ТАРАС ДЕД ДА СЮЗЬ МАТВЕЙ
Йӧзкостса поэзияысь персонажъяс да коми гижысьясӧн мӧвпыштӧм геройяс овлӧны сэтшӧм стӧча, яръюгыда тӧдчӧдӧм оласногаӧсь, мый кольӧны лыддьысьысь паметьӧ да заводитӧны овны сы вежӧрын ловъя йӧз моз асланыс кӧсйӧмъясӧн, чувствоясӧн, характерӧн.
Быд лунъя сёрниын ми вермам шуны: «Трипан Вась моз мырсьыны», и син водзӧ сувтӧ Тима Вень висьтысь ыджыд тӧждлуна му вӧдитысь морт, коді кулӧ тшыгла, а оз убӧлит видзны сёйӧм вылӧ нянь кӧйдыссӧ; либӧ: «Ту-ту-ру-ту Семӧ моз олан», и тӧд вылӧ усьӧ Нёбдінса Витторӧн серпасалӧм том морт, коді ёна майшасьтӧг аслас кӧлысь дырйи мунӧ кӧч кыйны.
Коми авторъяслысь литературнӧй геройяссӧ художественнӧй да публицистическӧй гижӧдъясын казьтывлӧмыс вӧчӧ тайӧ произведениеяссӧ ловъяджыкӧн, паметьӧ колянаджыкӧн, а литературнӧй персонажъяссӧ — лыддьысьысьлы тӧдсаджыкӧн.
Иван Вавилин «Тарас дед» поэмаын висьталӧ Тарас йылысь, коді мӧдӧдчӧ курорт пыдди ракетаӧн Тӧлысь вылӧ и, Нёбдінса Витторлӧн Сюзь Матвей моз жӧ, быть кӧсйӧ воны бӧр му вылӧ:
Нырад тшуп, эн вунӧд тайӧс,
Сюзь Матвей кӧ лэччис райысь,
Тарас вӧсна нинӧм повны,
Абу йӧй — сэн ог кут овны!
Кор ме вӧрзя Тӧлысь вывсянь,
Вӧлі ломтӧма мед пывсян.
Нёбдінса Витторлысь шмонитны радейтысь геройсӧ казьтӧмысь Вавилинлӧн поэмаыс паметьӧ кольӧджык, и Сюзь Матвей тыдовтчӧ кыдзи важӧн нин тӧдса и лыддьысьысьлы, и поэмаса геройяслы тшӧтш.
Василий Торопов аслас статьяын гижӧ: «Гашкӧ, аскиа лун йылысь тӧждъясыс кыр увті визувтысь ва вылӧ на гижӧма, и Ӧньӧ Микуллысь моз кӧчиль вермас ӧти здукӧ пышйӧдны ставсӧ...»
Тані Ӧньӧ Микулӧс да кӧчильӧс гаралӧмыс зэв бура вынсьӧдӧ водзын тӧдчӧдӧм «ва вылӧ гижӧма» сравнениесӧ. Иван Куратовлӧн «Микул» поэмаысь геройыс кӧчӧс кыйтӧдз на кӧсйис вузавны сылысь кусӧ да яйсӧ — озырмӧдчыны, лӧсьӧдны овмӧс, мича гӧтыр, ныв-пиян... Но сэк кості садьмас, звирк чеччас и
Быдсӧ пышйӧдас
Кӧчыс мыш вылас.
Иван Вавилин «Отсӧг» кывбурын гижӧ ді вылӧ йӧрмӧм кӧчьясӧс мездӧм йылысь и бара жӧ казьтылӧ Куратов поэмаса Микул йылысь:
Ӧньӧ Микул кӧ, кызь кӧчысь
Кызь двореч, дерт, эськӧ «вӧчис»,
Ме эг лэпты сэтшӧм шум, —
Юрын вӧлі дзик мӧд дум.
Василий Торопов да Иван Вавилин Куратовлысь геройсӧ казьтылӧмӧн вӧчӧны ассьыныс гижӧдъяснысӧ серпасаӧнджык, тшӧтш и лыддьысьысьлы тӧд вылас уськӧдӧны медводдза коми поэтлысь серамбана поэмасӧ.
Кор литературнӧй произведениеын паныдасьлӧ либӧ казьтывсьӧ мӧд авторлӧн гижӧд нимыс, сэк быттьӧ аддзысьлан важъя тӧдсакӧд, татшӧм аддзысьлӧмсьыс шонавлӧ сьӧлӧмыд.
Владимир Попов Василий Лекановӧс, коми драматургӧс, ыдждӧдлӧм могысь тӧд выланым вайӧдӧ сылысь пьесаяссӧ:
Он ов джуджыд потшӧс сайын,
Абу ёрт тэд зимогор...
Сэк на содтӧд гажлун вайин,
«Сиктса рытъяс» гижин кор, —
висьталӧ драматург йылысь поэт. Тайӧ кывбурас В. Попов лыддьӧдлӧ драматурглысь татшӧм пьесаяс, кыдзи «Джуджыд потшӧс сайын», «Ми абу зимогоръяс», «Сиктса рытъяс», кодъяс тӧдсаӧсь быд коми сиктын, — сыын и доныс Василий Лекановлӧн, таын и шудыс пьесаяс гижысьлӧн.
Федор Щербаков коми литератураын петкӧдчис кыдзи сьыланкывъяс тэчысь поэт. Владимир Попов Федор Щербаковӧс ыдждӧдлан гижӧдын вӧдитчӧ сылӧн «Кор ми аддзысьлам тэкӧд» сьыланкыв размерӧн да кывбурлысь воддза строкасӧ тэчӧ сылӧн кывъясысь жӧ:
Ог нин аддзысьлӧй тэкӧд,
Но мем тӧв нырыс вайӧ
Тэнсьыд сьылантӧ талун
Раслӧн шувгӧмкӧд тшӧтш.
И кӧть поэтлӧн гижӧдыс заводитчӧ нормӧдана: висьталӧ, мый сьыланкывъяс тэчысь абу нин ловъя, но Щербаковӧн тэчӧм мыла кывбуръяссӧ сьылӧны... А сідзкӧ, эз прӧста ов му вылас поэт, сылӧн киподтуйыс кольӧма йӧз паметьӧ, лоӧма коми культуралӧн торйӧдны позьтӧм юкӧнӧн.
Писательяслысь, культура лэптысьяслысь нимъяссӧ поэтическӧй гижӧдъясын казьтылӧмыс оз сӧмын содты миянлысь тӧдӧмлунъяснымӧс тӧдчана войтыр йылысь, но и асьсӧ поэтическӧй гижӧдсӧ вӧчӧ тыр вир-яяджыкӧн, документальнӧйӧн, эскӧданаӧн.
Коми литератураӧ ыджыд пай пуктысь Николай Павлович Попов тӧдса лыддьысьысьлы Жугыль ним улын. Сы йылысь казьтылан гижӧдын Владимир Попов писательлысь псевдонимсӧ вӧчӧ нарицательнӧйӧн. Тайӧ кывнас сійӧ донъялӧ, кутшӧм чувство вайис лыддьысьысьлы гижысьлӧн кулӧм йылысь юӧрыс:
Жугыльӧсь ми лолім тан и сэтӧн
Сы вӧсна, мый Жугыльным эз ло.
Псевдонимӧн аслысногӧн вӧдитчӧмыс вӧчӧ гижысьӧс лыддьысьысьлы матысаӧнджык.
Павел Доронин — коми литература туялысь, фольклорист — колис тӧдчана пас коми культура сӧвмӧдӧмӧ. Уджвывса ёртъяс вежӧрын сійӧ олӧ вӧр-ва радейтысь, идӧра, авъя гижысьӧн. П. Г. Доронин йылысь мӧвпалігӧн Владимир Поповлы кажитчӧ, мый ыджыдджык ёртыс век на ловъя, важ моз сійӧ ветлӧдлӧ Льӧмъю дорса ягӧд, нимкодясьӧ арся ывла вылӧн:
Мем чайтсьӧ, кор асьсӧ жӧ вой тӧлыс октӧ,
Кос, гылалӧм коръяснас шарӧдчигтыр,
Кыдз быттьӧкӧ Павел Григорьевич локтӧ,
Дыр чышкалӧ коксӧ — да ӧнӧдз оз пыр.
Тайӧ кывбурысь лыддьысьысь сьӧлӧмӧ вуджӧ Павел Доронинӧс поэтӧн ёна бурӧ пуктӧм. И ачыс поэтыс сувтӧ лыддьысьысь водзӧ вежавидзысьӧн, авъя мортӧн.
Удж. Лыддьӧй Коми АССР-са народнӧй поэт Серафим Поповлысь кывбурсӧ да тӧдмалӧй, кутшӧм коми гижысьлы сійӧс сиӧма, кутшӧм книгаяс казьтыштӧма сэні.
Ылі Дінъёль вожын
Кыйсис коми морт,
Пашкыр юра пожӧм
Вӧлі сылӧн ёрт.
Парма шӧрысь сійӧ
Аддзис биа нюр,
Алӧй лента киас
Эз кокниа сюр.
Помтӧм тундра сывйын
Ӧзйис лыдтӧм би,
Чужан сёрни кывйӧн
Сэсся лыддим ми.
Кыдзи лымъя эрдын,
Пӧтка кыт оз лэб,
Из шом кутіс бертны
Кӧр видзысь Ламбей.
Мортлы кӧ ветымын
Тырис арӧс-во,
Пӧся шуам сылы:
«Мӧд сы дыра ов!
Аддзы, гиж да думайт,
Сет, мый тэнад эм».
Мича, збой да шума
Миян кыпыд нэм...
Зарни ключнад восьт вай
Уна выль талант,
Гижны коді босьтчас,
Некор мед оз ланьт.
Паськыд вӧраинад
Петӧ зу кодь тіль,
Томъясӧс ас дінад
Быдтыны жӧ зіль.
Медым ылӧдз кывсяс
Коми кывлӧн гор.
А мый йӧзӧн сьывсьӧ,
Дзик некор оз ор!
Воча кыв: Кывбурсӧ сиӧма Василий Юхнинлы, казьтыштӧма сылысь романъяс: «Алӧй лента», «Тундраса бияс», повестьяс: «Дінъёльса вӧрпункт», «Биа нюр», «Шувгӧны пожӧмъяс», тшӧтш и «Озырлун ключьяс» пьеса.
