БИСЕРА ЧЫШЪЯН
Олісны коми пармаын гундыр гозъя. Ёна важӧн нин найӧ волісны татчӧ ылі суйӧрсайса муысь кынӧмпӧт корсьӧм ради. Да сідзи и вужъясисны. Тані и чужисны кык пи, Хордик да Фордик. Мукӧд гундырысь мам-батьыс и быдтасъясыс торъялісны сійӧн, мый вӧліны ӧти юраӧсь, бордтӧмӧсь. Ветлісны му вывті ыджыд нидзув моз кыскасьӧмӧн, а сёйисны медсясӧ топыд сьӧвмӧса, веж лапъя сыла пу.
Чужанінас вӧрыс эз нин коль да, миян муӧ, Комиӧ, локтісны. Пармаын олысьясӧс ёнасӧ эз дзескӧдны: майбыр, тані тырмӧ на быдсяма веж петасыс. Сэсся локтысьяс эз усьласьны уна юра гундыръяс моз некутшӧм ловъя лов вылӧ, нинӧм нин шуны йӧз йылысь. Олісны асланыс яг нӧрыс горулын, заптісны кер, пу йыв, номсӧдлісны Хордикӧс да Фордикӧс чӧскыд пилипызьӧн. Узьлісны, дерт, ывлаын, ӧд некутшӧм лэбулӧ оз тӧрны. Тӧвнас садьмасны, пыркнитчасны лымсьыс, юыштасны збодермӧдчан зелльӧ — и дасьӧсь петны удж вылӧ. Муркӧдчӧны гундыр гозъя, заптысьӧны аслыныс и вузӧс вылӧ на вӧрсӧ чукӧртӧны. Батьыс йирас-пӧрӧдас коз ли пожӧм, пипу ли кыдз, ӧтилаӧ пуктас чепеля-кабырнас. А мамыс татшӧм жӧ кльӧщи лапаӧн шамыртас путӧ, лэптас, пуктас мыш вылас. Чукӧртас-чукӧртас да петкӧдас асланыс оланін дорӧ.
Веглясьӧ-кыссьӧ гундыр-мам, пӧсялӧмысла ру петӧ. Сьӧкыд нӧбйыс личкӧ, но сылы нинӧм — нюрӧд кӧть няйт пиӧд, ёль вомӧн кӧть джуджыд толаӧд — быдлаті письтӧ кузь бӧжсӧ вежньӧдлігмоз. А ыджыд бугыля, гӧгӧрыс бергалысь сюра-пеля юра гундыр-бать сэккості бара нин вӧчӧма кык судтаа керка ыджда чипас. Сылы веськодь ёсь пиньӧн йиран пулӧн ымзӧм-бӧрдӧмыс. Сӧмын мургӧ-эргӧ да жмутйӧдлӧ коньӧръясӧс муӧ. Став посни петас-быдтассӧ лямӧдӧ-талялӧ. Кынӧмпӧттӧ перйигӧн тай жальлуныд ӧдйӧ вунӧ.
Хордиклы да Фордиклы медбур чӧсмасянторйыс — том подув вӧр. Асывсянь рытӧдз ыджыдсьыс-ыджыд, кузьсьыс-кузь номыръяс моз кыскасьӧны расті, егырті, небыд лап нямлялігмоз сідзжӧ чукӧртышталӧны зап вылӧ чӧскыд нурсӧ. Фордик ёнджык, сійӧ и сӧвтӧ ставсӧ аслас мышкӧ. Тӧлыд миян войвылад кузь, джуджыд лымъя, турӧбъяса, кӧдзыд. Он быд лун пет номсасьны вӧрад. Да и кын путӧ йиригӧн пиньыд ӧдйӧ ныжмӧ. Со тай батьыс и гожӧмнас быд лун кыкысьӧдз кеслӧ сійӧс. Сӧмын бикинь чеччалӧ.
Ӧти тӧвся асылӧ, кор мам-батьыс петісны нин пӧрӧдчанінӧ, Хордик шуис кыссьывлыны матысса сьӧртӧ. Гожӧмнас сэтысь синмавліс вель уна том коз, сэтшӧм пашкырӧсь, вежӧсь, весиг дулльыс петіс. Вӧрзьӧдіс кӧрт сьӧлӧмсӧ ӧткӧнмоз сулалысь паськыдик лӧзоват сарапана чойныс, кодлӧн небыдик лапъясас югъяліс асъя лысва. «Тайӧс ог вӧрзьӧд, — кывкӧрталіс Хордик. — Мед быдмас на, долыдмӧдас вӧрсӧ».
Гундырпи гулькнитіс ыджыд жӧч дозмукысь мамысӧн дасьтӧм збодермӧдан-ёнмӧдан зелльӧ да петіс талявтӧм на сьӧртӧ. Чайтіс ӧдйӧ и письтны гожся волӧминас. Муніс да муніс, муніс да муніс, но тӧдса козъяинсӧ эз аддзы. Гӧрис морӧсӧдзыс тола, собис вутшка нюр, вуджис кынмавлытӧм шор, сы ылнаӧ кыссис, мый бӧрсӧ мунны эз коль эбӧсыс. А ывлаыс вочасӧн гудыртчис, кыптіс бушков, син ни пель. Отарӧ сетчывлас Хордик, мӧдлаӧ, думсьыс корсьӧ гортас туй, кывзысьӧ, оз-ӧ матыстчыны омлялысь тӧв улас пӧрӧдчан шыяс. Весьшӧрӧ. Коді нӧ татшӧмнад пӧрӧдчас. Горзыны эськӧ кутліс, но воча кыліс скӧр бушковлӧн омлялӧм.
Медбӧрти кынмалӧм-гегдалӧм да мудзӧм гундырпи петіс кутшӧмкӧ восьсаинӧ. Шӧрас сулаліс мича терем, трубасьыс пуркйис тшын. Хордик тотшкӧдчис, и ӧдзӧссӧ восьтіс ичӧтик нывка. Йӧзсӧ таӧдз гундырпи эз на аддзывлы. Мамыс эськӧ висьтавліс кык кокӧн ветлысь ӧти юра дивӧяс йылысь, но сылӧн вежӧрын найӧ петкӧдчисны гырысьысь-гырысьӧн, ёнсьыс-ёнӧн. Бордтӧмӧсь кӧ, дерт жӧ, кузь бӧжаӧсь — кыдзи нӧ мунан сійӧн йӧткасьтӧг. А талӧн, коньӧрыслӧн, ни шердын пасьта бугыль, ни агас кодь пинь, ни повзьӧдчысь сюр. Тшыг гундырпилы дыр эськӧ эз и ковмы аклявтӧг ньылыштны дзоля мортсӧ, но вывті нин мусаник да авъя сійӧ вӧлі, жальыс петіс. Синсӧ пӧртмӧдіс коскӧдзыс лэччысь лым еджыд юрсиын югъялысь бисер. Сё пӧлӧс дзоридзӧн вышивайтӧм шальсӧ тэрмасигад павкнитӧма пельпомас, и югыд чутъяс небыда пуксисны здукӧн сӧстӧммӧм енэжсянь нывлӧн юр вылӧ, дзугсисны шоныд чышъянлӧн шӧртӧ.
— Чолӧм, Хордик! А ме тэнӧ важӧн нин виччыся, — вӧсньыдик гӧлӧсӧн шыасис нывка. — Катша бӧж йылас вайис юӧрсӧ: тэ пӧ вошӧмыд, а мамыд да вокыд корсьӧны вӧр пасьтала.
Маша, тадзи шуисны ичӧтик мортӧс, юктӧдіс вӧрса гӧсьтӧс пӧсь тшайӧн, гӧститӧдіс быдсяма пирӧг-шаньганас. Дерт, керкаас эз нуӧд: гундырпилӧн юрыс весиг эз тӧр ӧдзӧсас. Машенька висьталіс, мый сьӧд вӧр шӧрас сійӧс пышйӧдіс Чуга-Юга, мусюр сайӧ овмӧдчӧм бордъя гундыр. Сійӧ уськӧдчыліс коми сиктъяс вылӧ, сёйис гырысьӧс и посниӧс да тадзи кӧсйис вӧтлыны вужвойтырӧс чужанінсьыс. А Машаӧс дзебис ылі вӧрӧ, мед кутны скӧрмӧм йӧзсӧ водзӧс перйӧмысь. Бӧрыннас кӧсйис лэбӧдны аслас уна юра челядьлы, ловъя чача пыдди.
Хордик пуксьӧдіс чепеля-кинас Машенькаӧс сьылі вылас, шуис, кутчысь пӧ бура. Бушколыс лӧнис, да ӧдйӧ и аддзис гортланьыс ордымсӧ. Вуджис кынмавлытӧм шор, собис вутшка нюр, гӧрис морӧсӧдзыс тола. И веськалісны найӧ буретш сійӧ козъяинас, кодӧс гожӧмнас синмавліс Хордик. Но мый тайӧ? Ни ӧти том пу эз тыдав, ставсӧ кодкӧ нетшкӧма вужнас. И ӧткӧнмоз сулалысь лӧз сарапана козйыс эз вӧв. Регыд на кодкӧ лымсӧ вальмалӧма, бушков бӧрас. Ылӧдз мунны, эз кӧ, дерт, лэбзьы, эз на вермы.
И тайӧ здукас кыліс лёкгоршӧн равӧстӧм. Вӧр-пу костысь рутшка-ратшка петіс уна юра гундыр.
— А-а, юр пӧла пежгаг, тайӧ тэнад бать-мамыд кӧзяитісны менам угоддьӧясын! Найӧс и воктӧ ме сёйи нин, ӧні тэнсьыд ловтӧ босьта да нывкасӧ пышйӧмсьыс ньылышта, — грымакыліс Чуга-Юга.
И Хордиклы коли сӧмын дорйыны асьсӧ и Машенькаӧс. Дыр тышкасисны кык гундыр, войыс и луныс ӧтлаасис. Хордик песовтас чепеля-кинас ӧти юр, а сы пыдди мӧд нин петӧма. Сизимнан юрсӧ воштыліс Чуга-Юга, а ярлуныс сӧмын содіс. Кыпӧдчас сынӧдӧ да помся резӧ и резӧ биӧн. Ӧдӧлитны кутіс гундырпиӧс. Но сэки Маша разис ассьыс бисера чышъянсӧ да шыбитіс вермасьысьяс костӧ. Чуга-Юга пыр жӧ пӧрис еджыд тшынӧ да кымӧр моз качис-вошис кытчӧкӧ енэжас.
Хордик да Машенька неылысь и аддзисны вужнас нетшкӧм том пуястӧ. Ӧти чукӧрӧ пукталӧма Чуга-Югаыд, мед некод эз аддзы вӧрыслысь мичлунсӧ да ордйӧдіс шуштӧминсӧ. Лӧзов сарапана том коз вӧлі дзебасын жӧ. Хордик нуис сійӧс важ местаас, весаліс-ныръяліс толасӧ да пуктіс вужладорнас кын му вылӧ. А Машенька сэккості вевъялӧма нин кӧртавны пу туганас ассьыс чышъянсӧ. И сё дивӧ! Пу гӧгӧр муыс небзис-шоналіс да козлӧн вужъясыс асьныс писькӧдчисны-пырисны вына эжаас. Кор Хордик да Маша видлісны, ловзис-ӧ да зумыда-ӧ сулалӧ быдтасныс, лӧз сарапана коз шыасис морт гӧлӧсӧн: «Аттьӧ тіянлы, бур сьӧлӧмаяс! Менӧ Хордик ӧтчыд жалитіс нин, а ӧні со тэ сетін выль олӧм. Волывлӧй ме дорӧ, и тіян син водзын тані регыд кыпӧдчас мичасьыс-мича выль вӧр, кутшӧм пармаын эз на петавлы. Сӧмын бать-мамыд да Фордикыд мед оз ӧбӧдитны миянӧс». Машенька бӧр разис ассьыс чышъянсӧ, сӧліс другыслӧн сьылі вылӧ да найӧ кад кежлӧ прӧщайтчисны лӧз лапнас ӧвтысь пукӧд.
А мамыс да батьыс, и Фордик тшӧтш, куйлісны яг нӧрыс горулын, оланін дораныс, и сьӧкыд найӧс вӧлі весиг тӧдмавны. Юрнысӧ жуглӧмаӧсь, кузь кияссӧ нетшкӧмаӧсь, ловныс важӧн петӧма. Маша бара пӧрччис ассьыс чышъянсӧ, ӧти бӧрся мӧдлы недыр кежлӧ пасьтӧдліс сійӧс. И ӧд ловзисны Хордиклӧн матыссаясыс! Лоисны важсьыс дзоньвидзаӧсь. Бӧрыннас висьтасисны, Чуга-Юга пӧ кӧсйис вӧтлыны татысь миянӧс да став вӧр-васӧ босьтны аслас борд улӧ. Эгӧ сетчӧй. Ӧні сэсся пӧрысьӧ-нэмӧ некытчӧ нин огӧ вӧрзьӧдчӧй. Пӧрӧдчыны, дерт, дугдам и овны кутам кокув кынӧмпӧт перйӧмӧн — бертам мыр, чинталам-кражъялам керас-пӧрас.
Машенькалӧн теремас мунігӧн Хордик нуӧдіс и воксӧ. Куимӧн тӧрӧдчисны вӧрса кыпыд овмӧсӧ. А сэсся Маша тӧдмасис удал кыйсьыськӧд, кодкӧд регыд мысти и кӧлысясисны. Хордик да Фордик лоисны том гозъялы бур отсасьысьясӧн, бергӧдісны горт гӧгӧрсьыс став уджсӧ — пес-ва ваялісны, турун кыскалісны, ветлісны помечавны и матігӧгӧрса сиктъясӧ. Стрӧитчысь йӧзлы вокъяс вичмӧдісны ыджыд кокньӧд: керка лэптыны кӧть амбар-гид сувтӧдны — быдлаӧ судзӧ кузь чепеля-кабырныс. А кор стрӧка сюрӧ, сӧвтӧдӧны сьылі выланыс том гозъяӧс да витнан челядьсӧ и мунӧны ставныс тӧдса сьӧрт дорӧ. Любуйтчӧны лӧз сарапана джуджыд козйӧн да сійӧс кытшалысь уна-уна татшӧм жӧ томулов пуӧн. Налӧн вожъясас, лапъясас тӧв и гожӧм сярвидзӧ-лӧсталӧ синтӧ ёран бисер. Буретш сэтшӧм, кутшӧмӧн дзирдалӧ Машенькалӧн лым еджыд юрсиыс да пӧртмасьӧ пельпомас павкнитӧм вышивайтӧм чышъяныс.
