КЫМЫН

Кымын кыв тэ тӧдан,

Сы мындаысь тэ морт.

Латинскӧй шусьӧг

Коми местоимениеяс — зэв важъя кывъяс, найӧ артмылӧмаӧсь уна сюрс во сайын нин, кор коми войтыр овлӧма ӧтув мукӧд финн-угор йӧзкӧд да сёрнитлӧма ӧтласа подув-кывйӧн. Та вӧсна коми местоимениеяс юргӧны ӧтмоз рӧдвуж кывъясын. Шуам, ме, тэ; удмуртскӧйын — мон, тон; марийскӧйын — минь, тінь; финскӧйын — mіnä, sіnä (водзджык вӧлӧма tіna); хантыйскӧйын — ман, тан; венгерскӧйын én, te (водзджык вӧлӧма mіnä, tіna) да с. в.

Важъя кыв артмӧдан суффиксъяс кольӧмаӧсь сӧмын местоимениеясын, мукӧд кывсикасъясын найӧ оз паныдасьлыны, тайӧ сідзжӧ висьталӧ сы йылысь, мый местоимениеяс артмӧмаӧсь ёна важӧн.

Шуам, коді, мый; финскӧйын — kuka, mіkä, удмуртскӧйын — кин, мар; венгерскӧйын — kі, mі... Тайӧ примеръясас местоимениеяслӧн кыввужйыс ӧткодь: к да гласнӧй — одушевлённӧй кывъяс пыдди мунысь местоимениеясын; м да гласнӧй — неодушевлённӧй пыдди мунысьын. А суффиксъясыс -ді, -ка, -и, -р — непродуктивнӧйӧсь, наӧн ӧні оз нин артмавны выль кывъяс.

Кымын местоимение артмӧма кык кыввужйысь: воддзаыс — кы — кутӧ юалан вежӧртас. Сылы матынӧсь кыдзи, кытӧн, кысь кывъяс, кодъяслӧн -дзи, -тӧн, -сь юкӧныс — важъя кыв артмӧдан суффиксъяс. Тайӧ кывъяслы весьтас сулалӧны рӧдвуж финн-угор йӧз сёрниын бергалысь местоимениеяс: удмуртскӧйын — кызьы, кытын, кытысь; марийскӧйын — кышак (кытӧн), мордовскӧйын — коза (кӧні), финскӧйын — kun (кор), мансийскӧйын — кан (коді), венгерскӧйын — hogy (кыдзи), hány (кымын), hol (кӧні) да с. в.

Колӧ шуны, мый кывводзса к-лы венгерскӧйын векджык лӧсялӧ h: коми — куньны, кывны, венгерскӧйын — hánynі, hallnі.

Синмӧ шыбитчӧ сійӧ, мый став тайӧ примерас воддза юкӧныс — кы, ку, ка, хо, ха — кутӧ юалана вежӧртас, а бӧръя юкӧнъясыс — кыв артмӧдысь суффиксъяс, кодъяс стӧчмӧдӧны действие вӧчысьсӧ, действие мунанінсӧ да мунанногсӧ.

Кымын местоимениелӧн мӧд юкӧныс — мын — коркӧ, ёна важӧн, гӧгӧрвоӧдлӧма лыд — ’дас’. Та вылӧ индӧны сложнӧй коми лыдпас нимъяс: комын, нелямын, ветымын, квайтымын, кодъяслӧн воддза слогъясыс — ко, неля, веты, квайты — важъя куим, нёль, вит, квайт лыдпас нимъяс. А бӧръя юкӧныс — мын — индӧ ’дас’ вылӧ, кыдзи сизимдас, кӧкъямысдас кывъясын. Мын кыввужлӧн лыд вылӧ индӧмыс тыдовтчӧ и мында кывбӧрын, коді вермӧ сулавны местоимениеяс да существительнӧйяс бӧрын: шӧтӧм кольта мында, сьӧд рака мында.

Сы мында Зыряновск эм Сибирын,

Налы нимсӧ сетіс коми морт.

(Г. Юшков)

Мында кывбӧрысь позьӧ торйӧдны -да суффикс, коді тыдовтчӧ мукӧд татшӧм кывбӧръясын: ыджда, удмуртскӧй — кузьдала (кузьта, кузя). Мын кыввужйыс паныдасьлӧ и рӧдвуж финн-угор кывъясын, кӧні сійӧ сідзжӧ индӧ лыд вылӧ: удмуртскӧйын — куамын (комын: куим дас), финскӧйын — monta (уна), саамскӧйын — moenak (кымын), мансийскӧйын — нялмен (нелямын: нёль дас), венгерскӧйын — mennyі (кымын).

Учёнӧйяс чайтӧны, мый финн-угор войтыр ӧтласа оландырӧ на мын кывсӧ босьтлӧмаӧсь индоевропейскӧй кывъя йӧз сёрниысь, сы вӧсна мый ӧнӧдз на разнӧй индоевропейскӧй кывъясын бергалӧны мын дінӧ матын юрганнога кыв формаяс: иранскӧйын — mana (уна), немецкӧйын — Menge (ыджда), рочын — много да с. в.

Ми аддзам, мый кымын кывлӧн озыр сӧвман историяыс, коді восьтӧ миянлысь синнымӧс важъя оланноглӧн серпасъяс вылӧ.