БУРА ВИДЗӦЙ ЧЕЛЯДЬӦС
Быдтысьӧм — зэв ыджыд удж. Ёна кужӧмӧн колӧ быдтысьны!
Миян, коми крестьяна, быдтысьӧмтӧ пыдди оз пуктыны. Чужи мортыд, пыртісны, даръялісны, дзоньвидза кӧ, оз кӧ бӧрд — бать-мамлы долыд: быттьӧ став тӧждысьӧмыс сы йылысь помасис. Водзӧ кутшӧм «ачыс» лоас, кутшӧмӧс «ен» сетас.
Дзоньвидза кага быдмигас зэв вильыш, збой: быдлаӧ нырсӧ сюйӧ, быдтор сылы колӧ тӧдны. Тайӧ каднас ёна колӧ сы бӧрысь видзӧдны, мед немтор сылы омӧльыс оз пыр. Миян унджыкысь овлывлӧ ошкӧм сійӧс омӧльсӧ вӧчӧмысь. Аддзам — косьӧ воӧмаӧсь кык детина, юрсиӧдыс мӧда-мӧдсӧ кыскалӧны, кучкалӧны лёкысь. Огӧ ӧд ӧлӧдӧй, огӧ помкасӧ (причина) корсьӧй, мыйысь косьӧ воӧмаӧсь, шуам: «Нолтӧ, кодныд ёнӧсьджык? Тэджык, тэджык, Иван! Пель бокас лӧсышт!..» Быд косьын, тӧдӧмысь, вермӧ вынаджык. Вермысь кага пондас мӧвпавны: «Выналы и овны, вына морт быдтор ас ногыс вермас лӧсьӧдны». Сійӧ велалас ыджыдавны, ас туй вылас кыскас вынтӧмджык посни ёртъяссӧ. Верстьӧ мортӧ воас, «сарӧн» ёртъяс пытшкас кутас лыддьысьны. Аслыс нимкодь...
Унаысь овлывлӧ: бать-мам либӧ гырысь йӧз велӧдӧны посни челядьӧс гусясьны. «Мун сэті пывсян сайтіыс да пессӧ налысь гусяв. Мед некод оз аддзыв», «Прокӧ Иванлысь картупельсӧ керышті, вайныс ставсӧ эг вермы, сюйи рыныш улас. Бӧрти, Варӧ, пемдыштас да, Педӧрыдкӧд пестеръясӧн кайлӧй. Энӧ жӧ бара сюрӧдчӧй». Татшӧм оласногӧн кутшӧм туйӧ бать-мамыс тойлалӧны ассьыныс челядьсӧ? Мый вылӧ велӧдӧны?
Коми йӧзлы сэсся зэв муса матькӧм (рочӧн), ёрччӧм, понъясьӧм: колӧ и оз ков, быдлаӧ пеж кывтӧ сюясны. Челядь зэв ӧдйӧ велалӧны матькыны, тӧдлытӧг петӧны пеж кывъяс ичӧтик вомъясысь. Бать-мамлы любӧ: сералӧны, унаысь тшӧктасны матькыштны, «молодеч»-ӧн шуасны...
Уна бать-мам оз чирыштны посни челядьӧс куритчӧмысь, ещӧ велӧдӧны. Ӧтчыд ме Ужга вӧлӧсьтын пыри бура олысь крестьянин ордӧ. Бура уна йӧз вӧліны сэні. Кӧзяиныс пукалӧ улӧс вылын, сёрнитігмозыс чигарка вӧчӧ. Дінас сулалӧ пев пом кодь, ар куима кымын, детина. Батьыс ӧзтіс чигаркасӧ да детинаыдлы вомас и сюйис. Бӧрвылас ачыс жӧ батьыс и ошйысьӧ: «Тайӧ менам важӧн нин куритчӧ!» Со кыдзи ичӧтысянь тшыкӧдӧны челядьӧс мукӧд батьясыс!
Татшӧм олӧмын быдмасны челядь. Ёна кужны кутасны косясьны, пинясьны, гусясьны, матькыны, куритчыны, юны. Юныд гырысьяс жӧ велӧдӧны. Пир вылын либӧ праздникъясӧ мырдӧн челядьтӧ юктӧдӧны. Пыр самӧкур стӧкантӧ «гугӧдны» тшӧктӧны: немтор пӧ ӧд он ло!..
Быдмасны да, найӧ «сполнӧй» йӧз нин лоӧны: быд омӧль уджас велалӧмаӧсь. Асьнысӧ ёнӧн, кужысьӧн, «прамӧйӧн» лыддьӧны. Некодысь оз повны, некодӧс пыдди оз пуктыны. Бать-мам бӧрдӧны, ветлӧдлӧны начальствоысь начальствоӧ, норасьӧны пиян выланыс, судитчӧны: оз пӧ кывзыны, ӧтдортӧны миянӧс, зычитӧны, пинясьӧны пыр, косясьӧны, нӧйтӧны миянӧс, оз вердны...
Коді таысь мыжа? Бать-мамныс кужтӧм быдтысьӧмысла.
Лёк мортӧ вермас воны дзоньвидзаӧн, тыр-бур вира-яя чужӧм морт. А мукӧдыс, кодъяс чужӧны дзоньвидзалунсӧ воштӧмӧн нин? Найӧс мый виччысьӧ олӧмас татшӧм быдтӧмӧ кӧ веськалӧны? Кутшӧм бур вермасны вайны обществолы сэтшӧм йӧзыс?
Сы вӧсна челядьтӧ быдтігӧн быд омӧльторйысь колӧ ӧлӧдны, дугӧдны. Казялан кӧ веськыд туйысь кежӧм, колӧ бергӧдны важинас. Сӧмын колӧ бурӧн. Лёк вылӧ асьныс найӧ лёкӧсь. Ичӧтысянь кӧ веськӧдлан бур вылӧ, быдмасны — бурӧсь лоасны.
Кужӧй, мам-батьяс, челядьнытӧ дӧзьӧритны быдмиганыс!
А—а.
