КЫТШ

Кытш кывлӧн юрганногыс да вежӧртасыс ёна нин важ. Тайӧ кывйыс чужлӧма Урал подув кадӧ, кор ӧтлаын на овлӧмаӧсь финн-угор кывъя войтыр самодий кывъяскӧд (ненецъяскӧд, селькупъяскӧд да мукӧдъяскӧд).

Квайт сюрс во сайын, Урал подув кыв пазавтӧдз, абу на вӧвлӧмаӧсь гора шума согласнӧйяс, "кытш" кывйын к да тш шыяс — буретш гортӧмӧсь.

Став рӧдвуж урал войтыр сёрниын кытш кыв юргӧ пӧшти ӧтмоз, вежӧртасас эмӧсь торъялӧмъяс.

Комиа-роча кывкудъясын “кытш” кывлысь тӧдчӧдӧны куим вежӧртас: 1. круг, кружок; 2. окружность; 3. окружение: кытш пытшкӧ босьтны.

Удмурт кывйын кытшыс кытшӧн эськӧ шусьӧ, сэні сылӧн кык вежӧртас: 1. петля, петелька; 2. вӧралан лэч (ловушка, силок).

Финн кывйын ни ӧти аффриката абу, коми дз, дж, тш, ч шыяслы сэні весьтас сулалӧ сӧмын ӧти — х. Финн кыввужъясын кольӧма важъя гласнӧй шы, коді комиын да удмурт кывйын усьӧма. Татшӧм ногӧн коми да удмурт кытшлы финн кывйын лӧсялӧ: кехя (kehä). Сылӧн эм некымын вежӧртас:

1. круг, окружность;

2. боксёръяслӧн йӧртӧд — ринг;

3. сунис трубича;

4. рам (ӧшинь рама, ӧдзӧс рама), пож ворч, ведра ворч;

5. сруб (керка сруб, пывсян сруб);

6. дзоридзлӧн гӧгрӧс юкӧн.

Эст сёрниын кеха кывйӧн нимтӧны вир-яй. Вир-яйыд ӧд сюрса лы гӧгӧрыд жӧ тэчсьӧ, сідзкӧ, кутшӧм кӧ ногӧн гӧгрӧс жӧ.

Ӧткымын рӧдвуж кывйын “кытш" -лӧн вежӧртасыс...качӧма енэжлань.

Мари войтыр кытш пыдди шуӧ: кече. Сійӧн нимтӧ...шондіӧс, а сідз жӧ — лун. Шондіыд ӧд кытш кодь жӧ гӧгрӧс, шондіыд петӧ кӧ, ывлаыд югдӧ, шоналӧ, сідзкӧ, пуксьӧ лун. Мари ног, шонді да лун — синонимъяс.

Видзаасигӧн мари шуӧ: поро кече — бур лун (поро — мари ног — бур, коми б артмӧма важъя гортӧм п-ысь).

Эрзя мордва кывйын кытш пыдди шуӧны -чи, а мокша мордваьш -ши. Тайӧ кывъясас “кытш" -ысь воддза слогыс, важъя чорыд тш аффрикатаыс эрзя кывйын вуджӧма небыд ч -ӧ, а мокша кывйын — шутлялана ш согласнӧйӧ.

Мордва кывъясын чи да ши нимтӧны шонді да лун, мариын моз жӧ.

Видзаасигъясад эрзя шуӧ: паро чи, а мокша: пара ши — бур лун пӧ!

Манси сёрниын кууш кывйын нимтӧны ӧшка-мӧшкаӧс, коді мегырӧн лэптысьлӧ зэрӧм бӧрад ю вомӧн, киш кывйӧн манси нимтӧ асык — коді кытш кодь жӧ.

Венгръяс кеч кывйӧн, коді паныдасьлӧ иштэм кеч — ен кытш зумыд кывтэчасын, нимтӧны ӧшка-мӧшкаӧс. Манси рӧдвужыс моз жӧ найӧ тайӧ уна рӧма мегырсӧ нимтӧны кытшӧн, сӧмын ен кытшӧн лыддьӧны сійӧс.

Ханты кывйын кытштӧ нимтӧны мӧдногджык — лак -ӧн.

Лакыд сэні кытш и сийӧс (вӧв сьыліӧ сюян кузьмӧс кытш). Но хантылӧн эм и котш кыв — лызь бедь кытш, коді видзӧ бедьсӧ лымйӧ вӧйӧмысь.

Селькупъяс коч кывйӧн нимтӧны пелькытш, исерга (пель мичмӧдантор).

Квайт сюрс во чӧжнад финн-угор да самодий кывъяс разалӧм бӧрад кытш кывлӧн вежӧртасыс абу ӧтмоз сӧвмӧма рӧдвуж сёрниад:

удмуртлы сійӧ — лэч;

селькуплы — пелькытш;

эстлы — вир-яй;

финнлы — весиг боксёрлы йӧртӧд, ринг;

хантлы — лызь бедь кытш;

мансилы да венгрлы — ӧшка-мӧшка;

марилы да мордвалы — шонді;

сӧмын быд йӧз сёрниӧ кольӧма кытшлӧн медся торъяланаторйыс — гӧгрӧслун нимтӧмыс.