КОМИ КЫВЛӦН ФИНН-УГОР ВУЖЪЯС

Историялысь кузь вӧлӧк вуджигӧн коми йӧз волысисны уна сикас войтыркӧд, кодъяс пиын вӧліны и матіса да ыліса рӧдвуж кывъяяс, а сідзжӧ мукӧд кыв семьяяс: скифъяс, булгара, славяна.

Рӧдвуж финн-угор подув кывйысь торъялӧм бӧрын коми кыв сӧвмис асшӧра, сылы лӧсялана кыв законъяс серти, а сідзжӧ босьтіс унатор аслас суседъяс сёрниысь. И ӧні коми кыв дзик аслыссикас кыв, он сорлав сійӧс мукӧд рӧдвуж кывъяскӧд, он шу сійӧс кутшӧмкӧ кывлысь сёрнисикасӧн.

Комилӧн финн-угор вужъясыс колины, найӧ зумыдӧсь. Дерт, дыр каднад коми сёрниӧ пырис уна сюрс торъякыв сусед войтыръяс сёрниысь. Найӧ кутшӧмакӧ вежисны коми кывлысь чужӧмбансӧ.

Комилӧн эм финн-угор подув кывлы лӧсялана морфология тип — агглютинируйтӧм (лемалӧм).

Тайӧ гӧгӧрвосьӧ тадзи: кыв форма вежигӧн грамматикаысь быд торъя категория петкӧдлыссьӧ сылы лӧсялана суффиксӧн, а оз сідзи, кыдзи рочын, кӧні ӧти суффиксыс индӧ ӧттшӧтш кык либӧ унджык категория вылӧ.

Шуам, "брату" кывйын -у суффикс индӧ оз сӧмын сетан падеж вылӧ, сійӧ индӧ ӧтка лыд вылӧ дай мужскӧй род вылӧ. А “сестре” кывйын -е суффикс ас пиас ӧтувтӧ куим грамматическӧй категориялысь признакнысӧ: сетан падежлысь, ӧтка лыдлысь, женскӧй родлысь.

Босьтам кӧ коми кыв, шуам: чойяснымлы либӧ вокъяснымлы, ми казялам, мый тані быд суффикс, коді содтысьӧ “чой” либӧ “вок” кыввуж бердӧ, гӧгӧрвоӧдӧ сӧмын ӧти грамматическӧй категория:

-яс- индӧ уна лыд вылӧ;

-ным- индӧ асалӧм вылӧ: І морта, уна лыд формаын асалӧмыс;

уна лыд вылас индӧ -н-;

а І морт вылас -м- суффикс юкӧныс;

-ным- суффиксӧн тӧдчӧдӧм асалӧмыс петкӧдлӧ, мый кыввужйын индӧм мортыс миянлы ӧтвывса;

-лы- суффикс индӧ сетан падеж (вежлӧг) вылӧ.

Татшӧм ногӧн тшӧтш содтысьӧны (лемасьӧны) ӧта-мӧд дінаныс грамматика петкӧдлысь суффиксъяс и мукӧд финн-угор да самодий кывъясын.

Вайӧдам удмурт сузэръёсмылы кыв форма, кӧні кыввужйыс -сузэр — ичӧт чой; ёс — уна лыд суффикс, мы — асалан суффикс, лӧсялӧ коми -ным-суффикслы, лы- сетын вежлӧг тӧдчӧдысь суффикс. Финн кывйын тайӧ кыв формаыслы весьтас сулалӧ — sіsareіlleme: sіsar — чой; і — уна лыд петкӧдлысь суффикс; llе — сетан вежлӧг суффикс, матын коми -лы- дінӧ; mmе — асалан суффикс, индӧ І морта уна лыд вылӧ, войдӧр вӧлӧма -nme- (ӧткодяв коми: -ным- кӧд);

n- ыс индӧ уна лыд вылӧ, кыдзи и коми -ным- суффиксын, а мӧд юкӧныс -mе- ыс индӧ І морта вылӧ.

Венгр кывйын - nővéreіnknek:

nővér — ыджыдджык чой: nӧ — ныв, vér — вир: ӧти вирысь ныв (чой), і — уна лыдлӧн суффикс. Тайӧ -і суффиксыс тыдовтчӧ и коми -яс да удмурт -ёс суффиксъясын, кодъясӧс позьӧ торйӧдны і да ас юкӧнъяс вылӧ, і -ыс уна лыд тӧдчӧдӧ, а -ас да -ос юкӧнъясыс тшӧтш индӧны уна ӧткодьтор чукӧр вылӧ, шуам: идзас (уна быдмӧг за чукӧр), шыблас (уна шыбитӧм кӧлуй) да с.в.

nk — асалан суффикс, коді индӧ І морта уна лыдлун серти признак вылӧ: -л- артмӧма m- ысь (ме — І морталун), k- ыс венгр кывйын уна лыдлӧн суффикс (kі — коді, kіk — кодъяс).

nek- сетан вежлӧглӧн суффикс.

Комиын, кыдзи и рӧдвуж финн-угор кывъясын, лыдакывъяс бердын эмакыв век сулалӧ ӧтка лыдын. Шуам: дас вӧв, ӧткодялӧй роч кывтэчас, кӧні эмакывйыс лыдакыв бӧрас сулалӧ уна лыдын: десять лошадей,

удмурт ног: дас вал

мордва ног: кемень лишме

мари ног: лу инме

финн ног: kymmenen hevosta

венгр ног: tíz lo

ханты ног: янг лов

манси ног: лов лув

Быдлаын рӧдвуж кывъясас эмакывйыс тайӧ пӧрйӧ ӧтка лыда.

Тадзи жӧ эмакывъяс босьтсьӧны ӧтка лыдӧ, налы кӧ определение пыдди вайӧдны лыд вылӧ индысь нимвежтасъяс, кадакывбердъяс: уна вӧв, некымын вӧв.

Ӧткодялӧй:

удмурт:	уно вал, кӧняке вал
венгр ног:	sok ló, nеhány lo;
финн ног:	monta hevosta, muutama hevosta;
мокша-мордва:	ламо алаша, мзяра-мзяра алаша;
эрзя-мордва:	ламо лише, зярыя лишме;
манси:	саав лув, матахмат лув;
мари:	шукын имне, иктаж-мыняр имне.

Финн-угор войтырлӧн ӧтлаын на оліганыс торъякыв вермӧма артмыны ӧти согласнӧй шысянь либӧ гласнӧйсянь, кык либӧ унджык согласнӧй шы кыв водзас сулавны абу вермӧма.

Индоевропейскӧй кыв-семьяӧ пырысь войтыр сёрниын кык да куим согласнӧйсянь заводитчысь кывйыд абу шоч.

Шуам, рочын: брат, здравствуйте, крепкий, строитель;

немечын: sprechen — сёрнитны, schreіben — гижны, treіben — вӧдитны;

англия кывйын: speak — сёрнит, green — турунвиж;

швед кывйын: kvіnna — ань, svan — юсь, svіn — порсь, sprak — кыв, skog — вӧр, tra — пу.

Кык согласнӧйсянь заводитчысь кывйыд комиад кызвыннас пырӧма рочысь либӧ роч кыв пыр Рытыввыв Европаса войтыр сёрниысь. Кӧть мукӧддырйи татшӧм кывйыд кажитчӧ нач комиӧн, сэтшӧма нин ми сы дінӧ велалӧмаӧсь.

Шуам, грезд (ичӧтик сикт) — быттьӧ комиысь — коми кыв тайӧ. Но збыльвылассӧ сійӧ важъя роч сёрниысь пырӧм гроздь кывйӧн миян пӧль-пӧчьясным кутӧмаӧсь нимтыны некымын керкаа сикттӧ, кӧні керкаясыс туй пӧлӧныс кыдзи турун за вылын розъяс пукалӧны.

Либӧ босьтам “став” нимвежтас. Сійӧн ми вӧдитчам быд лун окотапырысь, сійӧ вежласьӧ вежлӧгъяс серти, морт серти: ставным, ставныд, ставныс, ставныскӧд, ставныслы, ставӧдзным да с.в. ...

Чужӧмбаныс став нимвежтаслӧн быттьӧ комиммӧма, но сылӧн рочысь пырӧм вылас индӧ кык согласнӧйыслӧн кыв заводитчанінас сулалӧмыс.

Важ роч кывйын вӧлӧма "сътво" эмакыв, коді нимтылӧма ӧтчукӧрын сулалысь йӧз, кӧлуй да с.в. Бӧрынджык сійӧ роч сёрниысь бырӧма, кольӧма сӧмын ӧткымын эмакывйӧ суффикс пыдди: детство, отрочество, студенчество... (М. Фасмер, ЭСРЯ, ІІ М.: Прогресс, 1971. 828 с.)

Коми сёрнисикасъясын “ставӧн”, “ставыс” пыдди шуӧны: “тавон", “тавыс" (ВВД), воддза согласнӧйтӧгыс вӧдитчӧмын тані тыдовтчӧ важъя финн-угор подув кыв кадсянь шуанноглӧн тӧдчӧмыс.

Рочысь босьтӧм “вдова”, "вдовец” пыдди коми сёрнисикасъясын шуӧны: “дӧва”, “дӧвеч”. Удора сёрнисикасын “кад” кыв пыдди шуӧны: , “рема” — рочысь босьтӧм “время” кывйысь воддза согласнӧйыд коми сёрниад усьӧма. Рочысь пырӧм кывъясын кык согласнӧй водзӧ содтысьны вермӧ гласнӧй шы, кокньыдджыка шуӧм могысь: "что” (што) пыдди шуӧны “ыштӧ”: “Велӧдчысьяслы шуисны, ыштӧ аски колхозӧ нуӧдасны” (КРС), "ртуть" пыдди "уртуть” — вв. (Крч.), лет., “ыртуть" — вв. (Дер.) (ССКЗД).

Татшӧмтор жӧ тыдовтчӧ рӧдвуж финн-угор кывъясын. Венгръяс латин кывйысь босьтӧм “школа" кыв пыдди шуӧны: іskola — ишкола, немеч кывйысь босьтӧм “Штефан” нимсӧ бергӧдӧмаӧсь Иштван-ӧ (Іstván), латин кывйысь пырӧм “крест" -лысь шуанногсӧ кокньӧдӧм могысь кык согласнӧй костас содтӧны э- гласнӧй, артмӧ kereszt — керест.

Мари сёрниын рочысь босьтӧм “ржаной" (рудзӧг) кыв шуӧны ыржа-ӧн: ыржа кинды — рудзӧг нянь, ыржа вичи — рудзӧг ыб (рудзӧг видз). Ызыра, ызра — зря, напрасно. (МРС)

Финнъяс шведъяслысь босьтӧм “skol" (школа) кыв пыдди шуӧны koulu, воддза согласнӧйсӧ оз шуны, крест кывйыд финн ног — воддза к-тӧгыс жӧ шусьӧ: rіstі. Швед кывйысь пырӧм Stafan ним пӧрӧма Tupanі-ӧ, Stockholm — Tukholma-ӧ (воддза согласнӧйтӧмӧсь жӧ).