КЫДЗИ КАРТУПЕЛЬӦС СІСЬМӦМЫСЬ ВИДЗНЫ
Тайӧ бӧръя кык вонас Коми му пасьтала норасьӧны картупель сісьмӧм вылӧ. Ме 1922 воын август тӧлысьын та йылысь гижлі нин газетӧ. Сэкисянь кык во та вылын уджалӧм бӧрын мӧдысь кӧсъя сёрнитыштны. Кык во ме велӧді, корсьыси картупельӧс висьмӧдысьясӧс, сісьмӧдысьясӧс. Вӧлӧмкӧ, небыд сісьӧн картупельӧс сісьмӧдӧны аслыссяма зэв посньыдик тшакъяс (рочӧн
Роч муӧ тайӧ висьӧмыс волӧма Америкаысь 1840 воын нин. Ӧні сэсся быдлаӧ паськалӧма. Тайӧ висьӧм ёна ӧддзӧ зэра гожӧм помъясӧ. Со тай бӧръя кык гожӧм помыд петкӧдліс. Тайӧ висьӧмкӧд позяс вермасьны, сӧмын тӧдан кӧ сісьтысь тшакъяссӧ, налысь олӧмсӧ, йывмӧмсӧ. Медкокньыд найӧс тӧдмавны август тӧлысьын, медъёна сісьмигас. Сэки картупель коръяс вылын лоӧны посньыдик пемыд (бурӧй) чутъяс, надзӧникӧн найӧ паськалӧны, вуджӧны мукӧд дзоньвидза коръяс вылӧ. Сэтшӧм тшыкӧм коръясӧ кӧ видзӧдлам ыдждӧдан стеклӧ пыр (микроскоп) — аддзам: картупель кор пытшкас визьӧн, сунис моз, тшакъясыд чукӧрмӧмаӧсь. Коръяс улілаас сунис кодь визьясыс чургӧдчалӧмаӧсь ортсӧ, найӧ сідзи вуджӧдӧны мукӧд коръяс вылас висьӧмсӧ, разӧдӧны мукӧдлы висьӧм кӧйдысъяссӧ. Сідзи жӧ пытшкӧсас картупель дінас пырӧны зэригъясӧ. Кос дырйи, зэртӧм дырйи тайӧ висьӧм (тшакъяс) оз водзӧ паськавны, сӧмын зэригӧн, ваӧн ӧдйӧ паськалӧны. Лун 10−15-ӧн веж картупель коръясыд пӧрӧны няйтӧ, сӧмын чурвидзан кольӧны куш лёк дука идзьяс. Сэки став картупель коръясыс нин висьмӧма, кутан кӧ идравны, картупельыд ӧтитӧг вермас сісьмыны. Тайӧ тшакъясӧс видлалӧм, велӧдӧм бӧрын ме казялі: найӧ му вылын эрд вылын зэв регыдӧн кулӧны. Ытшкан кӧ став картупель кортӧ вежон войдӧр идравтӧдзыс, тшакъяс кулӧны, водзӧ оз вермыны картупельӧс сісьмӧдны. Дерт, кодлы вуджӧма нин, коді сісьмыны нин заводитӧма, сійӧ оз нин бурд, найӧс колӧ ӧдйӧнджыка торйӧдны. Медӧдйӧ кутчысьӧ висьӧм ортсӧ мыччысьӧм картупельяслы, позтыр гӧгӧрыс кӧ муыс потласьӧма, костӧссялӧма. Картупель идралігӧн колӧ ёна бӧрйыны, мед ӧти сісь эз веськав. Идравны колӧ мича, гожъя лунъясӧ, кос дырйи. Керӧм бӧрын му вылӧ разӧдны, мед косьмӧ. Мича кос дырйи сісьмытӧм картупельӧс позьӧ веськыда идравны му вывсянь. Сісьман воясӧ, зэра дырйи колӧ сісьяссӧ бӧрйӧдлӧм бӧрын разӧдны кос, пемыд, ыркыд инӧ весь кызаӧн кымын. Сэні мед кӧдздӧдтӧдз олӧ, косьмӧ. Кӧдздӧдігӧн колӧ мӧдысь бӧрйӧдлыны да вӧлисти тӧв кежлӧ идравны.
Сэсся картупель гуяс колӧ ёна дӧзьӧритны: гожӧмбыд колӧ тӧлӧдны, восьсӧн видзны, гуалӧм водзвылас киськавны гӧгӧр пӧимӧн. 70 сантиметрысь джуджыда (кыза) оз ков гуӧ кисьтны. Сэсся картупельсӧ колӧ пызьныштны пӧимӧн. Гу колӧ видзны пыр косӧн, ыркыдӧн. Медся ёна сісьмӧ картупель васӧд, шоныд гуын. Картупельыд ӧд сідзи жӧ лолалӧ, сійӧн гуыд вазьӧ, шоналӧ. Сы вӧсна оз ков водз гуавны да топыда, кыза муӧн тупкыны тӧвбыд кежлӧ, сідзтӧ верман тулысын картупельтӧм лоны.
Сісьмӧдан тшакъясыд вермасны тӧвйыны гуад, тулысын шондӧдігад картупель вермас бара висьмыны. Сэки бара колӧ ӧтитӧг бӧрйыны, сэсся пуктӧм водзвылас сюйлыны шоныд ва пытшкӧ (40 градус мед шоныдыс). Васьыс лэпталӧм бӧрын шонді водзын косьтыны, сӧмын оз ков важинас, важ дозъясас пуктавны, сэтчӧ ӧд висьмӧдан тшакъясыд кольліны на. Ставсӧ вылинӧ колӧ пуктавны. Сэки став тшакыс нин кулӧ.
Водз тулыссянь колӧ вермасьны накӧд. Мыйӧн казялан картупель кор вылысь ӧти чут, пырысь-пыр колӧ нетшыштны позсӧ дзоньнас да сотны.
Кык во картупельлысь висьӧм ӧтьведайтӧм, велӧдӧм бӧрын ме верма висьтавны со мый: 1) Картупель колӧ вӧдитны лыаинъясын, 2) Картупельӧс колӧ ёна бура мудйыны, 3) Картупель колӧ ёна шоча пуктыны, 4) Виж картупель омӧльджыка сісьмӧ гӧрд дорысь, 5) Водзджык пуктӧм да мича, кос дырйи идралӧм видзӧ сісьмӧмысь, 6) Картупель колӧ видзны ыркыд, кос, пӧимӧн киськалӧм гуын.
Агроном В. Исаков.
