ВОДЗКЫВ
"Бурджык, гашкӧ, вӧлі, рочӧн кӧ ме чужи:
Кытӧн гажӧй олі, ышнясьнытӧ кужи.
А ме коми сиктысь коми аньлӧн пиыс,
И мен коми кывйыс гажаджык на биысь.”
(Г. Юшков)
Чужан кывлӧн артмӧм-сӧвмӧмыс сьӧлӧмсӧ кыскӧны быдӧнлысь. Быд войтырлӧн чужан кывйыс тӧдчана, пыдди пуктана. Нацияясыд ӧд мӧда-мӧдсьыныс сӧмын кывнаныс и торъялӧны. XVІІІ нэмын на венгр йӧзӧс югдӧдысь Сечени Антал шулӧма: “А nyеlben а nemzet él” — Нация олӧ кывйын.
Сылысь тайӧ вежавидзана шуӧмторсӧ венгръяс ыджыд шыпасъясӧн гижисны Будапештса кыпыд керка стенӧ ортсысяньыс, Венгрияса Наукаяс Академия шӧринӧ. Таысь нин тыдовтчӧ, кутшӧма Венгрияад вылӧ пуктӧны чужан кывнысӧ!
Оз позь лыддьыны ӧти кыв ичӧтӧн, а мӧдӧс ыджыдӧн сы серти, мый наӧн сёрнитысьяслӧн лыдыс абу ӧткодь. Эмӧсь кывъяс, кодъясӧн сёрнитӧ уна сё миллион морт, а эмӧсь и сэтшӧмъяс, кодӧн сёрнитӧ сӧмын некымын сюрс, весиг некымын сё либӧ кымынкӧ дас морт.
И татшӧм этша лыда войтырлӧн кывйыс тшӧтш кыскӧ йӧзӧс, кыв туялысьясӧс. Быд войтыр кывйын ӧд дзебсясьӧ важъя историяыс, орччӧн олысь войтыркӧд йитӧдъяс йылысь юӧртӧм, кывйын тыдовтчӧ войтырлӧн вӧр-васӧ пыдди пуктӧмыс, морта-мортлы дон сетӧмыс, важъя вӧвлӧмторъяс мойдкывъясын да висьтъясын серпасалӧмыс.
Уськӧдам тӧд вылӧ ливъясӧс, Латвияын, Рижскӧй куръя пӧлӧн олысь войтырӧс. Войдӧр ливъяс вӧлӧмаӧсь уна лыдаӧсь. Накӧд весиг роч цар Иван Грознӧй нуӧдлӧма чорыд тышъяс. Рыцаръяслӧн вынйӧра орден сэки шусьылӧма Ливонскӧйӧн.
Ӧні ливъяслӧн лыдыс ёна чинӧма, Рижскӧй куръя лыа дорса саридз дорас олысьяс пиысь сӧмын 150 олӧма морт тӧдӧ лив кывтӧ, мукӧдыс — томыс — латыш кывйӧн нин сёрнитӧ. Дыр кадся война-тышыд бырӧдӧма Балтика бердысь уна войтырӧс, тшӧтш и ливъясӧс.
Лив войтыр нимын дзебсясьӧ важъя финн-угор кыв — лыа. Эжва йывса комияс лыа пыдди шуӧны лыва: кык гласнӧй костӧ содтӧны в согласнӧй шы. Тадзи жӧ содтӧны в -со гласнӧйяс костад хантъяс, найӧ шуӧны — лови (лыва пыдди), удмурт ног лыаыс — лыо, эст ног — lііv... Нэмъяс чӧж лив олӧ саридз бердын, лыа вылын, кыйӧ чери, и асьсӧ шуӧ лыа вылын олысьӧн — ливӧн, ӧд лив ног лыаыс — лив жӧ.
Мӧд ичӧтик финн-угор войтыр — манси, Урал Из сайын олӧ, мансилӧн лыдыс — квайт сюрс, важысянь сійӧ радейтӧ чери кыйны, вӧравны, олӧ юяс, тыяс пӧлӧн, сылӧн кывйыс зэв поэтичнӧй. Мансилы лысваыд — уй вит (войся ва), тӧлысьыд — уй пос (войся пас), ошкыд — вортолунт (вӧрын олысь кодкӧ): вӧр, манси ног — вӧр, вӧрын — вӧрт , олысь — олн, кодкӧ — ут; кыввужъясныс — комикӧд ӧткодьӧсь; ут -лы комиын лӧсялӧ нимвежтас: этайӧ, эта.
Мансилӧн эм аслас озыр йӧзкостса поэзия. Финн-угор войтыр пӧвстын манси нималӧ аслас ош сьыланкывъясӧн — эпическӧй произведениеӧн, кодӧс некымын час чӧж быд во сьылӧны ворсӧмӧн да йӧктӧмӧн ошкӧс кыйӧм бӧрын, став сиктыс сэки гажӧдчӧ, велалӧны сьывны пӧль-пӧчьяслысь сьылӧмсӧ тшӧтш томуловыс. Мансилӧн эмӧсь асланыс поэтъяс (нималӧ мир пасьтала Юван Шесталов), асланыс учёнӧйяс (Е. И. Ромбандеева, Е. А. Кузакова, К. А. Сайнахова), художникъяс, артистъяс да мукӧд.
Мансилы матынӧсь хантъяс, кодъяслӧн лыдыс 21 сюрс морт, найӧ сідзжӧ олӧны Обь ю пӧлӧн, вӧр-вакӧд дзескыд йитӧдын. Хант кывйын тӧлысь нимъясын тыдовтчӧ тайӧ войтырлӧн оласногыс, ывлавывлысь поводдялысь во чӧжӧн вежласьӧмсӧ тӧд выланыс кутӧмыс. Тӧв шӧр тӧлысь — Ялап тал хатл тылась (выль во тӧлысь), Урасьӧм тӧлысь — Курк тылась (кутш тӧлысь), Рака тӧлысь — Ай кер тылась (ичӧт чарӧм тӧлысь), Кос му тӧлысь — Ун кер тылась (ыджыд чарӧм тӧлысь), Ода-кора тӧлысь — Ас нопатты тылась (Обь воссян тӧлысь), Лӧддза-номъя тӧлысь — Усь ёхатты тылась (чери катан тӧлысь), Сора тӧлысь — Уйтлор тылась (ойдӧм видзьяс тӧлысь), Моз тӧлысь — Утлор тылась (ю вывса діяс артман тӧлысь), Кӧч тӧлысь — Сёхар тылась (щёкур чери кыян тӧлысь), Йирым тӧлысь — Ай тахайт потты тылась (ичӧт ваяс кынтан тӧлысь), Вӧльгым тӧлысь — Ас потты тылась (Обь кынтан тӧлысь), Ӧшым тӧлысь — Ван хатлан тылась (дженьыд лунъяса тӧлысь).
Комиӧн сёрнитӧ миллион джын гӧгӧр морт, кодъяс олӧны Коми муын, а сідзжӧ Коммуын (Коми-перым автономнӧй кытшын). Урал Из сайса Тюмень областювса сиктъясын да каръясын (Салехардын, Лабытнангиын, Мыжыын, Саранпаульын, Казымын, Няксимвольын, Березовоын, Сойваын, Старо-Александровкаын, Каменкаын, Ивановкаын), Ненец автономнӧй кытшса Наръян-Марын, Харейверын, Несьын, Пешаын, Вӧлӧкӧвӧйын, Мурманск областювса Ловозеро, Краснощелье сиктъясын, Киров областювса Афанасьевскӧй районса сиктъясын да мукӧдлаын.
Быдлунъя сёрниын коми войтыр ассьыныс мӧвпъяснысӧ висьталӧны торъякывъясӧн, кодъяс воӧмаӧсь миян кадӧдз ӧтласа финн-угор да урал подув кыв кадсянь, кор комилӧн пӧль-пӧчыс овлӧма ӧтвыв урал кывъя мукӧд рӧдвуж войтыркӧд.
Оз ӧд прӧста ӧтмоз найӧ сёрниын юргыны комиӧ важысянь воӧм торъякывъяс, шуам: олӧм: удм. — улэм, мар. — илэш, эст. — элу, фин. — elämä, венг. — élet.
Комилысь важъя кыв озырлунсӧ туялӧмын ыджыд тӧдчанлуныс М. А. Кастренлӧн, Юрьё Вихманлӧн, И. А. Куратовлӧн, Н. П. Поповлӧн, Д. Р. Фокош-Фукслӧн, А. А. Цемберлӧн, Г. С. Лыткинлӧн, кодъяс ХІХ-ХХ нэм заводитчигӧн коми йӧз пӧвстын чукӧртісны сёрнисикасъяс, гижалісны шусьӧгъяс, кывйӧзъяс, нӧдкывъяс, сьыланкывъяс, бӧрдӧдчанкывъяс. Налысь уджнысӧ XX нэмын водзӧ нуӧдісны В. И. Лыткин (Илля Вась), Нёбдінса Виттор, Тима Вень, Сандрик Микол (Н. А. Шахов), В. А. Молодцов, Г. А. Старцев, Н. Н. Сельков, М. А. Сахарова, В. А. Сорвачёва, Т. И. Жилина, Н. А. Колегова, И. Н. Костромина, А. С. Сидоров, А. К. Микушев, П. И. Чисталёв, Ф. В. Плесовский, Ю. Г. Рочев.
В. И. Лыткин аслас велӧдчыськӧд — Е. С. Гуляевкӧд лӧсьӧдісны да лэдзисны 1970 воӧ Коми кывлысь этимологическӧй кывкуд. Сы вылӧ мыджсьӧмӧн, а сідзжӧ рӧдвуж, финн-угор кывъяс тӧд вылын кутӧмӧн вермам ылӧсас висьтавны, кутшӧм торъякывъяс миянӧдз воисны ӧтласа финн-угор подув кыв кадсянь, а кутшӧмъясӧс босьтӧмаӧсь пӧль-пӧчьясным сёрӧнджык нин орччӧн олысь войтыр сёрниысь.
