ЭЖВА ЙЫВСА СИКТЛӦН ПЫКӦД
Талун Эжва йылын уджалӧ 4 видз-му овмӧс — «Пожӧг», кӧні вӧчӧны йӧв-яй да йӧлысь вӧлӧга, «Пожӧг–2» да «Руч–2», кӧні вӧдитӧны картупель, «Помӧсдін», кӧні вӧчӧны йӧв-яй, йӧлысь вӧлӧга, быдтӧны картупель да заптӧны вӧр. Тайӧ СПК-яссьыс ӧтдор видз-му овмӧс туйвизь кутӧны «Кулӧмдінса МТС» да «Кулӧмдінса ПМК» ООО-яс, Кулӧмдінса нянь пӧжалан завод, «Рассвет», «Колос», «Хутор» фермер овмӧсъяс, а сідзжӧ 25 крестьянскӧй овмӧс.
Регыд видз-муын уджалысьяслӧн лун. Мый тӧдчанасӧ шедӧдісны сиктын олысьяс? Кыдзи дасьтысисны тӧв кежлӧ? Кутшӧм сьӧкыдлунъяс ӧні венӧ сикт? Тайӧ юалӧмъяс вылас вочавидзӧ Кулӧмдін муниципальнӧй районса видз-му овмӧс управлениеӧн веськӧдлысь Изосим Степанович Попов:
— Вылынджык лыддьӧдлӧмаяс пиӧ колӧ сюйны и 11.256 ас овмӧс. Сёрнитны кӧ сиктлӧн аскиа лун йылысь, на вылӧ зэв ыджыд лачаыс.
Став сикас овмӧсас во заводитчигӧн вӧлі 3.848 юр гырысь скӧт, 2.396 мӧс, 532 порсь, 391 вӧв, 2.698 ыж, 1.295 кӧза. Мӧс юр лыд кузя миян район мунӧ мӧдӧн Кӧрткерӧс бӧрын, а видз-му вӧлӧга вӧчӧм кузя квайтӧд местаын. Видз-му овмӧслӧн гырысь предприятиеясын тавося сентябрь 1 лун кежлӧ гырысь скӧтыс вӧлі 1.215 юр, сы лыдын 610 мӧс. Тайӧ «Помӧсдін» да «Пожӧг» СПК-ясын. Медым бура тӧвйӧдны скӧтсӧ, кӧкъямыснан фермаас да кукань видзан витнан картаас дзоньтасисны. Кекурса киссьӧм кук картаысь ичӧт пемӧсъяссӧ ковмис разӧдны мукӧд йӧртӧдӧ. Помасян выйын Пожӧгдінын 150 куканьлы карта дзоньталӧм. Коли вайӧдны ва да лӧсьӧдны юктасян аппаратъяс. Помӧсдінын скӧт картаяс дасьӧсь тӧв кежлӧ, быдлаын дзоньтасисны. Помӧсдін отделениеын бригадир Е. В Кармановалӧн веськӧдлӧм улын фермаяс нуӧдісны капитальнӧй ремонт, весиг нюжӧдісны труба, кыті воӧ куканьяслы шоныд ва. Регыд помаласны дзоньтасьӧм и Бадьёльйылын 50 юр вылӧ картаын. Стрӧйбаыс, веськыда кӧ, уджӧднысӧ оз нин шогмы, но фермасаяс оз кӧсйыны сетны ассьыныс быдтасъяссӧ мукӧд отделениеӧ. Тайӧ сиктыс нэмсӧ нимавліс скӧт видзӧмнад, сійӧ вирас нин пырӧма йӧзыслы, совхоз кадӧ овмӧсас быд мӧслысь шӧркодя лысьтывлісны 300 сайӧ килограммӧн. И кодлыкӧ окота, медым эндіс фермаыс?
Сідзсӧ, ме эськӧ шуи, гырысь овмӧсъясын, тшӧтш и «Колосын» да «Рассветын», тӧв кежлӧ лӧсьӧдчӧмыс оз лёка мун. Бӧръя кыксьыс ӧтдор мукӧдлаын коли сӧмын посни уджыс: белитчыны, пелькӧдчыны да с.в. Артыштім да, тӧв кежлӧ озджык на тырмы кӧрымным. Ас овмӧсъяс, дерт, слӧймисны тырвыйӧ заптысьны, но ӧтувъя овмӧсъяс эзджык. Сентябрлӧн медводдза вежон помӧдз вӧлі чукӧртӧма 1.651 тонна турун, сюйӧма-топӧдӧма 4.030 тонна силос — быд условнӧй юр вылӧ лоӧ 11,8 кормӧвӧй единица, а колӧ 15. Овмӧсъясӧн веськӧдлысьяскӧд сёрнитчим нӧшта заптыны 150 тонна турун да 570 тонна силос, торйӧдам и 200 тонна картупель. Колӧ пасйыны, мый «Пожӧг» СПК быд во заптӧ 12 гӧгӧр кормӧвӧй единица, но сылӧн пыр эм «гуся» запас. Сідз, кольӧм восянь на Великопольеын кольліс 150 да Кекурын 250 тонна силос. Ӧні картупель босьтӧмкӧд тшӧтш СПК-яс кӧрымсӧ заптӧны водзӧ. МТС заптысис тырвыйӧ да вузаліс нин мыйтакӧ ас овмӧсъяслы, и нӧшта на дасьтіс вузӧс вылӧ матӧ 30 тонна «тубралӧм» турун.
Лэдзис кӧ поводдяыс да эз кӧ жуглась техника, Пожӧг да Помӧсдін эськӧ тыртісны жӧ планъяссӧ. Но помся зэрис. Асывнас петасны куртны, а рытнас шлявкнитас. Сэсся техника тшӧкыда дудліс видз вылын. Немечьясӧн вӧчӧм силос идралан «Марал» комбайнъяс — 1986 восяяс, тракторъяс, прессъяс кодсюрӧыс уджалӧны ассьыныс кык нэм нин. Бур, мый ломтас-мавтасӧн падмӧг эз вӧв, сідз шусяна партнёръяс гӧгӧрвоисны да пыр сетісны сійӧс уджйӧзӧн.
Татчӧ колӧ содтыны, мый СПК-саяслысь уджсӧ ёна конъяліс угоддьӧяссӧ буретш ытшкӧм водзас урӧстӧм. Идӧртӧг лэдзӧм скӧт, торйӧн нин вӧвъяс, тшыкӧдісны быдса гектаръяс. Тадзи, шуам, вӧлі Кекурын, Шахсиктын. Но милицияӧ шыӧдчӧмыс вӧлі весьшӧрӧ, мыжа кӧзяинъяссӧ эз корсьны.
Век жӧ дзуртӧм сорӧн, но кӧрым заптӧм вайӧдам помӧдз. Мӧд ногыс бара ковмас чинтысьны скӧт юр лыдӧн. А чинтысьнысӧ некытчӧ нин — сэки и овмӧсъяс бырасны.
Ӧтувъя овмӧсъяс — Пожӧгса да Помӧсдінса — петісны керны картупель. МТС-ын да «Руч» СПК-ын сійӧ пӧшти босьтсис нин. Урожайыс слаб — гектарсьыс 95 центнер да, ӧдйӧ эштӧдісны муяссӧ. А сідзсӧ район пасьта шӧркодь урожайносьтыс ылӧсас воӧ гектар вылысь 100–105 центнерӧн. Кык пӧв этша кольӧм воын серти. Но и тайӧс на колӧ идравны. Уджалысьыс оз тырмы. Томулов пырӧ сэтчӧ, кӧні вештӧны унджык сьӧм да кӧні кокниджык, став нокыс ӧшйӧ механизаторъяс вылӧ, кодъяс сьӧлӧмнаныс висьӧны асланыс овмӧс вӧсна да нинӧм вылӧ ыстысьтӧг босьтчӧны быд уджӧ. И, дерт, ыджыд лача кутам челядь вылӧ. Помӧсдінса да Скӧрӧдумса школаяс петкӧдісны идрасьны ассьыныс велӧдчысьяссӧ первой лунсяньыс. Эзджык артмы сёрнитчӧмыс Пожӧгса школакӧд. Кӧть и сэтчӧс велӧдчысьяс абу паныдӧсь уджыштны му вылын, ӧд гожӧмнас страдуйтчӧмысь налы эз лёка мынтысьны. Паныд сулалӧны велӧдысьяс. Чайтсьӧ, век жӧ сёрнитчам. Кӧть и жеб урожайыс, ӧтувъя овмӧсъясӧн чукӧртӧм картупельсӧ арталам вузавны 160 тонна. Сӧмын колӧ бӧрйыны, кодлы да кор, мед эгӧ ворссьӧй. А ньӧбысьяс эмӧсь нин.
Тайӧ ме висьталі гырысьджык видз-му овмӧсъясын арся уджъяс нуӧдӧм йылысь. Но тӧв кежлӧ эз жӧ лёка лӧсьӧдчыны МТС-ын, ПМК-ын, нянь пӧжалан заводын. Быдлаын дзоньталісны стрӧйбаяс, видзӧдлісны шоныд сетан тэчас, заптісны ломтас.
Медым ас овмӧсъяс эз лэдзчысьны скӧт видзӧмысь (унаӧн арнас-тӧвнас начкысьӧны, сэсся выль пемӧсъяссӧ оз лӧсьӧдны) да водзӧ сдайтісны йӧв-яй, республикаса бюджет торйӧдіс субсидияяс вылӧ сьӧм. Коми Республикаса правительстволӧн 2006 во декабрь 29 лунся 358 номера шуӧм серти ӧнӧдз вештӧма нин йӧзыслы скӧт ньӧбӧмысь 4.360 сюрс шайт. Сы лыдын мӧс видзысьяслы 1.603 юрысь — 4.007 сюрс шайт, порсь видзысьяслы — 51 сюрс шайт, гырысь скӧт ньӧбысьяслы — 28 сюрс шайт.
Йӧвсӧ миян районын примитӧ нёль предприятие — «Пожӧг» да «Помӧсдін» СПК-яс, МТС, «Р. А. Попов» ӧтувъя овмӧс, а сідзжӧ бюджет организацияяс. Яйсӧ медсясӧ ньӧбӧны бӧръяясыс жӧ — детсадъяс, школаяс, соцучреждениеяс, больничаяс, вӧр лэдзысьяс асланыс столӧвӧйясӧ, асшӧр уджалысь П. М. Попов, Помӧсдінса да Кулӧмдінса сельпояс. Но яйнас некод оз вузась. Нинӧм на оз артмы видз-му овмӧс прӧдукция вузавлан торъя рынок восьтӧм кузя. Ставыс кольӧ сёрниӧн. Овмӧсъясса веськӧдлысьяскӧд воим ӧти кывйӧ, мый тайӧ кӧ оз артмы, колӧ нуӧдавны ярмангаяс. Медводдзасӧ — октябрын нин. А сэсся, вочасӧн тӧлкмас да, тӧлысьысь тӧлысьӧ. Сідзсӧ карса ярмангаясад миян овмӧсъяс пырӧдчӧны век, неважӧн на ветліс 3 овмӧс. Сентябрь 29 лунӧ бара на нуасны ассьыныс вӧчӧмторсӧ юрсиктад, кодкӧ йӧв, кодкӧ рысь, сыр, нӧк. Колӧ корсьны ньӧбасьысьясӧс. Мӧд ногыс артмӧ, мый Помӧсдінын вӧчӧны сэтшӧм чӧскыд йӧв, кодӧс ӧні позьӧ видзны 5 лунӧдз, а тайӧ жӧ вӧлӧгасӧ сиктас вайӧны Кировсянь.
Ме серти, ёнджыка кӧ тӧждысьны сиктса олысь вӧсна, сетны сылы отсӧг видз-му вӧдитӧмын, скӧт видзӧмын, стрӧитчӧмын, медся коланаторсӧ ньӧбӧмын, сійӧ оз бергӧд чужӧмсӧ карлань, а пыдӧджык на лэдзас вужъяссӧ чужанінас. Жаль, государстволӧн та кузя унатор на оз артмы.
