ВЕРДЫСЬЫС — КРЕСТЬЯНИН
...Сійӧ гожӧмнас дугдывтӧг зэрис. Лун шӧрнас бергӧдласны тӧвру улын шупалыштӧм лёдзьяс, а рытланьыс, кор босьтчасны чӧвтны, шлявкнитас кӧшысь моз. Кыдзи сӧмын эз заптыны турунсӧ ас овмӧсъяс да совхозъяс — кодкӧ солалӧмӧн, кодкӧ сырсаяс вылӧ ӧшлӧмӧн. Скӧттӧ ӧд тӧв кежлад кӧрымтӧг он коль.
Сэки менӧ, том журналистӧс, мӧдӧдісны Пожӧгӧ. Колӧ пӧ петкӧдлыны районса газетын сэтчӧс совхозлысь опытсӧ. Сэні зорӧдъяссӧ тэчӧны сибырса ногӧн, и оз тшык туруныс, оз сісьмы.
Кузь вӧлӧксӧ водз асывсянь вуджи подӧн. Прамӧй туйыс эз на вӧв, машинаяс нильзьӧм да джуджыд кӧлеяас сибдісны. Сӧмын трактор вермис прӧйдитны. Вомынбӧжӧ вотӧдз пес кералысьяс асланыс трактор доддяс и сӧлӧдісны менӧ. Тӧдсаясын шойччӧм-косьтысьӧм бӧрын мӧд аскинас локті совхоз кантораӧ, висьталі могӧс да нӧшта, мед кыпӧдчыштны (районса ӧд!), содті, мися, тайӧ партия райкомлӧн заданньӧ. Быть колӧ паськӧдны тіянысь опыттӧ, мӧд ногыс став скӧтыс веськалас пурт улӧ. Агрономлӧн жырйын кыски блокнот, лӧсьӧдчи гижны. Тайӧ здукас сэтчӧ пырис шӧркодь тушаа, косньӧд, но збодер да зумыд вӧраса мужичӧй. Кыввор сертиыс абу татчӧс, абу пожӧгса, оз на ног нюжйӧдлы. Вай ветлам пӧ, детина, мекӧд: ас синнад ставсӧ аддзылан да вӧлисти гижан. Чӧвтаніныс пӧ тані и эм, сиктгорувса бурмӧдӧм видз вылын.
Мунігмоз сэсся и тӧдмалі, мый тайӧ — ачыс совхозса директорыс Василий Ильич Поповцев. Сибырса ногӧн тэчӧм зорӧдыс нинӧмӧн эз торъяв миянын сигӧртӧмысь. Гашкӧ, сӧмын пыкӧдыс да пиньыс унджык. Но, вӧлӧмкӧ, аслыспӧлӧслуныс зорӧд подулас. Директор петкӧдліс, кыдзи сэтчӧ пукталӧны вожкаяс, дженьыд потшӧс помъяс да йитӧны. Медводдза пластъяссӧ на пуктан, и артмӧ ляпкыд, но кузь, зорӧд кузьтаыс, шалаш кодь. Таті и ветлӧ тӧлыс трубаӧд моз, улісяньыс оз лэдз шонавны. Сэсся и гуся пиньяс на сатшйӧдлӧны.
— Да мый сэн видзӧднысӧ, нинӧм тан сьӧкыдыс абу, — шуыштіс менӧ колльӧдысь-новлӧдлысь, — ноко, сюйлы зептад блокноттӧ, бӧрыннас серпасалан ставсӧ, весиг макетсӧ верман рисуйтны. Вай, бурджык, босьтлы виласӧ да отсасьышт.
И ми кыкӧн матысталӧм да разӧдӧм юръясысь улькодь на турунсӧ босьтчим чӧвтны. Мудзмӧн лои, кияс гаддялісны дыр нин виласӧ босьтлытӧмла, но думысь радлі: кык кӧч ӧд кыйи — газетӧ гижӧд сюрис, и аслым, сиктса мортлы, ӧнія велӧдчӧмыс шогмас.
Петіс гижӧдӧй районса «Бур опытлӧн адрес» рубрика улын. Весиг серпасӧн — тӧдса художник отсаліс. Бӧрыннас ӧткымын газет, казялӧмаӧсь да, сетісны жӧ сійӧс. А ме каитчи: мыйла пӧшти нинӧм эг пасйы велӧдысь йывсьыс. Пырмунігмоз ӧд юаси чӧвтігас, тӧдмалышті мыйсюрӧ и директорлӧн удж, и овмӧсыслӧн быд лунъя зільӧм йылысь. «Пожегодскӧй» совхоз сэки йӧв-яй вӧчӧмнас нималіс эз сӧмын районын, но и республикаын. Пожӧгдінса бригада, кӧні тшӧтш вӧлі и комсомольско-молодёжнӧй звено, лыддьыссис Комиын медбуръясысь ӧтиӧн, татчӧ волывлісны видзӧдлыны удж котыртӧмсӧ да ӧттшӧтш велӧдчыны мукӧд овмӧсысь специалистъяс да операторъяс. Сэтшӧмъяслысь, кыдзи нэмӧвӧйся доярка А. Шебырева, стрӧитчысьяслӧн пыр кадся бригадир Р. Шебырев, зарни киа тракторист Н. Третьяков, позис, майбыр, босьтны сям-опыттӧ. Видз-му вӧдитӧм, скӧт видзӧм кузя ставыс жӧ бур вӧлі Великопольеын, Шахсиктын, Кекурын. И унатор вӧлі ыджыд овмӧсӧн веськӧдлысьлӧн зільӧм сайын. 18 во чӧж директоралігад сійӧ тӧдіс быд уджалысьлысь киподтуйсӧ и позянлунъяссӧ, производстволӧн кывкутана юкӧнъясӧ индыліс эз дипломӧн ӧвтчысьясӧс, а ӧтувъя овмӧс вӧсна збыльысь сьӧлӧмнас висьысь йӧзӧс.
Ачыс Василий Ильич ичӧтсянь «сирасис» видз-му бердад. Емдін районса важ коми грездын быдмысь детинкалы война кадыс челядясьны дыр эз сет, верстьӧяскӧд радын песіс сой вынсӧ му и видз вылын, вӧрын. 16 арӧсӧн нин 1946 воын сійӧс индісны райфинотделса бухгалтерӧн, а сэсся «Звезда» колхозӧ тшӧтӧводӧн. Сэки тай эз юавны, верман да кужан али он, ӧд сы кодь томуловлы пельпомъяс вылас ӧшйис фронт вылын усьӧм да доймалӧм батьяслӧн, вокъяслӧн став уджыс. Куим во тайӧ колхозас уджалӧм бӧрын зонмӧс босьтісны армияӧ, но сэтысь локтіс да эз на жӧ бокӧ мун аслас Арабачсьыс, пӧшти во тільсис-мырсис Крупская нима колхозын, кытчӧдз эз мӧдӧдны Сыктывкарса советско-партийнӧй школаӧ, а сэсся и Кировса татшӧм жӧ велӧдчанінӧ. Бӧрсӧ бара жӧ бергӧдчис Арабачӧ, лоис «Гамскӧй» совхозлӧн татчӧс отделениеӧн веськӧдлысьӧн.
Вӧвлӧм моряк, коді 5 во чӧж гежмаліс саридз «Вице-адмирал Дрозд» гвардейскӧй эсминец вылын, армиясьыс воліс гвардияса 2 статьяа старшинаӧн. Став вӧльнӧй светсӧ кытшовтӧм бӧрын позис эськӧ йитны олӧмсӧ тӧдчанаджык, ыджыдджык ним да выгӧда сетысь уджкӧд, велӧдчӧм мыстиыс ӧд уна шоныд пуклӧс вӧзйылісны карысь, но сиктса мортыд сиктсаӧн и колис. И эз вошты прӧстӧйлунсӧ, йӧз дорӧ сибыдлунсӧ. Кӧть и Пожӧгсьыс мунӧм бӧрын воӧдчыліс Кулӧмдін райисполкомса председательӧс первой вежысьӧдз, видз-му овмӧс управлениеӧн да РАПО-ӧн веськӧдлысьӧдз. Удж кузя тшӧкыда паныдасьлігъясӧн ми, газет вӧчысьяс, эгӧ и чайтлӧй, мый управление кантораын, скӧт картаын, гаражын сёрнитам республикаысь народнӧй овмӧсса заслуженнӧй уджалыськӧд, кык Трудӧвӧй Гӧрд Знамя ордена да «За трудовое отличие» медаля кавалеркӧд. Эз кыпӧдчыв некор, и ӧні на сэтшӧм Василий Ильичыд, кодлы неважӧн нӧшта сетісны и районса почётнӧй олысь ним.
Сы кодьӧсь мед эськӧ вӧліны и талунъя веськӧдлысьяс. Эз зыртны гачсӧ кабинетъясын, а пыр бергалісны йӧз пӧвстын, эз ноксьыны буссьӧм кабалаясӧн, а повтӧг, копрасьтӧг корисны начальстволысь сійӧс, мый урчитӧма овмӧсъяслы. И мед тӧдісны: кесйӧдлігад медводз аслыд ставсӧ бура колӧ гӧгӧрвоны сійӧ либӧ тайӧ уджас.
Помнита, мунӧ машинаӧн лысьтысьяслӧн районса конкурс. Видз-му овмӧс управлениеса начальник Поповцев матыстчылас то ӧти, то мӧд доярка дорӧ, сьӧлӧм сетӧ, мыйсюрӧ юасьӧ, индалӧ, а сэсся и киас босьтӧ лысьтысян аппаратсӧ, видзӧдалӧ, тырвыйӧ-ӧ дась сійӧ. Либӧ Эжва йывса скӧт видзысьяс, специалистъяс тӧдмасьӧны Кӧрткерӧс районын Ыджыдвидзса да Висерса фермаяслӧн уджӧн. Василий Ильич ассьыс йӧзсӧ пыртӧ оз «гӧрд пельӧсӧ», а нуӧдӧ силос видзанінӧ, кӧрым пуанінӧ, сёрнитӧ дояркаяскӧд, кукань видзысьяскӧд, куйӧд петкӧдысьяскӧд. И ачыс юасьӧ, и мукӧдсӧ тшӧктӧ быдторсӧ юасьны уна йӧв-яй вӧчысь суседъясыслысь, медым сэсся став бурсӧ пыртны ас отделениеясӧ.
Василий Ильич эз вунӧд казьтыштлыны уджалысьясыслы, мый веськӧдлысьлӧн пример — медся тӧдчанаыс быд уджын. Со нӧшта казялӧмтор. Водзті партия райкомлӧн да райисполкомлӧн индӧд серти быд шойччан лунӧ предприятие-организацияяс быть петкӧдлісны йӧзсӧ видз вылӧ. Мырдӧн сорӧн моз артмис, та вӧсна кодсюрӧ сӧмын пасйысьӧм ради и волывлісны куртан-чӧвтанінас. Ӧти субӧтаӧ морт 20 гожйӧдчис Кулӧмдін мӧдлапӧлын. Поводдяыс — вый войталӧ, а налы веськодь вила-кураныд. И кыськӧ тӧдлытӧг ыджыд грузӧвӧй машинаӧн локтісны сэкся райисполкомса председатель Егор Максимович Тарачев, видз-му управлениеӧн веськӧдлысь Василий Ильич Поповцев да нӧшта некымын начальник. Гожйӧдчысьяс повзисны видӧмысь, а воысьяс кыв шутӧг матыстчисны чукӧртӧм юръяс дорӧ да босьтчисны сӧвтны турунсӧ кузолӧ. Коскӧдзыс пӧрччысьӧмаӧсь, пӧсялӧмаӧсь, а сӧмын зупкӧны-тэчӧны шойччывтӧг. Весь олысьяслы лои яндзим да ӧти бӧрся мӧд тшӧтш кутчысисны уджӧ.
Кыв шутӧг, татшӧм примерыд ышӧдтӧг оз ов. Но, Василий Поповцев ногӧн кӧ, веськӧдлысьяслӧн век жӧ абуджык тайӧ медшӧр могыс. Колӧ лӧсьӧдны команда, коді медым и котыртӧ ставсӧ аслас участокъясын. Агроном мед кывкутӧ видз-му да урожай понда, механик мед син увсьыс оз лэдзлы овмӧсысь техникасӧ, зоотехник тӧждысьӧ йӧв-яй содтӧм вӧсна. Быдӧн кӧ ас местаас водзмӧстчас, рабочӧйлы, дояркалы да механизаторлы некутшӧм плеть оз ков, а веськӧдлысьлы лоӧ унджык кад аслас веськыд могъяс вылӧ. Вӧлі татшӧм командаыс Поповцевлӧн. Ӧні на бур кывъясӧн сійӧ казьтывлӧ Н. Б. Сонинаӧс, И. Г. Поповӧс, А. А. Гуляевӧс, В. И. Сенькинӧс, В. А. Рогожниковӧс, мукӧдӧс, кодъяс вылӧ позис мыджсьыны быд босьтчӧмторйын. Василий Иванович Сенькинлӧн да Владимир Анатольевич Рогожниковлӧн зільӧмӧн тай и эз киссьыны мукӧдлаын моз совхозъясыс. Районын вӧлі 6 ыджыд совхоз, а колис сӧмын кык, уна во чӧж буретш наӧн веськӧдланаясыс. Владимир Рогожников и ӧні кужӧмӧн кутӧ «Помӧсдін» овмӧссӧ. Василий Сенькин мӧд удж вылӧ мунтӧдз 15 воысь дырджык вӧлі кӧзяинӧн «Пожӧгын».
* * *
— Сьӧлӧмӧй муткырасьӧ, кор аддза талунъя видз-му овмӧслысь пидзӧсчань вылӧ усьӧмсӧ, — шуӧ пенсионер В. И. Поповцев. — Власьтъяс эськӧ и сикт сӧвмӧдан быд сикас программанас да нацпроектнас зільӧны отсавны кыпӧдны Войвылын тайӧ юкӧнсӧ, но унатор оз на артмы. Коркӧ, гашкӧ, государство и гӧгӧрвоас, мый ставнысӧ вердысьнас вексӧ вӧлі крестьянин, да уськӧдчас ёна мӧрччанаджык отсӧгӧн, но оз-ӧ ло сёр?
