ВИР И ДОЙ, КЫНМӦМ И ТШЫГЪЯЛӦМ

47 во, 2 тӧлысь да ӧти лун — та мында сійӧ сетӧма аслас олӧмысь челядьӧс велӧдӧмлы. Сӧмын война торклӧма муса уджсьыс.

Кыдзи помаліс Сыктывкарса педтехникум, а сэсся пединститут, кыдзи сетіс урокъяс Кулӧмдінса школаын, кыдзи студенталіс мӧд вузын нин, Донецкын, да велӧдіс сэтчӧс Антрацитовскӧй районса Штеровка станцияын челядьӧс — тайӧс Доминикия Николаевна казьтывлӧ синъясас шань, небыд биӧн. Мыйта быдтасӧс сибӧдіс педагог роч кывлӧн да литературалӧн озырлун дорӧ, мыйталы отсаліс лоны Мортӧн. И тані, чужан сиктас, и ылі Ворошиловград (ӧні Луганск) обласьтын. А вот война кадсӧ вежӧр пырыс выльысь нуӧдӧмыс пычкӧ курыд синва.

Фронт вылӧ коми ныв муніс 1942 вося июльын. Комсомоллӧн путёвка серти. Сы кодьыс ас районсьыс вӧліны 15-ӧн, да нӧшта Шойнатыын ӧтувтчисны мӧд та мындаӧн. Доминикия институтас велӧдчыліс медсестраяслӧн курсъяс вылын, та вӧсна веськаліс Сегежа карса военно-полевӧй госпитальӧ.

— Мекӧд тшӧтш Карельскӧй фронт вылӧ мӧдӧдісны Кулӧмдінысь жӧ Зоя Поповаӧс, Аня Нестероваӧс, Дуся Ракинаӧс, Настя Турьеваӧс, Надя Рассыхаеваӧс, — лӧня лыддьӧдлӧ пӧдругаяссӧ олӧма ань. — Ставнымӧс разӧдісны военнӧй туйяс. Дуся Ракинаӧс весиг Япониякӧд тыш вылӧ нулісны. Пыр ӧтлаын вӧлім сӧмын Зоя Поповакӧд. Война помӧдз сыкӧд юким салдатлысь жебиник паёксӧ.

1943 воын госпитальсӧ мӧдӧдлісны Мурманск обласьтса Кандалакшаӧ, а сэсся Белорусскӧй фронт вылӧ нин. Мый ковмис вуджӧдны ас вывтіыс, вӧвлӧм сержант казьтывлӧ зэв скупа. Тӧдчӧ, абу кокни выль пӧв нуӧдны ставсӧ сьӧлӧм пырыс. Но и дженьыдика висьталӧм сертиыс позьӧ кывкӧртавны: эз кусыньтны повтӧм землячканымӧс тшына-биа туйяс, нэриник пельпом вылас усьӧм фронтвывса сьӧкыдлунъяс. Тайӧс тӧдчӧдӧны Отечественнӧй войналӧн мӧд степеня орден, «За отвагу», «За оборону Заполярья» медальяс да уна мукӧд награда.

Карелияын налӧн госпитальын медсясӧ куйлісны ки-кокас ранитчӧм салдатъяс. Луннас Доминикия писараліс — велӧдчӧм морттӧ тай ӧдйӧ казялӧны. Арталіс бурдӧдчанінӧ вайӧм сёян-юан, бӧрыннас юӧртліс начальстволы. Войнаыд война и эм: ни ӧти нянь чир эз позь кольны артышттӧг. А войяснас дежуритіс ранитчӧмаяс дорын. Ӧтчыд вайисны нӧсилкиӧн ыджыд тушаа, статя, зэв мичаник салдатӧс. Ӧти кокыс ставнас вӧлі жугалӧма, орччӧн снаряд пасьмунӧма да. Вирнас ойдӧма, чужӧмыс блед. Кор шуисны вундыны коксӧ, коми ныв медводдзаысь аддзывліс-кывліс, кыдзи вермӧ бӧрдны мужичӧй. Ме пӧ йӧктыны велӧдысь, мен пӧ коктӧгыс некыдзи! Со и йӧктыссис...

Лекарство, колана препарат эз тырмы. Военнӧй медикъяслы ковмис надейтчыны сӧмын асланыс сям вылӧ.

— Сестра, сестра! — кыліс гораа ымзӧм палатаын войнас. Том салдат шыбласис ӧтарӧ-мӧдарӧ терпитны позьтӧм дойсьыс. И кыдзи жӧ шензис еджыд халата ныв, мый лӧньӧднысӧ тырмымӧн вӧлӧма сӧмын сылӧн инмӧдчылӧмыс. Мӧд лунас раненӧй шызьӧдӧма став больничасӧ. Кӧні пӧ сестричкаыс, коді бурдӧдіс менӧ. Ышӧдан кывйыд, мелі киыд тай мукӧддырйиыс лекарствояссьыд вынаджыкӧсь.

Ковмыліс корсьны петан туй и нюм сора вӧвлӧмторъясысь. Госпитальӧ помся вӧзйысисны Шӧр Азияысь да Кавказысь «висьысьяс». Мудера на шмонитісны: «7 раз» балной, 8 раз здаровый... Сержант Попова вӧчис найӧс «здаровӧйясӧн». Ӧтилы, медся ёна няргысьыслы, кынӧм вылас пукталіс банки. Здукӧн пӧ кыскасны став нёрпалӧмтӧ. Та бӧрын дежурствоысь пышъялысь салдат госпитальӧ эз нин волы, кыдзи и сылӧн ёртъясыс.

Вир и дой, кынмӧм и тшыгъялӧм — ставсӧ тӧдліс военнӧй медсестра. Кандалакшаын операцияяссӧ вӧчисны палаткаясын, а ывлаын веж мороз, морӧсӧдз лым, ичӧтик пач весиг эз шонты скальпель да бинт кутысь кияссӧ. Том дырйиыд быттьӧ нинӧм эз мӧрччы, а ӧні висьӧмыс пыр тшӧкыдджыка казьтывлӧ ас йывсьыс.

Сідзи артмис, мый война бӧрын чужан сиктас недыр велӧдыштӧм мысти Доминикиялы ковмис мунны воча чойыс дорӧ, Украинаӧ. Сэтчӧс «Знамя труда» газетын 1974 воын гижлісны: «Война абу чорзьӧдӧма коми аньлысь сьӧлӧмсӧ. Челядь дорӧ сибыд, ассьыс предметсӧ сьӧлӧмсянь радейтысь педагог петкӧдлӧ пример и уджын, и олӧмын. Сылысь збыльысь позьӧ велӧдчыны».

Школаын уджалігӧн Доминикия Николаевна уна вын сетіс томуловӧс военно-патриотическӧя воспитайтӧмлы. Быд во каникул дырйи сійӧ новлӧдліс челядьӧс боевӧй славалӧн туйясӧд. Брянскын, Брестын, Минскын, Киевын, Ленинградын, Москваын, Бакуын экскурсияяс джуджыд пас колисны ветеранъяслӧн внук-внучкаяслы, да и аслыс вӧвлӧм салдатлы тшӧтш. Сталинградӧ ветлігӧн сійӧ босьтыштіс сэтчӧс мусӧ да вайис чужанінас воча вокыслӧн гу вылӧ. Алексей Сладкоштиев, коді муніс воюйтны сёрӧнджык, усис Сталинградса фронт вылын. Карелияын пуктіс юрсӧ мӧд вокыс — снайпер Василий Сладкоштиев. Эз мойви налы локны гортаныс чойыс моз.

— Ен мед видзас выль войнаысь, — синвасӧ чышкалігмоз шуӧ ветеран. — Челядьӧс ми быдтам-велӧдам ог вир кисьтны, а зумыд мирнӧй олӧм тшупны. Миян кӧлена вӧчис ставсӧ, мед дорйыны чужан му, кыпӧдны войнаӧн кисьтӧм овмӧс. Пӧль-пӧчьяслысь югыд славасӧ видзны да водзӧ нуӧдны — ӧнія том йӧзлӧн мог.