ИВАН ПОЗДЕЕВ: «МЕДВОДЗ АСЛЫНЫМ КОЛӦ ЗІЛЬНЫ»

Кулӧмдін районлы да ставнас республикалы тӧдчана лоӧмтор вӧлі февраль 27 лунӧ. Республикаса Юралысьӧс вежысь, архитектура, стрӧитчӧм да коммунальнӧй овмӧсса министр Иван Поздеев личкис Войвож — Помӧсдін — Кулӧмдін электролиниялысь кнопка. Ӧні тайӧ вынйӧра энергетическӧй кытш пырыс районӧ биыс вермас воны и Сыктывкарсянь, и Ухтасянь. Сійӧ лоӧ тырмымӧн, мед бура могмӧдны йӧзсӧ югыдӧн да шоныдӧн, водзӧ сӧвмӧдны быд сикас производство.

Иван Александрович воліс Эжва йылӧ аслас удж кузя могъясӧн. Сыкӧд тшӧтш вӧліны министерствоясысь да ведомствоясысь чина йӧз. Районса предприятие-организацияясӧ волӧм бӧрын министр нуӧдіс райадминистрацияын сӧвещание. Сёрниыс вӧлі республикалӧн да районлӧн быд лунъя олӧм-удж да водзӧ вылӧ могъяс йылысь.

Кулӧмдін районса юралысь Сергей Каплин тӧдмӧдіс социально-экономическӧй серпасӧн, индіс залын чукӧртчӧм депутатъяслы, сикт-посёлокъясса администрацияясӧн, предприятие-организацияясӧн веськӧдлысьяслы, мый вылӧ колӧ медводз веськӧдны вынъяс. Сы серти, район кольӧм восӧ помаліс эз лёка. Видз-му овмӧсын кындзи унатор бурмис пӧшти быд юкӧнын. Сідз, дыр мысти вӧр комплекс вермис вуджны 1 миллион кубометра тшупӧд. Эм позянлун воӧдчыны 2 миллионӧдз. «Монди Сыктывкарса ЛПК» ассьыс предприятиеяссӧ бура могмӧдӧ ӧнія техникаӧн, вӧр заптӧм содтӧм могысь ышӧдӧ пыртны выль технологияяс. Но, пасйис юралысь, беддьыд кык пома. Унджык вӧр лэдзӧмсьыс районлы выгӧдаыс абу. Аукционъяс вылын вӧрсӧ кватьлалісны бокысь компанияяс, миянлы вот оз вештыны, мӧдлаын регистрируйтчӧмаӧсь да. Вӧр овмӧслы ыджыд содтӧд вермас вайны проект, кодӧс дасьтіс республика Польшаысь удж кузя ёртъяскӧд. Сы серти Кулӧмдінын лоӧ стрӧитӧма сідз шусяна пыді переработкаа завод. Вонас сійӧ кутас вӧчны 750 сюрс кубометр тьӧс-плака. Позянлуныс та вылӧ эм: районӧ вайӧдӧ асфальта туй, воӧ колана мында электроэнергия. Заводсӧ восьтӧм бӧрын лоӧны содтӧд уджалан местаяс — ковмас 1.000 гӧгӧр морт. Рытыввылын татшӧм производство вылас кызвыныс нывбаба. Сідзкӧ и, позяс чинтыны уджтӧмалӧм.

Юралысь донъяліс уджсӧ энергетикалысь, ЖКХ-лысь, стрӧитчысьяслысь, социальнӧй юкӧнлысь да культуралысь. Быдлаын пӧ тӧдчӧ водзӧ муныштӧм. Сідз, дзикӧдз кӧ бырисны гырысь стрӧитчан организацияяс, на пыдди паськӧдчӧны ас овмӧсъяс. Кольӧм во овмӧдісны 47 керка, кыпӧдісны 542-ӧс. Дыр эз вӧв сьӧм клубъяс, школаяс, детсадъяс, больничаяс дзоньталӧм вылӧ. Ӧні республикалӧн отсӧгӧн кызвыннас вӧчӧма ремонтсӧ. Мыйсюрӧ удайтчис вӧчны и физкультураын да спортын. Талун районын лызьӧн котралан 7 югзьӧдӧм ордым, куим зэв бур лыжнӧй база. Республикаса Юралысь Владимир Торлопов кӧсйысис отсавны юрсиктын стрӧитны бассейн. Коркӧ, гашкӧ, мукӧдлаын моз кыптасны и быдса спорткомплексъяс. А то артмӧ олӧмсьыс кольччӧм на, кӧть и спортын да туризмын вермӧмъяснас Эжва йыв нималӧ республика пасьта.

Вочасӧн бурмӧ и связь. Ӧні Кулӧмдінын мобильнӧй йитӧд, позьӧ кутны «Теле–2», «Мегафон» да МТС. Регыд лоӧ и нёльӧд. Сотӧвӧй телефон пыр таво нин кутасны сёрнитны Помӧсдінса, Немдінса, Зимстанса олысьяс. Такӧд тшӧтш бурмас и прӧстӧй телефона йитӧд. Медсясӧ лыдпасъяса аппаратура пыртӧмӧн, выль сикас кабель нюжӧдӧмӧн. С. П. Каплин казьтыштіс и демография йылысь. Сійӧ бурмис жӧ. Этшаджыкӧн кутісны кувны, унджыкӧн чужны. Содӧ и выль семья лыдыс.

Водзӧ сёрнитіс республикаысь промышленносьтса да энергетикаса министр Николай Герасимов. Сійӧ пасйис жӧ, мый Кулӧмдінын выль завод стрӧитӧмыс — зэв коланатор. Лоӧ содтӧд уджаланін, кутас воны унджык сьӧм бюджетӧ, йӧзлӧн чужас аскиа лунӧ эскӧм. Такӧд тшӧтш республика мӧдас и водзӧ отсавны транспорт, связь, энергетика сӧвмӧдӧмын. Правительствоын мӧвпалӧны нин и районӧ биару вайӧдӧм йылысь. Кольӧм воын газсӧ босьтчисны нюжӧдны Мылдінӧ, Ванвисдінӧ, Сереговӧ, мукӧдлаӧ. Таво труба воас Кӧрткерӧсӧ. Биару сетан генеральнӧй схемаын Кулӧмдінӧс пасйӧма жӧ. 2008 воын газ вайӧдӧм вылӧ республикаса бюджетысь торйӧдӧма 1 миллиард шайт. Таво нин колӧ вайӧдны газсӧ дас ӧкмыслаӧ. Схемасӧ олӧмӧ пӧртӧмӧн матысса кадӧ позяс нюжӧдны биару трубасӧ вылыс Эжваса 85–90 прӧчент овмӧдчӧминас. Тайӧ, дерт, кокньӧдас сиктса войтырлысь олӧмсӧ, ышӧдас эскыны чужанінлӧн бурджык аскиа лунӧ, — пасйис Николай Николаевич.

— Дерт, бур, мый сиктын унджыкӧн чужӧны, унджыкӧн аддзӧны уджалан места, — сюртчис висьталӧмтор дорас республикаса видз-му овмӧс да сёян-юан кузя министр Сергей Чечёткин. — Производствотӧ колӧ жӧ сӧвмӧдны и. Но коді кутас вердны сэні уджалысьяссӧ? Суйӧрсайсаяс? Найӧ важ ног мӧдасны урчитавны донъяс, кӧть и вайӧм вӧлӧгаыс омӧля шогмӧ. Ас йӧв-яйыд да выйыд эськӧ медся на бур, да и донтӧмджыка шедӧ. Ме серти, вӧр заптан юкӧн кыпӧдігӧн оз ков вунӧдны и видз-му овмӧс йылысь.

Министр юӧртіс, мый районса АПК-лы отсӧг вылӧ нацпроект серти таво вичмис 23 миллион шайт. Воас тайӧ сьӧмыс и ас овмӧсъяслы. Таысь ӧтдор, овмӧсъясӧс ышӧдӧм могысь ӧнісянь мӧдасны вештыны джын донсӧ налы, кодъяс стрӧитасны 250 да унджык юр вылӧ скӧт карта. Ас овмӧсӧ лысьтан мӧс ньӧбысьяслы сетсьӧ нин став донсьыс 80 прӧчентыс. Гашкӧ, йӧзыс оз тӧдны та йылысь да район пасьта ньӧбисны сӧмын 6 мӧс. Водзӧ мӧдасны отсавны сьӧмӧн и йӧв-яй сдайтысьяслы.

Коми правительство таво шуис торйӧдны 10 да 2009 воын 15 миллион шайт Помӧсдінын нянь пӧжалан заводысь йӧв переработайтан завод вӧчӧм вылӧ. Сӧмын мед вӧлі мый переработайтнысӧ, ӧд скӧт юр лыдыс чинӧ. И оз сӧмын Помӧсдін вожын. Вочын кӧ совхоз бырӧм бӧрын ас овмӧсъясын скӧт видзӧмнас содтысьӧны, Ручын, мӧдарӧ, юр лыдыс усьӧ.

Медым бурмӧдны серпас видз-му овмӧсын, шуис Сергей Лукич, колӧ повтӧгджык пыртны выль технологияяс, велӧдны да босьтны удж вылӧ унджык том йӧзӧс. Такӧд тшӧтш ышӧдны том семьяясӧс налы оланін стрӧитӧмӧн, субсидия да ссуда сеталӧмӧн.

— Оз на тай дзик пыр ставыс артмы кӧсйӧм серти. Зэв сьӧкыда пӧртсьӧ олӧмӧ «Донтӧм да бур оланін» проект. Этша на вичмӧ сьӧмыс сійӧ жӧ субсидия да ссуда сеталӧм вылас. Кольӧм во республикаса «Оланін» торъя программа збыльмӧдӧм вылӧ видзӧма 3 миллиард шайт, и сы мындаыс быттьӧ эз инмывлы, — тайӧ кывъясыс республикаса Юралысьӧс вежысь, архитектура, стрӧитчӧм да коммунальнӧй овмӧс кузя министр Иван Поздеевлӧн нин, коді республикалысь, районлысь шедӧдӧмторъяссӧ донъялігӧн, водзӧ кежлӧ могъяс сувтӧдігӧн вочавидзис вель уна майшӧдлана юалӧм вылӧ. Торйӧн кӧ, Иван Александрович пасйис жӧ, мый тыдалана воськовъяс районын лоисны демография кузя, социальнӧй юкӧнын, вӧр овмӧсын. «Дзоньвидзалун» нацпроект серти ӧнія кадся тшупӧдъясӧдз кутіс воны медицина. Больничаясӧ вайӧны выль оборудование, техника. Кольӧм воын дась модульясысь районын тэчисны ӧтпырйӧ 3 ФАП. Йӧзыс ӧнӧдз ёна элясисны омӧль туйяс да посъяс вылӧ. Шуам, Кулӧмдін районын 66 пос, и унджыкыс киссян выйын. Правительство корсьӧ петан туйяс и тайӧ гӧрӧдсӧ разьӧм могысь. Республика пасьта, тшӧтш и Эжва йылын, лоӧ дугӧдлӧма выль туй вӧчӧм, кутасны дзоньтавны важъяссӧ. 2008 воын та вылӧ сьӧмсӧ содтісны, но и сійӧ оз на тырмы. План серти куим во кежлӧ колӧ 12 миллиард шайт, а ставнас республикалӧн бюджетыс 25 миллиард. Век жӧ таво вичмӧдісны 3 миллиард.

— Тіян районлӧн эм став позянлуныс, мед промышленносьт, видз-му овмӧс, мукӧд юкӧн сӧвмӧдӧмӧ ассьыныс пай пуктісны инвесторъяс. Энергия тырмымӧн, каркӧд йитчӧмныд асфальта туйӧн, сэсся и меставывса власьтъяс асьныс кӧсйӧны, мед районӧ воас бокысь кыдз позьӧ унджык сьӧм, — тӧдчӧдіс Юралысьӧс вежысь. — Талун унатор ас сайын. Кутам кӧ зільны-сӧвмыны, и отсӧгтӧ вичмӧдасны. А овмӧссӧ кӧ кисьтӧны тӧдӧмӧн, коді кутас шыбласьны сьӧмӧн. Шуам, бырӧдам кӧ мӧсъясӧс, йӧв оз ло. А сідзкӧ, оз ло и субсидия. Промышленносьтын тадзи жӧ. Некод миян пыдди оз кут зільны, огӧ кӧ асьным быдӧн ас местаын лоӧй идӧра да водзӧ видзӧдысь кӧзяинъясӧн.

Иван Поздеев бара гарыштіс туйяс йылысь. Наӧн кызвыннас вӧдитчӧны вӧр заптысьяс, но выльӧс нюжӧдны да важсӧ дзоньтавны оз кӧсйыны. Ми пӧ мынтам вот. И ветлӧны вынйӧра лесовозъяс весиг ДРСУ-ӧн тупкӧм туйясӧд, жуглӧны найӧс быд сикас ЧП-яс. Матысса кадӧ район кӧсйӧ заптыны 2 миллион кубометр вӧр, сэсся содтысьны и куим миллионӧдз. Ставсӧ ӧд Эжва кузя он кылӧд, туйясыд ёна на ковмыласны.

* * *

Ыджыд сёрни вылӧ чукӧртчӧмаяслӧн вӧлі республикаса Юралысьӧс вежысь дорӧ уна юалӧм: и ветеранъясӧс патераӧн могмӧдӧм, и педагогъяслы содтӧд сьӧм мынтӧм, и школа-детсадйын биысь видзчысьӧм, и велӧдан учреждениеяс дзоньталӧм кузя. Став вылас чина морт вочавидзис падъявтӧг, тӧлкӧн. Тӧдчис, мортыс бура тӧдӧ, мый вӧчсьӧ да мый колӧ вӧчны республикаын, районын. Шуны кӧ, и сыкӧд волысьяс Кулӧмдін районын уджалісны зіля да бура. Районті тшӧкыда ветлігӧн найӧ лоисны тані пӧшти ас йӧзӧн нин.