СӦМЫН ВУЗАСЬӦМНАД ВОДЗӦ ОН ВО
Кок йылас пыр зумыдджыка сувтӧ ичӧт бизнес. Сӧмын Кулӧмдін районын талун 42 ичӧт предприятие да 350 асшӧр уджалысь. Предпринимателявны унджык йӧзӧс, тыдалӧ, кыскис «Кулӧмдін» муниципальнӧй районса сӧветӧн 2006–2008 вояс кежлӧ вынсьӧдӧм торъя программа. Шусьӧ сійӧ «Ичӧт бизнеслы сӧвмыны отсалӧм да сиктса йӧзӧс уджӧн могмӧдӧм».
Зільӧны медсясӧ сэтшӧм юкӧнъясын, кӧні барышыс воӧджык да сійӧс шедӧдӧм вылӧ мунӧ этшаджык кад. Джынсьыс унджык ичӧт предприятиеыс асланыс лавка-киоскын вузасьӧны, витӧн вӧр заптӧны, куим — видз-му овмӧсын зільӧны. Асшӧр уджалысь пиысь вӧр заптӧны 48-ӧн, видз-му вӧдитӧны 28-ӧн, а вузасьӧны 180-ӧн. Кодсюрӧ нажӧвитчӧ сёян-юанӧн, транспортӧн, мукӧд услугаӧн йӧзсӧ могмӧдӧм весьтӧ. Медуна асшӧр уджалысьыс юрсиктын — 112 морт, вель жӧ уна Югыдъягын — 39 да Тымсерын — 24. А сэтшӧм ичӧт сиктъясын, кыдзи Парч, Аныб — сӧмын кыкӧн.
Тавося медводдза кварталын ставнас район прӧдукциясӧ вӧчис 299,9 миллион шайт дон, сэтысь пӧшти джынйыс (42,7 прӧчент) усьӧ ичӧт предприятие вылӧ, и медуна, дерт, розничнӧя вузасьысьяс вылӧ — 51 миллион шайт. На бӧрын мунӧны вӧр заптысьяс да обработайтысьяс — 21,3 да 12,1 миллион шайтӧн.
Районын став розничнӧй вузасьӧмас 77,2 прӧчентыс — ичӧт бизнеслӧн. Тайӧ куим сельпо, Кулӧмдінса нянь пӧжалан завод да «Барс» ООО. Лыдпасъяс серти кӧ, тавося первой кварталын ичӧт бизнесын уджалысьяс вӧчисны 48,4 сюрс кубометр делӧвӧй вӧр, ставнас районӧн вӧчӧм дорӧ 15,3 прӧчент.
Но ичӧт бизнес миян районын, позьӧ шуны, сӧмын на сувтӧ кок йылас. Сӧмын вузасьӧмнад водзӧ он мун. Ас вӧчӧм вузӧс иналӧм кузя районъяс пӧвстын Кулӧмдін восьлалӧ кӧкъямысӧдӧн, сы водзын — Мылдін, Изьва, Кӧрткерӧс, Удора, Сыктыв, Луздор, Сыктывдін. Сідз, Мылдінын кӧ ас вӧчӧм тӧварсӧ первой кварталын иналӧмаӧсь 101,3 миллион шайт дон, Кулӧмдінын сӧмын 30,5 миллион дон.
Эжва йылын асшӧр предприятиеяслӧн да торъя предпринимательяслӧн 56 пилорама, но тьӧс-брускысь да штакетникысь ӧтдор мукӧдторсӧ пӧшти нинӧм оз вӧчны. Сӧмын Югыдъягысь В. В. Белый босьтчис джодж пӧв да вагонка вӧчӧмӧ. Посёлоксянь неылын аслас базаын сійӧ кӧсйӧ вӧчны и пилипызьысь плитаяс.
Мупытшкӧсса озырлун некод жӧ оз перйы, зэв этша сетӧны быт услугаяс, омӧля могмӧдӧны туристъясӧс. А ӧд сӧвмӧдны кӧ туризм, районлӧн кӧштаӧ сьӧмыс кутас воны вӧр лэдзӧм дорысь оз этшаджык. Эмӧсь сэтшӧм бур ордымъяс Дон да Кадам тыяс вылӧ, Ульянаса манастырсянь районса вичкоясӧ, Канаваӧ, да и сідз позьӧ новлӧдлыны ветлысь-мунысьясӧс да шойччысьясӧс мича местаясӧд, мыйӧн озыр Эжва йыв. Босьтчис тай да бура нин артмӧ тайӧ уджыс Керчомъяысь Н. А. Гичевлӧн. Куим ты дорӧ сійӧ лэптіс керкаяс, пывсянъяс. А Сьӧд кӧджӧ лӧсьӧдчӧ кыпӧдны весиг коттедж. Тӧвнас новлӧдлӧ йӧзсӧ Финляндияын вӧчӧм снегоходӧн, сылӧн доддьӧ тӧрӧ ӧтпырйӧ 6 морт. Гожӧмнас местаӧдзыс нуӧ да бӧр вайӧ пыжӧн. Шойччысьяс: районысь, карысь, Москваысь, Санкт-Петербургысь — кыйӧны чери, вотчӧны, нимкодясьӧны вӧр-ваӧн. Регыд Николай Алексеевич босьтчас рӧдмӧдны и чери. Позяс сетавны лицензия вуграсьысьяслы и вузӧс вылӧ чериыс мунас. Тайӧ ӧмӧй абу сьӧм?
Асшӧр уджалысьяс оз кутчысьны вӧчны йӧв-яйысь сёян-юан, стрӧитчыны, дзоньтавны стрӧйбаяс, дасьтыны тшак-вотӧсысь дась вӧлӧга. А ӧд вӧрса озырлун переработайтӧмысь ыджыд водзӧсыс. Сідз, путӧгыс, солавтӧгыс, маринуйттӧгыс на дона гоб сдайтӧмысь ӧти сезоннас кодсюрӧ нажӧвитӧ машина дон. Районса администрация, дерт, отсалӧ асшӧр уджалысьяслы: верман босьтны кредит, субсидия, позьӧ пырӧдчыны уна сикас конкурсӧ, семинарӧ, босьтны специальносьт. Но оз на ставыс артмы кӧсйӧм серти. Уна на падмӧгыс ичӧт бизнеслӧн туй вылын. Шуам, мортыс кӧ кӧсйӧ восьтны ассьыс делӧ, сідз шусяна стартӧвӧй капиталыс абу. Сэсся зэв ёна дзескӧдӧны вот перйысьяс, кусӧдчысьяс, санэпидстанцияын уджалысьяс. Сідз, Мысын пӧшти во уджаліс нянь пӧжаланін, а сэсся сійӧс тшӧктісны тупкыны, оз пӧ шогмы санитарнӧй нормаяс сертиыс. Сельпосаяс весиг шыӧдчылісны республикаса Госсӧветӧн веськӧдлысь М. Истиховская дорӧ, но пекарняыс эз и воссьы. Ӧні сельпо быд лун вайӧ карысь 300 тупӧсь нянь. А карса пӧжасыд сиктса войтырлы оз во сьӧлӧм вылас: ӧдйӧ чорзьӧ, чирйысьӧ.
Бизнесменъяслы, он кӧсйы да, лоӧ корсьны закон ордйӧдан туйяс. 350 асшӧр уджалысьысь отчёт сетӧны сӧмын комын кыкыс, 72 ичӧт предприятиеысь — сӧмын нелямын кыкыс. Стӧч лыдпасъяс абуӧсь да, район оз ёна кыскы инвесторъясӧс. Ичӧт предприятиеяслы инвестицияыс первой кварталын воис сӧмын 42,9 сюрс шайт мында, сэк, кор Мылдін районын бокысь сьӧмсӧ сяммисны босьтны 13,4 миллион шайт.
Абу гусятор, мый ичӧт предприятиеясӧн веськӧдлысьяс да асшӧр уджалысьяс дзебӧны медалӧм йӧзлысь стӧч лыдсӧ. Оз висьтавны и, уна-ӧ налы мынтӧны. Тадзи пышъялӧны вотъясысь.
* * *
Неважӧн юрсиктын муніс ичӧт бизнес сӧвмӧдӧм кузя семинар-сӧвещание. Чукӧртчывлісны вель унаӧн районлӧн быд пельӧсысь. Но мыйлакӧ восьса сёрниыс эз артмы. Висьтасис райадминистрацияысь экономика юкӧнӧн веськӧдлысь И. Е. Гулынина, мыйсюрӧ велӧдісны-ӧлӧдісны вот перъян, пӧжарысь видзчысян, санитарнӧй службаясын уджалысьяс. Гоз-мӧд предприниматель босьтліс кыв. Эз кыптыны юалӧмъяс, шуам, мыйла туйвывса веситан контроль лэдзӧ сӧмын 38 тоннаӧдз сӧвтӧм машина, а оз сьӧкыдджыкӧс, ӧд таысь лоӧны воштӧмъяс, мыйла выль вӧр кодекс примитӧм бӧрын вирдыштӧмӧн качис аукцион вылын сідз шусяна попеннӧй дон, мыйла банк сетӧ ссуда-кредитсӧ оз быд шыӧдчысьлы... Да этша ӧмӧй юалӧм-элясьӧмыс предпринимательяслӧн ас костаныс... Но, шуласны тай, бӧрдтӧм кагатӧ некод оз бурӧд.
Гашкӧ, мыйкӧ бурланьӧ вежас да водзӧ отсалас мунны предпринимательяслӧн выльӧн бӧрйӧм координационнӧй сӧвет, кодӧн веськӧдлыны шуисны районса юралысь С. П. Каплинлы да кытчӧ бӧрйисны Эжва йылын бура нин тӧдса бизнесменъясӧс.
