ДАС — ПАС

ӧтик — мӧтик

кык — мык

куим — нуим

нёль — моль

вит — низь

квайт — няйт

Ичӧтдырсянь быдӧнлы тӧдса тайӧ челядьлӧн ворсан лыддьысянкывйыс, тыдалӧ, чужӧма ёна важӧн нин, кор финн-угор войтыр овлӧмаӧсь ӧтчукӧрын да сёрнитлӧмаӧсь ӧтласа кывйӧн на. Сэки найӧ абу сӧмын торйӧдлӧмаӧсь ӧти предмет уна ӧткодьысь, но и торйӧдлӧмаӧсь кыкӧс уна пиысь, вӧдитчӧмаӧсь ӧтка лыда, кыка лыда да уна лыда эмакывъясӧн.

Ӧнӧдз на рӧдвуж финн-угор войтыр лыдакывъяслысь нимъяснысӧ торйӧдӧны кыкаӧн-кыкаӧн рифмуйтчӧм серти да рифматӧмлунныс серти.

Ӧткодялӧй рифмуйтчысь лыдакывъяс:

Коми	удмурт	мари	финн	эст
Ӧтик	одіг	икты	yksі	üks
Кык	кык	кокты	kaksі	kaks

рифмуйтчытӧм лыдакывъяс:

куим	куинь	кум	kolme	kolm
нёль	ньыль	ныл	neljä	nelі

рифмуйтчысь лыдакывъяс:

вит	вить	вызыт	vііsі	vііs
квайт	куать	кудыт	kuusі	kuus

Важъя йӧз финн-угор подув кыв кадӧ оліганыс, велавлӧмаӧсь артасьны сӧмын квайтӧдз. И тайӧ лыдакывъяссӧ вӧлӧм юклӧмаӧсь кыкӧн-кыкӧн, кыдзи и мукӧд нимъяс, кодъяс кытшавлісны найӧс.

А урал подув кыв кадӧ миян финн-угор пӧль-пӧчьяс овлӧмаӧсь ӧтлаын самодий кывъя войтыркӧд, кытчӧ пырӧны ненечьяс, энечьяс, нганасанъяс, селькупъяс, сэки найӧ лыдакывъястӧ абу на тӧдлӧмаӧсь, артасьнысӧ абу сяммылӧмаӧсь.

Ненеч кывйын, кыдзи и нганасан, энеч, селькуп сёрниын, лыдпас нимъяс артмӧмаӧсь, финн-угор войтырысь торъялӧм бӧраныс нин.

Урал кыв семьяӧ котыртчысь войтыр сэки абу на кужлӧмаӧсь ӧнія моз мӧвпавны абстрактнӧя (отвлечённӧя).

Татшӧм кывкӧртӧдӧ воан, кор ӧткодялан коми лыдакывъяс йӧгра (венгр, хант, манси) да селькуп лыдпас нимъяскӧд.

Коми	венгр	хант	манси	селькуп
Ӧтик	edy (эдь)	ит	эк	окыр
Кык	két	кет	кут	шиты
Куим	három	холэм	хурум	нагур
Нёль	négy (нэдь)	неля	нила	тэтты
Вит	ӧt	вет	эт	сомбыла
Квайт	hat	хот	кат	муктыт
Сизим	hét	лабыт	сат	сэльчи

Важъя пӧль-пӧчьяснымлы квайтысь унджык ӧткодь предметыс вывті унаӧн кажитчылӧма.

Та вӧсна ӧнӧдз на важъя шусьӧгъясын да зумыд кывтэчасъясын "сизим” кыв — “уна” кадакывбердлы синоним пыдди мунӧ, шуам: сизимысь ӧтисӧ висьтавны колӧ; сизимысь ӧтиторсӧ долян; сизимысь мӧвпышт, сэсся вӧч. Художествоа гижӧдъясысь позьӧ аддзыны “сизим” лыдакывлысь “уна" кадакывберд пыдди мунӧмсӧ: Киссьӧ вирыс уна шорӧн; Дойыс сизимдас да сизим (В. Попов). “Сизим” лыдпаслысь артман кадсӧ позьӧ ылӧсас тӧдмавны. Тайӧ лыдакывйыс юргӧ ӧтмоз сӧмын финн-перым войтыр сёрниын, а йӧгра (венгр, хант, манси) сизимсӧ аслысног нин шуалӧны. А йӧгра торйӧдчӧма мукӧд финн-перым войтырысь нёль сюрс во сайын.

Сідзкӧ, сійӧ кадӧ “сизим” лыдакыв абу на волӧма финн-угор войтыр сёрниын, сизимыс-удмурт ног: сизьым, мари ног: шым, финн ног: seіtsemän, эст ног: seіtse.

Тайӧ лыдакыв нимъясыс ставныс зэв матынӧсь немеч "sіeben”, англия кывса "seven", индия "sapta”, латин "septem”, “сизим” нимтысь лыдакыв дінӧ. Ученӧйяс чайтӧм серти, "сизим” лыдакыв воӧма перым-финн войтыр сёрниӧ скифъяссянь (иран кывъя лунвыв суседъяссяньныс) нёль сюрс во сайын кымын.

"Кӧкъямыс", “ӧкмыс", “дас" лыдакывъяс артмӧдӧмын тыдовтчӧ нин финн-перым войтырлӧн абстрактнӧя мӧвпавны кужӧмыс.

“Мында" кывйӧн найӧ пасйылӧмаӧсь дас ӧткодь предмет, кодъясӧс вӧлӧм сетӧны мый вылӧ кӧ вежигӧн. Шуам, вӧралысьяс дас ур ку сетлӧмаӧсь ылі муысь вайӧм пызь мешӧкысь. Ур куяс ми босьтам тӧд вылӧ сійӧн, мый ӧні на коми сёрнисикасъясын “кӧпейка” пыдди шуӧны “ур".

Колян нэмын на Куратов вӧдитчис “ур кывйӧн, кодӧн нимтіс сьӧм:

Мед мӧд сэк новлӧ зарни нӧб,

Да сійӧ лёк и бӧб.

Эн сылысь весьшӧрӧ ю сур,

Эн весьшӧрӧ босьт ур.

Вочасӧн “мында" кыв босьтӧма “дас" лыдакывлысь вежӧртассӧ, ӧд тыр дасъяс нимтысь лыдпасъясын тыдовтчӧ на “мында" кывлӧн мын- вужйыс: комын, нелямын, ветымын, квайтымын. Удмурт кывйын — куамын (30), венгр кывйын: hetven (70), nyolcvan (80), kіlencven (90), ven да van юкӧнъясыс артмӧмаӧсь коми -мын юкӧнкӧд ӧти вужйысь.

“Мында” кывбӧрлӧн -мын кыввужйыс тыдовтчӧ и кымын? нимвежтасын (венгр mennyі? — уна-ӧ, финн monі, monta — уна кадакывбердын).

Ӧнія “дас" лыдакыв артмӧма скифъяслысь босьтӧм dasa лыдакыв нимысь (ӧткодялӧй: латин deka, роч десять). Удмурт ног тшӧтш “дас", венгр ног — tіz, тані воддза согласнӧйыс гортӧм, но бӧръяыс — гораммӧма. Мари войтыр дассӧ нимтӧны “лу" -ӧн, тайӧ кывсӧ артмӧдӧмаӧсь лыд вежӧртаса эмакывйысь.

Кӧкъямыс да ӧкмыс нимъяслӧн артмӧмныс — артасьӧмӧн лоӧмтор: мындаысь (дасысь) кыкӧс да ӧтиӧс чинтӧм.

Тшӧкыда вӧдитчӧмла сложнӧй лыдакывлӧн петан падежа мындаысь формаыс вочасӧн лоас "мынысь”-ӧн, а сэсся пӧрас “мыс" кывторйӧ.

“Кӧкъя" кыввужйын тыдовтчӧ “кык" лыдакывлӧн важъя шуанногыс: векни ы гласнӧйлы весьтас сулалӧ паськыдджык гласнӧй ӧ. Войдӧр “кык" лыдакывйын кыввужса гласнӧйыс вӧлӧма паськыд, ӧткодялӧй: финн — kaksі, эст — kaks, венгр — ket. Сідзжӧ и комиын кык пыдди войдӧр шулӧмаӧсь кӧк, та вылӧ индӧ "кӧкъмыс" кыв войдӧр -а, -я - суффикс артмӧдлӧма кыка лыда эмакывъяс: гозъя, ая-пиа, мӧска-куканя, чаня-вӧла, пияна ош...

Коми кывйысь история чӧжӧн кыка лыд бырӧма. Сылӧн колясъясыс петкӧдчӧны вир-яйысь кык ӧткодь юкӧн ӧтка лыд формаын шуӧмын: син (кык син йылысь), ки (кык ки йылысь), кӧсъям кӧ тӧдчӧдны кык письыс сӧмын ӧти син, ӧти ки, сэки шуам: син пӧв, ки пӧв; шуйга син, веськыд ки...

“Кык” лыдакывлӧн важъя формаыс кольӧма сӧмын этимологиясӧ воштӧм “кӧкъя" кыв формаын. Ӧкмыс кывлӧн воддза слогыс -ӧк да -ӧкмыны кадакывлӧн кыввужйыс ӧтик кывлӧн важъя форма вылӧ. Ёна войдӧр, финн-угор войтырлӧн ӧтласа оліганыс ӧтик пыдди вӧлӧмкӧ шулӧмаӧсь ӧкте. Тайӧс позьӧ казявны, орччӧдам кӧ коми лыдакыв финн ykte > yhte, мари иктыт кывъяскӧд. Коми кывйын лоӧма метатеза — сёрни шыяслӧн мӧда-мӧдныскӧд иннысӧ (местанысӧ) вежӧм: ӧкте -ысь лои ӧтик, кывпомысь гласнӧйыс усьӧма, сійӧн кык согласнӧй костас, кокньыдджыка найӧс шуӧм могысь содтысьӧма гласнӧй -и.

“Куим" кывйын комилӧн торъя олан кадӧ кыввужса гласнӧйыс сідзжӧ векняммӧма, тайӧс ми аддзам, орччӧдам кӧ “комын" кывкӧд, кӧні -ко юкӧныс кутӧ “куим" вежӧртас, а мын -ыс дас пыдди мунӧ, кыввужса -у пыдди комиын сулалӧ о — паськыдджык гласнӧй, и финн ног куимыд — kolme, венгр ног — három. Кыдзи тыдовтчӧ, рӧдвуж войтыр сёрниын “куим" нимтысь лыдакывйын кыввужса гласнӧйыс паськыд: а, о.

Нёль да нелямын кывъяс — ӧти вужъяӧсь. Войдӧр нёль пыдди шулӧмаӧсь неля (ӧткодялӧй: ӧнія финн ног — neljä). Комиын кывпомса гласнӧйяс история чӧжӧн усьӧмаӧсь, а “нелямын" лыдакывйын — сулалысь неля юкӧнас мӧд слогса -а- абу усьӧма, ӧд сы бӧрын сулалӧ на дзонь слог — мын, коді тӧдчӧдӧ “дас" понятие. Неля кыввужйын гласнӧйыс кольӧма лабиализуйтчытӧмӧн (вомдоръяс гӧгрӧстытӧг шуӧмӧн), кыдзи финн кывйын: neljä, венгрын: négy (нэдь).

Вит да ветымын кывъяс орччӧдігӧн ми аддзам, мый войдӧр вит пыдди шулӧмаӧсь веты (кык слога кыв, кыдзи финнъяс: vііte-), дай квайт да квайтымын паныд сувтӧдігӧн аддзам важъя кык слога кыввуж: квайты (финн ног — kuute-).

-Мын юкӧныс видзӧма кывпомса гласнӧйяссӧ усьӧмысь.

“Кызь" нимтысь лыдакыв юргӧ ӧтмоз коми ног да удмурт ног, венгръяс пӧшти миян ногӧн жӧ нимтӧны сійӧс — húsz (хус -ӧн). Тайӧ кывйыс, буракӧ, артмӧма сэк, кор комияс да удмуртъяс кутлӧмаӧсь дзескыд йитӧдъяс на и волысьӧмаӧсь венгръяскӧд, кодъяс Дунай вылӧ вуджтӧдзныс овлӧмаӧсь неуна лунвылынджык лунвыв роч степъясын.

Кызь лыдакыв артмӧма кык юкӧнысь: кык дас кывтэчасысь. Тшӧкыда вӧдитчӧмла “кык дас" кывтэчас вочасӧн миян пӧльяс сёрниын прӧстмӧма, воштӧма этимологиясӧ да вуджӧма ӧти слога “кызь” -ӧ.

Тадзи жӧ воштӧма этимологиясӧ да прӧстмӧма “куим дас" кывтэчас, кодӧс войдӧр нимтылӧмаӧсь койм (е) мын (да): куим пыдди шулӧмаӧсь пойм (е), (ӧткодялӧй: финн kolme, эст kolm, венгр három, манси хурум, эрзя мордва колмо), дас пыдди -мын, кыдзи: нелямын, ветымын, квайтымын кывъясын.

Удмурт кывйын кызь да комын кывъяс юрганног боксяньыс матынӧсь коми дінӧ либӧ ӧткодьӧсь накӧд: кызь, куамын, куамынысь торъялӧны куа — куим вежӧртаса кыв да мын — “дас” вежӧртас кутысь кыв.

Водзӧ удмурт лыдакывъяс артмӧмын тыдовтчӧ комиысь торъялӧм: 40 — ньыльдон, 50 — витьтон, 60 — куатьтон, 70 — сизьымдон, 80 — тямыстон, 90 — укмыстон...

Став тайӧ сложнӧй лыдакывъясас мӧд юкӧныс артмӧма дон кывйысь, кодлӧн вежӧртасыс "дас", сідзкӧ, важӧн удмуртъяс дас ӧткодь пемӧс кучик, пӧтка, чери, вотӧс туис да с. в. сетлӧмаӧсь (вежлӧмаӧсь) мый вылӧ кӧ дон пыдди, вузӧс пыдди.

Кӧкъямыс пыдди удмуртъяс шуӧны тямыс, сы вӧсна мый удмурт кывйын ударениеыс усьӧ бӧръя слог вылас. Тайӧ лои татара кыв тӧдчӧм улын, татара кывйын ударениеыс усьӧ кывлӧн бӧръя слогӧ.

Кӧкъямыс кыв шуигӧн воддза слогыс кольӧ ударениетӧм, та вӧсна ӧ шыыс усьӧ, я (й) шы водзвылын к согласнӧй вуджӧ ть -ӧ, кыдзи коми сёрнисикасъясын и да э водзын к пыдди шуӧны ть : ӧткодялӧй:

литературнӧй кывйын	Сыктыв шӧрса Эжва горув сёрнисикас
кепысь	тепысь
керка	терка
ки	ти

Кывпомса слог вылӧ ударение усьлӧма водз слогысь гласнӧйыс усьӧма и удмурт сёрниса мукӧд кывъясын: трос (уна), ӧткодяв: коми тырыс, крезь — гусли, артмӧма кырезь кывйысь, ӧткодялӧй кырдзаны — сьывны.

Ӧкмыс удмурт ног — укмыс, коми дінӧ юрганног боксянь матын, комиын воддза слогас ӧ пыдди вӧлӧма о, та вылӧ индӧ изьватас сёрниын окмыс кывформа. Тайӧ о-ыслы удмурт кывйын векджык лӧсялӧ у: борд — бурд, морт — мурт.

Комиын да удмуртын моз артмӧмаӧсь кӧкъямыс да ӧкмыс нимтысь лыдакывъяс и ыліджык рӧдвуж войтыр сёрниын, шуам: финнын: kahdeksan “8” — кык дасысь; yhdeksän “9” — ӧти дасысь; селькупын: шитычангыт “8” — кык оз судз; океччангыт “9” - ӧти оз судз дасӧдз.

Кыдзи аддзам, рӧдвуж финн-перым войтыр сёрниын кӧкъямыс да ӧкмыс нимъяс — артманног сертиныс сложнӧй кывъяс.