ЕНЭЖЫД КЫСКӦ
Первойсӧ сиктсаясӧс шензьӧдіс тайӧ серпасыс. Рытъявылыс Смолянкаладорсянь кутас кывны енэжсяньыс не то пилалӧн, не то кутшӧмкӧ мӧд движоклӧн шы, а сэсся вылын-вылын тыдовтчас паськыда шевкнитӧм бордъяса тӧдтӧм лэбач. Бордъяс улас морт, коді веськӧдлӧ лэбалан аппаратнас. «Газнитас» да кыдз тай шурӧбтас-качас нӧшта на вывланьӧ. Локтас ю весьтті, а сэсся матысса вӧр пӧлӧн кытшов вӧчӧмӧн бӧр лэччас Смолянкаас.
Тайӧ параплан. А лэбалӧны сійӧн сынӧдӧ радейтчӧм ая-пиа Пащенковъяс. Батьыс армияас вӧлі десантникӧн, а сэсся дыр уджаліс вӧр видзан авиабазалӧн юкӧнын. Сьӧкыд артавны, кымынысь чеччыштліс парашютӧн сотчысь вӧр вылӧ, нюрӧ, тшем пармаӧ. Енэжыд тай кыскӧ, сьӧкыд, тыдалӧ, торйӧдчыны сыкӧд, сьӧкыд эновтчыны сыысь, мый тэ аддзан вылісянь да кылан сьӧлӧмнад улын-улын пласьтвидзысь вӧр-ва весьтын плавъялігӧн. Со и Пащенковъяс чуймӧдісны йӧзсӧ повтӧм воськовнаныс.
А, гашкӧ, енэжӧ качлӧмыс налы — мувывса тӧжд-майшӧгъясысь пышйылӧм? Ассьыд вын-вӧлятӧ нӧшта ӧтчыд донъялӧм?
ТӦДӦМЛУНЛАНЬ ЗІЛЬӦМӦН
«Кывзім: Закон Божий, рочӧн лыддьысьӧм, чистописание, гижан уджъяс кузя тӧдӧмлунъяс челядьлӧн абу лёкӧсь. Велӧдӧм сідзжӧ пуктӧма колана ногӧн». Тайӧ да мукӧд ошкана кыв гижлӧма 1904 воын на Немдінса земскӧй училищеын прӧверка нуӧдӧм бӧрын учительскӧй сӧветса член, уездса наблюдатель священник Н. Шайтанов.
А школаыс тайӧ сиктын котыртчис 1860 воын. Кутшӧм вермӧмъясӧн лӧсьӧдчӧны пасйыны 150 вося юбилейсӧ татчӧс велӧдчысьяс? Позьӧ шуны, вермӧмъясыс тӧдчанаӧсь. Тӧдӧмлунъяслань зільӧмыс челядьлӧн абу вошӧма. Тайӧс позьӧ шуны сы серти, кыдзи найӧ уджалӧны урокъяс дырйи, кыдзи участвуйтӧны районса олимпиадаясын. 2009–2010 велӧдчан вося олимпиадаын вермысьяс да приз босьтысьяс лоисны пӧшти став предмет кузя. Обществознаниеысь, физикаысь, географияысь, ОБЖ-ысь, технологияысь медводдза местаяс босьтісны Екатерина Булышева, Юлия Павлова, Наталия Уляшева, Анастасия Бурнашева, Алексей Хайрединов. Тайӧ жӧ предметъясысь Немдінса велӧдчысьяслӧн и мӧд да коймӧд местаяс.
Челядь сюсьӧсь и районса конкурсъясын да ордйысьӧмъясын. Сідз, Немдінсаяс медводдза местаяс босьтісны «Ме помнита, ме гӧрдитча» конкурсын, «Кенгуру» йӧзкостса ворсӧмын, теннисысь ордйысьӧмын. Кыкӧн ветлісны весиг республикаса ордйысьӧмъяс вылӧ. Дипломъяс, ошкана письмӧяс, козинъяс шедӧдісны и мукӧд ыджыд мероприятиеын. Районса спортивнӧй клуб да челядьлӧн творчество керка пыр школаын уджалӧны туризм, баскетбол, теннис кузя секцияяс, драматическӧй, йӧктан кружокъяс.
Школа помалысьяс пиысь кызвыныс пырӧны шӧр да вылі тшупӧда велӧдчанінъясӧ, бура помалӧны найӧс. Талун кежлӧ СГУ-ын велӧдчӧ 2, СЛИ-ын — 3, КГПИ-ын — 9, медицинскӧй академияын кык, гуманитарнӧй колледжын 3 том морт. Содтӧны тӧдӧмлунъяс и Россияса велӧдчанінъясын. Гӧгӧрвоана, школьникъяслӧн вермӧмъясын медыджыд пайыс велӧдысьлӧн. Налӧн медтӧдчана мог — сӧвмӧдны челядьлысь сямсӧ да енбисӧ, дасьтыны ыджыд олӧм кежлӧ зумыда сулалысь войтырӧс. Учительяс и асьныс зіля участвуйтӧны быдсикас конкурсын да ордйысьӧмын, мыйӧн петкӧдлӧны пример быдтасъясыслы.
Елена Фёдоровна Нестерова сюртчис коми кыв да литература кузя методическӧй уджъяс дасьтан конкурсӧ, Елена Витальевна Носова петкӧдчис «Вося учитель» ордйысьӧмын, Надежда Юрьевна Игнатова «Первое сентября» журнал пыр нуӧдан восьса урокъяслӧн фестивальын.
1887–1888 велӧдчан воясын Немдінса школаын велӧдчылӧма 26 морт. Ӧні тӧдӧмлунъяс босьтӧ 117 школьник. Шӧр школа воссьӧм бӧрын 1943 воын сійӧс помалӧмаӧсь вит морт. Таво «ыджыд» олӧмӧ петасны 12-ӧн. Школаса директор Галина Ивановна Канева пасйӧ:
— Миян велӧдчанін и водзӧ кутас нуӧдны бур традицияяссӧ. Эскам, мый регыдъя кадӧ сиктын кыптас выль, талунъя лунлы лӧсялана школа. Сэки челядьӧс велӧдан удж нӧшта на бурмас.
СТАВЛӦН ӦТУВЪЯ ЗІЛЬӦМӦН
Тайӧ воыс Немдінса школалы тшупӧда паса тырис 150 во. Ыджыд юбилей нимӧдігкежлӧ лӧсьӧдчисны пӧшти во чӧж. Некод эз коль веськодьӧн: велӧдысьяс, велӧдчысьяс, бать-мам, уджалысь котыръясӧн веськӧдлысьяс. И со ноябрын вӧлі сьӧлӧм вӧрзьӧдана гаж, коді, тӧдӧмысь, ставлы коляс паметьӧ. Сёрнитісны унаӧн, быдӧн сиис школалы сӧвмыны, нимӧдны чужан сикт, район да республика.
— Тіян школа — медся важ велӧдчанінъясысь ӧти, — пасйис велӧдӧм кузя министр Нелли Струтинская. — Воссьывліс сійӧ 1860 воын Немдінса Спасскӧй вичко бердын. Шусис первоначальнӧйӧн. 1872 воын лоис земскӧй училище, сэсся колхознӧй том йӧзлӧн школа (ШКМ), а сьӧкыд война кадӧ котыртчис шӧр школа. Велӧдысьяс да школа помалысьяс водзӧ нуӧдӧны бур традицияяс. Ыджыд олӧмӧ петӧны сюсь, писькӧс, вежӧра быдтасъяс.
Министр козьналіс школалы республикаса юралысь Вячеслав Гайзерсянь велӧдчан оборудование вылӧ сертификат. Кызвын велӧдысьлы вичмисны ошкана письмӧяс, а школаса директор Галина Каневаӧс ставӧн чолӧмалісны «Коми республикаса заслуженнӧй уджалысь» ним сетӧмӧн.
Вӧліны мукӧд козинъяс: районса веськӧдлысьяссянь велӧдчан оборудование вылӧ жӧ сертификат да ноутбук, Кебанъёльса предприниматель Н. И. Зубкосянь 5 сюрс шайт вылӧ сертификат да уна чӧскыд пӧжас. «5» вылӧ велӧдчысьяслы козинъяс чуктӧдіс Немдінса юралысь Анатолий Пименов. Важӧн нин школа помалысь Россияса заслуженнӧй стрӧитель Феликс Карманов сетіс цифрӧвӧй фотокамера да лыжиӧн медбура котралысьясӧс ышӧдӧм вылӧ сьӧм. Буретш сылӧн воклысь, Ревир Кармановлысь, нимсӧ и новлӧдлӧ школа.
Зэв бур козин вӧчис ас школалы 20 во сайын сійӧ помавлысь Коми республикаса заслуженнӧй артистка Вера Булышева. Сыкӧд тшӧтш воліс Россияса да мирса конкурсъясын лауреат «Дивертисмент» квартет, кодкӧд и пуктісны мича концерт.
— Праздникыс артмис, — бӧрыннас пасйис директор Галина Канева. — Ставныс пуктісны сійӧ котыртӧмӧ ӧтувъя пай — велӧдысьяс, челядь, ветеранъяслӧн сӧвет. Аттьӧ республикаса телевидениелы бур передача дасьтӧмысь да «Йӧлӧга» газетлы быдса номер миянлы сиӧмысь.
Галина Ивановна эз дзеб лача, мый кыптас выль велӧдчанін, ӧд та йылысь сёрни мунӧ уна во нин.
Выль школаын челядьӧс позяс велӧдны нӧшта бурджыка, сылӧн стенъясысь водзӧ петасны оз сӧмын сиктӧс да республикаӧс, но и странаӧс нимӧдысьяс.
Нэм да джын арӧс, а век на тай челядьлӧн руа,
И колян на татшӧмӧн, мыйта кӧть ваыс оз кывт.
Чолӧм, ас школа, ме бара на сьӧлӧмсянь шуа,
Нӧшта на копыртча, сины мед аттьӧа кыв.
Кымынӧс ме кодьсӧ бордъясвыв кыпӧдін-лэптін,
Кымынлы индін шань олӧмӧ веськыд бур туй.
Быдтасъяс вӧснаыд радлунтӧ некор эн дзеб тэ,
На понда мам моза висьтӧг тэн овны оз туй.
Быттьӧ урокъяс да четвертьяс, лэбӧны вояс,
Вояс пыр нуан Кармановъяс рӧдлысь тэ ним.
Лоасны водзӧ на уна поэт да геройяс,
Коркӧ да лоас на татчӧс учительлы гимн.
Нэм да джын арӧс, а век на тай челядьлӧн руа,
Син водзын верстьӧӧдз воӧдчӧ сюсь вильышпоз.
Аттьӧ кыв тэныд, ас школаӧй, бара на шуа.
Дыр на звӧнокыд мед юргас, оз кус на, оз.
