктыны, ньӧв моз лыйыштас, аняби моз козьныштас. 3. Борис муніс коймӧд мортӧн, зілис восьлавны ровнӧя, Лена кок туйӧ. Медводзын туйсӧ писькӧдіс Борис, гӧрдов юрсиа спокойнӧй морт. Туйсӧ каттис Кузьма (М. И.). 4. «Ме мустӧм?» — балчимтіс бугыльсӧ Ӧксен (В. Б.). 5. А со кык нывка пукалӧны, зіб йыв катшаяс моз дзӧрӧны, баръялӧны ӧтарӧ-мӧдарӧ (И. Т.). 6. Сідз лои гӧгӧрвоана, мыйла сувтӧма бурӧвӧйыс: сибдылӧма инструментыс, нетшкӧмаӧсь-нетшкӧмаӧсь, и орӧма кыткӧ, ӧні коліс кыйны орӧминсӧ, гагнырасьны сэтчӧ и лэптыны кольӧм юкӧнсӧ (Г. Ю.).

7. — А вот ачыд..., — югдіс Стакейлӧн могыс, да водзӧс косӧдан ру ыззьӧдіс Виринеяӧс, — ...ачыд зэв кужысь морттӧ йӧртны, а вот йӧрта жӧ кӧ ӧні асьтӧ? А? Шуа дай: кутшӧмкӧ вӧв тэныд!

— Шу, сэтшӧма кӧ нин гӧрдӧдіс вежӧрыд! — чуткис Стакей. — Мый сӧмын висьталан-а, кор дзоля кӧшӧ воас... сӧветыд тэнад.

— Видзӧднысӧ весиг сэтшӧма шеньӧбмӧма да воймӧма, быттьӧ вӧрӧ ылавлӧма (Г. Ю.).

8. Вежласис и вӧрлӧн сёрниыс: вӧляысь шувгисны козъяс да пожӧмъяс, кекӧначасисны потӧм гаръяса увъяснаныс пипуяс да кыдзьяс, сьылісны-шутьлялісны кос пуяслӧн увъясыс, жугыля сидзисны-дзуртісны вожӧсь да кернӧга пуяс (М. И.). 9. Сэсся тулан кайис конӧдӧ, кысянь некытчӧ нин лои пуавнысӧ: гӧгӧр вӧрсӧ вӧлі пӧрӧдӧма (Ю. Т.). 10. Быдлаын кӧ механизмъяссӧ да ладсӧ лӧсьӧдасны, ни ӧти кубометр чаг оз ло быркнитӧма гуӧ (Чушк.). 11. Дзик мӧд кодь лоӧ Лыско сэк, кор сійӧ нырӧ сюрас урлӧн либӧ ыджыдджык пемӧслӧн ислолыс (В. Ю.). 12. Сан Саныч — районса школаын сэки вӧлі дзик ӧтнас айлов-биолог. 13. Ме эськӧ ог гижлывлы письмӧястӧ, кор оланруӧй лёк, но тӧрыт кыдзкӧ тай артмис-а (И. В.).

22 удж. Илля Вась казьтылӧмъясысь корсьӧй неологизмъяссӧ да индӧй налысь мӧвп тӧдчӧдӧмын рольсӧ.

Небдінса Виттор бура тӧдіс коми уджалысь йӧзлысь олӧмсӧ-вылӧмсӧ, шогсӧ и гажсӧ, сэсся Виктор Алексеевич зілис став выннас и эбӧснас уджлысь йӧзкӧд йитчыны, югдӧдны налысь юрсӧ, кыскыны найӧс социализм тэчан уджӧ. Оз ӧд прӧста сійӧ вӧлі кӧсйы кобзарӧн лоны: пӧрысьладорам пӧ, шулывліс сійӧ миянлы, ме муна да сиктысь сиктӧ ветлӧдлыны кута, сигудӧкӧн ворсны да коми сьыланкывъяс сьывны, украинаса кобзар этшӧн.

Татшӧм мӧвпъяс ыджыд поэтлӧн, коми уджалысь йӧзӧс гажӧдлысьлӧн да пальӧдлысьлӧн, социализм тэчан удж вылӧ сійӧс котыртлысьлӧн.

Эз удайтчы сылы аслас пӧрысьӧдз овны да коми йӧз пӧвстын кобзаравны. Но Нёбдінса Виттор киподулысь петӧмторъясыс асьныс кобзаралӧны и кобзаравны кутасны: коми йӧз сьылӧны и сьывны кутасны мыла сьыланкывъяссӧ, лыддьыны мича гора кывбуръяссӧ, ворсны сцена вылын ёсь вежӧра да пыді мӧвпа пьесаяссӧ.

Миянлы Виктор Савинлӧн нимыс пыр лоӧ дона, пыр кутам вежавидзӧмӧн казьтывны ыджыд нимсӧ тайӧ ыджыд мортыслысь, зарни ёкмыльлысь, кодӧс быдтіс да чужтіс Сӧвет му.

Вульгаризм

Вульгаризмӧн (латин кывйын: vulgarіs — вежавидзтӧм, мустӧм, мисьтӧм) шуӧны вежавидзтӧм, грубӧй кывъяс да кывтэчасъяс, кодъясӧс пыртӧмаӧсь литературнӧй кывйӧ йӧзкост сёрниысь, жаргонъясысь, аргоысь. Вульгаризмӧн висьталысьыс тӧдчӧдӧ ассьыс видзӧдлассӧ висьталантор дінас. «Сыктывкар» поэмаын Небдінса Виттор зэв вежавидзтӧг гижӧ Роч муӧн веськӧдлысь Екатерина ІІ царица йылысь: «Эз-ӧ нюмыртчы му шар? Мыйся звӧн нӧ арын? Эз-ӧ Катерина-царь Пиав Питер карын?

Пиавны шуӧны пемӧсъяс йылысь: пиалӧ кань, пон, ыж, шыр, руч, кӧч, кӧин, ош... Морт йылысь шуӧны чужтӧма, вайӧма, изьватас сёрнисикасын: вердчӧма, вердӧма (ӧткодяв: удмурт кывйын: вордыны — чужтны, вордскыны — чужны).

Екатерина ІІ царицалӧн чужтӧм йылысь юӧртігӧн поэт вӧдитчӧ пиавны кывйӧн, тайӧн сійӧ петкӧдлӧ царьясӧс кедзовтӧмсӧ. Тайӧ контекстын пиавны — вежавидзтӧм кыв, вульгаризм.

Кызьӧд нэм, пыдӧ ас гуад вош, Некор му вылас сэсся эн волы (Н. Щукин).

Тайӧ кывбур визяс «мун» пыдди поэт шуӧ зэв вежавидзтӧг: пыдӧ ад гуад вош! Вульгаризмнас поэт ярскӧба пасйӧ, кутшӧм шудтӧм вӧлӧма сылы олӧмыс кольӧм нэмын му вылас.

23 удж. Лыддьӧй Небдінса Виттор «Луча» висьтлысь сетӧм юкӧнсӧ, да висьталӧй, кутшӧм роль авторыс вичмӧдӧ вульгаризмъясӧн вӧдитчӧмлы.

...Поп тіралігтырйи чеччис пызан сайысь да сувтіс горнича ӧдзӧс дінӧ.

— Ме... кыдз сійӧ... раб божий Иван, ме эг...

— Кутшӧм раб божий тэныд ме лои?.. Вот кыдзи рабышта ныр-вомад, висьталан сэки небось, едена сила!..

— Мырдӧн... мырдӧн тшӧктісны... Веськыда висьтала, раб... Иван Феоктистович, мырдӧн...

— Мырдӧн некод оз вермы тшӧктыны пыртны. Тэ пыртін дзик аслад горшлун пондаыд, шуласны тай «поп горш да ад горш ӧткодьӧсь...» Кутшӧм ним сетін?

— Лука...святӧй Лука паметь кузя, апостол, евангелист...

— Ме вот тэныд щӧка бокад сэтшӧм «евангелье» косьышта, мый вежыньтчас, трустлӧн! «Лука», скӧтина тэ!

— Позьӧ шуны меліджыка — «Луча!» Тадзисӧ зэв ёна мунӧ мыйкӧланьыд... кыдз сійӧ... да Лучинскӧйланьыд...

— Важӧн нин эськӧ кад тіянӧс лёзьясӧдныд кос пу йылӧ ӧшлыны да, сӧмын бур йӧзыслысь олӧмнысӧ дзуганныд, вежӧрнысӧ пемдӧданныд, йӧзсӧ быд ногыс ылӧдланныд.

Эвфемизм

Сёрниын эмӧсь кывъяс да кывтэчасъяс, кодъяс колӧны лоӧмторсӧ либӧ вӧчсьӧмсӧ мӧд ног нимтӧм могысь, веськыда ас нимнаныс найӧс быд пӧрйӧ шуны абу позяна да. Татшӧм кывъяссӧ нимтӧны эвфемизмӧн (грек кывйын: euphemіsmos = eu «бур» + phemі «сёрнита»). Тайӧ кывъяснас вежӧны пеж, яндысьтӧм, уллюнъя нимъяс.

Босьтам видлӧг: гусявны пыдди шуам юавтӧг босьтны; ылӧдны пыдди шуам сорсьыны; туалетӧ ветлыны пыдди — асмогасьны, ывлаӧ петавлыны; вина юны пыдди — вир вӧрзьӧдыштны.

Эвфемизмӧн вӧдитчигӧн петкӧдчӧ сёрнитысьлӧн авъялуныс, вежавидзӧмыс. Вежавидзысь морт оз крапкы веськыда: «Ті ылӧдланныд!» Сійӧ шуас: «Ті сорсинныд!» Велӧдысь кӧ казялас велӧдчысьлысь гусясьӧмсӧ, сылы бурджык шуны: «Оз позь юавтӧг-кортӧг босьтны нинӧм». Тані тыдовтчас велӧдысьлӧн тактыс, асьсӧ кутны кужӧмыс.

Висьысьлӧн мамлы кӧ бурдӧдысь юӧртас: — Тіян пиныдлӧн вежӧрыс вошласьӧ. Тайӧ лоӧ бурджык сы серти, лоӧ кӧ веськыда шуӧма: «Тіян пиныд йӧймӧма».

Тэ дыш и Тэ вунӧдӧмыд вӧчны уджтӧ. Тайӧ сёрникузяясыслӧн вежӧртасныс ӧткодь. Сӧмын найӧс шуны колӧ оз быдӧнлы да оз ӧти могӧн. Вежавидзысь морт бӧръяс мӧд сёрникузясӧ.

Плеоназм

Орччӧн сулалысь ӧта-мӧдлы матын вежӧртаса кывъяс шуӧны плеоназмӧн (грек кывйысь: pleonasmos ''вывтіасьӧм''). Видлӧг: сёрниыс вӧлі кузь да дыр. Кузь кывйыс нин петкӧлӧ, мый кад сертиыс сёрниыс вӧлӧма дыр, сідзкӧ дыр кывйыс нинӧм выльсӧ оз содты юӧртӧм дорас.

Рытыс лои шондітӧм да кымӧра. Шондіыс кӧ оз тыдав енэжас, сідзкӧ, сійӧс вевттьӧны кымӧръяс. Тані тырмымӧн вӧлі шуны: рытыс лои шондітӧм либӧ рытыс лои кымӧра.

Олӧма дядь ветлӧдліс чотігтырйи, киас беддьӧн (КМ.). Тайӧ видлӧгас киас кывтӧг гӧгӧрвоана мӧвпыс, ӧд бедь кутӧны киын, а оз мӧдлаын, сідзкӧ, тані тырмымӧн шуны беддьӧн либӧ беддясьӧмӧн.

Кӧдзыд йирмӧг босьтліс том мортӧс (А. Н.). Тані тырмымӧн вӧлі шуны йирмӧг, ӧд шоныд йирмӧгыд оз овлы! Кӧдзыд кывйыс мунӧ плеоназм пыдди.

Плеоназм сӧмын содтӧ кыв лыдсӧ, а оз сӧвмӧд мӧвпсӧ, вӧчӧ юӧртӧмсӧ гажтӧмӧн, дӧзмӧданаӧн. Сідзкӧ, гижигӧн да сёрнитігӧн колӧ мынтӧдчыны сыысь.

Тавтология

Орччӧн сулалысь кывсӧ мӧдысь шуӧм артмӧдӧ тавтология (грек кывйысь: tauto 'сійӧ жӧ' + logos 'кыв'). Видлӧг: котӧрӧн котӧртӧм, доймымӧн доймыны, мудзтӧдз мудзны, сьӧдӧдысь сьӧдӧб да с.в. Тавтология артмӧ ёнджыкасӧ тэрмасьӧмӧн сёрнитігӧн либӧ гижигӧн. Кыдзи и плеоназм тавтология пырджык гӧльмӧдӧ юӧртӧмсӧ, омӧльтӧ сёрнилысь да гижӧдлысь стильсӧ.

Корсюрӧ тавтология отсӧгӧн позьӧ тӧдчӧдны мӧвп, шуам, кывбердъяслысь, кадакывбердъяслысь медвылі тшупӧд артмӧдігӧн: ыджыдысь-ыджыд, ёнасьыс-ёна...

Лыжнӧй костюма, ыджыд важ сапӧга, вылас нӧшта быгалӧм ситеч юбкаа, ныв вӧлі кос-косьмӧма да мышкыртчӧма на (Г. Ю.).

Тадзи жӧ вӧдитчӧны тавтологияӧн рӧдвуж удмурт кывйын: чурытлэсь-чурыт (чорыдсьыс-чорыд), юнлэсь-юн (ёнсьыс-ён), венгр кывйын: rokanal-rokabb (мудерсьыс-мудер) (К. Майтинская, Венгерский язык)...

Плеоназм паныдасьлӧ фольклор серпасъяс артмӧдігӧн: выныс-эбӧсыс эз быравлы, юрыс-вежӧрыс вӧлі мывкыда... Вайӧдам видлӧгъяс Изьва-Колва эпосысь:

Чомъяным пырам да сэтӧн

Бур сёрнинымӧс сёрнитам (КНЭ, Куим еджыд син).

Сэн тай кӧлысь карим,

Вӧлись кӧлысь карим (КНЭ, Носи — озыр морт).

Карны — вӧчны (изьватас сёрнисикасын, ССКЗД).

Тавтология отсалӧ тэчны мӧрччана серпасъяс бӧрдӧдчанкывъясын:

Стрӧитісны нэм кежлад керка.

Муыслы кӧ, да му пыдсас-а,

А пуыслы кӧ, да пу сьӧвмӧсас ӧд

Тэнӧ колӧ-й водтӧдны (КНП,111: 168).

Мутӧм муӧ тай, коньӧрӧй, мунін

Да некор кывлытӧм вылӧ ни аддзывлытӧм вылӧ (КНП, 1:241).

Ёнджыкасӧ тавтология сідзжӧ сӧмын содтӧ кыв лыдсӧ, а мӧвпсӧ оз паськӧд. Та вӧсна найӧ петкӧдчӧны кыдзи ковтӧм кывъяс, кодъяс юӧртӧмсӧ оз вӧчны вежӧрӧ мӧрччанаӧн. Наысь сёрниын колӧ мынтӧдчыны.

Фразеологизм

Миян сёрниным да гижӧдным артмӧ кос да сьӧлӧм вылӧ вотӧмӧн, ог кӧ вӧдитчӧй фразеологизмъясӧн (идиомаясӧн, шусьӧгъясӧн, кывйӧзъясӧн).

Фразеологизм (грек кывйысь: phra'sіs 'зумыд кыв тэчас' + logos 'велӧдӧм') — сійӧ серпаса зумыд кывтэчас, коді кутӧ вуджӧдан вежӧртас. Фразеологизмъяс тӧдчӧдӧны войтыр кывлысь аслыссикаслунсӧ. Коми фразеологизмъясын петкӧдчӧны вӧралысьяслӧн да чери кыйысьяслӧн олӧманыс да быдлунъя уджаныс бергалысь нимъяс, шуам: кыйтӧм пӧткатӧ эн кушты, ыджыд тай кылан чери, кӧч ку лызь, чӧс туйыд ӧзйӧ... Найӧс оз позь вуджӧдны мӧд войтыр кывйӧ, сӧмын позьӧ корсюрӧ сэтысь аддзыны налы лӧсялана эквивалентъяс. Ӧткодялӧй коми да роч фразеологизмъяс:

ассьыс пӧрт увсӧ быдӧн пестӧ — своя рубашка ближе к телу;

кыйтӧм пӧткатӧ эн кушты — делить шкуру неубитого медведя;

коз пу йылысь туриӧс висьтавлыны — пускать турусы на колёсах;

ку пиас оз тӧр — из кожи вон лезет;

петкӧдлыны пуж — показать, где раки зимуют;

сьӧлӧмыс оз лэпты — не хватает духу;

чипанлы бӧжӧдз, порсьлы лекйӧдз — от горшка два вершка;

чагныд поті — чёрная кошка пробежала между вами;

ройӧ увтны — попасть пальцем в небо;

сьӧд сёрйӧ лэптыны — поднять на щит;

дьӧгӧдь маӧн оз ло — чёрного кобеля не отмоешь добела;

кулӧм мӧскыс пыр йӧла — пропавший топор всегда с золотой рукояткой;

бӧрдтӧм потантӧ оз гычӧдны (баксытӧм мӧстӧ оз сёӧдны) — под лежачий камень вода не течёт;

медбӧр кывтӧ медводз некор эн висьтав — не плюй в чужой колодец: пригодится воды напиться...

Роч торъякывлы комиын тшӧкыда лӧсялӧ зумыд кывтэчас:

гажӧй бырӧма — соскучился;

вежӧй петӧ — завидую;

кынӧмӧй сюмалӧ — проголодался;

тӧд вылӧ усис — вспомнил,

тӧд вылӧ уськӧдны — вспомнить...

Фразеологизмъясӧ чӧжсьӧма коми йӧзлӧн олӧм вылӧ видзӧдласыс, сылӧн бурсӧ да лёксӧ донъялӧмыс. Нэмъяс чӧж артмӧм зумыд кывтэчасъясӧн ясыда позьӧ петкӧдлыны сёрнитысьлы юӧртантор вылас ассьыс видзӧдлассӧ. Сійӧн фразеологизмъяс тшӧкыда паныдасьлӧны йӧзкост сёрни стильын, публицистикаын, художествоа литератураын: тув да пож малавны (горт гӧгӧрса удж вӧчӧм йылысь, горт олысь ань йылысь, коді лунбыд пожнасьӧ, тувйысь лэдзӧ да тувйӧ ӧшӧдлӧ дозмук, ветьӧк, тертука да мукӧд сёян дасьтан кӧлуй), сьӧд сёрйӧ кыпӧдны (ыдждӧдлыны кодӧскӧ); вожйыс дженьдӧма (лӧгасьӧма мыйыськӧ); гут и гаг петӧма (посни челядь йылысь, кодъяс петӧмаӧсь ывлаӧ шондӧдӧм бӧрын). Мегырӧн турун карны — изьва сёрнисикас (мегырӧн турун пуктыны). Турун пуктӧны косаӧн да куранӧн, мегырнад турунтӧ пуктыны он вермы. Тайӧ фразеологизмыс — дыш морт йылысь, коді гожӧмнас абу удитӧма тырмымӧн дасьтыны турун да тӧвнас ветлӧдлӧ вӧлӧн, ньӧбалӧ йӧзлысь дасьтӧмасӧ. Микӧлаыс шыдас коксӧ мыськӧма — шыдыс кӧдзыд. Байдык чом карны (вӧчны) — дзебсьыны пургаысь тундраын: сувтӧдны ёрта-ёрт выланыс кык кӧр дадь да пуксьыны на сайӧ, медым тӧлыс эз сюр. Кӧрыс усьӧма — морт жугыльтчӧма мыйыськӧ, быттьӧ кӧр видзысьлӧн кӧрыс кулалӧма кутшӧмкӧ помка вӧсна. Босьтам видлӧг: Кыйӧдіс синкым ув да юаліс Елисалысь: «Тэ некодӧс он виччысь?» (Г. Ю.). «Тшыксьыны вермас зонмыс», шуис пызан рӧчсӧ пыкысь том морт (Е. Р.).

Нор сьӧлӧм лунысь лунӧ чорзьӧ,

Кӧть эськӧ тэ пыр мекӧд дорся,

Но некод небзьӧдысьыс абу.

Ог ӧти шӧрт тупыль ми лабӧ (Ю. В.)

Шусьӧг

Шусьӧг — туйдан-велӧдан вежӧртаса дженьыдик, помасьӧм мӧвп, коді пырджык артмӧ ритм да рифма отсӧгӧн. Шусьӧг ясыда петкӧдлӧ висьталысьлысь юӧртантор вылас видзӧдлассӧ, ӧд йӧзкостса поэзиялӧн тайӧ жанрӧ чӧжсьӧма йӧзлӧн нэмъясӧн ӧкмӧм мывкыдлуныс: кутшӧм пышйысьыс, сэтшӧм и вӧтчысьыс; куйӧдсьыд гезтӧ он кы; киссьӧм ватӧ он курышт; тэрмасьӧмӧн и льӧм пуыд чегӧ, а тэрмасьтӧгыд и ловпуыд кусыньтчӧ; зіль вӧвлы — зӧр, дыш вӧвлы — ньӧр; водз чеччӧ, да этша печкӧ; ошкан да ошкӧ пӧра; эн кӧ кут бордйӧдыс, он нин кут гӧнӧдыс...

Кыдзи и фразеологизмъяс, кывйӧзъяс ог вермӧй вуджӧдны кывйысь кывйӧ рочӧ либӧ мукӧд кывйӧ, налы позьӧ аддзыны сэтысь сӧмын эквивалентъяс (весьтас сулалысь кывйӧзъяс): Кӧрлӧн кулӧм бӧрас кольӧ сюрыс, а мортлӧн — нимыс. Рочӧн: Хорошо там и тут, где по имени зовут (Даль). Войыс кӧть нӧшта кузь, а асылыс воас — Сколько верёвочке ни виться, а концу быть; Няйтӧ пыран — няйтӧн и тыран — Не лезь в дерьмо — испачкаешься. Дорога вниз имеет мало остановок.

Кывйӧз

Кывйӧз — гипербола сяма помасьтӧм мӧвп петкӧдлысь кывтэчас, коді сӧмын тӧдчӧдӧ юӧртанторйыслысь признаксӧ, а асьсӧ признак кутысьсӧ кольӧ казьтышттӧг. Кывйӧзъяс, кыдзи и шусьӧгъяс, кывзысьлы вежӧрас мӧрччӧны серпасалуннаныс, юӧртанторсӧ мӧд эмтор признакӧн ӧткодялӧмӧн: коми ӧксы кодь вылын, ӧксы мӧс кодь скӧр, кокыд дженьыд, вӧлыд бӧжтӧм, керкаыд вылын вожа на, пур вылысь ва ректӧм, сир пинь горшад, кӧрт нӧш плешкад, мӧслӧн йӧлыс вомас, чиган доддьысь усьӧма — сьӧд юрсиа челядь йылысь...

Кывйӧзъясӧ кольӧмаӧсь архаизмъяс, историзмъяс, наын петкӧдчӧ коми йӧзлӧн важъя олӧмыс, этнографияыс: ӧксыӧн войдӧр нимтылӧмаӧсь князьясӧс, кор коми войтыр овлӧма ас котырнас на (видзӧд В. Тиминлысь «Эжва Перымса зонка», Г. Юшковлысь «Бива» роман, Биа Ӧгырлысь «Сальӧ-Микулай» поэма). Ог кӧ сюрӧ самолётас, бӧр мунам гортӧ: чом местанымӧс зыртӧма, чомнымӧс тэчӧма; мӧд кывъясӧн: керканым дась, пыр виччысьӧ миянӧс (изьватас сёрниысь).

Шусьӧгъясӧн да кывйӧзъясӧн вӧдитчӧны йӧзкост сёрни стильын, публицистикаын, художествоа литератураын.

24 удж. Сетӧм видлӧгъясысь индӧй шусьӧгъяслысь-кывйӧзъяслысь мӧвп тӧдчӧдан позянлунъяссӧ.

а) Муыд менам этша — ракалы некытчӧ пуксьыны (В. Ю.); б) Чорыд сьӧлӧма Виринея. Веськыда кӧ та йылысь кодкӧ синмас шуас, оз и соссьы, содтас на: «Небыд черыс нальсьӧ, а небыд мортыс тальсьӧ!» (Г. Ю.); в) Радейтчӧмыд — сійӧ радейтчӧм. Но сьӧлӧмас быдӧнлы он на пырав: талун — муса, а аски кусӧ (Ю. В.). Коля — семьяын медся ичӧт, кыдз шуласны, пож пыдӧс (А. В.). Видчис жӧ эськӧ мамным, но киссьӧм ватӧ он курав. Тэкӧд сёрнитны — пожйӧн ва койны (В. Б.).

Коймӧд юкӧн

Грамматикалӧн стилистика

Грамматика юкӧнъясын: морфологияын да синтаксисын — кыдзи и кывворйын, эмӧсь синонимъяс — ӧткодь вежӧртаса формаяс, кодъяс торъялӧны рӧмъяснаныс. На отсӧгӧн эм позянлун сёрнитысьлы либӧ гижысьлы петкӧдлыны юӧртантор вылас ассьыс видзӧдлассӧ, вӧчны юӧртӧмсӧ мӧрччанаӧн, вежӧрӧ сидзанаӧн.

Морфология велӧдӧ кывсикасъяс. Быд кывсикаслы лӧсялӧны асланыс категорияяс. Категорияяслӧн паныдасьлӧны грамматическӧй вариантъяс, кодъяс торъялӧны ӧта-мӧдсьыныс морфемаясӧн. Грамматическӧй вариантъяс пиысь ӧтияс стиль боксянь нейтральнӧйӧсь, а мӧдъяс — вежӧрӧ мӧрччанаджыкӧсь.

Синтаксисын синонима йитӧдъяс артмӧны прӧстӧй сёрникузя типъяс костын. Сідзжӧ придаточнӧй (содтана) сёрникузяяс весьтас сулалӧны причастиеа да деепричастиеа кывтэчасъяс. Синоним сяма йитӧдъяс тыдовтчӧны кывйитӧда да кывйитӧдтӧм сложнӧй сёрникузяяс костын.

Мӧвп тӧдчӧдӧмын ыджыдӧсь позянлунъясыс сёрникузяса кыв артлӧн, поэтическӧй синтаксислӧн, кӧні эм анафора, эпифора, синтаксисӧн орччӧдӧм (параллелизм), антитеза, градация, парцелляция (юкӧнъяс торйӧдӧм) да с.в.

Эмакывлӧн стилистика

Эмакывлӧн эм падеж (вежлӧг), лыд да асалан категорияяс. Наӧн сёрнитысь оз сӧмын юӧрт мый йылысь кӧ, сійӧ тшӧтш и вермӧ донъявны ассьыс юӧртӧмсӧ. Видлам быд категориялысь торйӧн мӧвп тӧдчӧдан позянлунъяссӧ.

Вежлӧг категория коми кывйын ёна сӧвмӧма. Вежлӧг йитӧдыс вермӧ петкӧдлысьны и суффиксӧн, и суффикстӧг, кывбӧрӧн и кыв артӧн.

Асалан вежлӧг петкӧдлыссьӧ -лӧн суффиксӧн. Предметлысь асалӧмсӧ позьӧ петкӧдлыны и -лӧн суффикстӧг, сэки тӧдчӧдӧны оз асалысь предметсӧ, а асалӧмсӧ. Ӧткодялӧй сёрникузяяс: Мӧслӧн йӧлыс кыв йылас и Мӧс вӧра йӧлӧн нимтӧны муртса на лысьтӧм йӧв.

Воддза сёрникузяас юӧртысьыс тӧдчӧдӧ: мӧстӧ кӧ вердан бура, сійӧ йӧвсӧ сетас унджык. Висьталысьыс лыддьӧ тайӧ зэв коланаӧн, сійӧн и асалысь кывсӧ вӧчӧ -лӧн суффиксаӧн, коді быттьӧ сетӧ дон юӧртӧмыслы.

Мӧд сёрникузяысь мӧс вӧра йӧв кывтэчасын мӧс юкӧныс сӧмын нимтӧ йӧв сетысь пемӧссӧ, асалӧмыс тані абу донъялана, абу актуальнӧй. Сійӧн и определениеыс тані -лӧн суффикстӧм, нимтан вежлӧга.

Коми кывйын асалӧмыс вермӧ петкӧдчыны и мукӧд вежлӧгъясӧн. Шуам, веськыд объектсӧ асалысь предметыс сувтӧдсьӧ босьтан вежлӧгӧ:

Вӧръю кузяыд кылӧдчӧмыд абу тьӧщалысь блин сёйӧм (В. Б.).

Подувкывлӧн определениеыс овлӧ воан вежлӧгын: Пидзӧсӧдз лым усьӧма, либӧ ӧтвывтанын: ёрткӧд удж, могманын: Кӧні тэнад вала туйыд? (КНП), сетанын: Шуриклы шыд (И. Г.), Батьлы гӧтырпу (А. У.).

Косвеннӧй вежлӧгӧн петкӧдлӧм асалӧмыс артмӧ мӧрччанаджыкӧн.

Кор асалӧмсӧ петкӧдлӧны нимтан вежлӧгӧн, сэки сёрнитысьыс ёнджыка кыскӧ кывзысьлысь пельсадьсӧ объект вылас, вӧчантор вылас, а оз асалысьыс вылӧ. Ӧткодялӧй сёрникузяяс:

Керка ӧдзӧс швачкан гора,

Мунан ворсны няйтӧн (Н. Виттор)

Мездӧй, мездӧй, мез-з-з,

Орӧдӧй чераньлысь вез (И. Вась)

Мӧд сёрникузяын чераньлысь вез кывтэчасын ёнджыка тӧдчӧдӧма асалысьсӧ, сійӧ висьталысьыслы петкӧдчӧ зэв ас кадсяӧн (актуальнӧйӧн), ӧд сёрниыс мунӧ оз кутшӧмкӧ вез йылысь, а чераньӧн кыӧм вез йылысь, сійӧн и сувтӧдӧма асалысьсӧ босьтан вежлӧгӧ.

А воддзаас керка ӧдзӧс кывтэчасын ёнджыка тӧдчӧдӧма объектыс — ӧдзӧс кыв, сійӧс позьӧ весиг шуны ӧтнассӧ — керка кывтӧг, ӧд ӧдзӧс овлӧ керкаын, та вӧсна поэт гижӧ оз керкалысь ӧдзӧс, а керка ӧдзӧс, асалысь кывсӧ сувтӧдӧ босьтан вежлӧг пыдди нимтанӧ.

Определение пыдди мунысь сетан вежлӧга кыв вежӧны нимтан вежлӧгаӧн, лыддьысьысьлӧн пельсадьыс кӧ веськӧдчӧ оз определение вылас, а объект вылас.

Ӧткодялӧй: Кайис пӧч паччӧр вылӧ, пуксис пӧльлы пидзӧс вылас (С. б.). Шыр налькйӧн кӧинтӧ он кый (КШК).

Воддза сёрникузяас стӧчмӧдӧма, кодлы пидзӧс вылас пуксьӧма пӧч. Сійӧн и пӧль кыв сувтӧдӧма сетан вежлӧгӧ.

Мӧд сёрникузяас шыр нальк кывтэчасын шыр кыв сулалӧ нимтан вежлӧгын, ӧд оз сійӧс тӧдчӧд висьталысьыс, сэні тӧдчӧданаторйыс — кӧин кыв.

Матыстчан вежлӧг дінӧ вермӧны йитчыны ина вежлӧга суффиксъяс либӧ кывбӧръяс: Кӧнкӧ Леткаланьын сотчӧма нин некымын сикт (В. К.). Ми кодкӧ воӧ батьӧкӧд вӧлім Пальлань дінын. Сэні комияс жӧ олӧны (И. В.).

Леткаланьын да Пальлань дінын кыв формаясын матыстчан вежлӧг дорӧ йитчӧма ина вежлӧглӧн -ын суффикс да дінын кывбӧр. Кывъяслӧн вежӧртасныс оз вежсьы. Кык орччӧн сулалысь вежлӧга формантъяс виччысьтӧмджыкӧсь. Найӧ шочджыкӧсь сёрниын, сійӧн и мӧрччанаджыкӧсь.

Ина вежлӧга кывъяс кывбӧра эмакывъяслы — синонимъяс. Грамматика боксяньыс найӧ ӧткодьӧсь, сӧмын торъялӧны стиль боксянь. Кывбӧра эмакывъяс тӧдчӧдӧныджык эмакывсӧ, сыӧн петкӧдлӧм ыдждасӧ, йӧрышсӧ, пыднасӧ. Ӧткодялӧй: Пач ломтігӧн детинка лякӧссьӧма саӧн.

— Са пытшкын тай баныд! — чуймис детинкалӧн чойыс.

Таръяс войын лымйынӧсь. Лым пытшкын налы узьнысӧ шоныд.

Могман вежлӧглӧн шӧр функцияыс — петкӧдлыны действиелысь помкасӧ. Медым помка вылас кыскыны кывзысьлысь/лыддьысьысьлысь пельсадьсӧ, сёрнитысьыс вермӧ могман вежлӧг пыдди босьтны петан вежлӧг. Виччысьтӧм формаа кывйыс ёнджыка мӧрччӧ вежӧрӧ: Тшыглунысь да кӧдзыдысь лёк керкаӧ мунін (И. К.). Нейтральнӧй формаыс: тшыгла да кынмӧмла.

Кывбӧра эмакыв пыдди йӧзкост сёрниын да художествоа литератураын паныдасьлӧны вежлӧг формаяс кындзи лаконичнӧй, мӧрччанаджык грамматика вариантъяс; шуам, керӧм-вӧчӧмлысь могсӧ тӧдчӧдӧны петан вежлӧга кыв формаӧн: Медысь руда перйӧ зон, Юрбитӧ поп медысь (И. К.). Нейтральнӧй форма — мед вылӧ. Керӧм-вӧчӧмлысь нырвизь пырджык петкӧдлӧны дорӧдз, дінӧдз, ордӧдз кывбӧръясӧн, а стиль боксянь тӧдчӧдӧмаӧн лоӧ воан вежлӧга форма: Став грезд пӧрысь пӧльӧс тӧдӧ, Дозмукла оз мӧдӧдз лок (И. К.). Кывбура гижӧдын ина вежлӧг суффиксъястӧг вӧдитчӧмӧн поэтъяс вӧчӧны юӧртӧмнысӧ вежӧрӧ мӧрччанаӧн: Лэбзьӧ мусяр космос выв (В. К.).

25 удж. Сетӧм видлӧгъяссьыс асалан вежлӧгъяссӧ сувтӧдӧй нимтан либӧ сетан формаӧ. Вежсяс-ӧ юӧртӧмыслӧн рӧмыс?

1. Театр торйӧн ёна мӧрччӧ мортлӧн вежӧрӧ (К. М.). 2. Коді нӧ локтас сылӧн патераӧ татшӧм дженьыдик тӧдмасьӧм бӧрын. Г. Юшков... веськалӧ М. Светловлӧн семинарӧ (К. М.). 3. Батьыс да роч дядьӧ тшӧтш кылісны ёна ыззьӧм том мортлӧн вирлысь пӧся чепсасьӧмсӧ (И. Т.). 4. Куим лун мысти йӧра бӧр вайӧдіс куканьӧс Маръя пӧчлӧн горт дорӧдзыс (Йӧл.).

Лыд. Ӧтка лыдын сулалӧны вир-яйлӧн гозъя юкӧн нимъясыс: ки, кок, пель, сой...Ӧтка лыд формаын тшӧтш и кепысь, кӧм кывъяс, ӧд кепысь да кӧм новлам гознан киын-кокын. Тӧд вылам кӧ кутам на пиысь ӧтисӧ, сэк тӧдчӧдам: кепысь пӧв, кӧті пӧв, кыдзи сой пӧв, пельпом пӧв. Весиг шуам: ведра пӧв, корӧсь пӧв, сёрниыс кӧ мунӧ ӧти ведра йылысь либӧ ӧти корӧсь йылысь, кодӧн лэччам пывсянӧ. Ведрасӧ и корӧсьсӧ кутам киын. Сідзкӧ, ӧти ведра кӧ ки пӧлын — ведра пӧв, ӧти корӧсь кӧ ки пӧлын — корӧсь пӧв.

Йӧзкостса поэзияын, сьыланкывъясын просодия могъясӧн лыд вылӧ индысь определение бердын вермӧ сулавны эмакывйыс уна лыд формаыс

Уна нывъяс чукӧртчисны,

Уна нывъяс чукӧртчисны,

Зон-зон, мича нывъяс,

Зон-зон, муса нывъяс

Чукӧртчисны... (КНП,1966: 58)

Татшӧмтор жӧ позьӧ аддзыны венгр поэзияысь, кӧні колана кывпель (слог) лыд сьыланкыв юрвизьын ӧктӧм могысь szem (син) пыдди сьылӧны szemek fekete szemek (сьӧд синъяс), а венгр кыв оланпас серти колӧ эськӧ шуны fekete szem (сьӧд син)...

Роч кыв тӧдчӧм улын вир-яйлӧн гозъя юкӧнъяс йылысь сёрнитігӧн тшӧкыда вӧдитчӧны уна лыда суффиксӧн, тадзи юӧртӧмсӧ вӧчӧны кузьджыкӧн, -яс суффиксыс сӧмын содтӧ слог лыдсӧ, выльсӧ нинӧм оз висьтав. Дженьыдджыка шуӧмыс мӧрччанаджык.

Юӧртӧмсӧ тӧдчӧдӧм могысь уна лыда эмакыв вежӧны ӧтка лыдаӧн. Видлӧг вылӧ: Менам кыс вӧлі, морт тӧдӧ.

Тайӧ сёрникузяас уна кыс, кысъяс пыдди автор шуӧ: кыс, а йӧз пыдди — морт, тадзикӧн сійӧ тӧдчӧдӧ мӧвп: сиктысь быд морт тӧдӧ, став йӧзыс тӧдӧ. Оз ков вунӧдны, мый ӧти кысыд некытчӧ оз тырмы, пими гоз вурӧм вылӧ колӧ дас кыс (кӧр кокысь кучик). Ӧтка лыд форманас автор торкӧ грамматикалысь нормасӧ, но вӧчӧ юӧртӧмсӧ мӧрччанаӧн. Шуис кӧ автор: менам кысъяс вӧліны, йӧзыс тӧдӧны (та йылысь), грамматика боксянь эськӧ лои тэчӧма юӧртӧмсӧ шыльыда, но сійӧ эськӧ эз мӧрччы кывзысьысьлы сідзи, кыдзи ӧтка лыда эмакывъяснас. И мӧдарӧ, ӧтка лыда кыв уна лыда вежӧмӧн юӧртӧмыслӧн мӧрччанлуныс содӧ. Шуам, мудзӧм морт норасьӧ: Картупель керӧмысь косъясӧс юкалӧ. Косъяс кыв формаӧ висьталысьыс ӧтувтӧ став вир-яйсӧ: и коссӧ, и мышсӧ, и сьылісӧ, и ки-коксӧ...

Йӧзкостса поэзияын нывлысь мичлун ошкигӧн уна лыд формаӧ сувтӧдӧны вир-яй юкӧн нимъяссӧ:

Ок-ок-ок да, ок-ок-ок да

Марьюшка Ӧлексановна,

Марьюшка Ӧлексановна,

Эзысь четвертак чужӧм,

Эзысь четвертак чужӧм да

Эзысь пӧлтинник чужӧм.

Эзысь пӧлтинник чужӧм да

Кӧлач жӧ нин ныръясыд.

Кӧлач жӧ нин ныръясыд да

Преник жӧ нин вомъясыд (КНП. 1966:162)

Ныр да вом пыдди ныръяс да вомъяс шуӧмӧн сьылысьыс кӧлач кодь да преник кодь абу сӧмын нывлӧн нырыс да вомыс. А и банбокыс, и синмыс, и кымӧсыс, и пельыс...

Ӧти морт пӧрысь нин,

Усъяса-тошъяса,

Мукӧдыс томӧсь на (И. В.)

Морт йылысь ми пырджык шуам уска-тошка пӧ. Поэт кӧсйӧ тӧдчӧдны пӧрысь мортлысь томъясысь торъялӧмсӧ: сійӧ ыджыдджык арлыда нин, чужӧмас кӧрасъяс эмӧсь, вӧрасыс ньӧжмыдджык, Та вӧсна Илля Вась аслас герой йылысь шуӧ: усъяса — тошъяса.

Тадзикӧн этша кывйӧн лои шуӧма унатор йылысь ӧтка лыда кыв дінӧ виччысьтӧг -яс суффикс содтӧмӧн.

Комиын, кыдзи и мукӧд финн-угор кывйын (удмуртын, мариын, венгрын да с.в.) вотӧс да быдмӧг нимъяс, чери да пӧтка нимъяс сулалӧны ӧтка лыдын, кӧть найӧ индӧны уна эмтор вылӧ, ӧткодялӧй: венгр, vіra got szed 'чукӧртӧ дзоридз', удм. кыен эбек вае 'вайӧ змей, лягуша' (ОФУЯ 1974: 220 ): вӧрысь вотны тшак, тыысь кыйны чери, сикт сайын быдмӧ кыдз да ловпу...

Ӧтка лыдӧ пыдди роч кыв тӧдчӧм улын уна лыдӧ сувтӧдлӧны и морт вир-яйысь да вӧр-ваысь ӧткодь предмет чукӧр нимъяс: юрси, гыж, сюв, сӧн, тшак, вотӧс, турун, ур, дозмӧр... Уна лыдаӧн найӧс вӧчӧмыс вайӧдӧ грамматикаа тавтологияӧ, таысь юӧртӧмыс артмӧ уна кывъя, сідзкӧ, гажтӧм.

26 удж. Сетӧм видлӧгъясысь уна лыда кывъяссӧ вӧчӧй ӧтка лыдаӧн, вежсяс-ӧ таысь юӧртӧмыслӧн рӧмыс?

Ыджыд карад йӧзыс кодзувкоткарын гагъясыс мында, некод некодӧс оз тӧд. Мӧд зонмыс паськыд пельпомъяса, мусянь тэчӧм морт. Пиньясыдлысь лыдсӧ вунӧдін? Лыддям! (В. К.). Садьмӧны сиктса йӧз, лӧсьӧдчӧны уджъяс вылӧ петны (А. К.). Чукчияс бордъяснысӧ шевгӧдӧмӧн, бӧжъяснысӧ пашкыртӧмӧн орччӧн пышйисны да вошисны пуяс сайӧ. Та мында чукчияс пиад ме эг на веськавлы (Б. Ш.). Сцена вылӧ петіс гитараӧн ворсны дзугсьӧм юрсияса зон (Ю. Т.). Уна рӧма серпасъяса альбомӧ ковмис кырымасьны. Луныс заводитчис уна лыда кабалаяссянь (В. Тим.). Берег дорын вӧліны на ӧткымын купайтчысь зонкаяс да нывкаяс (И. Т.). А кор Митя да Шурик петкӧдісны берегӧ кляп кодь сирнысӧ, шензьысь зонкаяслӧн вомъясыс дзикӧдз нин паськалісны, тайкӧ джыджъяс тювкнитасны воманыс (И. Т.).

Индӧм-асалӧм. Комиын индан-асалан категориялӧн эмӧсь суффиксъяс: ӧ. л. 1 морт -ӧй; 2 морт -ыд; 3 морт -ыс; уна лыдын: 1 морт -ным, 2 морт -ныд, 3 морт -ныс.

Медым тӧдчӧдны висьталысьыслысь висьталантор вылас видзӧдлассӧ, позьӧ вӧдитчыны индан-асалан суффиксъясӧн:

— Менам мамоыс бур! — чушкӧдӧ парсӧ Юля (Н. К.). Тайӧ сёрникузяын мамоыс кывйын ӧтлаӧдӧма асалан -о да индан -ыс суффиксъяс. Тадзи висьталысьыс зільӧ тӧдчӧдны, мый мамсӧ сійӧ ёна радейтӧ, -ыс суффиксӧн сійӧ пасйӧ, мый мамсӧ тӧдӧны сёрнитысьясыс.

— Мийӧ кӧ асьным, коми войтыр, медводз огӧ пондӧ дорйыны чужан мунымӧс, ассьыным парманымӧс, сэк коді нӧ доръяс сійӧс? (И. Т.). Чужан му да парма пыдди автор гижӧ чужан мунымӧс, парманымӧс, сыысь кындзи на дінӧ содтӧ определение ассьыным; -ным суффикса кывъяс отсӧгӧн гижысь сьӧлӧмсяньыс петкӧдлӧ аслас чужанін дінас пӧсь муслунсӧ.

— Вокӧӧс... ладинеч кодь сӧстӧмсӧ мыйысь мыждісны? (Н. К.). Вокӧс пыдди автор гижӧ вокӧӧс, кӧть -сӧ суффиксыс нин петкӧдлӧ, мый асалысьыс — ачыс висьталысьыс. Но автор содтӧ нӧшта на -ӧ суффикс, кодӧн тӧдчӧдӧ, мый вокыс сылӧн, и сійӧ висьталысьыслы зэв дона.

Эмакывйӧс асалӧмыс да сы вылӧ индӧмыс тшӧкыда падвежасьлӧны. Сідз, -ыд суффикса эмакыв шыӧдчигъясӧ да кык морт костын сёрниын вермӧ кутны кыдз индан, сідз и асалан функция. Шуам: Нывка: А чер кӧ босьтам да выль коз кералам и? Зонка: ...Виччысьлас на Выль воыд? (Г. Ю.).

«Выль воыд» кывтэчассӧ позьӧ видлавны кыдзи асаланаӧс, кыдзи вомъёртыслы лӧсялана эмтор, кодӧн нывка йитӧ ассьыс кӧсйӧмъяссӧ, ассьыс мӧвп-тӧждъяссӧ, а позьӧ и видлавны кыдзи инданаӧс, сёрниыс мунӧ висьталысьыслы и кывзысьыслы тӧдсатор йылысь да (Г. Кожевин 2000: 98). Босьтам мӧд видлӧг: Илля Васьыд тӧдӧ вӧлі, дерт, мый рочысь босьтӧм кывъяссӧ позьӧ вӧлі вежны коми кывъясӧн, но абу вежӧма (В. К.). -Ыд суффикснас тані пасйӧма мортлысь тӧдсалунсӧ. Индан-асалан суффиксъясӧн сёрнитысьыс донъялӧ юӧртанторсӧ.

Мӧд морта -ыд суффиксыд коймӧд морта -ыс серти ёнджыка тӧдчӧдӧ юӧртӧмсӧ: Кӧні сӧмын абу уджавлӧма: кӧрт туй вылад и, экспедицияад и, шахтаад и, гашкӧ, кызьлаын кымын (Г. Ю.). Мӧд морта суффиксыс вайӧдӧм эмакывъясас сетӧ юӧртӧмыслы кад да ин серти стӧчмӧдтӧмлун: кутшӧмкӧ кӧрт туй вылын, кутшӧмкӧ экспедицияын, кутшӧмкӧ шахтаын. И тайӧ стӧчмӧдтӧмлуннас авторыс улӧ донъялӧ геройлысь оласногсӧ. Коймӧд морта формаӧ эмакывъяссӧ сувтӧдӧмыс эськӧ сетіс юӧртӧмыслы стӧчлун: буретш тайӧ кӧрт туй вылас, тайӧ экспедицияас, тайӧ шахтаас уджавлӧма мортыс, и сэки омӧльджыка эськӧ петкӧдчис антигеройлӧн кокни няньсӧ корсьӧмыс.

Мӧд морта формаӧ субъектсӧ сувтӧдӧмӧн сёрнитысьыс ёнджыка кыскӧ кывзысьлысь пельсадьсӧ ас вылас: Ме ӧд бур кӧсъя тэныд, да сійӧн сідзи менам, йӧйыдлӧн, артмис (Г. Ф.).

Роч кывйын индан-асалан категорияыс абу, роч кыв тӧдчӧм улын тшӧкыда комиӧн гижигӧн да сёрнитігӧн оз колана ногӧн либӧ ньӧти оз вӧдитчыны индан-асалан суффиксъясӧн.

Тайӧн воштӧны коми кывлысь мичлунсӧ да вежӧрӧ мӧрччӧмсӧ.

Неуна бокын сулалысьяслӧн... калькнитчисны вомъясыс да гӧгрӧсмисны синъясыс (Чушк.). Вомъясыс пыдди веськыдджыка лоӧ шуӧма — вомныс, а синъясыс пыдди — синныс.

Сёрниыс ӧд мунӧ коймӧд морта, уна лыда кыв форма йылысь: сулалысьяслӧн быдӧнлӧн аслас вом да син, уна кутысь вылӧ индӧ -ныс суффикс, а оз -ыс. Вомныс да синныс формаыс дженьыдджык дай мӧрччанаджык.

27 удж. Вайӧдӧм видлӧгъясысь корсьӧй асалан суффиксъясӧн вӧдитчӧмысь тырмытӧмторъяс.

«Ті вомтӧ паськӧдінныд», — юмыртчыліс Паня. Ӧшлӧпан кодь кык зонка радейтлӧмаӧсь тешитчыны рамджык да вынтӧмджык ёртъяс вылас. Юрий эскис: ловъяӧсь сылӧн бать-мамыс, корсьӧны писӧ и быть коркӧ аддзасны (В. К.). Мед коми йӧз эз яндысьны чужан кывсьыс, а пыдди пуктісны... (К. М.). Ёртъяс чӧла, кодсюрӧ вомсӧ калькнитӧмӧн кывзӧны. Пызь мешӧкъяссӧ кыскалісны вынаджык студентъяс. Ми, вынтӧмджыкыс, отсалім пельпом вылас лэптыны (К. М.). Нывъяслы ёна отсасисны ёртъясыс (К. М.). Да и дзодзӧгъяс лэбӧны лунвывлань — шенасыс тэрыб (М. Е.). Куимнан вокыс еджыд юрсиаӧсь, лӧз синмаӧсь да кӧмтӧмӧсь. Ситеч дӧрӧмъясыс быгалӧмаӧсь. «Пӧрччамӧй дӧрӧмъясӧс», — вӧзйӧ Федя. Вокъяс ёна нин гожъялӧмаӧсь, арся — кыдз пу кодь вижӧсь кучикъясыс (И. Т.).

28 удж. «Отечественнӧй война вылӧ усьӧм пи кузя мамлӧн бӧрдӧмысь» корсьӧй эмакывъяслысь стиль боксянь тӧдчӧдӧм формаяссӧ.

Югыд шондіӧй менам, да муса пиӧй!

Зарни шондіӧй, дай дона пиӧй!

Мунін вӧд тэ эн балуйтан ыджыд бал вылӧ,

Эн нажӧвитчан ыджыд нажӧтка вылӧ.

Мунін вӧд тэ, дона пиӧй!

Зарни мачӧн мачасянінсяньыс —

Юр шарӧн шаръясянінас.

Мунін вӧд тэ, югыд шондіӧй,

Биа-чарда ыджыд война вылас,

Да юр кералан вострӧй сабля улас,

Германскӧй ордаяслы воча.

Мӧдӧдчин вӧд тэ, дитяӧй, да

Гортса порог дорад сувтовкерин:

— Эн пӧ ме пондысь шогсьӧ да

Эн пӧ гӧруйтӧ.

Муна пӧ вӧд ме дона Рӧдинаӧс

Да шуда олӧмнымӧс видзны-дорны,

Ог пӧ сетӧ ми вердан-вердысь чужан муӧс,

Гундыр гитлеръяслы пеж кокӧн талявны

Ог пӧ сетӧ джуджыд вӧрсӧ татысь керавны

Паськыд вӧр-ваысь кыйӧм-вийӧмасӧ нуны.

Виччысьӧй пӧ менӧ, дона ай-мамӧй...

29 удж. Вайӧдӧм сёрникузяясысь индӧй эмакыв формаяссӧ, кӧні коми кывлысь нормаяссӧ дзугӧмаӧсь.

1. Найӧ чериалісны, а ме сӧмын сьӧлаясӧс кыйи, но рыт-асывсӧ ми ӧтлаын вӧлім (В. К.). 2. Сёрнияс бӧрын синъясным кутіс воссьыны (Ю. Т.). 3. Ӧтувъя гу вылын батьлысь да Зиновейлысь ним-овъяссӧ пасйӧмаӧсь (В. К.). 4. Кодлӧн кутшӧм пищальяс вӧліны, быдтор йылысь юав (В. К.). 5. Дядьыс да Андрей шенасисны кулакъяснас (В. К.). Быттьӧ абу уна значокъяса сержант, а медся удал зонмыс (В. К.). Зеп тыр лицензияясыс (В. К.). Самушкин кузь тушаа, паськыд пельпомъяса крепыд морт, бать моз паныдаліс Поповӧс. Мам читкырасьліс синъяснас, киас ылӧдз чургӧдліс снимокъяссӧ (В. К.). Уна дас вагонъяса состав ньӧжйӧник вӧрзис (В. К.). 6. И тіян кагаыд лоӧ бур (Ю. Т.) Родионлӧн киыс инмис нывлӧн морӧсӧ и шӧйӧвошліс весиг здук кежлӧ (В. Нап.). 7. Шуда вӧлі сылӧн сьӧд синъяса да сьӧд юрсияса Васюкыс (И. Из.).

Кывбердлӧн стилистика

Эмакыв серти кывбердлӧн категорияыс этшаджык, но мӧвп тӧдчӧдӧмын сылӧн позянлуныс эм жӧ. Качественнӧй кывбердъяслӧн эмӧсь грамматическӧй вариантъяс: посни — посньыд, кокни — кокньыд, векни — векньыд, вӧсни — вӧсньыд... Сёрнисикасъясын паныд сувтӧдсьӧны вариантъяс: кос — косньыд, рам — рамыд, дыш — дыгыд...

Кӧть вежӧртас боксяньыс тайӧ кывберд вариантъясыс ӧткодьӧсь, рӧмъяснаныс найӧ торъялӧны: -ыд суффикса вариантъяс мӧрччанаджыкӧсь. Кутам кӧ содтыны ичӧтмӧдан -ик суффикс, сійӧ лӧсялӧ сӧмын -ыд суффикса вариантъяслы: векньыдик, вӧсньыдик, кокньыдик... Кӧсъям кӧ тӧдчӧдны предметлысь признаксӧ, вӧдитчам -ыд формаа кывбердъясӧн, а -и суффикса кыв формаясыс сӧмын нимтӧны признаксӧ, а оз мӧрччӧдны сійӧс вежӧрӧ, найӧ нейтральнӧй стиляӧсь.

Торъя стильясын оз ӧтмоза вӧдитчыны ӧткодялан тшупӧда формаясӧн: -джык суффикса кывъяс паныдасьлӧны быд сикас стильын, на дінӧ ми велалӧмаӧсь нин, та вӧсна найӧ озджык мӧрччыны вежӧрӧ. Аналитическӧй формаа ӧткодялан тшупӧд, коді артмӧ петан вежлӧга эмакыв отсӧгӧн, паныдасьлӧ шочджыка, сідзкӧ и ёнджыка кольӧ паметьӧ. Татшӧм формаа кывъясӧн вӧдитчӧны наука да публицистика стильясын: вӧв ыджыд понйысь; уджалысь морт уна пӧв мывкыда дась нянь сёйысьысь.

Медвылі тшупӧд артмӧдігӧн наука стильын вӧдитчӧны мед- приставкаӧн, медся кывторйӧн. Художествоа да быдлунъя сёрни стильын признаклысь ыдждасӧ тӧдчӧдӧны мӧрччана кадакывбердъясӧн: сап (сап пемыд), чим (чим гӧрд), нач (нач йӧй), дзик (дзик выль), вир (вир дыш) да с.в.

Относительнӧй кывбердъяс артмӧны эмакывъясысь суффиксъясӧн. Качественнӧй кывбердъясысь да ас нима эмакывъясысь артмӧм относительнӧй кывбердъяс мӧрччанаджыкӧсь. Вайӧдам видлӧг:

— Чужасны тай миян Аканьяс кодь пиян, Вильышаӧсь, ёнӧсь (И. Куратов).

Вильыш кыв дінӧ -а суффикс содтӧмӧн артмӧма «вильышнас тыр» вежӧртаса выль кыв — вильыша. Тайӧ кывберд формаыс мӧрччанаджык вильыш кывйысь, код дінӧ ми удитім нин велавны. Качественнӧй кывбердысь автор лӧсьӧдӧ выль кывберд форма, коді юргӧ виччысьтӧма, сійӧн и юрӧ кольӧ, вежӧрӧ йиджтысьӧ.

— Мамӧ босьтіс «Ваня»-а кампетсӧ да петіс орчча керкаӧ печкыны (И. В.).

«Ваня» гижӧд вӧлӧма кампет кышас, автор содтӧма ас ним дінас -а суффикс, артмӧдӧма относительнӧй кывберд. Тадзи артмӧдӧм кывбердъяс паметьын кутчысьӧныджык.

Юӧртӧмыслысь мӧрччӧмсӧ содтӧм могысь определение пыдди мунысь кывбердсӧ вермӧны шуны ӧтнассӧ, гӧгӧрвоӧдан эмакывтӧгыс. Тадзи юӧртӧмыс вежӧрӧ мӧрччӧджык. Вайӧдам видлӧг: Нюрыс помасис, да Васька мӧдӧдчис водзӧ ялаа гулыд кузяыс (Г. Ю.). Гулыд яг кывтэчас пыдди автор вӧдитчӧ гулыд кывйӧн, код водзӧ сувтӧдӧ ялаа определение. Ялаа гулыд кывтэчас висьталӧ яг йылысь, кӧні быдмӧ яла нитш. Юӧртӧмыс артмӧ дженьыдджык и ярскӧбджык.

— Ой, ой, важинсьыс тай пыжӧй

Сӧмын гыяс выльысь — выльӧ

Абу вӧрзьывлӧм на-й ӧні,

Дзибыр улын вежласьӧны (И. К.)

Дзибыр пыж кывтэчас пыдди поэт вӧдитчӧ сӧмын ӧтнас дзибыр кывбердӧн, кодӧн гӧгӧрвоӧдӧны сӧмын ва вылын омӧля кутчысьысь пыжӧс. Поэт миянлы виччысьтӧг вежӧ эмакывсӧ мича кывбердӧн, и юӧртӧмыс артмӧ вежӧрӧ сидзанаӧн.

Вежӧрӧ мӧрччанаӧн петкӧдчӧ признак тырмытӧм вылӧ индысь -тӧм суффикс, кодӧс содтӧны абу соссяна кывтор дінӧ, сыӧн тшӧкыда вӧдитчӧны афоризмъясын да шусьӧгъясын: Озырыд абутӧмсӧ оз гӧгӧрво;

Ӧд метӧг тырмӧ няргысьыс да лябыс, Код водзвыв нюлӧ абутӧм на дой (А. В.).

30 удж. Вайӧдӧм сёрникузяяссьыс индӧй стиль боксянь тӧдчӧдӧм кывбердъяссӧ.

1. Нюкыртчис сэк меам кага,

Енвевтӧ дыр видзӧдіс,

Дыр-дыр лӧнь-лӧнь сійӧ вӧліс,

Сэсся меным шыасис (И. К.)

2. Пӧльлы быдся сарапана,

Сім пӧч и гӧрд рожабана

Вайӧ дӧра, пув и нянь (И. К.)

3. Шонді нарт юр лэптас вылӧ,

Видзӧдлас — и пырас бӧр (И. К.)

4. Усьӧма небыдик лым,

Небыдик — гӧн кодь,

Кокньыдик — тӧв кодь,

Тӧкӧтьӧ му бердас инмӧ (И. В.)

5. Мича аканьлӧн туйыс

Лена дінӧ оз веськав.

Батьыс сійӧс тшӧтш юис,

Аддзис жер горшас места (Сер. П.)

6. Шуласны тай мукӧд морт йывсьыс, ыджыд тӧвтӧг по юрсиыс сылӧн оз вӧрзьы, сэтшӧм и волі Антощенкоыс: мудз вылысь да тшыг вылысь шойччыштӧм-сёйыштӧм морт кодь сьӧкыд вӧраса да джын вома; содтӧд сьӧкыд пеля на быттьӧкӧ (Г. Ю.). Пырисны керкаӧ да, Стакей пӧрччис шапкасӧ, пуктіс лабич помӧ, а ачыс эз пуксьы: ӧдйӧа мога, сідзкӧ (Г. Ю.).

7. Ичӧтик ютӧ кыкнанладорсяньыс дзескӧдӧмаӧсь зӧм слудаяс (Т. В.).

8. Но, вӧлӧмкӧ, абу на та ылнася налӧн вужйыс (Г. Ю.). 9. Судзӧдчи чашкаланьыд да босьтігмозыс и уськӧді кын киысь (К. М.).

Лыдакывлӧн стилистика

Быдлунъя сёрниын, публицистика стильын лыдакывйӧн позьӧ жӧ тӧдчӧдны мӧвп. Сідз, ӧтик лыдакывлӧн эм грамматическӧй вариант — ӧти. Ӧтик формаыс мӧрччанаджык, сійӧн тӧдчӧдӧны предметлысь ӧткалунсӧ, а ӧти кыв нейтральнӧй рӧма, составнӧй лыдакывъясын шуӧны: дас ӧти, кызь ӧти... Сэні висьтавсьӧ оз ӧткалун йылысь, а мӧдарӧ — уналун йылысь, сійӧн оз вӧдитчыны ӧтик кыв формаӧн. Кор ӧти кыв мунӧ стӧчмӧдтӧм нимвежтас пыдди (кутшӧмкӧ пыдди), сэки вӧдитчӧны оз ӧтик вариантӧн, а ӧти-ӧн:

Ӧти сиктын, ӧти грездын

Бура олісны кык вок... (М. Л.)

Ӧти лыдакывйыс вермӧ мунны ньӧти (ни ӧти) нимвежтас пыдди. Сэки сійӧ ёнджыка мӧрччӧдӧ юӧртӧмсӧ: Ӧти кӧпейка дон тай абу вӧлӧма менам, коньӧрӧйлӧн, шудӧй (Ипатьдорса фольклор). Тадзи жӧ мӧрччӧдӧны мӧвп комилы рӧдвуж удмурт кывйын: Мынысьтым но шудтэмез одігез но ӧвӧл (меысь шудтӧмыс тай ӧтик весиг абу). Нейтральнӧй стильлы эськӧ лӧсяліс: мынысьтым но шудтэмез нокин но ӧвӧл (меысь шудтӧмыс тай некод абу). Кык лыдакывйыс йӧзкостса поэзияын мунӧ уна, ёна кадакывбердъяс пыдди:

Гортад ӧд быттьӧ кык бать да кык мам дорын олан (КШК), Кык кынмӧм ми кынмим кӧдзыд баракас олігӧн.

Арт петкӧдлысь коймӧд лыдакывлӧн эм вариант: куимӧд. Куимӧдыс паныдасьлӧ шочджыка, сійӧн сійӧ и мӧрччанаджык: Войнаыс абу на вӧлі помасьӧма: нелямын куимӧд во на сэки вӧлі (Г. Ю.).

Дас, комын, нелямын, сё лыдакывъяс тшӧкыда быдлунъя сёрниын да художествоа гижӧдъясын артмӧдӧны уна кывлы синонимъяс.

Йӧзкостса поэзияын эмӧсь шусьӧгъяс: Йӧршысь нелямын ведра юква артмӧ, Зонлӧн пӧ нелямын ӧдзӧс, нывлӧн пӧ сӧмын ӧти, да и сійӧ пу дзиръя.

Йӧзкостса поэзияын сё, сюрс лыдакывъяс петкӧдчӧны донъялана кывтэчасъясын: сё морӧ, сё мокасьтӧ, сёшайт (муса), сё пасибӧ, сё зӧлӧта, сюрс сӧтана...

Тыр дасъяс: кызь, комын, нелямын, ветымын, квайтымын — нимтысь лыдакывъяс нейтральнӧй рӧмаӧсь. Тайӧ лыдакывъясыслысь тӧдчанлуннысӧ лэптӧм могысь найӧс вежӧны кык дас, куим дас, нёль дас, вит дас, квайт дас кыв тэчасъясӧн (парафразаясӧн). Шуам:

Коді ӧні тыртӧ витӧд дас,

Волхов сайысь тӧдӧ нюр и рас,

Локтіс сэтчӧ гожся войӧ,

Кызь арӧсӧн петіс бойӧ,

Коді ӧні тыртӧ витӧд дас (Г. Ю.)

Автор паныд сувтӧдӧ витӧд дас да кызь лыдакывъяс, и тайӧн тӧдчӧдӧ морт олӧмысь ветымын арлысь ыдждасӧ.

Медым тӧдчӧдны лыдпассӧ, быдлунъя сёрниын да художествоа гижӧдъясын составнӧй лыдакыв юкӧнъяс костӧ сувтӧдӧны да йитанкыв: Сизимдас да ӧти тырис пӧльлы таво гожӧм.

Ылӧсалан лыдакывъяс отсӧгӧн позьӧ жӧ донъявны висьталысьыслысь юӧртанторсӧ. Шуам: Воча шыасис кык-ӧ-куима тшӧкаа нывбаба (И. Торопов).

Кык-ӧ-куима лыдакыв мунӧ тшӧкаа кыв стӧчмӧдысьӧн, автор ясыда сы отсӧгӧн серпасалӧ геройсӧ.

31 удж. Вайӧдӧм сёрникузяясысь индӧй лыдакывъяслысь мӧвп тӧдчӧдӧмын могнысӧ; индӧй, кутшӧм содтӧд рӧм сетӧны найӧ юӧртӧмыслы:

1. Дас ӧкмысӧд вотӧ тӧдам,

Коми войтыр, тӧдам:

Вӧлі лёк ар, Зэв лёк ар,

Кор Латкин властьсӧ босьтліс,

Миянлысь кар босьтліс, Сыктывкар, Коми кар.

Сьӧд кырныш моз сэні оліс,

«Губернатор» оліс Дас да квайт лун,

Дас квайт лун.

...Кор вермисны гӧрдъяс — пышйис, Англияӧ пышйис,

Нювсис сэн дыр, бура дыр.

Сэн, тыдалӧ, дзескыд лои —

Гашкӧ-й, гажтӧм лои, —

Локтӧма бӧр, «гортас» бӧр.

Дерт, ӧд чайтіс, кадыс коли — Сизим во нин коли —

Дубалі «кор», сэкся «кор» (Н. В.)

2. В. Лекановлы:

Он ов джуджыд потшӧс сайын,

Абу ёрт тэд зимогор...

Сэк на содтӧд гажлун вайин,

«Сиктса рытъяс» гижин кор.

Сэксянь уна теш да драма

Тэсянь кылім — аддзим ми.

Квайт дас вотӧ вуджны рама

Оз сет сьӧлӧм пытшкад би (В. П.)

3. Сылӧн (тӧрӧканлӧн) пиыс, гашкӧ, комын,

Сулалӧны пызан помын (И. В.)

4. Эм менам ӧти муса ныв,

А чужан кылӧй сё пӧв муса,

А код оз радейт чужан кыв,

Дась сійӧ вузавны и мусӧ (Сер. П.)

5. Пӧч пӧжасьӧ. Гӧгапиыс сы гӧгӧр бергалігмоз сёйӧ пӧсь кӧвдум. Пӧч дӧзмӧма, пӧжассӧ пачысь кыйигмоз бырӧдӧмысь вӧйпӧ гӧгаписӧ:

— Кымынӧс нин сёйин?

— Ӧтикӧс, — вочавидзӧ ичӧт пи.

— Дас ӧтикӧс кӧ нин-а, — вомалӧ пӧч.

Нимвежтаслӧн стилистика

Нимвежтасъяс — индан вежӧртаса кывъяс — кутӧны ыджыд тӧдчанлун гижӧдын и сёрниын: Муса нылыс кытӧн ӧні? Мый нӧ керӧ сійӧ сэн? Зонмӧс мӧвпъяс кытшовтӧны: Эн-ӧ вунӧд менӧ, эн? (Илля Вась).

Тайӧ кывбурас кывъяслӧн коймӧд юкӧныс — нимвежтас. Нимвежтасъясӧн сёрниын вӧдитчӧны сэкджык, кор морт ыззьӧма, кор сылы оз сюравны колана кывъяс, и сійӧ ёнджыка шуалӧ индан вежӧртаса кывъяс; мыйла нӧ найӧ коркӧсӧ, кор меным 16 арӧс вӧлі, мыйла нӧ найӧ сэк эз ӧлӧдны менӧ ни тэнӧ, батьӧ, Шыр Петыр сайӧ менӧ сетӧмысь (И. Т.).

Нимвежтасъяс сӧмын индӧны предмет вылӧ, сылӧн признак да лыд вылӧ, а оз нимтыны найӧс. Та вӧсна зэв видзчысьӧмӧн кӧлӧ вӧдитчыны нимвежтасъясӧн, медым юӧртӧмыслӧн вежӧртасыс оз дзугсьы. Видлӧг: Олӧ Иван Петрович керка-интернатын гӧтырыскӧд, Евдокия Дмитриевнакӧд. Сійӧ уджавліс газет редакцияын, верӧсыс моз жӧ вӧлі активистӧн (Ю. Т.).

Воддза сёрникузяас подувкывйыс — Иван Петрович, мӧд сёрникузяын сійӧ нимвежтас мунӧ подувкыв пыдди. Но водзӧ лыддигӧн тыдовтчӧ, мый сійӧ нимвежтасӧн автор вежӧ Евдокия Дмитриевна кывтэчас. Эз кӧ казьтывсьы тані верӧс кыв, лыддьысьысь эськӧ чайтіс, мый сёрни мунӧ Иван Петрович йылысь. Юӧртӧмыслысь вежӧртассӧ видзӧм могысь сёрникузяас Елена Дмитриевна кывтэчассӧ колӧ вӧчны подувкывйӧн: Евдокия Дмитриевна Иван Петровичкӧд олӧ керка-интернатын. Вайӧдам мӧд видлӧг: Натальлы кӧ оз кажитчы, сійӧ нинӧм на оз висьтав (Ст. Р.). Автор сёрникузясӧ гижӧма роч ногаӧн: Если Наталье не нравится, это еще ничего не значит. Тайӧ гижӧдас сійӧ нимвежтассӧ колӧ вежны тайӧ кывйӧн, а нинӧм нимвежтас — нинӧм йылысьӧн. Сэки сёрникузяыслӧн вежӧртасыс лоӧ ясыд. Гижӧдас вайӧдӧм нимвежтасъяс сетӧны юӧртӧмыслы дзик мӧд вежӧртас: Наталь ачыс нинӧм оз висьтав, оз кӧ сылы мыйкӧ кажитчы. Кык нога позьӧ гӧгӧрвоны и тайӧ юӧртӧмсӧ, кӧні артмӧ содтӧд вежӧртас висьталысьлӧн кӧсйытӧг, нимвежтасӧн кужтӧг вӧдитчӧмла: Со кутшӧм веськыд сьӧлӧма йӧз кыпӧдлӧмась вичкояссӧ, унджыкыс на пиысь сулалӧны на (радио). Позьӧ гӧгӧрвоны, йӧз пӧ сулалӧ, кӧть автор тӧд вылас кутӧма вичкоясӧс.

Нимвежтасъяс торъялӧны вежӧртас сертиныс сикасъяс вылӧ. Медым вӧчны юӧртӧмсӧ мӧрччанаӧнджык, ӧти сикаса нимвежтас пыдди вӧдитчӧны мӧд сикасаӧн:

Верӧс сайӧ томджык нывъяс

Мый нин муналіс? (И. Куратов)

Мыйта пыдди автор шуӧ мый, тайӧ дженьыдджык и виччысьтӧмджык форма, ёнджыка мӧрччӧ вежӧрӧ: Мый нӧ пукалан? Мыйла пыдди.

Йӧзкостса поэзияын (бӧрдӧдчанкывъясын, сьыланкывъясын) морта нимвежтасъяс дінӧ тавтологическӧя вермӧны содтавны асалан суффиксъяс, кодъяс вӧчӧны юӧртӧмсӧ сьӧлӧмӧ сидзанаӧн: Ӧтик морта вӧд меӧй Пывси бӧрйӧм керъя пывсянын, Кык морта вӧд меӧй Пывси пӧрӧдӧм керъя пывсянын (Савваитов). Художествоа гижӧдъясын авторъяс мӧвпнысӧ мӧрччӧдӧм могысь морта нимвежтас дорӧ содтӧны тшӧтш медводдза морта кывйывъяс: Гашкӧ, лӧзов чӧд тусь пиын Чужи меӧй вӧр туй дорын (Т. В.).

Торъя нимвежтасъяслысь вежлӧг формаяслысь поэтъяс тшӧкыда вайӧдӧны шочджык вариантъяссӧ, медым кыскыны лыддьысьысьлысь пельсадьсӧ: Сэсся тшӧктӧ ӧзъян биыс Бура велӧдчыны миӧс (А. Ванеев). Миӧс — миянӧс пыдди — артмӧдӧ стӧч рифма биыс кывлы, и тайӧ формаыс гӧгӧрвоана лыддьысьысьлы.

Кутшӧм нӧ ме ӧні найӧӧс кутысь?

Тӧгыс коді оз ов? (Г. Ю.)

Найӧс пыдди найӧӧс форманас ёнджыка тӧдчӧдӧ висьталысьыс объектсӧ. Медым ёсьтыны лыддьысьысьлысь-кывзысьлысь пельсадьсӧ авторъяс вермӧны юӧртӧмсӧ заводитны нимвежтассянь, а сэсся нин вайӧдны сыӧн вежӧм эмакывсӧ: Налы ӧд кӧнкӧ колӧ жӧ быглясьнысӧ, чаньясыслы (Г. Ю.).

Налы нимвежтассянь заводитчӧ юӧртӧмыс, и лыддьысьысь сюся корсьӧ гижӧдсьыс, кӧді найӧыс. Эмакывйыс сулалӧ сёрникузя помас, тадзи автор зэлӧдӧ лыддьысьысьлысь пельсадьсӧ, вӧчӧ юӧртансӧ тӧд вылын кутанаӧн.

32 удж. Вайӧдӧм сёрникузяяссьыс корсьӧй нимвежтасъяссӧ да индӧй, кыдзи на отсӧгӧн авторыс вӧчӧ юӧртӧмсӧ вежӧрӧ колянаӧн.

1. Нинӧм налӧн абу, но нинӧмсьыс-нинӧм (Висерв.). 2. Кодкӧ воас на ачыс водзмӧстчыліс, медым трактор додьяс вылӧ чӧвтны турунсӧ (Г. Ю.). 3. Кутшӧми вӧлі сійӧ — Войтва кодь коли со киӧ (Л. П.). 4. Надзӧникӧн шапкасӧ восьтіс, а сэні — тыртӧм, некоді абу. Ёна и скӧрмис озыр Паш (С. б.). 5. Сэтшӧмтӧ да сэтшӧмтӧ статьяяс серти, но сійӧстӧ арталӧмӧн да сійӧстӧ тӧд вылын кутӧмӧн ... квайт тӧлысь чӧж кутасны кольӧдны удждонсьыс кызь прӧчентӧн (Г. Ю.). 6. Сёян-юан (колӧ шуны, Сійӧ вӧлі сэтчань сар) Эм тай мыйысь пӧжны-пуны, Да эз вермыв сёйны-юны (И. К.). 7. Степан Тихонович кодь ветеранъяс йылысь йӧзыс сёрнитӧны: «Тайӧясӧс удж висьӧм босьтӧма» (Г. Ф.). 8. Тэнсьыд нинӧм кывзыны, сы понда Мый тэ, аддза, миӧс вузалін... Тэяд сёрни тайӧс мыччылӧ (И. К.). 9. — А сідзи кӧ инас? Весиг муткырсӧ ог аддзӧй? — эз на во ас выяс Лаврушкин. — Мед инӧ. Тэныдсӧ мый таысь повнысӧ? (Г. Ю.). 10. Ен ӧд тӧдӧ миянтӧг, Кодлы гажын, кодлы шогын Бурджык овны (И. К.).

33 удж. Сетӧм сёрникузяяссьыс корсьӧй нимвежтасъяссӧ, кодъясӧн кужтӧг вӧдитчӧмла юӧртӧмыслӧн вежӧртасыс дзугсьӧ.

1. Морт олӧм, Аслас судьбалы быдӧн кӧзяин (Ю. Т.). Но мукӧддырйи сылӧн олӧмыс кӧзяинтӧм овмӧс кодь (Ю. Т.). 2. Пётр Первыйлӧн керка пуысь жӧ, видзӧм могысь сідзжӧ эжӧма кирпичӧн (Ю. Т.). 3. Он шу, мый сылы (Васильевлы) 71 арӧс и дас воысь дырджык нин пенсионер (Ю. Т.). 4. Миян отрядӧс эз повзьӧд, мый Могилев дорын Духонинлӧн сулалӧ квайтымын сюрса войска (Ю. Т.). 5. Марианела вӧлі неыджыд чукӧрын, коді зілис пышйыны Сальвадорса хунталӧн салдатъясысь. Найӧ нуӧдісны карательнӧй операция, куталісны мирнӧй йӧзӧс (Ю. Т.). (Коді найӧ?). 6. Володя зэв ёна радейтіс Ӧндрей пӧльсӧ: сійӧ быдтор сяммис вӧчны, лӧсьыда тшупсис, чача кодь додьяс вӧчаліс (Ю. Т.). (Коді сійӧ?). 7. Шойччысь-бурдӧдчысьыд столовӧйын сёйӧны, пусьыны налы некор и некӧн. Со найӧ и уськӧдчӧны вотӧс-фрукты вылӧ, сійӧн и оз чин налӧн доныс (И. Т.). 8. Сӧмын бокисянь водительлӧн уджыс кокни. Но мудзыс и сьӧкыдлуныс вичмӧ налы юр вывтырыс. 9. Художествоа самодеятельность озырмӧдӧ мортлысь пытшкӧсса мирсӧ, сійӧ заводитӧ радейтны да гӧгӧрвоны музыка, аддзыны олӧмсьыс мичлунсӧ. 10. Миян мастерлӧн могыс видзӧдны, медым миян бригада эз торкав проектсӧ, кыдзи индӧма план-нарядас (В. К.). 11. Кор 17 арӧса ныв локтас фермаӧ да водз асывсянь сёр рытӧдз кутас кыскавны сьӧкыд бидонъяс, пидзӧсӧдзыс няйт пиын пыртлыны кӧрым, лысьтысьны, повтӧг позьӧ шуны, дыр уджалысь сыысь оз ло (Ю. Т.). 12. Мампаса Родионыс дзик мӧд: ышмӧдӧ-гильӧдӧ Ульяналысь став вир-сӧнсӧ, и аскӧдыс нинӧм вӧчны оз вермы (В. Нап.). 13. Автоинспектор самолет дорӧдзыс эз удит воӧдчынысӧ. Сійӧ кыпӧдчис сынӧдӧ (В. К.). 14. Мам бӧрдіс, сы вӧсна мый пиыс абу дінас, мый сылы кодыськӧ лои пышйыны гортсьыс (И. Из.). 15. Тадзи (манастырӧн) ми асьным ас костаным нимтылім педучилищенымӧс (А. Миш.).

Кадакывлӧн стилистика

Коми кадакывлӧн эмӧсь лыд, морталун, кад, вид, залог, наклонение категорияяс. Быд категориялӧн — аслас морфологическӧй признакъяс. Юӧртӧмсӧ серпасаӧнджык вӧчӧм могысь колян кадсӧ вежӧны ӧніяӧн либӧ локтанаӧн: Ӧтчыд пӧль чери вуграліс. Зэв гырысь чери шедӧ: сын, ёді. Мыш саяс пыжӧ лӧдӧ (С. б.).

Медводдза морта форма вежӧны мӧд мортаӧн, автор кӧ тӧдчӧдӧ, мый сылӧн сьӧлӧм кылӧмыс лӧсялӧ и мукӧдлы:

Кӧмкот пыдӧс шӧри поті,

Кокын новла дамскӧй боті,

Тані абу, кыдзи Рурын:

Кӧдзыд Войпелькӧд он дурышт (И. Вав.).

Вежавидзана корӧм петкӧдлігӧн тшӧктан наклонение пыдди вӧдитчӧны изъявитана наклонениеӧн: — Георгий Маркович, гашкӧ, асьныд пыраланныд да? Сёрни менам эм (Н. К.).

Тшӧктан наклонение мортӧс ышӧдӧм могысь вежӧны изъявитанаӧн: Забеднӧысла Колька лясіс мамыслы кынӧмас да бӧрддзис. «Но сэсся, мужик морт, сы вӧсна бӧрдан»? — такӧдыштіс мамыс юрсӧ малалігтыр (Н. К.).

Пыдди пуктӧмӧн корӧм петкӧдлыссьӧ условиеа наклонениеӧн: Ваян кӧ сійӧ ларсьыс пызьсӧ, ме сійӧ пызьсӧ эськӧ сёя да и бурда (Висер.).

Тшӧктан сёрнивизя кадакывъяс петкӧдлӧны сэтшӧм действие, кодӧс вӧчӧ мӧд морт либӧ ловъя лов субъект тшӧктӧм серти.

Вуджтӧм кадакывъясысь -ӧд суффикс артмӧдӧ сэтшӧм кыв форма, коді серпасалӧ керӧм-вӧчӧмыслысь ногсӧ: котӧртӧдны (ӧдйӧ нуны кытчӧкӧ мыйкӧ), довзьыны — довзьӧдны (мырдӧн-сорӧн мунны кодарӧкӧ). Тані -ӧд суффиксӧн тӧдчӧдӧны, мый субъектыс асьсӧ тшӧктӧ вӧчны мыйкӧ (котӧрӧн нуны мыйкӧ, мырдӧн-сорӧн мунны кодарӧкӧ). Шуам: Некымынысь дзугсьыліс Васька мырдӧнсӧ асьсӧ ноксьӧдӧмысла: то мӧд синмӧ рӧжйыс веськалас да гарчиткыль артмас, то кыкысь гӧрӧдавсяс (Г. Ю.).

Тшӧктана (каузативнӧй) сёрнивизя кадакыв пыр кык субъекта, но тшӧктана субъектыс кольӧ тӧдчӧдтӧмӧн, сёрнитысьыс сы вылӧ кывзысьлысь пельсадьсӧ оз кӧсйы кыскыны да (Е. Цыпанов 2000: 191). Мӧвп тӧдчӧдӧмын татшӧм кывъясӧн вӧдитчыны кивыв: этша кывйӧн на отсӧгӧн позьӧ висьтавны унджык!

Йӧзкост сёрниын -ӧд суффиксӧн артмӧдӧны кык да унджык объекта тшӧктана кадакывъяс: гижны — гижӧдны — гижӧдӧдны шыӧдчӧм (тшӧктыны мӧд мортлы, мед сійӧ тшӧктас кодлыкӧ гижны коланаторсӧ), мыськыны — мыськӧдны — мыськӧдӧдны джодж (тшӧктыны мӧд мортлы, мед сійӧ тшӧктас коймӧд мортлы джоджсӧ мыськыны). Сёрнисикасъяслы тшӧктана сёрнивизя формаясыс ёна лӧсялӧны, найӧс кокниа аддзан сёрнисикас кывкудъясысь: тӧдӧдны (нӧдны), тӧдӧдчанкыв (нӧдкыв) — Удора, миянлысь му вӧтлӧдлӧ тӧв войвывсянь лунвылӧ. Муля ті вӧтлӧдлад менсьым ыжӧс? Летка (SW,1199). Художествоа литература кывйын татшӧм сикас грамматическӧй формаясӧн вӧдитчӧны шоча, а ӧд тайӧ коми кывлӧн торъялана, стиль боксянь ыджыд позянлунъяса, асшӧр категория, кодӧн позьӧ дженьыда, кыв материал видзтӧмӧн юӧртны унатор йылысь. Ӧткодялӧй: гижӧдӧдны шыӧдчӧм, рочӧн: попросить кого-то, чтоб тот передал третьему лицу просьбу написать обращение. Коминас — кык кыв, а рочнас — дас!

Комилы рӧдвуж финн-йӧгра кывъясын тшӧктана сёрнивизь категорияӧн паськыда вӧдитчӧны мӧвп тӧдчӧдӧм могысь, шуам, удмуртын: дышыны — велавны, дышетыны — велӧдны, дышетытыны — тшӧктыны велӧдны; вордскыны — чужны, вордыны — чужтыны, вордытыны — тшӧктыны чужтыны (ӧткодялӧй изьватас: пи вердны — чужтыны пи).

Перым-коми кывйын художествоа гижӧдъясын объект пыдди тшӧкыда овлӧны ловтӧмторъяс, тадзи тшӧктана сёрнивизьӧн вӧдитчӧны метафора ногсӧн: Тулыс ... туйез разьӧ, лым сылӧтӧ, бадьлісь почкаэз поткӧтӧ (П-КГК, 1999:66).

Татшӧм кадакыв формаясыс вежӧрӧ мӧрччанаӧсь. Тшӧктан сёрнивизя форма дінӧ кӧ содтан бергӧдчан (возвратнӧй) сёрнивизьлысь суффикс, сэки сылӧн тшӧктан вежӧртасыс оз ло, кадакывйыс лоӧ вуджтӧмӧн. Ӧткодялӧй: кынмыны — кынмӧдны — кынмӧдчыны; тшыгъявны — тшыгйӧдны — тшыгйӧдчыны.

Медводдза да коймӧд формаыс вежӧртас боксяньыс ӧткодьӧсь, но торъялӧны рӧмнаныс: кынмӧ и кынмӧдчӧ ачыс субъектыс. Сӧмын кынмыны кыв петкӧдлӧ пассивнӧя вӧчсьӧм, а кынмӧдчыны кыв форма — активнӧй (тӧдӧмӧн) вӧчӧм.

Кадакыв форма вермӧ серпасавны керӧм-вӧчӧмыслысь мунӧмсӧ. Автор кӧ кӧсйӧ петкӧдлыны тэрыба вӧчсьӧм, сійӧ вӧдитчӧ сӧмын кыввужйӧн, оз содтав форма артмӧдан суффиксъяс: Кокни шынеляӧсь гортлань тӧлім (И. В.).

Тӧвзим пыдди поэт гижӧ тӧлім. Тӧвзьыны кыв дінӧ лыддьысьысь велалӧма нин, сыӧн тшӧкыда вӧдитчам. Салдатъяслысь гортаныс тэрмасьӧмсӧ петкӧдлӧм могысь поэт бӧрйӧ шочджыка паныдасьлысь дженьыдджык кыв.

Но бӧрын, кор тіраліс муыс и сынӧд,

Кор ньыліс став ловъясӧ би,

Дзик некодыр полӧм эз петкӧдчыв сылӧн,

Эз тірав гранатаа ки (Ф. Щ.)

Ньылавны кадакыв петкӧдлӧ горша сёйӧм. Поэтлы война биыс сы выйӧн мустӧм, мый ньылавны кывйыс, сы чайтӧм серти, оз тырвыйӧ петкӧдлы азыма сотӧмсӧ, ӧд -ал суффикс индӧ действиелӧн вочасӧн мунӧм вылӧ. Сійӧн поэт шыбитӧ -ал суффиксӧ, кадакывйыс артмӧ дженьыдджык, сійӧ серпасалӧ регыда да азыма биӧн сотӧм.

Сьылӧй, вокъяс, кыпыд горӧн,

Гажӧн кытшӧй мусӧ,

Медым рытын потшӧс дорын

Сьылӧм эз тӧд кусӧм (Ф. Щ.).

Кытшавны пыдди поэт гижӧ кытшны, тадзи сійӧ тӧдчӧдӧ керӧм-вӧчӧмлысь регыдаджык да тырвыйӧджык вӧчсьӧмсӧ.

Сьӧд вӧр шӧрын коми йӧзӧс

Садьтӧм дыш ру ланьӧма (Г. Л.)

Ланьтӧдӧма пыдди поэт гижӧ ланьӧма, шыбитӧма кык колана суффикс: -т да -ӧд, но таысь юӧртӧмыслӧн вежӧртасыс абу дзугсьӧма, мӧдарӧ на, дженьыдджык кыв формаыс артмӧма мӧрччанаджык.

И мӧдарӧ, медым петкӧдлыны действиелысь кузя мунӧмсӧ, кадакывсӧ сёрнитысьыс озырмӧдӧ некымын суффиксӧн, кодъяс отсӧгӧн серпасалӧ действиелысь дыр вӧчсьӧмсӧ. Видлӧг: Ӧтарӧ-мӧдарӧ зурйышталӧмӧн, оз-ӧ кодарӧкӧ кеж ньӧр йылыс, сюйис Лыткин ньӧрсӧ (Г. Ю.). «Зурйышталӧмӧн» кыв формаын -ышт да -ал суффиксъяс тӧдчӧдӧны кадакывлысь видсӧ: ичӧтика да уна пӧрйӧ зурйӧдлӧ, -ӧмӧн деепричастиеа суффиксӧн тӧдчӧдӧны, мый содтӧд действиеыс вӧчсьӧ медшӧр действиеыскӧд тшӧтш.

Действиелысь ыджыд вынӧн вӧчсьӧмсӧ тӧдчӧдӧм могысь вермӧны вӧдитчыны деепричастиеа кывтэчасӧн, кор кадакыв кыввужйысь артмӧдӧны деепричастие, а кадакывсӧ сувтӧдӧны сы бӧрӧ:

Лӧньӧм пыдди Сергейлӧн сьӧлӧмыс ёнтӧмӧн ёнтыны кутіс, быттьӧ виччысьтӧг висьмӧм пинь (И. Т.). Эз кӧ сійӧс (Васькаӧс) удзӧд руч, кыскымӧнсьыс на кыскымӧнджык эськӧ вӧлі сылӧн нопйыс (Г. Ю.).

Роч кыв грамматика тӧдчӧм улын газет гижӧдъясын, йӧзкост сёрни стильын вӧдитчӧны сэтшӧм формаясӧн, кор финитнӧй кадакыв бердӧ сувтӧдӧны дополнение пыдди инфинитив формаа кадакыв, шуам: шыбитны куритны (роч: бросить курить нога кывтэчас тӧдчӧм улын). Татшӧм сикас калькаясыс оз озырмӧдны коми кывлысь мӧвп тӧдчӧдан позянлунъяссӧ, а мӧдарӧ, гӧльмӧдӧны найӧс. Комилы, кыдзи и мукӧд финн-йӧгра кывлы, инфинитив формаа роч дополнение пыддиыс лӧсялӧ керан вежлӧга эмакыв (шыбитны куритӧмсӧ) либӧ петан вежлӧга эмакыв (эновтчыны куритчӧмысь). Ӧткодялӧй удм. «дугдыны тамак кыскемысь» (УРС, М.,1983) — удмурт кывйын — петан вежлӧг, венгр. «abbahagyja a doha 'nyza'st» (Magyar-orosz' szota'r, Budapest, 1969) , финн. «lakata tupakoіmasta» (Venӓlӓіs sanakіrja, Moskova, 1997) — венгр кывйын — керан вежлӧг, финн кывйын — петан вежлӧг.

34 удж. Вайӧдӧм видлӧгъясысь индалӧй кадакыв формаяссӧ, кодъясӧн сёрнитысьыс донъялӧ юӧртӧмсӧ.

1. Сад пасьтала кыліс сьӧд ракаяслӧн быдтысян шум, джуджыдджык пуяс вылын тыдалісны налӧн позъяс (В. Ю.). 2. Руксан шыдыс олас кӧнкӧ нопйын (Г. Ю.).

3. И оз висьтав кӧ диктор

Тэнсьыд медводзын овтӧ,

Тэ он синва сор никты -

Тайӧ миянлы ковтӧм (А. Некр.)

4. Ыдждӧдлытӧг, тіасьтӧг шыасьӧмыс нимкодьмӧдіс Поповӧс (В. К.).

5. Муса ныланӧй, мича аканьӧй,

Эз вош вӧрын зон, сійӧ вошӧдчис,

Вӧрӧ ылӧдчис быд бур вайны сэсь (И. К.)

6. Мӧд джын олӧмсӧ сідз вештӧдчис,

Вештӧдчис бур морт — и эштӧдчис.

7. Мед тэнӧ нинӧмӧн оз ньӧб,

Мед оз шпыньмун сылӧн льӧб.

8. Дзугыль Микаль медся колан,

Кодыр кулан и кор олан (И К.)

9. Орччӧн куйлысь нывбабалӧн лов шыыс, юрсиыслӧн аслыспӧлӧс кӧрыс ньӧжйӧникӧн шонтісны вирсӧ, тэрыбджыка нӧйтчӧдісны сьӧлӧмсӧ (А. Лыюров). 10. Каньлӧн моз абу нин тӧдтӧмыд (Г. Ю.).

35 удж. Сетӧм сёрникузяяссьыс индалӧй кадакыв формаяссӧ, кодъяс отсӧгӧн юӧртӧмыс артмӧ паметьӧ колянаджык.

1. Куимнанным, ме и, Лыткин и, Собянин и уськӧдчим кыркӧтш дінӧ, муртса эгӧ буждӧдӧй кыркӧтш дорышсӧ зым сувтӧмнаным (Г. Ю.).

2. — Коньӧрӧй дай Ванькаӧй,

Кытчӧ нӧ тэ мӧдӧдчин?

— Кузь туй помсӧ дженьдӧдны,

Паськыд туйсӧ векньӧдны,

Тыртӧм нопсӧ кокньӧдны (Фольк.).

3. Тӧдіс ӧд Дарья: ичӧтик удждонӧн карад овсис (Н. К.)

4. Кывсьӧ вӧлі, юышталӧ пӧ, паськӧмыс — мый вылас сӧмын, мичлуныс — кӧтасьӧм ракалӧн мында жӧ, да кыдзкӧ тай босьтӧдӧма асьсӧ Риталы (Г. Ю.).

5. Ӧти асылӧ пӧч пач вомдораліс (Йӧл.).

6. — Тэ, отеч Петр, лӧньыштлін мед эськӧ, быдторсӧ эн содтав, — торкис верӧссӧ ань.

— Збыльторсӧ висьтала да. Гачалас месьым гачӧс, маличаасяс, пеля шапкаасяс, кӧмалас кӧр ку кӧм, сувтас лямпа вылӧ и шутёвтас сӧмын (В.К).

7. Со тай ныла-зонма бара

Веськалісны ӧти карӧ.

(Сідзи тай со виис мой)

Вӧлі рыт нин, али вой? (И. В.)

8. Дзик жӧ тадзи талун лои:

Ӧтнам гортӧ шлонги-вои (И. В.)

9. Керкаыд вӧйӧма да вужынь-вежынь мунӧма (ЛЮ.)

10. Визув ва паныд ме ката,

Сына, сына, а ог вӧрзьы,

Омӧля тай сӧмын катсьӧ;

Эг-ӧ сибды нин ме татчӧ (И. К.)

11. Кулӧм чукӧр льӧмӧстіс,

Йӧла накӧд ойгӧптіс (И. К.)

12. Мый пасьта быд во куштам парманымӧс. Огӧ кӧ кутӧй бӧр вӧрсьӧдны сійӧс, мый лоас водзӧсӧ? (Ю. Т.)

13. Матушкаӧйлы да, матушкаӧйлы

Абу вайлысьӧма да Ва гозанӧй да,

Вежанюшкаӧйлы, вежанюшкаӧйлы

Абу вартлысьӧма да Сю чуманӧй да (КНП)

14. Парашютыс пожӧм пу шапкаӧдіс... (В. К.). 15. Ардальон кыв эз сет, сингугаліс Яковӧс, коді кер вылын мыйкӧ гижис (Г. Ю.). А мед и гажмылан Да овны вашмылан (Г. Ю.). 16. Тӧлыд ӧдзӧссӧ ӧдӧбӧн гурйывалӧма (К. М.).

36 удж. Сетӧм сёрникузяяссьыс индӧй кадакыв формаяссӧ, кодъясӧс артмӧдӧмын лоӧма коми кыв нормаясысь кежӧм. Висьталӧй, кутшӧма найӧ тӧдчӧны мӧвп гӧгӧрвоӧмын.

1. Манастыр вылын медыджыдыс лои сар. Сылӧн шуӧм-лэдзӧмтӧг эз позь восьтны ни тупкыны ни ӧти манастыр. 2. Татчӧс пустыньсӧ восьтлӧма Москуаысь воысь сьӧд поп Филарей, мирас Тюрнин Педӧр (В. К.). 3. Тайӧ здукас Катерина вӧлі эз яндысьтӧмӧн, а мойдкывса сар нылӧн. 4. Ыджыд рӧмпӧштан водзын бергалігас и суис воксӧ удж вылысь локтысь Зина. 5. Мам ордӧ бӧръяысь локтігӧн ме эг су Катерина воча чойӧс (В. К.). 6. Ёна жалитіс Даниэль, мый чойыслы гортйӧ эта мында кӧрт тув тувъялісны (Йӧл.). 7. Гӧтырыскӧд юксисны челядь абутӧм вӧсна, оліс ӧти жыръя патераын (В. Тим.).

Кадакывбердлӧн стилистика

Кадакывлысь мунанногсӧ петкӧдлысь кадакывбердъяслӧн эмӧсь грамматическӧй вариантъяс, кодъяс торъялӧны ӧта-мӧдсьыныс мӧвп тӧдчӧдӧмнаныс. Сідз, регыд — регыдӧн кыв гоз ӧткодь вежӧртасаӧсь, но -ӧн суффикса формаыс мӧрччанаджык. Ӧткодялӧй:

Регыд лэбӧны — ӧ, дыр — ӧ

Яйыс пельсасьыс нин бырӧ (Н. Щ.).

Тайӧ висьӧм, дитяӧй, регыдӧн оз быр (М. Леб.).

Действиелысь ыджыдджык признак тӧдчӧдӧ -ӧн — суффикса кадакывберд. Татшӧм йитӧдын тшӧтш мукӧд кыв гозъяс: гатш-гатшӧн, кымынь-кымыньӧн, надзӧник-надзӧникӧн, паныд-паныдӧн да с.в.

Суффикстӧм кадакывбердысь суффиксаыс мӧрччанаджык: чӧв, но чӧла; шы ни тӧв, но шы ни тӧла; сы ни садь, но сы ни садя. Ӧткодялӧй:

Керкаын вӧлі шы ни тӧв.

Плетень дорысь шы ни тӧла

Нывка гортас пырис (В. Е.)

Вӧв джӧм сувтіс туй шӧрӧ. Исанев ... джӧма дӧвкнитіс юрнас орчча улӧс вылӧ (Г. Ю.). -А суффикса кадакывбердъяс кыскӧны лыддьысьысьлысь пельсадьсӧ керӧм-вӧчӧмыслӧн мунанног вылас. Суффикстӧм вариантъясыс пырмунігмоз пасйӧны керӧм-вӧчӧмыслысь признаксӧ.

Вӧр-ва шыяс серпасалысь кадакывбердъясӧн сёрнитысь тӧдчӧдӧ юӧртантор вылас ассьыс видзӧдлассӧ; Донъясигӧн стойка вылӧ брун-брун шыбитасны ситеч помаяс (В. Ю.).

Брун-брун кадакывберд пельӧн кывмӧн тӧдчӧдӧ сьӧкыд ситеч помалысь лавка пызан вылӧ усьӧмсӧ, тшӧтш вузасьысьлысь ньӧбасьысь водзын ошйысьӧмсӧ.

Изобразительнӧй кадакывбердъяс оз сӧмын петкӧдлыны керӧм-вӧчӧмыслысь признаксӧ. Найӧ вермӧны серпасавны асьсӧ керӧм-вӧчӧмсӧ, вежӧртас боксяньныс найӧ вермӧны мунны юӧркыв пыдди. Видлӧг:

Чайник читкыралӧ син -

Трин да трин, трин да трин.

Котӧртӧны чайнӧй блюдъяс -

Зили-зили-зили-зёль! (И. В.)

Трин да трин кадакывберд колӧ гӧгӧрвоны «трингигмоз котӧртӧ, трингӧмӧн пышйӧ» кывтэчас пыдди.

«Зили-зили-зёль» кадакывберд ми гӧгӧрвоам «зильгыны котӧртігмозыс» кывтэчас пыдди. Татшӧм кадакывбердъясӧн вӧдитчӧмӧн автор видзтӧ кыв лыдсӧ, вӧчӧ юӧртӧмсӧ дженьыдджыкӧн, пельсадьтӧ кысканаӧн.

Воан вежлӧга кадакывберд действиелысь признаксӧ тӧдчӧдӧджык пыран вежлӧга кыв серти. Ӧткодялӧй: Керкаӧ волісны юӧртны пиӧй локтӧм йылысь — Керкаӧдз вайисны пиӧйлысь локтан юӧрсӧ.

Ина кадакывбердъяслӧн эмӧсь вариантъяс: сэтӧн — сэн, татӧн — тан, кытысь — кысь да с.в. Найӧ торъялӧны ёрта-ёртсьыныс локативлӧн -і суффиксӧн. Суффикса вариантъясыс ёнджыка тӧдчӧдӧны действиелысь мунанінсӧ, а суффикстӧм формаясыс оз сымда индыны ин вылӧ, мыйта тӧдчӧдӧны керӧм-вӧчӧмыслысь помка да мукӧд обстоятельство, шуам: кыськӧ тай эмӧсь — со ӧд кутшӧмӧсь! Кыськӧ тэныд — он сулав та дон! Он вермы тайӧс вӧчнытӧ!

— И суффикса кадакывбердъяс мӧрччанаджыка индӧны действие признак вылӧ суффиксъястӧм кывъяс дорысь: сідзи — сідз, тадзи — тадз, тані — тан, сэні — сэн. Ӧткодялӧй:

Сиктыс эськӧ со тай тані...

Эз пет некод сиктын паныд (И. В.)

Юӧртӧмас тані кыв формаӧн тӧдчӧдсьӧ действие мунаніныс.

Генуя кар кузя муна,

Йӧз сэн ветлӧ вывті уна (Н. В.)

Юӧртӧмас тӧдчӧдсьӧ йӧз лыд, а оз действие мунаніныс, сійӧн вӧдитчӧ авторыс нейтральнӧйджык кыв формаӧн.

Ылыстчан да торйӧдан вежлӧга кыв гозъясӧн петкӧдлӧм признак кутӧ нейтральнӧй рӧм: ӧтарсянь и мӧдарсянь; кӧмтӧг-пасьтӧг; лытӧг-кутӧг, водзсянь и бӧрсянь, гугсянь и бансянь да с.в.

Кор тайӧ кыв розьясыс сулалӧны нимтан вежлӧгын, найӧ дженьыдджык формааӧсь, и ярскӧбджыка серпасалӧны юӧртӧмсӧ. Татшӧм формаясыс вежӧрӧ мӧрччанаджыкӧсь. Видлӧг пыдди: Прокӧ Васька олӧмсӧ тӧдӧ гуг и бан (Г. Б.). Бӧр вои челядьдырӧ... Тӧвзя — пась ни кӧм (М. Ель.).

Када да ина кывъяс вермӧны босьтны уна лыд форма: Ветлысь-мунысьясысь водзтіястӧ эз вӧв полӧмыс (И. Т.). Горт олӧмыс сэкъясас дзоньнас нин ӧшйыліс ас вылас (Г. Ю.). Уна лыд формаа кадакыв-бердъясӧн тӧдчӧдсьӧ керӧм-вӧчӧмлӧн кад да ин серти паськалӧмыс, найӧ тшӧтш кутӧны ылӧсас юӧртӧмлысь рӧм: водзтіястӧ — водзджык, но стӧча оз индысь, кымын во сайын; сэкъясас — сійӧ кадӧ, но абу век, а корсюрӧ, кадысь-кадӧ...

Уна да этша кадакывбердъяс мӧвп тӧдчӧдӧм могысь вермӧны петкӧдчыны антонимъясӧн, кор найӧ мунӧны обстоятельство пыдди, а оз определение пыдди. Орччӧдӧй: уна морт, этша пес. Тані уна да этша кывъяс — веськыд вежӧртасынӧсь. Васьӧ ёна дурны кутіс, Этша котрӧдліс на гутӧс (К. М.). Сёрниыс мунӧ гутӧс ёна котрӧдлӧм йылысь. Та выліӧ индӧ воддза сёрникузяас ёна дурны кывтэчасыс. Уна и отсалыштіс Ивӧ пӧрысь ай-мамыслы гоз-мӧдысь волӧмнас. Автор тӧдчӧдӧ, мый Ивӧ этша сетӧма отсӧгсӧ ай-мамыслы, та вылӧ индӧ кадакывйысь -ышт суффиксыс.

Важӧн вӧлі озыр морт

Да сылӧн вӧлі мича ныв...

Да шӧр уличаас муніс,

Юрнас этша чатрасис,

Да бекнас этша довйӧдліс (Фольк.)

Сёрниыс мунӧ юрӧн ёна гоньйӧдлӧм йылысь да бекйӧн ёна ворсӧдчӧм йылысь. Та вылӧ индӧны кадакывъяслӧн керӧмлысь мунанног пасйысь (актионсарт) формаясыс: чатрасис, довкйӧдліс дыр. Кӧсйис кӧ авторыс шуны, мый ныв збыльысь неуна ворсӧдчис вир-яйнас, эськӧ вайӧдіс этшаник либӧ муртса кывъяс.

Ыджыд тӧдчанлун кутӧны кыв артмӧдан ловъя модельяс серти артмӧм окказиональнӧй кывъяс. Морфология боксянь пырыстыдалана тэчаснога сложнӧй кывъяс да дериватъяс зэв коланаӧсь стилистикаын медъёна эмоциональнӧй (мустӧмтана, серам петкӧдлана да мукӧд) коннотация вӧсна, кодъяс лӧсялӧны кыв артмӧдан модельяслы (Ульман 1980: 230): Бать ки маласнас ли кок маласнас ли и ветлӧ (каф.). Тані окказиональнӧй кок маласнас кыв артмӧма ки маласнас модель серти. Виччысьтӧм, но тэчасног боксянь, дай вежӧртас сертиыс гӧгӧрвоана окказиональнӧй кадакывберд сетӧ юӧртӧмыслы шмонитана рӧм.

37 удж. Вайӧдӧм сёрникузяясысь корсьӧй кадакывбердъяссӧ да индӧй налысь стиль боксянь тӧдчӧдӧм рӧмсӧ.

1. Йӧз письыс (Васька) аддзис Исаковӧс, вочаасьлісны сыкӧд син на син, и сійӧ джӧма дӧвкнитіс юрнас орчча улӧс вылас (Г. Ю.). 2. Мый пуктыласны ныр улас — шузьӧм шыд кӧть кульӧм картупель — ставсӧ ур-вар сёяс. 3. Ставӧн увк серӧктісны керка пытшкын. 4. Кор йӧзыс вӧліны гортынӧсьджык, миссионер Клочков пыр оліс Мылдінын. 5. Степанида пукаліс сійӧ жӧ лабичас, но неуна инпӧвланясджык (П. Д.). 6. Вӧр колясъяссӧ водзті лэптывлім тшынйыв. Да и ӧні на кутшӧма шонтам наӧн ен вевтсӧ (Ю. Т.). 7. Мед эськӧ югыд шонді улас ассьыс пайсӧ сійӧ югыда жӧ оліс, ӧтилы кодлыкӧ асьсӧ видзис. Ог гартола сёрнит? 8. Лыткин ӧддзӧм вылысь пыр на няръяліс-гудӧкаліс. 9. Мойпи, коньӧр, ачыс весьӧпӧрӧма, люги-леги вӧрышталӧ (Г. Ю.). 10. Быдтор эм сылӧн, — гӧрд лыс моз дзаж ӧзйис Турьев, — сӧмын ӧтитор абу — вежӧр (А. Лыюров). 11. Наста чарс бергӧдчис Мишланьӧ энь варыш моз (И. Т.). 12. Парашютыс шняпкӧбтіс сійӧс (Андрейӧс) мыш вылас, да гири-люки кутіс кыскыны код тӧдас кытчӧ (В. К.). 13. Елена вежмасьысь кага моз видзӧдліс сыланьӧ да ӧдйӧн бӧр бергӧдчис мышкӧн (П. Д.). 14. Брунгысь-брангысь выя рач Вӧрлань ризйӧ кӧм ни гач (И. В.). 15. Шонавтӧм на вом каличыс эз кывзысь да пиньыс клітша-клотша кыліс (Ю. В.).

Отсасян кывсикасъяслӧн стилистика

Отсасян кывсикасъясӧн: кывбӧръясӧн, кывторъясӧн да кывйитӧдъясӧн ми йитам ӧта-мӧдныскӧд кывъяс, сёрникузяяс, медым мӧвпным вӧлі гӧгӧрвоана. На отсӧгӧн тшӧтш вермам донъявны юӧртанторнымӧс.

Кывбӧръяс. Отсасян кывсикасъяс туйын кывбӧръяс матынӧсь кыв вежлалан суффиксъяс дінӧ, кодъяскӧд ӧтувтӧ найӧс медшӧр мог — йитны ёрта-ёртныскӧд асшӧр кывъяс. Йӧзкост сёрни стильын кад вежӧртаса эмакывъяс бердын кывбӧръяс корсюрӧ оз сувтӧдны, шуам: кык вежон эз зэр. Нейтральнӧй стильын: кык вежон чӧж эз зэр. Поэзия сёрниын, кор колӧ видзтыны кывбур визьысь слог лыд, када кывбӧръясӧн оз жӧ вӧдитчыны:

Кежліс сутш морт кабак дінӧ,

Рӧчалыштіс ӧшиньсӧ (И. К.)

Юӧртӧмсӧ дженьыдджыкӧн, а сідзкӧ вежӧрӧ мӧрччанаджыкӧн вӧчӧм могысь кыввора нимвежтас да эмакыв пыдди вӧдитчӧны сӧмын кывворнас, код дінӧ содтысьӧ асалан суффикс: ме сьӧрын пыдди — сьӧрам, тэ дінын пыдди — дінад, сы бердын пыдди — бердас, ми весьтын пыдди — весьтаным да с.в. Торйӧн нин кывбуръясын: Локтас Поп Педь (абу поп, Абу-й поп пи; бедь да ноп Поплысь бӧрсьыс новлӧдлывлӧ, Ныр сы пыдди лэптавлывлӧ! (И. К.).

Серийнӧй кывбӧръяс, кодъяс босьтӧны ина вежлӧга суффиксъяс, йӧзкост сёрниын да поэзияын вермӧны лоны суффикстӧмӧсь, мед вӧчны шуанторсӧ серпасаджыкӧн, синмӧ шыбитчанаджыкӧн: Вина бӧрас нянь-сов, яй; Яй бӧр бара тшайыс дінӧ... (ИК.). Яй бӧрын пыдди поэт гижӧ яй бӧр. И тайӧ кыв формаыс миянлы гӧгӧрвоана, ӧд миян сёрниын эмӧсь зумыд кывтэчасъяс, кӧні эмакыв бердас сулалӧ бӧр кыввуж. Мыйкӧ ковтӧмтор шыбитӧм йылысь шуам: ва бӧр кылӧдны, тӧв бӧр лэбӧдны...

Ина вежлӧг вылӧ индысь -ын суффикслы синонимъяс пыдди мунӧны пиын, пытшкын кывбӧръяс, кодъяс ёнджыка кыскӧны лыддьысь-кывзысьлысь пельсадьсӧ юӧртӧм дорас. Медым висьталанторйыс мӧрччисджык, автор вермӧ найӧс вежны шӧрын кывбӧрӧн:

Сьӧлӧм шӧрын кӧсйи

Тэнӧ быдтыны ме (И. К.)

Олӧм мортыс тэчӧ ачыс, морттуй кӧ оз быр

Шедас кыйдӧс, пуктас воас, шудтӧмӧн оз ло.

Водзӧ вылӧ нем оз энды, вежӧра кӧ юр.

Керка шӧрас Выль во ваяс сылы сӧмын бур (А. Миш.)

Поэзияын мысти кывбӧрлы вариантъяс пыдди вайӧдӧны мысьт, мысь формаяс, стӧч рифма артмӧдӧм могысь, найӧ гӧгӧрвоанаӧсь и содтӧны коми кывлысь мӧвп тӧдчӧдан позянлунъяссӧ: найӧ дженьыдджыкӧсь и контекстысь вежӧртасныс ясыд:

Вугыртӧм мысьт мукӧддыръя

Бара пыр и палялас (И. К.)

Эмӧн юксьыштӧм мысь

Менам шусис сідз:

«Тӧ-тӧ, гусясьӧмысь,

Енмӧй, мортӧс видз» (И. К.)

Йитанкывъяс. Мӧвп тӧдчӧдӧмын йитанкывъяслӧн позянлунъяс тшӧтш эмӧсь. Ӧтсяма членъяс водзӧ йитанкывъяс сувтӧдӧмӧн автор кыскӧ миянлысь пельсадьнымӧс юӧртантор вылас:

Со мортлӧн сёйсис регыд,

Зэв матын сёйӧм помыс

— И зіля кевмӧ мортлӧн

И сой, и кос, и вомыс (И. К.)

Тані и йитанкыв мӧдпӧвъёвтӧмӧн поэт тӧдчӧдӧ корысьлысь пытшкӧсса аскылӧмсӧ: мортӧс вердыштісны, и сійӧ аттьӧалӧ нянь сетысьӧс став ловнас, пӧся, сійӧн ӧттшӧтш корысьлӧн уджалӧ сойыс (чӧвталӧ пернапас), коскыс (морт копрасьӧ, юрбитӧ енлы), вомыс (шуалӧ аттьӧалана кывъяс сорӧн енлы ошкана кывъяс). И йитанкыв ӧтсяма членъяс водзӧ сувтӧдӧмӧн автор артмӧдӧ вежӧрӧ мӧрччана серпас.

Юӧртӧмсӧ мӧрччанаджыкӧн вӧчӧм могысь автор вермӧ колана ӧтсяма членсӧ кольны, сы вылӧ индас сӧмын йитанкывйыс. Контекстсьыс тыдовтчӧ, мый тані сёрниыс мунӧ колана ӧтсяма член йылысь. Татшӧм юӧртӧмыс пресуппозицияа, сідзкӧ, паметьӧ коляна:

«Войтыр, ӧвсьылӧ!

Та сутш ме ён на!

— Синтӧмыс — и вӧрзьӧдас колонна» (И. К.)

Тайӧ визяс оз тырмы горӧдас либӧ шуас кадакыв, но сы вылӧ индӧ и йитанкыв, сійӧ ӧтувтӧ веськыд сёрнисӧ вӧрзьӧдас кадакывкӧд. Шуас вежӧртаса кадакыв контекстсьыс тані гӧгӧрвоана, сійӧс поэт оз вайӧд сы могысь, мед тӧдчӧдны керӧм-вӧчӧмыслысь тэрыба мунӧмсӧ. Этшаджык кывйӧн артмӧ ярскӧб серпас.

Йитанкывъяс вермасны йитны сэтшӧм кывъяс, кодъяс вежӧртас сертиныс абу ӧтсямаӧсь: Чӧв олыштам ме да шог (И. К.). Да йитанкыв ӧтувтӧ кык кыв, на пиысь ӧтиыс — ловъя лов, а мӧдыс — лов кылӧм. Ас костаныс татшӧм ногӧн найӧс ӧтлаалӧмӧн автор кыскӧ миянлысь пельсадьнымӧс аслас ловкылӧм вылӧ. Тайӧ кывтэчасыс паметьӧ колянаджык меным шог юӧртӧм серти, коді кутӧ нейтральнӧй рӧм.

Кывторъяс юӧртӧма пыртӧны содтӧд рӧм. На отсӧгӧн сёрнитысьыс донъялӧ висьталанторсӧ. Майшасьӧм петкӧдлӧм могысь автор орччӧн сувтӧдӧ некымын кывтор:

Ме со эськӧ дась нин кувны,

Омӧльтчыссьӧм зэв, да дінті

Мунӧ кулӧм, сы понда мый

Уджйӧз ме ог мынты (И. К.)

Миян кывйын быд кывтор кутӧ сылы лӧсялана стӧч вежӧртас, юаланаӧс, кад вылӧ инданаӧс, мӧвпъяс йитанаӧс да с.в. Йӧзкост сёрниын да художествоа литератураын мӧвп тӧдчӧдӧм могысь ӧти разряда кывтор пыдди вӧдитчӧны мӧд разрядаӧн. Шуам, со кывторйӧн вӧдитчӧны тӧдсатор вылӧ индігӧн. И. Куратов «Эдвард» нима балладаын «Ой кинжал вылад со вир, Эдвард, Эдвард. Со кинжал вылад эм вир — И зэв мисьтӧм синмыд, пиӧ» юрвизьясын со кывторсӧ дорвыв шуалӧмӧн петкӧдлӧ мамлысь шӧйӧвошӧмсӧ.

Тай кывтор коми кывйын пырджык йитлӧ мӧвпъяс ӧта-мӧд костаныс. Сылы матысса синоним пыдди мунӧ вӧлӧмкӧ кыв:

Дружкаяс тай воӧмаӧсь

Да зарниасян сись кодьӧсь (Фолькл.)

«Пасъяс синтӧмлӧн» поэмаын И. Куратов тай кывторлы сетӧ мӧд, паськыдджык вежӧртас: Мый тэа-меа зэв шудтӧмӧсь, Абу тай гуся. Сетӧм поэтическӧй юрвизьясысь тай кывтор оз позь вежны вӧлӧмкӧ кывйӧн. Ёнджыка сійӧс вежнысӧ лӧсялӧны дзик, ньӧти вынсьӧдана кадакывбердъяс.

Локтӧ менам вой,

Локтӧ кузь и сьӧд,

Ыджыд воськолӧн,

Мудзӧм оз тай тӧд (И. К.)

Тай кывторйӧн поэт тӧдчӧдӧ шогысь мынны позьтӧмлунсӧ: нинӧм оз вермы дугӧдны войыслысь (шогыслысь, кулӧмыслысь) матысмӧмсӧ. Вой оз мудз, оз сувтыштлы шойччынысӧ, быть локтас, быть ваяс пемыдсӧ, кӧдзыдсӧ. Тай кывтор тані мунӧ керӧм-вӧчӧмыслысь тӧдчӧмсӧ ёнмӧдӧм могысь. Сійӧс позьӧ вежны бара, ӧд, дзик, нач кывъясӧн.

Тай кывторйӧн позьӧ тӧдчӧдны и виччысьтӧмтор, и шензьӧм, и каитчӧм. Галина Бутырева «Казьтылӧм пыдди» нима кывбурын тай кывтор отсӧгӧн тэчӧ мӧрччана серпас, коді шымыртӧ лыддьысьысьӧс нормӧдан руӧн:

— Он тай тэрмась

Меным воча

Табъяг вывсянь...

Он тай пуксьы

Мекӧд орччӧн,

Кор ме вола...

Он тай чышкы

Менсьым синва

Шоныд кинад...

Он тай ректы

Сьӧлӧм шогӧс

Бур кывворнад...

Муса мамӧй,

Он тай, он тай...

Кывбурыс ичӧт, сӧмын 35 кывъя, но сійӧ артмӧдӧ сӧдз серпас: ми аддзам шогсьысь нылӧс мам гу дорсьыс. Мамыс куйлӧ стӧча тӧдсаинын — Табъягын. Пожӧмаиныс шусьӧ ягӧн. Ягъяс пырджык овлӧны вывтасінын, косінын. Коми морт важысянь гуавлӧ кулӧмаяссӧ медся кыпыдінас.

Мам вӧлӧма бур сьӧлӧма, зільлӧма став вынсьыс кокньӧдны ныв-пиыслысь олӧмнысӧ. Поэтлӧн удж вылас, дай олӧмас, тыдалӧ, оз ставыс артмы колана ногӧн, и шогыс сылы тырмӧ. Но медся ёна майшӧдлӧ поэтӧс мамыслӧн кувсьӧмыс, коді пырджык овлӧ кадысь водз. Кывбурса 35 кыв пиысь тай кывтор паныдасьлӧ квайтысь, наӧн автор тӧдчӧдӧ ассьыс сьӧлӧм дойсӧ, лача воштӧмсӧ, муса мамыслысь сылы тырмытӧмсӧ.

Медводдза нёль юрвизяс тай кывтор бердын сулалӧны кадакывъяс: он тэрмась, он пуксьы, он чышкы, он ректы. Бӧръя юрвизьын кыкысь орччӧн сувтӧдӧма тай-сӧ сӧмын соссяна он кывторкӧд. Тайӧ кык он тай дінас сідзи и содтысьӧны вежӧрад выль он тай-яс. Сідзкӧ, унатор на вӧчлӧма мамыс, мыйӧн ӧні оз нин вермы могмӧдны поэтӧс. Лыддьысьысьӧс шымыртӧ мӧвп: кутшӧм ёна оз тырмы авторыслы медся муса мортыс, коді абу мудзлӧма кокньӧдны ныв-пиыслысь быдлунъя тӧжднысӧ. Галина Бутырева тай кывторйӧн сюся вӧдитчӧмӧн чужтӧ поэзия сяма ру, коді бергӧдӧ лыддьысьысьӧс мӧвпнас мамыс дінӧ, коді ловъя на либӧ коді абу нин.

Условие тӧдчӧдсьӧ -кӧ кывторйӧн, паныд сувтӧдӧм петкӧдлыссьӧ -а кывторйӧн. Тайӧ кык кывторсӧ ӧтувтӧмыс сетӧ юӧртӧмыслы содтӧд рӧм: стӧча тӧдтӧмлун, падъялӧм, майшасьӧм: Нечистая сила кӧ пырӧма дякӧн пытшкас-а? (Н. В.). Кывбур тэчигӧн кӧ-а кывтор пыдди гижӧны сӧмын кӧ юкӧнсӧ:

Куль кӧ кыскӧ сэтчӧ!

Дінас том йӧз пуксьӧ (И. К.)

Колӧ эськӧ шуны: Куль кӧ кыскӧ сэтчӧ-а, но слог лыдсӧ видзтӧм могысь автор оз вайӧд мӧд кывторсӧ, коді гӧгӧрвоана контекстысь. Дженьыдджыка шуӧмыс мӧрччанаджык.

Тшӧктан вежӧртаса мед кывтор вермӧ лоны синонимӧн ӧти кывйӧ воӧдчан кӧть кывторлы, кор найӧ ӧти контекстынӧсь:

Мед сэн зэр, мед сэн шер,

Тӧв кӧть тӧлӧд юрӧс,

Мед сэн гым, мед сэн лым,

Код кӧть паныд сюрас (И. К.)

Отсасян кывсикасъяс, асшӧр кывсикасъяс моз, тшӧтш сетӧны позянлун донъявны висьталысьыслы ассьыс висьталанторсӧ.

Синтаксислӧн стилистика

Синтаксислӧн эмӧсь жӧ синонима формаяс, кодъяс отсалӧны тӧдчӧдны мӧвп. Шуам: Васьӧ олӧ бура и Васьӧлы овсьӧ бура. Воддза сёрникузяас петкӧдчӧ Васьӧӧс пыддиджык пуктӧмыс, сэні субъектыс ачыс вӧчӧ олӧмсӧ бурӧн. Мӧд сёрникузяын субъектлӧн рольыс оз тыдав. Висьтавсьӧ, мый реальнӧй субъектлӧн олӧмыс кокньыд, аслас зільӧмӧн али йӧз отсӧгӧн сылы бурасӧ овсьӧ, оз эрдӧдны. Сӧмын тыдовтчӧ вежӧктӧмлӧн рӧм: овсьӧ пӧ бура, кодкӧ дерт отсалӧ сылы да.

Семӧ отсалӧ вокыслы и Семӧ вокыслы отсасьысь. Кыкнан сёрникузяас висьталӧны ӧтитор йылысь. Но рӧмъясыс сэні торъяланаӧсь. Воддза сёрникузяын керӧм-вӧчӧмыс актуальнӧй: ӧні отсалӧ вокыслы Семӧ. Мӧд сёрникузяын кадыс оз урчитсьы, сэні висьталӧма Семӧлы лӧсяланатор йылысь — воклы отсалӧм йылысь, воклы быд здук отсӧг сетны дасьлун йылысь.

Сёрникузяяс овлӧны эскӧданаяс да соссянаяс. Эскӧдана вежӧртас артмӧдӧны кык соссяна кывъя сёрникузяяс, ӧд кык пӧвста соссьӧмыс сетӧ эскӧдана вежӧртас: Наста, дерт, ставсӧ тайӧс тӧдтӧг оз ов (И. Т.).

Татшӧм сёрникузяясыс петкӧдлӧны ыджыд сьӧлӧмкылӧм. Татшӧм жӧ могӧн эскӧдана сёрникузяӧн петкӧдлӧны соссьӧм:

Но и жыннянъяссӧ важӧн,

Еджыд вичкояссӧ кисьтіг,

Пасьвартісны тешӧн-гажӧн...

Верман ӧмӧй овны висьтӧг? (М. Ельк.)

Юӧртана сёрникузя пыдди вӧдитчӧны юаланаӧн, медым вомъёртлы висьтавны мый йылысь кӧ, ассьыс зільӧмсӧ, тӧдӧмлунсӧ юӧртны, мыйкӧ тӧдсатор пасйыны. Татшӧм сёрникузяын кӧть эмӧсь юалана кывторъяс, наӧн вӧдитчӧны оз пыр выль юӧр виччысьӧм могысь, налӧн могыс — юӧртана. Но сёрникузясӧ шуӧма ыджыд сьӧлӧмкылӧмӧн, юалана шуанногӧн. Юалан форманас сёрнитысьыс ыджыд вынӧн юӧртӧ мый йылысь кӧ либӧ сьӧлӧмсяньыс мыйкӧ соссьӧ... (В. Лудыкова 2000: 118). Татшӧм оланногыс воча кывсӧ оз кор. Сійӧ — риторическӧй юалӧм. Риторическӧй юалӧмлӧн соссяна формаыс петкӧдлӧ эскӧдӧм, а эскӧдана формаыс — соссьӧм:

Сьӧдас олам, сьӧдас вӧчам...

Абу мӧй нӧ коми рӧдысь? (Г. Ю.)

Быдлунъя сёрниын да художествоа гижӧдъясын риторическӧй юалӧм дінӧ матын воча юалӧм, кор юалӧмыслы сетӧны юалӧм жӧ. Сэки сідзжӧ соссяна сёрникузяӧн эскӧдӧны, а эскӧданаӧн соссьӧны:

— Война кадад, буракӧ, велӧдчан небӧгъясыд эз вӧвны?

— Кытысь налы вӧлі босьтчынысӧ? (К. М.)

Соссяна вежӧртас кутӧ воча кывйын эскӧдана формаа горӧдана сёрникузя:

— Он пов пӧдругаасьны Дашаыскӧд? Вокыс ӧд тюрмаын, народлӧн враг пӧ?

— Пола мыйыськӧ (Н. Куратова).

Татшӧм сикас сёрникузяясыс вежӧрӧ мӧрччанаӧсь.

Подувкыв да юӧркыв

Определеннӧй-морта да ӧтувтана-морта сёрникузяясын І да ІІ морта нимвежтасъяс оз шусьыны. На вылӧ индӧ юӧркывлӧн формаыс. Тайӧ кокньӧдӧ сёрнисӧ, вӧчӧ сійӧс ловъяджыкӧн, дженьыдджыкӧн, сьӧлӧм вылӧ воанаджыкӧн:

Радейта юяс да тыяс (Сер. П).

И со тай, уджала да ола...

Ас бӧрӧздаысь ог нин пет (В. Тим.)

Морт кӧ вылӧ пуксьӧ, ышнясьӧ, сэки асьсӧ тӧдчӧдӧм могысь быть вӧдитчӧ І морта нимвежтасӧн: А тэ тӧдан, коді ме, тӧдан, кӧні ме уджала (Г. Ю.).

Мӧд морт дінӧ вежавидзӧмӧн шыӧдчигӧн подувкыв пыдди сувтӧдӧны ІІ морта, уна лыда нимвежтас: Мирон Миронэч, Ті эн полӧй миян вӧсна (И. Т.)

Кор шыӧдчигӧн оз пыдди пуктыны вомъёртнысӧ, подувкывсӧ оз шуны, ІІ морта нимвежтассӧ оз вайӧдны: — Асьныд, колӧкӧ, шуӧй сідзисӧ, кӧсйысинныд кӧ, асьныд и висьталӧй! (И. Т.).

Кор сёрниыс мунӧ уна йӧз йылысь, подувкывсӧ ӧтка лыдӧ сувтӧдӧмыс вӧчӧ юӧртӧмсӧ мӧрччанаджыкӧн, дженьыдджыкӧн, юӧркывйыс сэки уна лыдын, сійӧ и петкӧдлӧ, мый сёрниыс мунӧ уна субъект йылысь: Вольдінса кыйӧны кӧчтӧ (Т. Вень). -Са суффикса кывберд мунӧ подувкыв пыдди. Иннимысь артмӧдӧм кывбердыс индӧ сы вылӧ, мый тайӧ сиктын либӧ карын олысьяс пиысь быдӧн вермӧ лоны подувкывнас.

Подувкыв пыдди кӧ мунӧны лыд вылӧ индысь кывъяс, сэки юӧркывйыс тшӧтш сулалӧ уна лыдын. Но сувтӧдан кӧ сійӧс ӧтка лыдӧ, юӧртӧмыс лоӧ гӧгӧрвоана жӧ, ӧд юӧркывйыс инмӧ ӧтмоза подувкывса быд юкӧнлы. Подувкыв да юӧркыв костын татшӧм ладмӧдчӧмыс видзтӧ слог лыдсӧ, вӧчӧ юӧртӧмсӧ дженьыдджыкӧн, мӧрччанаджыкӧн. Сійӧн татшӧм сикас йитӧдъясӧн вӧдитчӧны поэтъяс кывбуръяс тэчигӧн:

Ставыс тільсьӧ, сьылӧ-мойдӧ,

Быдӧнлӧн эм аслас горт (Илля Вась)

Мӧдӧдчис кӧр, сюрыс уна вожа,

Мукӧдыс сы бӧрся вӧтчӧны гажа (С. б.)

Вежӧрӧ мӧрччӧны юӧркыв формаяс, кодъяс артмӧмаӧсь кык юкӧнысь: -тӧг суффикса деепричастиеысь да вушйӧм лексическӧй вежӧртаса овны соссяна кадакывйысь. Тані кык соссьӧмыс: -тӧг суффиксыс да отсасян кадакывлӧн соссяна формаыс артмӧдӧны вынсьӧдӧм, коді сетӧ юӧртӧмыслы тӧдчанлун:

— Тэкодь вылас и гӧрӧны!

— Гӧртӧгыс он жӧ ов (ПО.).

Татшӧм жӧ вынсьӧдӧм петкӧдчӧ -тӧм суффикса причастиеысь да соссяна отсасян кадакывйысь, кор найӧ мунӧны юӧркыв пыдди:

— Уна на и шогыд да! — вочааліс Лидияыс.

— Эмтӧм абу ловъя мортыдлӧн (Г. Ю.).

Комилы рӧдвуж кывйын — удмуртын — вӧдитчӧны гозмӧдӧм кадакывъясӧн, кодъяс артмӧмаӧсь жӧ -са суффикса деепричастиеысь да личалӧм вежӧртаса морта формаа отсасян кадакывйысь: Агайлэн коркаэз одіг часкын джуаса быриз — Чожлӧн керкаыс ӧти часӧн сотчис (кывйысь кывйӧ: сотчӧмӧн бырис) (УРС). Татшӧм парнӧй кадакывъясыс удмурт сёрниын вежӧрӧ сидзанаджыкӧсь ӧтка кадакывъяс серти. Комиын деепричастиеа юӧркывъяс мӧрччанаджыкӧсь жӧ ӧтка кадакывъяс дорысь. Гозмӧдӧм кадакывъясӧн, тыдалӧ, вӧдитчӧмаӧсь ӧтласа перым кывйын нин.

Составнӧй юӧркыв

Составнӧй юӧркывлӧн нима юкӧныс вермӧ петкӧдлысьны нимтан да керанторъя вежлӧгӧн. Нимтан вежлӧгын сулалысь кывйыс индӧ предметлӧн пырся признак вылӧ, коді пыр лӧсялӧ подувкывйыслы.

Сӧмын тай буриндзи пон на вӧлӧма Емельыс, дыр мысти пурысь пон (Г. Ю.).

Автор шензьӧ, мый олӧм чӧжыс Емельлӧн сямыс абу и вежсьылӧма, пыр сійӧ зільӧма лёк вӧчны йӧзлы, и ӧні уна во мысти бара вӧчӧма лёксӧ. Сійӧн Емель йылысь висьталігӧн гижысь юӧркыв пыддиыс вӧдитчӧ нимтан вежлӧга пон кывйӧн.

Керанторъя вежлӧгӧн петкӧдлӧм юӧркыв индӧ сэтшӧм признак вылӧ, коді лӧсялӧ тайӧ здуклы, а оз пырся признак вылӧ: Керка пытшкыс лои нӧшта нин пемыдӧн, гажтӧмӧн (А. Лыюров).

Керанторъя вежлӧга кывъясӧн автор тӧдчӧдӧ, мый тайӧ признакъясыс лӧсялӧны буретш ӧнія здуклы, мый подувкывйӧн петкӧдлӧм предметыс войдӧр абу вӧлӧма сэтшӧм.

38 удж. Вайӧдӧм текстсьыс корсьӧй составнӧй юӧркывъяссӧ да индӧй налысь мӧвп тӧдчӧдан рӧмсӧ.

1. Ме бура нин казялі, мый лыддьысигас ме аслыс ногӧн шудаӧн овла, ... менам лолӧй сідзи и ыпъялӧ ... вежӧрӧй бордъясьлӧ... И ачым ме, дзоньнам, сӧстӧмджыкӧн да кокньыдджыкӧн лола, дась лэбны... А тшӧтш и вынсяла быттьӧ, удалӧн и повтӧмӧн ме лола, быдтор вылӧ дасьӧн, радейтысьӧн, скӧралысьӧн. Шуны кӧ нин сідз — дзоньнас ме, лов тырӧн и вир сӧн тырӧн, пӧртмася-ола. Тэ, Дина, эн чайт, мый ёна лыддьысьӧмысла ме лои тані югыдінӧ петавлытӧм воз кодь омӧликӧн. Эг! Ме важ моз ён да дзоньвидза. 2. Тулыснас воис выль пополнение, зэв аслыспӧлӧс пополнение — воисны нывъяс: медсестраяс, телефонисткаяс, переводчицаяс. И пырысь-пыр жӧ миян танкӧвӧй полкным вежсис. Лоис быттьӧ сӧстӧмджыкӧн, вежавидзысьджыкӧн да весиг мичаджыкӧн.

Сійӧс, мый командиръяс шедӧдлісны чорыд приказъясӧн да мыждӧмъясӧн, нывъяс вӧчисны куш нин орччӧн олӧмнаныс. Танкистъяс шыльӧдчисны, мольӧдчисны, бритчисны, шырсисны, нярскисны кизьяс и сапӧгъяс, вылӧ лэптӧм морӧсӧн ветлӧдлісны, и быдӧн зілис лоны ыджыдджыкӧн.

Переводчицаясысь ӧтиӧн полкын лои Надя нима зэв лӧсьыдіник ныв. Ыджыд тушаа, еджгов юрсиа да лӧз синма, ачыс век тэрыб да гажа. Буракӧ, некод вылӧ торйӧн пӧсясӧ эз видзӧд, весиг офицеръяс вылӧ, кӧть эськӧ и найӧ варышъяс моз гӧгралісны сы дінті. Быдӧнкӧд ӧтмоза мелі да вежавидзысь сійӧ вӧлі. И сӧмын (И. Т.).

Ӧтсяма сёрникузяа членъяс

Мӧвп тӧдчӧмын эмӧсь позянлунъяс ӧтсяма членъяслӧн. На отсӧгӧн позьӧ стӧчджыка серпасавны действие вӧчсянінсӧ, сылысь мунанногсӧ, сетны персонажъяслы дон. Ӧтсяма членъясӧн вӧдитчигӧн позьӧ лэптыны сёрнитанторлысь тӧдчанлунсӧ, вӧчны юӧртӧмсӧ эмоциональнӧйджыкӧн, кыпыдджыкӧн, сьӧлӧм вӧрзьӧданаӧн художествоа, публицистика, йӧзкост сёрни стильясын. Научнӧй да делӧвӧй стильын ӧтсяма членъясӧн вӧдитчӧны торъя предметъяс, признакъяс чукӧръясӧ котыртігӧн, классификацияяс вӧчигӧн, разрядъяс вылӧ торйӧдігӧн.

Мозынӧй да вердысь-удысьӧй, ловъя ваа юӧй менам! Став олӧмӧс муртала тэнад этшӧн! Уна менам лои кывтӧма-катӧма тэнад гыяс вывті, тэнад лыа джум вывъясӧ дзужгысьлӧмӧн, визув коськъяснад вермасьӧмӧн! (Ю. В.). Тайӧ гижӧд юкӧнас сьӧлӧмкылӧмсӧ содтӧны шыӧдчӧмас вайӧдӧм парафразаяс, кодъяс мунӧны ӧтсяма членъяс пыдди, ӧтсяма деепричастиеа кывтэчасъяс лыа джум вывъясӧ дзужгысьлӧмӧн, визув коськъяснад вермасьӧмӧн, кодъяс йитчӧмаӧсь кывтӧма-катӧма кадакыв дінӧ, сетӧны эмоциональнӧй донъялӧм юӧртӧмыслы.

39 удж. Вайӧдӧм текстъясысь корсьӧй ӧтсяма членъяссӧ, индӧй налысь мӧвп тӧдчӧдӧмын рольсӧ.

1. Ме велӧдысь.

Ӧні ловзи: велӧдысь,

Ог нин повзьы нинӧмысь:

Биысь, ваысь, лёк мортысь,

Варыш-кайысь, сьӧлӧмысь.

Овны понда кужны нин,

Ӧні ковма ёна нин,

Ковма аслым, гортсалы,

Сыктывсалы, Комилы (Фокош)

2. Сьӧм вылад, майбыр, ай-мамыд сӧмын оз сюр, а сэсся ставсӧ позьӧ ньӧбны: кыш и кӧм, чер и пурт, чай и сакар (В. Ю.). 3. Та бӧр найӧ копыртчисны Закара-Мариналы, Кывтлы, кӧтшаслы и пачлы, Понма-каньлы, ӧшӧм гачлы (И. К.). 4. Песка и туруна, чери-яя и сьӧлӧм нур няня, гортсьыс петавтӧг нин позяс тӧвйыны Виринеялы (Г. Ю.). 5. Чӧсмасим пӧчӧӧн пӧжалӧм кӧвдумъясӧн, мӧс йӧлӧн да рыськӧн, град вылысь морковӧн, сёркниӧн (В. Иванова).

Сёрникузя типъяслӧн стилистика

Прӧстӧй сёрникузяяс ас костаныс вермӧны сулавны синонимъяс пыдди. Сідз, морта сёрникузялы весьтас позьӧ сувтӧдны морттӧмӧс. Ӧтитор йылысь юӧртігӧн найӧ торъялӧны мӧда-мӧдсьыс рӧмъяснас. Ӧткодялӧй: Ме кымыньті пыжӧс. Менам пыжӧй кымӧма нин (Ю. В.).

Мӧд сёрникузяса реальнӧй подувкывйыс асалан вежлӧга, та вӧсна сёрникузяыс вуджӧ морттӧмӧ. Сійӧ артмӧдӧ торъя рӧм: сёрнитысьыс быттьӧкӧ бокысянь видзӧдӧ действие мунӧм бӧрсяыс, а оз ачыс вӧч сійӧс. Тайӧн действиелӧн эштӧмыс тӧдчӧдсьӧджык. Стӧч морта сёрникузя да урчиттӧм морта сёрникузя вермӧны жӧ лоны синонимъясӧн. Ӧткодялам: Гожӧм чукӧртӧ, а тӧв ректӧ морта сёрникузя да Гожӧмнас чукӧртӧны, а тӧвнас ректӧны урчиттӧм морта сёрникузя. Налӧн вежӧртасныс ӧткодь, сӧмын воддзаас тӧдчӧдӧны подувкывсӧ, а бӧръяас — мӧдарӧ, юӧркывсӧ.

Татшӧм жӧ матынӧсь ас костаныс урчитана — морта сёрникузя да ӧтвывтана — морта сёрникузя: Радейта юяс да тыяс (Сер. П.). Полька йӧктам, оз ков тшӧктӧм (И. В.).

Урчитана-морта сёрникузяын действие вӧчысь вылас индӧ кадакывъя юӧркывйын І либӧ ІІ морта суффикс, кодӧн тӧдчӧдӧны, мый сёрнитысьыс либӧ сылӧн вомъёртыс вӧчӧны действиесӧ.

Ӧтвывтана-морта сёрникузяса юӧркыв ІІ морта формаа жӧ, но сэні керӧм вӧчысьыс гӧгӧрвосьӧ паськыдаджык, керӧмсӧ вермӧ вӧчны быд морт, тшӧтш и сёрнитысьыс. Керӧм-вӧчӧмыс абу йитчӧма сёрнитан здукыскӧд, сійӧ быд пӧрйӧ вермӧ лоны: Кабала борднад этша лэбалан. Киссьӧм ватӧ он курав.

Ӧтвывтан-морта сёрникузяяс вежӧртаснаныс матынӧсь урчитӧм-морта сёрникузяяс дінӧ, но торъялӧны юӧркыв формаясӧн и стиль боксянь тӧдчӧдӧмаӧсьджык: кутӧны ыджыдджык кывкӧртӧд, велӧданаджыкӧсь.

Нимтан (назывнӧй) сёрникузяяс сӧмын пасйӧны подувкывсӧ. На отсӧгӧн видзтӧмӧнджык серпасавсьӧ юӧртӧмыс. Наысь позьӧ артмӧдны морта сёрникузяяс, найӧ озырмӧны кадакыв категорияясӧн, кодъяс сетӧны висьталӧмыслы торъя рӧмъяс. Ӧткодялӧй: кодзула вой, но войсӧ югзьӧдӧны кодзувъяс, вой дзирдалӧ кодзувъясӧн; войбыд югзьӧны кодзувъяс...

40 удж. Вайӧдӧм прӧстӧй сёрникузяяслысь вежӧй типсӧ да висьталӧй, кутшӧма вежсяс налӧн рӧмныс.

1. Ӧти-кӧ, гӧсть тэ миян, мӧд-кӧ, этайӧ чикыля бӧжыс оз сулав, медым сы вӧсна тышкасьны (Н. К.). 2. Ӧльӧшлӧн лӧгыс петӧ сійӧс морт туйӧ пуктытӧмысь (Б. Ш.). 3. Оз ӧд весьшӧрӧ шулыны: бур вӧчӧмсьыд кастаыд оз босьт (Б. Ш.). 4. Тыдалӧ, Чумановлӧн оз ёна вись кынӧмыс татчӧс делӧяс вӧсна (А. Л.). 5. Кутшӧм ваӧд кывтан, сэтшӧмӧс и юан (КШК).

6. Война кад! Руд енэж! Кӧдзыд школа.

Нянь карточка шамыртӧма ки.

Ас костаным шог юким да олім

Нывбабаяс, пӧрысьяс да ми (В. Тим.)

Кыв артлӧн тӧдчанлун

Сёрникузяын кывъяс сулалӧны ӧта-мӧдныскӧд орччӧн. Кывъяслысь артсӧ вежӧмыс вермӧ вайӧдны юӧртӧмлысь вежӧртас вежӧмӧдз. Ӧткодялӧй: Пӧль сёрнитіс гӧстьяскӧд меліа и Гӧстьяскӧд пӧль сёрнитіс меліа.

Мӧд сёрникузяас тӧдчӧдсьӧ, мый сӧмын гӧстьяскӧд пӧль сёрнитӧ меліа, гортсаяскӧд сёрнитігас сылӧн мелілуныс оз овлы.

Коми кывйын кыв артыс личыд, но век жӧ сёрникузяса членъяс сулалӧны велалӧма артын. Кор подувкыв сулалӧ сёрникузя водзын, тайӧ веськыд кыв арт. Подувкыв пыдди кӧ сёрникузя водзын сулалӧны мукӧд членъяс, — тайӧ инверсияа кыв арт.

Веськыд кыв арт лӧсялӧ научнӧй да делӧвӧй стильяслы. Инверсияа кыв арт паныдасьлӧ художествоа, публицистика да йӧзкост сёрни стильясын. Инверсия дырйи ёнджыка тӧдчӧдсьӧ сійӧ кывйыс, коді сулалӧ сёрникузя заводитчанінас либӧ помас: Дӧвеч сайӧ пӧ, кык челядя сайӧ пӧ он жӧ пет! (Н. Куратова). Дополнениесӧ тӧдчӧдӧм могысь авторыс сувтӧдӧ сійӧс сёрникузя водзас. Локны кӧсйис Ошпи Макар, комын ошкӧс чергӧдысь... (И. Куратов). Подувкывсӧ тӧдчӧдӧм могысь сувтӧдӧма юӧркыв бӧрас.

Веськыд кыв арт быть колӧ сэк, кор подувкыв да дополнение сулалӧны ӧткодь формаын: Шонді ловзьӧдӧ му, Вӧр-ва чужтӧ мичлун, Муслун озтӧ сьӧлӧм. Веськыд дополнение векджык сулалӧ «юркыв водзын: Гаж шӧрын друг Семӧ шуис: «Кӧч ӧд кыйны колӧ мунны Мӧсвидз давйӧ» (Н. В.).

Соссяна кыв кӧ сулалӧ кадакыв водзас, сэки юӧртӧмыс соссьыссьӧ тырвыйӧ, сулалӧ кӧ мукӧд кывъяс водзын, сэки соссьысьӧны тайӧ кывъясыс. Но мӧвп тӧдчӧдӧм могысь вермӧны сувтӧдны соссяна кыв да кадакыв костас подувкывсӧ, медым кыскыны кывзысьлысь пельсадьсӧ соссьӧм вылас: Мыйкӧ менам пыр нелючки: то вися, то ог эшты. А ӧд ог ме дышӧдчы, нэм чӧж пыр тойта-уджала (И. В.).

Относительнӧй кывбердъяс пыр сулалӧны качественнӧйяс водзын, а оз на бӧрын. Дзугам кӧ тайӧ артсӧ, юӧртӧмыслӧн ясыдлуныс вошӧ: Гӧгрӧс кыӧм джодждӧраясӧн вӧлі вевттьӧма став лабичсӧ видз вылын (Йӧл.).

41 удж. Вайӧдӧм сёрникузяясысь гӧгӧрвоӧдӧй инверсияа кыв артлысь могъяссӧ.

1. Муртӧс туйӧ вӧлӧма комиыслӧн чом костыс, верст сизим сэтысь петӧ.

2. Совхоз пыкӧд, сёйнытӧ он эштыв, миянӧс тшӧтш тшыгйӧдан, — шмонитны зільыштіс Петя, но дойдана артмис, аслас нюмыс пыр и кусі (Г. Ю.).

2. Самоварын ваыс пӧсь,

Локтӧ гӧстя, локтӧ гӧсть (И. В.)

3. Шоныд катыд муысь воас Тэныд дзоля чой (И. Ист.)

4. Сійӧ му менам некор оз вун

Сэні чужлі ме, ӧввӧ-ӧв кывлі,

Сэні бордъясьлі, уджавлі, сьывлі,

Сэні аддзи ме ассьым шудлун,

Сійӧ му менам некор оз вун (Д. Кон.)

5. Ошлы шуӧ татшӧм кыв:

Воштісны нин менӧ гортын,

Кӧть мед ветлін бать-мам ордӧ (И. В.)

6. Пальзьӧдіс-пырис тьӧткаыс кухняас, лӧсйыштӧм гыр кодь кыз да ён (Н. К.).

Сложнӧй сёрникузялӧн стилистика

Сложнӧй сёрникузя тэчигӧн эм жӧ позянлун петкӧдлыны юӧртантор вылас ассьыс видзӧдлассӧ. Кор колӧ тӧдчӧдны мортлысь майшасьӧм, тэрмасьӧм либӧ действиелысь тэрыба мунӧмсӧ, сэки сложнӧй сёрникузялӧн юкӧнъясыс йитанкывтӧмӧсь, найӧ ӧтувтчӧны шуанногӧн. Сложнӧй сёрникузяын кӧ петкӧдлыссьӧ мӧвпъяслысь сьӧрсьӧн-бӧрсьӧн вежласьӧм, действиелысь надзӧн мунӧм, сэки сы юкӧнъяс костын йитанкывъяс сувтӧдсьӧны.

Сочинитан йитӧда сложнӧй сёрникузяяс лӧсялӧны быд функциональнӧй стильлы, подчинитан йитӧдъясыс ёнджыка лӧсялӧны научнӧй, делӧвӧй да публицистика стильяслы, кӧні колӧ юӧртны ӧта-мӧдкӧд йитчӧм лоӧмторъяс, петкӧдчӧмъяс йылысь, налысь сьӧрсьӧн-бӧрсьӧн мунӧмсӧ.

Научнӧй да публицистика стильяслы лӧсялӧны подчинениеа сложнӧй сёрникузяяс, кӧні асшӧр юкӧныслӧн тӧдчанлуныс вушйысьӧма, юӧртӧмыслӧн сюрӧсыс дзоньнас йиджтысьӧма содтана юкӧнас, асшӧр юкӧныс вежӧртас сертиыс матын пыртана кыв либӧ пыртана сёрникузя дінӧ: ме чайта, чайтсьӧ, колӧ лыддьыны, позьӧ эскыны...

Делӧвӧй стильын ёнджыка вӧдитчӧны йитанкывтӧм сложнӧй сёрникузяясӧн, кӧні воддза юкӧнсӧ гӧгӧрвоӧдӧны мукӧд юкӧныс. Шуам: Сиктса чукӧртчылӧм кывкӧрталіс: ошкыны клубын уджалысьӧс выль вося гаж котыртӧмысь, субӧта лунъясӧ котыртны ӧтувъя удж шӧртуйын моски дзоньталӧм вылӧ, отсавны дасьтыны школалы тӧв кежлӧ пес.

Быдлунъя сёрни стильлы лӧсялӧны сочинитана да йитчӧдана (присоединитана) йитӧдъяс, кодъяс паныдасьлӧны сэтшӧм сёрни ногын, кор морт водзвыв абу дасьтӧма шыльыд сёрникузяяс, и сылы висьталігмозыс колӧ тэчавны мӧвпсӧ лӧсялана ногӧн.

Быдлунъя сёрни стильын ёна вӧдитчӧны причастиеа да деепричастиеа кывтэчасъясӧн, кодъяслы научнӧй да публицистика стильясын весьтас сулалӧны подчинитана содтана сёрникузяяс.

42 удж. Бергӧдӧй подчинение йитӧда сложнӧй сёрникузяяссӧ деепричастиеа да причастиеа кывтэчаса прӧстӧй сёрникузяясӧ. Ӧткодялӧй налысь вежӧрӧ мӧрччӧмнысӧ.

1. Ми юалам тіянлысь: позьӧ ӧмӧй татшӧмасӧ уджӧдны мортӧс куш сы вӧсна, медым перйыны кодлыкӧ слава. 2. Ставыс чукӧрмис дас ӧти кырымпас налӧн, кодъяс дарӧвӧй вина румка вылӧ вермасны вӧчны оз сӧмын татшӧмтор на (И. Т.). 3. Том йӧз пиысь унаӧн, кодъяс радейтӧны вӧравны — кыйсьыны, армияын служитӧм бӧрын локтӧны гортаныс. 4. Дзик на неважӧн вӧлі Печора карӧ, кӧні заводитӧ уджавны вына ГРЭС (И. И.). 5. Бронниковыс пырӧма Иван Есев ордӧ да повзьӧдӧма, мый ставнысӧ пилитас ловъя вывсьыныс пу пилаӧн (В. К.). 5. Ӧнись Иван сулаліс Ӧльӧш Васьлысь керкасӧ кытшалысь потшӧс дорын, кытчӧ домаліс доддялӧм вӧвъяссӧ (В. К.). 6. Эжва дорсянь пӧльыштіс небыд тӧв, быттьӧ тӧдіс, мый йылысь сёрнитӧны Уллянаса вичко дорын, да вайис сёрниыслы лӧсялана сьылӧм (В. К.). 7. Гришлы, кыдзи батьлы, зэв вӧлі нимкодь, мый сылӧн став пиыс вӧліны вежавидзысьӧн да батьнысӧ пыдди пуктысьӧсь (П. Д.). 8. Андрей аддзыліс телевизорысь, кыдзи чеччалӧны парашютӧн, кыдзи веськӧдлӧны сынӧдын лэбан волысъясӧн (В. К.).

43 удж. Лыддьӧй кывбуръяссӧ, индӧй, кутшӧм рӧм юӧртӧмыслы сетӧны йитанкывтӧм сложнӧй сёрникузяясыс.

1. Чолӧм, менам дона Клара,

Кыв-мӧд пасйышта тэд бара!

Кулӧмӧн нин чайтан, гашкӧ?

Да, зэв сьӧкыд, лолӧй кашкӧ.

Кӧдзыд, гӧгӧр тойяс, пытшъяс.

Шапка воши, новла чышъян:

Ӧти роч нывбаба юрысь

Ки улӧ мем сійӧ сюри (И. Вав.)

2. Гелюкӧ — пиӧ, чеччы!

Сюрук — вердысь бакӧстіс,

Кыа петіс — вежӧдіс,

Шоньгей петіс — гӧрдӧдіс.

Карта ыбӧс дзир-дзур,

Кола ыбӧс гиль-голь,

Кок чунь увсьыд битӧ варт,

Енко * улад ватӧ кат (Ю. В.)

* Енко — ен пельӧс керкаын (удора сёрнисикас) ССКЗД

Мӧвп тӧдчӧдӧмын синтаксислӧн мукӧд позянлунъяс

Художествоа гижӧдъясын, публицистикаын да быдлунъя сёрни стильын тшӧкыда вӧдитчӧны юалана сёрникузяясӧн, кодъясӧс нимтӧны риторическӧй юалӧмӧн. Шуам: Кор нӧ удитас лесничӧй вӧрсӧ дӧзьӧритны? Сьӧла-ур бӧрся ӧд пыр вӧтлысьӧ! (Чушк.).

Сідзжӧ вӧдитчӧны юалан сяма сёрникузяясӧн, медым лыддьысьысьлысь пельсадьсӧ кыскыны коланатор вылӧ.

Быдлунъя сёрни стильын юалӧмсӧ вынсьӧдӧм да тӧдчӧдӧм могысь вӧдитчӧны мый, кыдзи да мукӧд кывторъясӧн, кодъяс отсӧгӧн висьталысьыс петкӧдлӧ юӧртантор вылас видзӧдлассӧ. Шуам: мый воштін? Кыдзи, эн на и ветлы ӧнӧдз?

Ыджыд эмоциональнӧй тӧдчанлуныс горӧдана сёрникузяяслӧн, кодъясӧн тшӧкыда вӧдитчӧны быдлунъя сёрниын, публицистика да художествоа стильясын. Видлӧг пыдди: Ме варовми, но менам талун и збыль шуда лун! Меным тшӧктісны пединститутын лыддьыны лекцияяс античнӧй литература кузя! (Н. К.).

Синтаксислӧн стилистикаын ыджыд тӧдчанлуныс мӧдпӧвъёвтӧмлӧн, кор ӧти кывсӧ шуӧны мӧдысь, медым тӧдчӧдны эмакывлысь либӧ действиелысь кутшӧмкӧ признак, тӧдчӧдны сылысь рӧмсӧ. Тшӧкыда, вӧдитчӧны и синонимъяс орччӧн сувтӧдӧмӧн. Татшӧм сикас мӧдпӧвъёвтӧмыс отсалӧ петкӧдлыны кузя кыссьысь действие, отсалӧ тырвыйӧджык серпасавны лыддьысьысь вежӧрын кутшӧмкӧ лоӧмтор. Мӧдпӧвъёвтӧмъяс чужтӧны колана сьӧлӧмкылӧм.

Синтаксис стилистикаын ыджыд позянлунъяс кутӧны шыӧдчӧмъяс, веськыд сёрни да абу тырвыйӧ веськыд сёрни, кодъяс отсӧгӧн висьталӧны бокӧвӧй сёрни. Тайӧ позянлунӧн тшӧкыда вӧдитчӧны художествоа, публицистика да быдлунъя сёрни стильясын.

Мӧвп тӧдчӧдӧмын ыджыд позянлунъяс кутӧны пыртана кывъяс да пыртана сёрникузяяс, кодъяс донъялӧны юӧртӧмсӧ, наын тыдовтчӧ висьталысьыслӧн висьталантор вылас видзӧдласыс.

Пыртана кывъяс, кодъяс тӧдчӧдӧны мӧвпаланногсӧ, лӧсялӧны научнӧй стильлы, а сэтшӧм пыртана кывъяс, кодъяс индӧны юӧртанторсӧ донъялӧм вылӧ, сылӧн стӧчлун вылӧ, лӧсялӧны художествоа стильлы, быдлунъя сёрнилы.

И талы эм аслас подув, ӧд быд стильлӧн аслас могъяс, и найӧ пӧртсьӧны олӧмӧ аслысногӧн. Шуам, научнӧй стиль корӧ стӧча индыны юӧртӧмлӧн юкӧнъяс костса йитӧдъяс вылӧ. Та вӧсна тані тшӧкыдджыка паныдасьлӧны татшӧм пыртана кывъяс: ӧти-кӧ, мӧд-кӧ, медбӧрын, татшӧм ногӧн, сідзкӧ, тадзикӧн да с.в.

Синтаксислӧн стилистика дінӧ матынӧсь поэтическӧй синтаксислӧн позянлунъяс, поэтическӧй фигураяс, кодъясӧн паськыда вӧдитчӧны художествоа гижӧдъясын, публицистикаын.

Шыӧдчӧмъясын, кодъяс артмӧмаӧсь некымын кывйысь, сёрнитысьыс сетӧ донъялӧм аслас юӧртӧмлы: Ок, коми кылӧй да сьӧлӧм дойдысьӧй, пӧль-пӧч гольӧмӧй да ай-мам сёрниӧй! Коми му вылас, гашкӧ, коми нимъясыс и кольӧны сӧмын, но и найӧс некод оз понды гӧгӧрвоны! (Ю. В.).

Поэтическӧй синтаксис вӧдитчӧ анафораӧн — ӧтмоз заводитчысь сёрникузяясӧн; эпифораӧн — ӧтмоз помасьысь сёрникузяясӧн; синтаксическӧй параллелизмӧн; строфа кытшӧн — ӧтмоз заводитчысь да ӧтмоз помасьысь строфаясӧн — паныд вежӧртаса кывъяс йитӧмӧн; градацияӧн — мӧвплысь тӧдчӧдӧмсӧ вочасӧн содтӧмӧн; периодӧн да мукӧд позянлунъясӧн.

44 удж. Вайӧдӧм текстъяссьыс корсьӧй синтаксислысь стилистика видлӧгъяссӧ (примеръяссӧ), висьталӧй, кыдзи петкӧдчӧ наын юӧртӧмсӧ вежӧрӧ мӧрччӧдӧмыс.

1. Югыд шондіӧй менам да зарни пиӧй!

Ӧти басурманыс тэд воча лои да — Синнад эн лапнитлы.

Дас басурманыс тэд воча лои да —

Пуля шернад ӧтпыр и резыштін.

Ветымын басурманыс воча лои да —

Сэки морӧснад сувтін.

Водзвылад видзӧдлін да — шондіыс пуксьӧ,

Бӧрвылад видзӧдлін да — Выль шонді петӧ (Фольк.)

2. Рӧдтӧ надзӧн, рӧдтӧ надзӧн

Туйӧд вӧла верзьӧмӧн.

3. Кодыр карнан, кодыр тоин

Сёрсянь джоджӧ усьласьӧ.

4. Кызмырдӧн зепъясӧ пыран,

Зепъясысь сутшӧн тэ быран.

5. Оз нин сьывсьы, оз нин кывсьы

Зептын сьӧм.

6. Окасьӧмӧн велӧдіс Киприда

Долӧдны и ойбыртӧдны сьӧлӧм.

Сыӧн наян немӧстуйтӧ,

Оз тӧд яндзим, оз тӧд ӧлӧм (И. К.)

7. Да и яндзим колӧ тӧдны, мед татшӧм, стеклӧ кодь шыльыд туйӧдыс ракпань моз кыссьыны! Тэрыб борда чикыш моз лэбим ми... (И. Т.). 8. Олимпиадалӧн шыльыд чужӧмбаныс ворсӧдчӧ шуда нюмӧн. Да, да пӧ, локта тіян посёлокӧ, дзик локта, медым сӧмын колана мортыс чукӧстас-а, висьталӧ синмыс Кузьчуткомовалӧн, а вомыс, дерт, мӧдтор на шуалӧ: «Ог тӧд, бобӧӧй, лэдзасны — оз тайӧ баржа вывсьыс» (В. Б.).

9. — Коньӧрӧй дай Ванькаӧй!

Кытчӧ жӧ тэ мӧдӧдчин!

— Кузь туй помсӧ дженьдӧдны,

Паськыд туйсӧ векньӧдны,

Тыртӧм нопсӧ кокньӧдны...

Важ керкаӧй киссьӧма,

Выльыс вывлань вожа на.

45 удж. Корсьӧй Як Степ Анна (А. С. Лопырева) кывбурысь мӧвп тӧдчӧдӧмын синтаксислысь позянлунъяссӧ.

Мамӧ удж вылысь воӧ,

Батьӧ кыйсянысь пырӧ,

А ме паччӧрын куйла,

Гут да тӧрӧкан лыддя.

Батьӧ кӧмкот дзоньталӧ,

Мамӧ дозмук мыськалӧ,

А ме паччӧрын куйла,

Курыд табак нёняла.

Мамӧ ӧшинюв чышкӧ,

Батьӧ пес да ва пыртлӧ,

А ме паччӧрын куйла,

А ме паччӧр сэрӧгсянь

Телевизорӧ дзорга.

Мамӧ мӧссӧ лысьтӧма,

Батьлӧн пывсян ваймӧма,

А ме паччӧрын куйла,

«Ту-ту-ру-ту» шуала.

«Пиук, пачсьыд лэччывлы,

Пӧсь пывсянӧ котӧртлы,

Лы-сьӧмъястӧ небзьӧдышт,

Мӧс вӧра йӧвтӧ юышт.»

Ме паччӧрсьыд чеччышті,

Кок чуньясӧс легӧда.

Мамӧ мӧс лысьтны петӧ,

Батьӧ пывсян вӧдитӧ,

Дась пывсянад пывсьышті,

Мӧс вӧра йӧв дучкышті

Да паччӧрад бӧр лэбышті.

46 удж. Игӧ Васьӧ Володь (В. В. Тимин) пародияясысь индалӧй кыв ворйысь да грамматикаысь видлӧгъяс, кодъясӧн автор шмонитӧмӧн серпасалӧ ассьыс гижысь ёртъяссӧ.

1. Тулысыс чуксалӧ, тулысыс корӧ,

Сьӧлӧмӧн кывза ме сійӧс.

Шутёвтас шӧштакыс вой саридз дорӧ,

Кокниа лолыштам мийӧ.

Дзоридзыс сюрс рӧмӧн сявкнитас мусянь,

Воссясны Сыктыв и Лузва...

Воасны дзодзӧгъяс, воасны юсьяс,

А накӧд тшӧтш ыдждалысь муза

(А. Мальцев вылӧ)

2. Тэкӧд менӧ вочаӧдіс тулыс,

Ме тэд лои ас. И тэ мен — ас.

Уна ва Печора юным нуис,

Но эз вунӧд тэнӧ изьватас.

Сьӧлӧм мыйкӧ водзӧ вылӧ ликтӧ —

Унатор на висьтала ме тэд.

Эжва дорсянь чужан Кыдзкар сиктӧдз

Оз сюр меысь варовджык поэт

(В. Попов вылӧ)

3. Видза олан, гажа тулыс,

Видза олан, Сыктыв ю!

Видза олан, карса улич —

Менам ӧнъя кок ув му!

Видза олан, парма вӧрӧй,

Шоныд паччӧр, кыдз пу пес,

Челядь котыр, ва дор керӧс,

Ыджыдвиддзӧй, сьӧлӧмшӧрӧй!

(Мыйкӧ бара вуні — эз?)

(А. Мишарина вылӧ)

Бӧркыв

Быдлунъя сёрниын кывлӧн юӧртан да тӧдчӧдан функцияясыс ёрта-ёртныскӧд дзескыда йитчӧмаӧсь (Матезиус 1967: 147). Медым юӧртӧмыс ёнджыка мӧрччис кывзысьыслы, висьталысьыс вермӧ кежыштны кыв нормаӧн вӧдитчӧмысь. Татшӧм кежӧмыс тыдовтчӧ сэки, кор кывсӧ босьтӧны нимтан вежлӧгӧ, а стиль боксянь нейтральнӧй вежӧртассӧ кывйыс кутӧ косвеннӧй вежлӧг формаын: Ӧтар и мӧдар калитӧма лои мортыс (Г. Б.). Ӧтарсянь и мӧдарсянь кывъяс пыдди автор шуӧ ӧтар и мӧдар кыв вариантъяс. Таысь юӧртӧмыслӧн вежӧртасыс оз вежсьы, а ачыс сёрникузяыс артмӧ нюдзджык, вежӧрӧ мӧрччанаджык.

Татшӧм ногӧн жӧ грамматика вариантъясӧн вӧдитчӧны мукӧд финн-йӧгра кывъясын, шуам, венгр кывйын, кӧні стӧч синонимъяс пӧвстын тшӧкыда паныдасьлӧны сэтшӧмъяс, кодъяс пиысь ӧтиӧн вӧдитчӧны быдлунъя сёрниын, а мӧдӧн ёна шоча, сійӧ важмӧма и кутӧ стиль боксянь тӧдчӧдӧм рӧм: hіv- hі 'чуксавны', vіv- vі 'шпагаясӧн вермасьны', majdan- majd 'сэсся' да с.в.

Керӧм-вӧчӧмсӧ стӧча тӧдӧмыс петкӧдлыссьӧ сэтшӧм кыв формаӧн, код дінӧ содтысьӧ посессивнӧй суффикс: Регыд и муніс Матвей кага моздорнад (В. к.). Стиль боксянь нейтральнӧйӧн эськӧ вӧлі татшӧм юӧртӧм: Регыд и муніс Матвей кагасӧ моздорас кутӧмӧн. Моздорас кутӧмӧн пыдди кага моздорнад шуӧмӧн -над суффикс отсӧгӧн юӧртӧмыс артмӧ дженьыдджыкӧн, нюдзджыкӧн. Сійӧ сетӧ позянлун мынтӧдчыны кутӧмӧн кывйысь, морта -д суффиксыс петкӧдлӧ, мый эмторйыс тӧдса нин и сійӧ ворсӧ колана роль сёрникузяас.

Лингвистика видлалӧ кывсӧ оз торйӧн босьтӧмӧн, а мукӧд кывъяскӧд йитӧдын, колана сёрникузяын вӧдитчӧмӧн, и поэтическӧй метафораяс сэні тыдовтчӧны стиль боксянь тӧдчӧдӧм кывъясӧн.

Поэтическӧй метафораясӧн кывйын вӧдитчӧны уна ногӧн, на отсӧгӧн позьӧ бура петкӧдлыны висьталысьыслысь юӧртантор вылас видзӧдлассӧ: Сы мында на кольӧмаӧсь жаляддзатӧг варкӧдӧм да путкыльтӧм вӧрсӧ, сьӧдӧн ойзӧ лойӧм муыс (Г. Ю.). Сьӧдӧн кадакывберд мунӧ синоним пыдди мыждӧмӧн, янӧдӧмӧн кывъяслы.

Татшӧм ногӧн, сьӧдӧн ойзӧ — поэтическӧй метафора, авторӧн лӧсьӧдӧм кывтэчас, сы отсӧгӧн гижысь лэптӧ гӧлӧссӧ нем жалиттӧг вӧрсӧ жугӧдӧм-кералӧмлы паныд. Сьӧд му веркӧснас норасьӧ вӧр, стӧчджыка кӧ, сійӧ, мый коркӧ вӧвлӧма вӧрнас: ӧд сэтысь абу сӧмын пӧрӧдӧмаӧсь став пусӧ, но и вына машинаясӧн жуглӧмаӧсь-чашйӧмаӧсь, талялӧмаӧсь найӧс, гудралӧмаӧсь-лойӧмаӧсь мунас, кӧні оз вермы сэсся быдмыны нинӧм. Сьӧдӧн поэтическӧй метафораыс аслас ыджыд выннас стӧча ёсьтӧ авторлысь дойӧн тырӧм мӧвпсӧ.

Татшӧм поэтическӧй метафораясыс эскӧдӧны сыын, мый «гижысьяс, кодъяс бура кылӧны чужан кывнысӧ, вӧчӧны торъя кывлысь вежӧртассӧ ёна тӧдчанаджыкӧн, и йӧз вежӧрӧ найӧ пырӧны зумыда да вуджӧны ӧти чужанвужсянь мӧдӧдз» (В. Гумбольдт).

Мӧвп тӧдчӧдӧмын ыджыдӧсь позянлунъясыс синонима кыв формаяслӧн кыдз кывворын, сідзи и грамматикаын. Вежӧрӧ мӧрччана кыв формаясӧн вӧдитчӧмнаным ӧти мӧвп пыдди висьталам кыкӧс, ӧд петкӧдлам юӧртӧм дорӧ ассьыным видзӧдласнымӧс.

Ӧшмӧсъяс

1. Гвоздев А. Н. Очерки по стилистике русского языка. М., 1965 .

2. Гумбольдт В. О. различии организмов человеческого языка и о влиянии этого различия на умственное развитие человеческого рода. Спб., 1859 .

3. Ефимов А. И. О языке художественных произведений. М., 1954 .

4. Игушев Е. А. Уна лыдын али ӧткаын // Войвыв кодзув.1976, 4№.

5. Игушев Е. А. Коми кывйыс гажаджык на биысь. Сыктывкар, 1998.

6. Игушев Е. А. Нима кывсикасъяслӧн стилистика. Сыктывкар, 1996.

7. Игушев Е. А. Чужан кыв — менам олӧм да вӧт. Сыктывкар, 1988.

8. Игушев Е. А. Коми наречиелӧн стилистика йылысь пасйӧдъяс // Re'deі — Festschrіft, Wіen — Budapest, 1992, s-215-219.

9. Илля Вась. Кыдзи Куратов комиӧдіс Пушкинӧс // Войвыв кодзув. 1971, 12№.

10. Кожевин Р. Ю. Указательные и посессивные значения лично-притяжательных суффиксов современного коми языка // Пермистика 6. Ижевск, 2000 .

11. Кожина М. Н. Стилистика русского языка. М., 1977.

12. Конюхов Д. В. Кор велалам гижны ошыбкаястӧг? // Войвыв кодзув. 1977, 3№.

13. КЭСК — Лыткин В. И., Гуляев Е. С. Краткий этимологический словарь коми языка. М., 1970 .

14. Лудыкова В. М. Коми кывйын сложнӧй сёрникузя. Сыктывкар, 1995.

15. Лудыкова В. М. Функционально-семантические типы вопросительных предложений в коми языке // Пермистика 6. Ижевск, 2000.

16. Лыткин В. И. Вакоми кыв йылысь // Войвыв кодзув, 1966. 11№.

17. Лыткин В. И. Вепсско-карельские заимствования в коми-зырянских диалектах // Академику В. В. Виноградову к его 60-летию. М., 1956 .

18. Матезиус В. Язык и стиль — Пражский лингвистический кружок. М., 1967 .

19. П-КГК — Цыпанов Е. А. Перым-коми гижӧд кыв. Сыктывкар, 1999.

20. Розенталь Д. Э., Мамонов В. А. Практическая стилистика русского языка. М., 1957.

21. Сидоров А. Порядок слов в предложении коми языка. Сыктывкар, 1953.

22. ССКЗД — Сравнительный словарь коми-зырянских диалектов. Сыктывкар, 1961.

23. Тараканов И. В. Есть ли в пермских языках флексия? // Пермистика 6. Ижевск, 2000 .

24. Тимушев Д. А. Коми сёрниын синонимъяс // Войвыв кодзув 1965. 4№.

25. УРС — Удмуртско-русский словарь. М., 1983 .

26. Фёдоров Г/ А. Олӧны-вылӧны чоя-вока // Войвыв кодзув. 1977. 5№.

27. Цыпанов Е. А. О статусе каузативных глаголов в коми языке ІІ Пермистика 6. Ижевск, 2000.

28. Л. Хакулинен. Развитие и структура финского языка (перевод академика П. Аристэ). М., 1955.

29. Ульман С. Стилистика и семантика // Новое в зарубежнjй лингвистике. Вып. 9. Лингвистика. М. 1980.

30.ЭНК — Микушев А. К. Эпос народа коми. М., 1987 .

31. MOSZ — Magyar-orosz szótár; szerkesztette Hadrovіcs László, Gáldі László, Akadémіaі kіadó, Budapest, 1969 1499 oldál.

32. REW — Russіsches etymologіsches Wӧrterbuch von Max Vasmer, Heіdelberg, 1950-1958.

ЗЗ. SW — D.R.Fokos-Fuchs. Syrjänіsches Wӧrterbuch, Budapest, Akadémіaі kіadó, 1959. 1564 óldal.

33. VSS — Venäläіs-suomalaіnen sanakіrja, toіmіttaneet M. Kuusіnen ja V. Ollіkaіnen; Moskova 1997, S. 1000.