ЕН-ЕНМӦЙ ВЕРДЫСЬӦЙ — ЕНЛЫ
(кыввужйын сёрни шыяслӧн лӧсялӧм йылысь)
1. Финн-угор войтырлӧн ӧтлаын олігӧн на сёрнианыс кывсикасъяс абу на торъявлӧмаӧсь, абу торйӧдлӧмаӧсь сэкъя йӧзыс эмакыв, кадакыв ни кывберд. Асшӧр кывсикасъяслӧн кыввужныс вӧлӧма кык слога. Асшӧр кывсикасъяс пиысь тэчасног боксяньыс торъявлӧмаӧсь нимвежтасъяс — индан вежӧртаса кывъяс. Отсасян кывсикасъяс пиысь вӧлӧмаӧсь кывторъяс (частицаяс), кодъяс вермӧмаӧсь лоны ӧти слогаӧсь.
Ӧткодялӧй:
| коми | удмурт | финн | венгр |
| ми | ми | mе | mі |
| ті | ті | te | tі |
| нин | ини | nііn | mаr |
| нӧ | но | mо | ne |
| -ӧ | -э | -ко | -e |
Ӧнія комиын дай рӧдвуж финн-угор кывъясын тшӧкыда позьӧ казявны, мый ӧти и сійӧ жӧ кывйыс вермӧ мунны кык-куим кывсикас пыдди. Босьтам "шог" кыв, сійӧ эмакыв Иван Куратовлӧн “Шог нюкыльтӧ сьӧлӧм” сёрникузяын, но мунӧ кывберд пыдди сылӧн жӧ “Шог ем сьӧлӧманӧс бытшкӧ” сёрникузяын.
“Талун меным шог” юӧртӧмын “шог” кыв — состояние петкӧдлысь кывсикас, коді матын кадакывберд дінӧ.
Инфинитив-кадакывлӧн форма, но сы дінӧ ми тшӧкыда содталам эмакывъяс дінӧ моз индан-асалан да падеж суффиксъяс. Со, шуам, мӧд морта ӧтка лыда индан суффикс -тӧ:
а) эмакыв дінын: “Пестӧ пачас содтышт,” — шуӧ пӧч Петялы.
б) инфинитив дінын: “Велӧдчынытӧ некор абу сёр.”
Медводдза морта уна лыда асалан суффикс -ным да керан падежа суффикс -ӧс содтам:
а) эмакыв дінӧ: “Парманымӧс кӧ огӧ дорйӧй, коді сэсся сійӧс доръяс.” (И. Торопов)
б) инфинитив дінӧ: “Ас кадӧ слӧймам жӧ мед локнынымӧс.”
Инфинитив дінӧ, эмакыв дінӧ моз, содтысьӧ весиг ӧткымын
сёрнисикасын уна лыд вылӧ индысь -яс суффикс.
Эжва горулын, шуам, вермӧны висьтавны: “Пожъясьныяс эгӧ удитӧй;” -яс суффикса инфинитивӧн тані дженьыда тӧдчӧдӧны, мый пожъясьӧмысь ӧтдор абу удитӧмаӧсь ни пыдзравны мыськӧм кӧлуйсӧ, ни ӧшӧдны сійӧс косьтыны, ни идравны песласян ворнысӧ.
Финн-угор войтырлӧн ӧтув олан кадӧ кыввуж вӧлӧма кык слога, помасьлӧма сійӧ гласнӧйӧн. Тайӧ гласнӧйыс вӧлӧма э, а, либӧ ӓ (водз рада -ӓ, сійӧс шуигӧн кыв йыв инмӧ пиньясӧ). Тайӧ гласнӧйыс паныдасьлӧ ӧнія финн-угор кывъясын: венгерскӧйын, финскӧйын, эстонскӧйын да мукӧдын. Комиысь сійӧ бырӧма, паныдасьлӧ сӧмын ӧткымын сёрнисикасын, шуам, Эжва йывсаын, Изьватасын кывлӧн бӧръя слогъясын: мунэ, керкаэ, пукалэ.
Кызвын торъякывйын коми кыввуж помса э вуджӧма і-ӧ либӧ усьӧма, сӧмын ӧткымын кывйын кольӧма кыввуж помын гласнӧй: лыа, горда, сьӧла, ёді. Ӧнія коми кывйын рӧдвуж финн-угор войтыр сёрниын дорысь кыввужъяс дженьыдджыкӧсь.
Ӧткодялӧй:
| Коми | удмурт | финн | венгр |
| Пон | пуны | penі | fene |
| руч | дзичы | rерj | rávasz |
| сӧп | соп | sappі | epe |
| ун | умме | unі | alom |
Татшӧм ногӧн комиын артмӧмаӧсь йир, пур, пож, пызь эмакывъяс. Финнъяс йир пыдди шуӧны jаrvі, пур пыдди parvі. Финн кывйын кыввуж помысь гласнӧйыс абу усьӧма, дай сы водзын сулалысь v согласнӧйыс кольӧма, а комиын усьӧма кыввуж помса гласнӧйыс дай сы водзса в-ыс. “Пож" кывйысь ми артмӧдам пожнавны, пожнасьны кадакыв формаяс, коми-перым сёрнисикасын “пызь" кывйысь артмӧдӧны пызьнавны кадакыв. Ав — суффикс водзӧ сэні содтысьӧ -н согласнӧй. “Гоз" пыдди сэні шуӧны гозна. Сідзкӧ, комиын войдӧр гоз, пож да пызь кывъяс вӧлӧмаӧсь кык слогаӧсь да кыввуж помса гласнӧй водзас сулалӧма тшӧтш -н согласнӧй шы: гозна, пожна, пызьна.
Тшӧкыда кыввуж помысь усьӧм согласнӧй бӧр содтысьӧ, содтам кӧ сы дінӧ гласнӧйсянь заводитчысь суффикс: ен — енмӧй, енлы, согласнӧйсянь заводитчысь суффикс водзын -м согласнӧй оз содтысь. Ӧткодялӧй: уд. инмар, фин. sіlmä, син — синмыд; фин. sіlmä, морд. сельме, венг. szem, кос — коскыс, фин. keskі, тык — кӧнтусь кольтаяс кӧтӧдны лӧсьӧдӧм пӧв — тыкта пыж — ӧтлаӧдӧм кык пыж, турун кылӧдӧм могысь; мари: токто — пыж бок; манси: тахт — вомӧна кер, -м согласнӧйысь кындзи кыввуж помӧ гласнӧйсянь заводитчысь суффикс водзын вермӧны содтысьны -к, -м, -й согласнӧйяс. Татшӧм ногӧн, комиын сӧвмис кык сикас кывдін, коді юӧртӧ миян кывлӧн важъя история йылысь, мукӧд рӧдвуж кывъя войтыркӧд ӧтувъя олӧм йывсьыным.
Кыв водзын вермӧма сулавны сӧмын ӧти гласнӧй либӧ согласнӧй, кыв шӧрас вермӧма орччӧн лоны кык-куим согласнӧй. Вӧр-ва шыяс серпасалысь торъякывъяс тшӧкыда заводитчӧны кык согласнӧйсянь: грымкнитны — усьны, жбыркнитны — лэбны, клёнгысьны — кучкысьны кӧртӧ, мыйӧкӧ чорыдӧ, шлопкысьны — сьӧкыдаусьны, шняпкысьны — мыйлыкӧ небыда усьны джоджӧ, му вылӧ.
Рӧдвуж финн-угор кывъясын татшӧм онома-топоэтическӧй (вӧр-ва шыяс серпасалысь) торъякывъяс вермӧны жӧ заводитчыны кык согласнӧй шысянь. Шуам, уд. крок-крок карыны — кравзыны ракалы; кром-кром сиыны — гора шыӧн сёйны вӧвлы кӧрым; мари. кроп пераш — ки пыдӧсӧн клопвартны; кроп — клопвартӧм; эст. prantsatama — тракнитны, бузгысьны, бузгӧдны, бузгӧдчыны.
Кыввуж помса гласнӧйяс усьӧм бӧрын на водзын сулалысь согласнӧй чукӧрысь бӧръяыс кутшӧмсюрӧ кывйысь усьӧма жӧ, сьӧкыд вӧлӧма шуны согласнӧй шы чукӧрсӧ кывпомса гласнӧйтӧгыс да.
Кыв шӧрын кӧ гласнӧй костын сулалісны вомысь сынӧдсӧ йӧткыштӧмӧн артмысь гортӧм согласнӧйяс -к, -т, -п коми кывйын найӧ кыввуж помса согласнӧйяс усьӧм бӧрын тшӧтш жӧ усьӧмаӧсь, та вӧсна комиын лоӧмаӧсь гласнӧйӧн помасьысь ӧти слога кывъяс.
Рӧдвуж финн-угор сёрниын татшӧм кывъясыс кузьджыкӧсь.
Ӧткодялӧй:
| Коми | мари | мордва | финн | венгр | манси |
| Ва | вуд | ведь | vete | víz | вит |
| Сё | шудӧ | сядо | sata | szaz | сам |
| ма | — | медь | mete | méz | — |
Рӧдвуж финн-угор кывъясысь коми торъялӧ сійӧн, мый кыввужйыс кызвыннас сылӧн дженьыд, ӧти слога: пу, ма, йи, ю, кыр.
Кыввужйын кӧ паныдасьӧ кык слог, тшӧкыда татшӧм кывйыс сложнӧй, артмӧма кык прӧстӧй кывйысь. Босьтам пучей кыв, сэтысь торйӧдам кык юкӧн пу да чей; чей юкӧныс ӧні торйӧнсӧ оз нин паныдасьлы миян сёрниын, но рӧдвуж финн-угор кывъясысь ми аддзам сылы весьтас сулалысь формаяс: венгр сёрниын эм cseta (чета) кыв, кодӧн нимтӧны тыш, керасьӧм воюйтӧм, сражение: -й суффикс паныдасьлӧ финн кывйын кыдзи действие вӧчысьӧс нимтысь суффикс -ja; kіzjoіttaja — гижысь, но kіrjoіttaa — гижны; opettaja — велӧдысь, но opеttaa — велӧдны. Артмӧ, коми пучей кыв — пу кералысь, пу писькӧдлысь гаглӧн ним.
Школаын велӧдчандырсянь на ми тӧдам, мый коми кывйын эмӧсь гора да гортӧм согласнӧй шыяс. Гора согласнӧйыс кык сикас:
а) сонорнӧйяс, найӧс шуигӧн гӧлӧс кылӧ ёна, кӧть и петысь сынӧдыс зурасьӧ вом пытшса мытшӧдӧ: в, и, л, ль, м, н, нь, р, б.
б) шума согласнӧйяс, кодъясӧс шуигӧн артмысь шумыс гӧлӧссьыс ыджыдджык: б, г, д, дь, ж, з, зь, дж, дз; гортӧм согласнӧйяс: п, к, т, ть, ш, с, сь, тш, ч; найӧс шуалігӧн артмӧ сӧмын шум, гӧлӧс ньӧти оз кыв; гортӧм да гора шума согласнӧйяс артмӧдӧны гозъяс (параяс), тайӧ согласнӧй шыясыс артманног боксяньыс ӧткодьӧсь, торъялӧны сӧмын гӧлӧс абутӧмнаныс, гусьӧн сёрнитігӧн миян гора согласнӧйысь артмӧ гортӧм. Ӧткодялӧй кывъяс, кодъяс торъялӧны мӧда-мӧдсьыныс сӧмын гора да гортӧм шыясӧн, вашкӧдчигӧн найӧс ми шуалам ӧтмоз:
би — пи
вод — вот
гор — кор
ді — ті
дзик — чиг
джын — тшын
Орччӧдам кӧ ми коми торъякывъяс да рӧдвуж финн-угор войтыр сёрниысь кывъяс, миянлы синмӧ шыбитчас, мый гора шума коми согласнӧйяслы финн, эстон, манси, ханты, мари да мукӧд сёрниын лӧсялӧны гортӧм шумаяс.
Ӧткодялӧй:
| Коми | мари | финн |
| Бур | поро | paras |
| Бурня | пурня | purnu |
| Дін | тунг | tuvі |
Кыв шӧрын шумӧн артмысь гора коми согласнӧйлы сулалӧ кык орчча согласнӧй шы, на пиысь ӧтиыс гортӧм, сылӧн артманногыс коми гора согласнӧйкӧд ӧткодь, мӧдыс — ныр пыр шусяна сонорнӧй шы: м, н либӧ нь.
Ӧткодялӧй:
| коми | финн | мари | мордва |
| гид | kenttä | - | - |
| зіб | sompa | шомба | шомб |
| содны | syntyа | - | - |
| тӧдны | tuntea | - | - |
Кыдз ми аддзам, лоӧмаӧсь ыджыд вежсьӧмъяс кыв шӧрын кык орчча согласнӧйысь ӧтиыс, сонорнӧйыс бырӧма, сы пыдди гораммӧма сы бӧрын сулалысь гортӧмыс, лоӧма деназализация процесс — ныр пыр шусяна гора согласнӧй сетӧма ассьыс горалунсӧ орчча гортӧм шыыслы, а ачыс бырӧма.
Таысь кындзи коми кывйын кывводзса гортӧм согласнӧйяс гораммисны кывшӧрса сонорнӧй согласнӧйяс тӧдчӧм вӧсна.
Ӧткодялӧй:
| Коми | финн |
| гӧн | kynä |
| бӧр | perä |
| дор | terä |
Кывшӧрса -н да -р шыяс гораӧсь. Коми кывйын найӧ гораммӧдӧмаӧсь кывводзса -к, -n шыяс, пӧртӧмаӧсь найӧс г, б, д -ӧ.
Татшӧм сикас вежсьӧмъясыс ёна торйӧдісны коми сёрни рӧдвуж финн-угор войтыр сёрниысь, вӧчисны сійӧс аслыссикасӧн, сӧмын комилы лӧсялана ногаӧн.
