ВОДЗӦ ТУЯСЬНЫ-КОРСЬЫСЬНЫ
Сентябрь заводитчигӧн Коми наука шӧринлӧн Геология институтын муніс конференция, кодӧс вӧлі сиӧма войвыв регионъясысь геологъясӧн туяланторъясӧн пыдісянь тӧдмасьӧмлы. Сёрнитісны и, кыдзи вӧдитчыны наӧн наукалы да йӧзлы пӧльза вылӧ.
Комиысь ӧтдор чукӧртчылӧм вылас волісны геологиякӧд удж-олӧмнас йитчӧм войтыр, медсясӧ учёнӧйяс да чужан му туялысьяс Москва, Киров, Перым, Санкт-Петербург, Казань, Архангельск, Челябинск каръясысь. Докладъяс лыддьӧм-кывзӧм бӧрын петавлісны регыдик кежлӧ экспедицияӧн Пальӧ, Чуть ю вылӧ, Доманик кыркӧтш дорӧ.
Республикаысь сиктса районъяс пӧвстысь тайӧ конференцияас петкӧдчис Кӧрткерӧс. Ас районса туристъяслӧн ордымъясын геологъясӧн туяланторъяс йылысь юӧр вӧчис вӧр-ва видзан райкомитетӧн веськӧдлысь С. Н. Коюшев. Станислав Николаевич, торйӧн кӧ, пасйис, мый районсӧ геология боксянь абу на пыдісянь тӧдмалӧма, кӧть и водзті тані ёна корсисны мупытшса озырлунсӧ — мусир, биару, минеральнӧй куйлӧдъяс.
Корсьысисны тшӧтш и районса туристъяс. Медводдза походъясӧ Кӧрткерӧсысь ас му туялысьяс петавлісны Ыджыд война пансьытӧдз и водзӧ топыда босьтчисны уджас 1957 воын. Нырщикаліс тані Анатолий Антонович Смилингис том ветлысь-мунысьясӧс «Белка» клубӧ ӧтувтӧмӧн. Челядь чукӧртісны быдсяма изсӧ музейлы, дасьтісны ассьыныс коллекцияяс. Тӧдчанаджык корсьысянінъяс пасъялісны районса карта вылын. Аддзӧмторъяссӧ петкӧдлісны изъясын гӧгӧрвоысь йӧзлы, тшӧтш и учёнӧйяслы. 1959 вося ноябрын «Молодёжь Севера» газетын Кӧрткерӧсса школаын велӧдчысьяс висьталісны ӧти геологическӧй поход йылысь. Недыр мысти воис ышӧдана-ошкана письмӧ нималана учёнӧй-геолог А. А. Черновсянь, кодӧс ӧні на видзӧ гортса архивас краевед А. А. Смилингис.
Кыдзи юӧртіс С. Н. Коюшев, ӧні районса челядь зэв жӧ тшӧкыда ветлӧны экспедицияӧ, нуӧдӧны слётъяс, туризмлы сиӧм рытъяс, кӧні урчитӧны водзӧ уджалан туйвизьяс.
Районын абуӧсь джуджыд гӧраясыс, чуграясыс, но эмӧсь вывтасінъяс, кырбердса изъя бужӧдъяс, бура тӧдсаӧсь мупытшса озырлунъяслӧн карьеръяс, ӧтка-ӧтка гырысьысь-гырысь изъяс, кодъясӧс колӧ на пыртны туристъяслӧн ордымъясӧ. Эм мыйӧн нимкодясьны, эм и кӧні нуӧдны туясян-корсьысян удж. Шуам, позьӧ лӧсьӧдны Нёбъю кузя маршрут. Тайӧ Эжвалӧн веськыд вож, кузьтаыс 72 километр. Сэтчӧ усьӧны Войвож да Шудӧг юяс. Тӧвнас лызьӧн, гожӧмнас пыжӧн тані позьӧ котыртлыны кӧть ӧти, кӧть уна лунся походъяс. Станислав Николаевичлысь вӧзйӧмсӧ чукӧртчӧмаяс пиысь унаӧн сюркнялісны пель саяс, пасъялісны асланыс блокнотъясӧ.
Походсӧ панны позьӧ важся коми Нёбдін сиктсянь, кӧні ветлысь-мунысьяс вермасны тӧдмасьны ыджыд коми гижысь Нёбдінса Витторлӧн (Виктор Алексеевич Савинлӧн) музейӧн, сиктлӧн да коми йӧзлӧн историяӧн, аддзысьлыны интереснӧй войтыркӧд. Водзӧ туйыс мунас Нёбъю йылӧ — кӧть берегӧдыс, кӧть ва кузя. Гожӧмнас пелыса либӧ мотора пыжӧн катны зэв сьӧкыд, падмӧдӧны ляпкыд да зэв визув косьтъяс. Геологиялӧн медводдза туяланторйыс тані — Изъя гӧра, Эжваӧ Нёбъюлӧн усянінсянь 24 километр сайын. Джуджыд ӧзыныслӧн кырӧдӧминын бура тыдалӧ известняклӧн куйлӧдыс. Татчӧс вӧралысьяс, чери кыйысьяс местасӧ Гӧрд кырйӧн и нимтӧмаӧсь. Кузьтаыс 150 метр, гожся васянь 20 метр джудждаын. Водзӧ кӧ катны нӧшта километр, воӧ Пера Слуда кырӧмин. Тайӧ шуйга берегас нин. 100 метр кузьта, 15 кымын метр джуджда. Ставыс Нёбъю да сэтчӧ усьысь ичӧт юяс пӧлӧнын известнякыс петкӧдчӧ му веркӧсӧ квайтлаын. Татчӧсінын кольӧм нэмса 90-ӧд воясын босьтчылісны писькӧдны мусир да биару корсян скважинаяс. Но колана 4.200 метрӧдзыс воӧдчыны эз вермыны. Колис Шойнатыса 80-ӧд скважина туйыс Сторожевскса лесничестволӧн 32-ӧд кварталын. Татчӧ сідзжӧ позьӧ кежавны туристъяслы.
Кӧрткерӧс районын жӧ перйылісны кӧрт руда. Тайӧ медсясӧ Лӧкчим вожын (лунвывланьын). Авдеевка, Мордін (Колесовлӧн рудник) тшӧтш позьӧ пасйыны туристъяслӧн ордымъясӧ. А Лӧкчим ю вылын сюрисны рудовгӧрд минералторъяс. Важӧн сэні перйылісны охра краска вӧчантор да мӧдӧдлісны пыжъясӧн ю кывтчӧс. Известняк петасъяс эмӧсь и Висер ю бокын.
Станислав Николаевич ньӧти ошйысьтӧг юӧртіс, республикаын пӧ век на лӧсьӧдӧны пытшкӧсса туризм сӧвмӧдан уджтас, а Кӧрткерӧс районын сійӧс вынсьӧдлісны куим во сайын нин. 2007–2009 воясӧ сійӧс збыльмӧдӧм вылӧ ковмас 1 миллион 700 сюрс шайт. Дона уджтассӧ эз ӧтдорт ни райадминистрация, ни муниципальнӧй районса сӧвет. Найӧ гӧгӧрвоӧны жӧ туризмлысь тӧдчанлунсӧ. Ӧд сылӧн, ӧти-кӧ, ыджыд пайыс томуловӧс патриотъясӧн воспитайтӧмын, мӧдкӧ, тайӧ сетӧ позянлун озырмӧдны районса бюджет, коймӧд-кӧ, отсалӧ наукалы.
С. Н. Коюшевлӧн кывъяс серти, районса программалӧн медшӧр могъясӧн лоӧны: туризмлысь материально-техническӧй подувсӧ ёнмӧдӧм, туристъяскӧд уджалысьясӧс дасьтӧм, выль ордымъяс лӧсьӧдӧм. Районын таво 11-ӧдысь нин котыртлісны эколагерь, и тайӧ традициясӧ водзӧ кутасны нуӧдны. А дзик медматысса могыс — лӧсьӧдны-пелькӧдны Пезмӧгын турбаза, медым вӧлі кӧні чукӧртчывны чужан му туялысьяслы да ветлысь-мунысьяслы.
Геология институтын С. Н. Коюшевлӧн висьтасьӧм бӧрын Кӧрткерӧс район дорӧ интересыс, тӧдӧмысь, чужис эз ӧти учёнӧйлӧн, тайӧ наукаас уджалысьлӧн. Тшӧтш и мукӧд регионсалӧн. Эз тай этша сэсся юасьны, кӧніджык тайӧ районыс, кокни-ӧ воӧдчыны, лэдзасны-ӧ районса власьтъяс корсьысьны му пытшкысь да веркӧссьыс.
