КОМИ "МОРТ" — УДМУРТ "МУРТ"
Финн-угор кывъяс медъёна торъялӧны мӧда-мӧдсьыныс гласнӧй шыясӧн, кодъяс вылӧ тӧдчӧны орччӧн сулалысь согласнӧйяс.
Историялысь кузь вӧлӧк вуджӧм бӧрын ӧтласа важъя гласнӧйяс пиысь медся зумыдӧн кольӧма вом дорӧн артмысь -у, коді сулалӧ кыв водзын. Ӧткодялам:
| Коми | удмурт | финн | мордва | мари | хант | манси |
| уйны | уяны | uіda | уемс | — | — | — |
| ун | умме | unі | он | — | — | — |
| пурны | пурыны | purra | парнемс | пураш | пурты | пурункве |
| пу | пу | puu | — | пу | — | — |
Мукӧд гласнӧй шыыс ёна вежсьӧма. Шуам, подув кывйын вӧвлӧм э-лы ӧнія финн-угор кывъясын лӧсялӧны э, и, ы, а; комиын — о; удмуртын — у;
| коми | удмурт | финн | мари | венгр |
| олӧм | улэм | elämä | илыш | élet |
| поз | пуз (кар) | pesä | пыжаш | fészek |
| сёйны | сиськыны | syӧdä | — | ennі |
Гласнӧй шыяслысь вежсьӧмнысӧ кокньыда казялан коми да удмурт кывъяс ӧткодялігӧн. Профессор В. И. Лыткин чайтӧм серти, комиыд удмурткӧд овлӧма ӧтчукӧрын да сёрнитлӧма ӧтласа кывйӧн миян эраса VІІ нэмӧдз, булгаръяслӧн Кама вылӧ вотӧдз.
Коми морт вермӧ весиг гӧгӧрвоны удмуртӧс, сэтшӧм уна налӧн сёрнианыс ӧткодьлуныс.
Босьтам кӧть удмурт йӧзкостса сьыланкывйысь юкӧн:
— Кинъёс, кинъёс, кинъёс, кинъёс лыктіллям?
— Ватка нылъёс, Ватка нылъёс лыктіллям.
— Кыті, кыті, кыті, кыті лыктіллям?
— Чупчи кузя, Чупчи кузя лыктіллям.
Тайӧ сьыланкывйыс гӧгӧрвоана комиӧдтӧг: “локтӧмаӧсь” пыдди “лыктілялім”, “нывъяс” пыдди “нылъёс”, “коді” пыдди “кин”, кыдзи и Луз-Летка вожын, Сыктыв йылын: Ватка да Чупчи — удмурт ю нимъяс.
Удмурт кывйын коми о-лы лӧсялӧ у:
дон — дун
морт — мурт
кок — кук
шор — шур
Коми ӧ-лы весьтас сулалӧ о:
гӧрд — горд
гӧг — гогы
пӧрт — порт
шӧрт — шорт
Коми э-лы — бара жӧ о:
зэрны — зорыны
петны — потыны
суны — сётыны
Бӧръя слогъясын коми ӧ пыдди удмурт шуӧ э, кыдзи Изьватас да Эжва йывса:
мунӧ — мынэ
локтӧ — лыктэ
узьӧ — изе
Удмурт кывйын первой слогса гласнӧйясыс воштӧмаӧсь лабиальностьнысӧ (оз артмыны вом доръяс гӧгрӧстӧмӧн), кывйыс кӧ уна слога. Тайӧ артмис сы вӧсна, мый удмурт кыв вылӧ ёна тӧдчис татара кыв, удмуртъяс вит нэм чӧж вӧліны татара киподулын — Казанскӧй ханствоын. А татара кывйын ударениеыс век усьӧ бӧръя слог вылас, воддза слогас гласнӧйыс лоӧ ударениетӧм, воштӧ лабиальностьсӧ: вом доръяс оз ёна зэлавны ударениетӧг шуигад! Татара кывйын кыв водзын оз вермы сулавны р шы, сы пыдди шуӧны дж, дз, та вӧсна и удмуртъяс оз шуны р-сӧ кыв водзаныс.
| коми | удмурт |
| рок | джук |
| рой | джуй |
| роч | дзуч |
| руч | дзичы |
Мукӧддырйи коми гора согласнӧйлы удмуртын весьтас сулалӧ гортӧм:
| коми | удмурт |
| гоз | куз |
| гут | кут |
| дзик | чик |
Комилӧн удмурткӧд ӧтлаын оліганыс (ӧтласа перым кадӧ) ӧнія серти кывйын гласнӧй шыыс вӧлӧма унджык, о-ыс вӧлӧма кык сикас: пӧдса о да восьса о. Ӧні на Сыктыв йывса коми войтыр Койгорт районын торйӧдӧны тайӧ кык сикас о-со. Пӧдса о сэні шуӧны вомнысӧ векньыда восьтлӧмӧн, быттьӧ у: пон “собака" пыдди шуӧны гон, а пон “конец" пыдди шуӧны пон. Восьса о шуигӧн сэні вомнысӧ ёнджыка восьтлӧны, быттьӧ а кӧсйӧны шуны.
Тайӧ кык сикас о-ыс Сыктыв йывса сёрнисикасын торйӧдӧны кывъяслысь вежӧртаснысӧ:
кос — “сухой”, но кос — “поясница”
корся — “веник”, но корся — “ищу”
гор — “пач гор”, но гор — “шы”, “звук”
кольны — “оставить”, но коль — “шишка”
Мукӧд коми сёрнисикасъясын, литературнӧй кывйын кык сикас о-ысь лоис ӧти о, та вӧсна сэні омонимъяслӧн лыдыс содіс. Шуам: сёй — “ешь” и “глина”, оз — “земляника” и "он не".
Удмурт кывйын пӧдса да восьса о-яслӧн бырӧмыс йитчӧма мӧд лоӧмторкӧд. Ӧтласа перым кадся пӧдса о-ысь сэні артмӧма уа дифтонг (кык гласнӧй шы), а восьса о-ысь лоӧма у.
Тайӧс позьӧ казявны Сыктыв йывса сёрнисикасысь пӧдса о кутысь кывъяс удмурт кывъяскӧд орччӧдалігӧн:
| Сыктыв йывса | удмурт |
| коньӧр | куанер |
| косьмыны | куасьмыны |
| комын | куамын |
| кор | куар |
| гор | куара |
| корны | курыны |
| дорны | дурыны |
| дорын | дурын |
| шор | шур (ю) |
Корсюрӧ удмурт уа дифтонглы комиын весьтас сулалӧ кык шы — ва, у гласнӧйлы лӧсялӧ в согласнӧй (кыкнанныс найӧ артмӧны вом доръяс отсӧгӧн), шуам: удмурт “куать” — коми “квайт” (сёрнисикасъясын; квать). Ӧткодялӧй: рӧдвуж финн-угор кывъясын некӧн оз паныдась в шыыс: ф. “kuute”, мд. “кота”, мари “куд”, ханты “kut”, манси “hoot”, венгр “hat”.
Босьтам “рака" кыв, удмуртын сылы весьтас сулалӧ “куака”, коми сёрнисикасын бара жӧ удмурт у-лы тайӧ кывъяс лӧсялӧ в: удораса “кваркан”, емваса “кравкан”, изьватас “куваркан”.
Ми аддзам, мый сёрни шыясӧн вӧдитчӧмын финн-угор кывъясын эмӧсь асланыс законъяс, и тайӧ синмӧ шыбитчӧ коми да удмурт кывъяс орччӧдалӧмын.
