КОМИ ДА УДМУРТ — ВОКЪЯС
Комияс да удмуртъяс пырӧны пермскӧй йӧз лыдӧ. Пермь нимыс артмӧма финскӧй перя маа кывъясысь, комиӧн кӧ: бӧр му. Тадзи нимтылӧмаӧсь финнъяс важъя преданиеясын асыввывса финн-угор йӧзлысь оланінсӧ, кытысь уна сюрс во сайын вешйывлӧмаӧсь рытыввывлань венгръяс, карелъяс, эстонецъяс, финнъяс да мукӧд финн-угор кывъя войтыр. Пермскӧй войтырлӧн кывъясыс мӧда-мӧд дінӧ зэв матынӧсь. Учёнӧйяс чайтӧны, мый дыр кад чӧж комияс да удмуртъяс олӧмаӧсь ӧтлаын, и сӧмын миян эраса VІІ нэмӧ найӧ торъялӧмаӧсь. Комияс вешйӧмаӧсь войвылӧджык, а удмуртъяс кольӧмаӧсь важъя оланінаныс, Кама вожӧ. Ӧнія удмурт да коми кывъясын уна ӧткодьлуныс: гласнӧйяс ӧткодьӧсь — а, о, э, ӧ, у, ы, и; согласнӧйыс — 26 жӧ, эмӧсь аффрикатаяс, сӧмын найӧс удмурт кывйын пасйӧны диакритическӧй знакъясӧн (шыпас вылын кык чутӧн), а оз кык торъя шыпасӧн комиын моз: ӟ — дз, ӝ — дж, ӵ — тш. Уна лыд комиын артмӧдӧ -яс суффикс, удмуртъяслӧн — -ёс (синъёс), а гласнӧй бӧрын -ос (киос). Комиын 16 падеж, удмуртскӧйын — 15. Сэні абуӧсь ӧтвывтан да могман падежъяс, но эм наречнӧй -я суффикса падеж: кия — ’ки серти’.
Предметлысь качество петкӧдлысь кывъяс комиын вермӧны артмыны -ыд суффиксӧн, а удмуртскӧйын — -ыт-ӧн. Татшӧм кывъясыс индӧны предмет ыджда да мыгӧр вылӧ, вермӧны тӧдчӧдны сылысь пытшкӧсса да ортсыса приметаяссӧ, а сідзжӧ кӧрсӧ да рӧмсӧ: векньыд, вӧсньыд, небыд, паськыд, чӧскыд, югыд... Тайӧ прилагательнӧйясысь -ыд суффикс шыбитӧм бӧрын позьӧ артмӧдны мукӧд суффиксъясӧн выль кывсикасъяс: векняммыны, вӧснь-ӧдчан, неб-зьӧм, паськ-ав-ны, чӧс-м-ась-ны, югъ-ялысь.
Коми прилагательнӧйяс пиысь сӧмын ӧти кыв — ичӧт — суффиксас кутӧ т согласнӧй, а оз д, кыдзи мукӧдыс. И тайӧ абу виччысьтӧмтор, сэні тыдовтчӧ кыв сӧвмӧмлӧн визьыс. Кутам кӧ ми орччӧдавны комикӧд рӧдвуж финн-угор войтыр сёрниысь босьтӧм кывъяс, ясыда аддзам, мый финскӧйын, эстонскӧйын, карельскӧйын, мордовскӧйын, хантыйскӧйын да мукӧдын гора согласнӧйяс абуӧсь, на пыдди сэні бергалӧны гортӧмъяс: бӧр пыдди финнъяс шуӧны перя, манси — пяр, хантъяс — пир, венгръяс — фар; дор пыдди мариецъяс — тюр, финнъяс — тэря да с. в.
Сідзкӧ, комиын войдӧр абу жӧ вӧлӧмаӧсь д да мукӧд гора согласнӧйяс, сёрӧнджык нин найӧ артмӧмаӧсь гортӧмъясысь. Та вылӧ тшӧтш индӧ и комияслӧн медся матыс рӧдвужыслӧн — удмуртъяслӧн кывйыс, кӧні качество петкӧдлысь прилагательнӧйяс суффиксын сулалӧ т согласнӧй: курыт, ческыт (чӧскыд), пеймыт (пемыд), югыт, секыт (сьӧкыд)...
Весиг коми-пермяцкӧй прилагательнӧйяслӧн суффиксыс -ыт жӧ: лэчыт, чорыт, ыджыт...
Коми кывйын -ыт суффиксыс вочасӧн гораммис да лоис -ыд. Сӧмын ичӧт кывйын т-ыс кольӧма гортӧмӧн, сы вӧсна мый ич кыввужйыс суффикстӧгыс абу кутӧма бергавны, и йӧз кутӧмаӧсь лыддьыны кыввужнас дзоньнас ичӧт кывсӧ. Кӧсъям кӧ ми артмӧдны выль кывъяс, -ӧт суффикссӧ ог нин шыбитӧй, а выль суффиксъяссӧ содталам -ӧт дінас: ичӧт-м-ыны, ичӧт-м-ӧдны, ичӧт-ась-ны (дурны) да с. в.
Ич кыввужйыс ӧні паныдасьлӧ сӧмын этимологиясӧ воштӧм кывъясын: ичмонь — войдӧр вӧлі гӧгӧрвоӧны кыдзи ’ичӧт монь/том монь’, ӧткодялӧй удмуртскӧй ичимень кывйӧн, кодӧн нимтӧны ичӧтджык воклысь гӧтырсӧ; ичинь — ’мамлӧн чой’. Иньыс войдӧр тӧдчӧдлӧма ’мам’, а сідзжӧ — ’гӧтыр’ вежӧртас. Коми сёрнисикасъясын ичиньӧн нимтӧны и мачехаӧс, мӧд ног кӧ, ичӧтджык тӧдчанлуна мамӧс.
Удораса сёрнисикасын паныдасьлӧ ичай кыв, кодӧн нимтӧны мамлӧн томджык чойлысь верӧссӧ.
Коми ич кыввужлы весьтас сулалӧны рӧдвуж финн-угор йӧз сёрниысь марийскӧй изи (ичӧт), эстонскӧй иза (неуна), мансийскӧй ись (ичӧтик), венгерскӧй ици-пици (зэв ичӧтик), удмуртскӧй пичи (ичӧтик, томиник).
Комиын да удмуртскӧйын лыд петкӧдлысь кывъяс кылӧны ӧтмоз:
| ӧти — одіг | кызь — кызь |
| кык — кык | комын — куамын |
| куим — куинь | нелямын — ньыльдон |
| нёль — ньыль | ветымын — витьтон |
| вит — вить | квайтымын — куатьтон |
| квайт — куать | сизимдас — сизьымдон |
| сизим — сизьым | кӧкъямысдас — тямыстон |
| кӧкъямыс — тямыс | ӧкмысдас — укм ыстон |
| ӧкмыс — укмыс | сё — сю |
| дас — дас | сюрс — сюрс |
Ми аддзам, мый числительнӧйяс коми да удмурт кывйын сӧвмӧмаӧсь ӧтмоз, сӧмын тыр дасъяс петкӧдлысь кывъясын ми аддзам торъялӧм: нелямын пыдди удмурт кывйын — ньыльдон, ветымын пыдди — витьтон. Дон юкӧныс удмурт числительнӧйяслӧн йитчӧма коми дон кывкӧд. Зэв важӧн, кор йӧзыс сьӧмӧн муртса на заводитӧмаӧсь вӧдитчыны, дон эталон пыдди мунлӧма дас ӧткодь донатор: ур ку либӧ мукӧд дона пемӧс ку. Удмуртъяс вочасӧн тайӧ дон кывсӧ абстрагируйтісны, вӧчисны сложнӧй числительнӧйясын ’дас’ петкӧдлысь юкӧнӧн, гортӧм согласнӧй бӧрын дон кывйысь д шыыс гортӧммис, вуджис т-ӧ: витьтон (50), куатьтон (60).
Числительнӧй дас войдӧр петкӧдлысьӧ вӧлі и мын слогӧн. Тайӧ мын-ыс йитчӧма мында кывбӧркӧд, ӧткодялӧй: та мында, сы мында, кык мында... Тайӧ мын юкӧныс тыдовтчӧ и удмуртскӧй куамын (30) кывйын: куа (3) и мын (10). Числительнӧй кызь кылӧ ӧтмоз комиын и удмуртскӧйын, сійӧ артмӧма кык юкӧнысь: кык да дас кывъясысь. Войдӧр вӧлӧма сложнӧй кыв, кыдзи сизимдас, кӧкъямысдас, а сэсся лоӧма сылӧн опрощение, тшӧкыда вӧдитчигӧн кык дас пыдди кутісны шуны кызь: бӧръя согласнӧйыс гораммӧма, а шӧр слогыс усьӧма.
Ёна войдӧр дас пыдди комияс да удмуртъяс вӧдитчылӧмаӧсь и мыс кывйӧн, кодӧс ми аддзам ӧнія кӧкъямысын да ӧкмыс-ын. Тайӧ числительнӧйясыс артмӧмаӧсь аслысногӧн: кӧкъямыс — ’кык оз тырмы дасӧдз’ и ӧкмыс — ’ӧти оз тырмы дасӧдз’.
Татшӧм жӧ артманног аддзам и финскӧй, эстонскӧй да карельскӧй кывъясысь: kahdeksan (8), yhdeksаn (9), кӧні deksan — 10, а kah — 2, yh — 1.
Удмурт кывйын кӧкъямыс пыдди лоӧма тямыс: воддза слогыс усьӧма сы вӧсна, мый удмурт кывйын ударениеыс сулалӧ кыв помас да воддза слогыс шусьӧ омӧля, а небыд й водзын к-ыс тшӧтш небзьӧма да вуджӧма ть-ӧ, сідз жӧ, кыдзи коми сёрнисикасъясын керка пыдди шуӧны терка, ки пыдди — ти.
Местоимениеяс пермскӧй кывъясын сідзжӧ матынӧсь.
Уна лыда морта местоимениеяс ми да ті шусьӧны ӧтмоз. Ӧтка лыдын коми ме-лы да тэ-лы лӧсялӧ удмуртскӧйын мон да тон. Войдӧр коми местоимениеясын н согласнӧйыс вӧлӧма жӧ, но усьӧма, кӧть и падежнӧй формаясас сійӧ кольӧма: менам, тэнад, меным, тэныд, менӧ, тэнӧ...
Удмурт кывйын н согласнӧйыс и нимтан падежын, и мукӧд падежъясын — кольӧма: мынам, тынад, монэ, тонэ, мыным, тыныд, мынысьтым (менсьым), тынысьтыд (тэнсьыд)...
Коймӧд морта ӧтка лыда местоимение сійӧ (удмуртскӧйын — со) артмӧма индан вежӧртаса со местоимениеысь; финскӧй кывйын на дінӧ матын se местоимение, кодлӧн вежӧртасыс индана жӧ. Уна лыда коймӧд морта местоимение комиын — найӧ, удмурт кывйын — соос. Ми аддзам, мый удмуртъяс уна лыда формасӧ артмӧдӧмаӧсь ӧтка лыдаысь, сӧмын содтӧмаӧсь уна лыд петкӧдлысь суффикс -ёс, гласнӧй шы бӧрын й-ыс тайӧ суффиксысь усьӧ, ӧткодялӧй: коръёс — керъяс, но керкаос — керкаяс.
Глаголъяслӧн неопределённӧй форма пермскӧй кывъясын кутӧ -ны/-ыны суффикс:
| удмурт | коми | удмурт | коми |
| басьтыны | босьтны | потыны | петны |
| сётыны | сетны | мыныны | мунны |
| пырыны | пырны | лыктыны | локны |
Первой колян када глаголъяслӧн суффиксыс пермскӧй кывъясын -и:
| удмурт | коми | ||
| пыри | пырим | пыри | пырим |
| пырид | пыриды | пырин | пыринныд |
| пыриз | пыризы | пырис | пырисны |
Мӧд колян када глаголъяслӧн суффиксыс удмурт кывйын — -эм: пырем, пыремесь, а комиын — -ӧма: пырӧма, пырӧмаӧсь.
Повелительнӧй наклонениелӧн формаясыс пермскӧй кывъясын артмӧны ӧтмоз жӧ: вай, изь (узь), эн бӧрд, эн шу...
Коми да удмурт кывйын зэв уна ӧтмоз юргысь да ӧти вежӧртаса кыв формаыс: ар, гид, зарни, ки, лыс, льӧм, пу, мус, му, ныр, нюр, нянь, сюр, сьӧд, син, усь, тури, ты, матын, кушман...
Ӧткымын кывлӧн вежӧртасыс неуна вежсьӧма, кӧть и юрганногыс оз ёна торъяв. Шуам, удмуртскӧй юрттыны (отсавны) матын коми ёрт кывлы, кыввужйыс налӧн ӧткодь да и вежӧртасыс матын: ’ёрт отсалӧ ёртлы’. Удмуртскӧй трос (уна) матын коми тырыс кывлы. Найӧ артмӧмаӧсь ӧти кыввужйысь, сӧмын удмурт кывйын ударениеыс усьӧ бӧръя слог вылас, та вӧсна воддза слогсьыс гласнӧйыс вошӧма: тырыс-ысь артмӧма трос.
Коми местоимениеяс да наречиеяс: быд, быдӧн, быдсяма, век, пыр весьтас сулалӧны ӧтвывтан вежӧртаса татшӧм кывъяслы: котькин, котьма, котькыӵе, котьку да мукӧдлы. Тані торъялӧ воддза юкӧныс — коть (кӧть), а мӧд юкӧныс налӧн — кин (коді), ма (мый), кыӵе (кутшӧм), ку (кор); сідзкӧ, коми быдӧн удмурт ног лоӧ ’кӧть код/кӧть мый’; быдсяма — ’кӧть кутшӧм’; пыр/век — ’кӧть кор’. Коми пызан кывлы лӧсялӧ удмурт ӝӧк, коді матын юрганног боксянь коми джек (улӧс) кывлы. Пызан да улӧс вежӧртас боксяньыс матынӧсь.
Кин трос лыдӟе, со трос тодэ.
Ӝӧк вылын котьку мед луоз нянь.
Кык кеч сьӧры эн уиськы, одӥгзэ но уд куты.
Быгатымед сиён уз кур, асьтэ сюдоз.
Муртлы гу эн гуды, амид усёд.
Толлы гужем дасясько.
Ачид ке ӧд гыр, геры уз гыр.
Пересь муртэз эн ултія, куке ачид но пересьмод.
Медым тайӧ удмурт шусьӧгъясыс лоины гӧгӧрвоанаӧсь миянлы, колӧ тӧд вылын кутны ӧткымын закономерность, коді лои удмурт кывлӧн асшӧр олігӧн:
а) воддза слогын коми ӧ-лы сэні лӧсялӧ о: тӧдны — тодыны, кӧть — коть, тӧв — тол;
б) коми о-лы лӧсялӧ у: морт — мурт, гожӧм — гужем, лоас — луоз, кор ’когда’ — ку, кор ’проси’ — кур, оз — уз;
в) мӧд слогын коми ӧ-лы лӧсялӧ удмурт э: лыддьӧ — лыдӟе, гожӧм — гужем, ӧтиксӧ — одӥгзэ;
г) ІІ морта глаголъяслӧн кывйылас д, а абу н: усёд — усян, пересьмод — пӧрысьман, ӧд гыр — эн гӧр, уд куты — он кут;
д) ІІІ морта глаголъяслӧн кывйылас коми с-лы лӧсялӧ з: лоас — луоз, сёӧдас — сюдоз.
И лыддям сійӧ жӧ шусьӧгъяссӧ комиӧн:
Коді уна лыддьӧ, сійӧ уна тӧдӧ.
Пызан вылын мед век лоас нянь.
Кык кӧч бӧрся эн вӧтлысь, некоднансӧ он кут.
Кужӧмлуныд сёйны оз кор, асьтӧ вердас.
Йӧзлы гу эн кодйы, ачыд усян.
Тӧв кежлӧ дасьтысь гожӧмын.
Ачыд кӧ эн гӧр, горыд оз гӧр.
Пӧрысь мортӧс эн увтырт, коркӧ ачыд пӧрысьман.
