СЬӦЛӦМАС — ЗБЫЛЬМЫТӦМ ЛАЧА

Пиян

Олісны-вылісны Кулӧмдін катыдын гозъя. И вӧлі налӧн нёль пи. Ставныс йӧг кодь зумыдӧсь, уджсьыд, майбыр, эз повлыны. Петасны ытшкыны — покосыс улич пасьта артмӧ. Босьтчасны тшупсьыны — кернас чачаӧн моз ворсӧны. Бать-мамлы любӧыд!

— Гӧтыр-котырсӧ кӧ нёльнанныс ӧтпырйӧ лӧсьӧдасны, кытчӧ сы мында внук-внучкасӧ и меститам, — шуда надеяӧн кайтлывліс мам. — Керкааным нӧшта ӧти судта, буди, ковмас лэптыны.

И со воис кад зонъяслы мунны армияӧ. Ӧти бӧрся мӧдӧс колльӧдісны служба вылӧ. Володя, медыджыдыс, веськаліс Ылі Асыввылӧ, Славик — Выборгӧ, пытшкӧсса войскаӧ, а Миша да Саша тшукисны война вылӧ — Афганистанӧ. Мый сэні аддзывлісны-вуджӧдісны, гортаныс некор эз висьтавлыны, но мамыдлӧн синмысь нинӧм тай он дзеб: ёна-ёна вежсьӧмаӧсь пияныс и этшнаныс, и статьнаныс. Пыр варовӧсь да сибыдӧсь, ӧні найӧ быттьӧ мыйкӧ гусятор кутісны сьӧлӧм пытшканыс. Торйӧн нин бӧръя кыкыс, Михаил да Александр.

Вокъяс чесьтӧн пӧртісны олӧмӧ воинскӧй могнысӧ, ставныс бергӧдчисны дзоньвидзаӧн, нӧшта на мичаӧсь, ёнӧсь. Красуйтчыны-овны эськӧ йӧзлы радлун вылӧ, рӧднысӧ нимӧдӧм ради, да сэтшӧм нин тай рӧкыс вӧлӧма. Сьӧрсьӧн-бӧрсьӧн мунісны тайӧ олӧмсьыс, томӧн-бурӧн эновтісны таладор югыдсӧ. Сӧмын Енмыс тӧдӧ, мыйла тадзи артмис. Мыйта шог да дой вичмис батьлы да мамлы, кымын узьтӧм, сир курыд неджӧга вой пыдзраліс налысь синвасӧ. Гашкӧ, сійӧн кадысь водз кусыньтчис и семьялӧн кӧзяин. Со кӧкъямыс во нин Борис Егорович кыз му улын, пияныскӧд орччӧн. И колис налӧн кык судтаа короминаын ӧтнас мам. Киас — ӧтув тэчӧм ыджыд овмӧсӧн, сьӧлӧмас — збыльмытӧм лачаӧн.

Выль поз Гора вӧлі Липинъяслӧн керкаыс. Мужикуловыд зэв кыввора. Батяс мунӧмаӧсь. И пӧсь вираӧсь ставныс, оз радейтны, мыйкӧ кӧ абу на ног, ассьыныс кӧть кыдзи босьтасны. Жаль, лӧнисны тай шонъянӧйяслӧн гылыд гӧлӧсъясыс.

Том дырйиыс варовлуннас, уджын ӧзйӧмнас жӧ, тыдалӧ, и смилитіс Кулӧмдінса Борис Пармаса Тамараӧс. Найӧ Кулӧм юбердса ичӧтик Парма грездас и тӧдмасисны. Удал бульдозерист, шопер, кӧрта кӧлуй кузя мастер, Липин Ёгорлӧн пиыс и йӧзкӧд йитӧд лӧсьӧдны кужис. Кыдзи нӧ коляс казявтӧг сэтшӧм мичаник том нылӧс — уджачӧс, авъяӧс, неуна родыштысьӧс? Волысисны, мусукасисны, а сэсся, совхоз котыртчис да, лэччӧдіс том морт ассьыс рочаканьсӧ Кулӧмдінӧ. Тані нин и чужисны челядьыс. Тані жӧ Тамара аддзис аслыс нэм кежлас удж, олӧмас медся бур ышӧдантор.

Нэм кежлӧ удж

43 во чӧж скӧт дорын. Пенсия вылӧ нин петіс, а гортас эз овсьы, быд асыв-рыт на колляліс фермаын. Гашкӧ, бырлытӧм уджас вӧйтчӧмӧн шог мӧвпъяссӧ пӧдтіс? Зоотехникъяс Александра Ивановна Соколова, Нина Вячеславовна Липина, ветфельдшер Клавдия Егоровна Липина тӧдӧны, кутшӧм аслыспӧлӧс муслунӧн радейтіс пемӧсъясӧс Тамара Михайловна. Быттьӧ ичӧт кагукъясӧс лелькуйтіс, эз бара горӧдлы сюрукъяс вылад. Ставыс сылӧн муніс уна воӧн лӧсьӧдӧм лад серти — и сёӧдчӧм-юктасьӧм, и лысьтысьӧм, и посни куканьӧс бабитӧм. И ковмыліс кӧ, буретш сійӧс кольлывлісны фермаын ыджыднас.

Кор «Усть-Куломскӧй» совхоз сувтіс кок йылас, катыдпомын лэптісны кирпичысь ыджыд картаяс. 700 сайӧ юр видзлісны тані. Кук гидйыс ставыс вӧлі тыр посни пемӧсӧн. Нуисны татысь водзӧ быдтӧм вылӧ весиг Дон да Кужба отделениеясӧ, кӧні эськӧ кужлісны жӧ рӧдмӧдны скӧттӧ да.

— Йирсьӧдчан кадӧ видзлім мӧсъясӧс гожся лагерьясын, — казьтывлӧ вӧвлӧм доярка. — Муртса на мыччысяс веж турун, петкӧдам сюрукъясӧс талапӧвса видз-луд вылӧ, вуджӧдам мӧдлапӧлӧ, катӧдам Ёльбӧжӧ, Плесовкаӧ. Асывнас водза-водз колӧ лэччыны вадорӧ, мед удитны катны пыжӧн лысьтысигкежлӧ. Рытъя йӧв чукӧртӧм бӧрын бара суліс пемыд. Кымыныськӧ и вуджлім 10 верста туйкостсӧ подӧн, кор моторыс жугавліс. УДС-ыд (лысьтысян станцияыд) джӧмдывліс жӧ, да ки помысь став мӧссӧ лысьтывлім и...

Вый вӧчан заводӧ пыр ас кадӧ воис веж луд вылын йирсьысь мӧсъяслӧн нӧгыль йӧлыс. Овліс, вайсигӧн стадасӧ эз эновтлыны суткиясӧн. Быдӧн аслас группаын примитчис, некор мукӧдӧс теляяс дорас эз сибӧдлыны. Ӧти пӧрйӧ ылі видзьяс вылын ялавичьясӧс ковмис видзны мӧскӧдз. 9 ӧш на на дорын вӧлі, да ставныслы ковмис свежӧй турун заптыны. Напарничаыс, Мария Шахова, кӧнкӧ, эз на вунӧд, кыдзи зупкисны-ытшкисны асъя лысвасӧ гылӧдӧмӧн, а сэсся лунтыр кыскалісны йӧртӧдӧ. Шойччан керкаӧ пырыштлыны вӧлі некор.

Ӧти ӧшкӧс сэки ковмис лыйны. Усьласьны кутіс, эз мӧд сибӧдны. Торйӧн нин синмыс ӧзйывліс вина дука пастукъяс вылӧ. Мый эськӧ лои, 1 тонна 300 килограмма сьӧктанас кӧ зураліс либӧ лэптіс сюр йылас кодӧскӧ?

Семья кутӧд

Быдторйыс вӧлі та дыра уджалігчӧжыд. Нӧшта ӧд гортас на тырмис тӧжд-майшӧгыс. Кор ӧд челядьыс верстяммыштісны, ставсӧ нин бергӧдісны асьныс, а быдмиганыс коліс вердны-пасьтӧдны, школаӧ мӧдӧдны, верӧссӧ удж вылӧ колльӧдны. И нӧшта на аслас картаын баксіс скӧтыд. Липинъяс век видзлісны мӧс-куканьтӧ. Весиг сэк, кор Тамара Михайловна колис ӧтнасӧн нин, велалӧм вывсьыд некыдз эз вермы лэдзчысьны наысь. Рӧдвуж да суседъяс отсалісны кӧрымсӧ заптыны. Сӧмын кык во на и оз видз сюрук-конейтӧ. Ӧні, мед пӧ гажтӧм оз ло, польӧпиӧс тшӧгӧдӧ. Моньыс, Владимирлӧн гӧтырыс, горт гӧгӧрас медводдза отсасьысьнас лоӧ. Бӧръяпомыс буретш сылӧн нырщикалӧмӧн и турунтӧ пуктісны, керка судта зорӧд йӧрас сувтӧдлісны, и му-градвывса уджтӧ бертісны — кужӧ, майбыр, помеч вылад чуксавны. Ачыс ветфельдшер, Майя Ивановна и видзанторъястӧ на видлалӧ, оз сет висьмыны. Кӧть эськӧ Тамара Михайловна вермытӧм туйӧ оз радейт пуксьыны. Век жӧ — кӧзяйка. Нӧшта на и сӧветнад отсалас, ӧні пӧ, дитяӧй, эськӧ и эм быдсяма лекарствоыс, но висьысь пемӧстӧ шань кывйыд, меліалӧмыд медся лӧсьыда бурдӧдӧ.

Кӧзяин кӧ абу

Видзӧдан тайӧ ань вылас да шензян: сы мында сьӧкыдсӧ мыркӧма, сы мында дой дзебӧма морӧсас, а небыдлунсӧ, шаньлунсӧ абу воштӧма. Кутшӧмкӧ пытшкӧс мичӧн кыскӧ ас дорас йӧзсӧ. Гортас пыр кодкӧ да кодкӧ пыравлӧ видлыны-варовитыштны. Да и ортсыса мичыс на томдырсяньыс кольӧма, весиг арлыдыс абу вермӧма сійӧс босьтны. Вот эськӧ верӧсыс да пияныс кӧ орччӧн вӧліны...

Кулӧмдін катыдын жӧ нэмсӧ скӧт дорын ноксис Коми му пасьта нималысь кукань видзысь Зинаида Ильинична Липина. Ӧтлаынмоз, ӧти дворын мойвиис уджавны сыкӧд. Пӧрысьӧ-нэмӧдзыс сійӧ эз вермы лэдзчысьны радейтана делӧсьыс. Вой и лун эз петав кук гидысь, чӧжис привесъяс, тӧждысис, мед эськӧ ӧтувъя овмӧсыс, аслас «Усть-Куломскӧй» совхозыс вӧчис унджык йӧв да яй, озырмӧдчис прӧдукциянас. Зільӧмсьыс нажӧвитіс Ленин орден да помтӧм мудзсьыс — лысьӧм висьӧмъяс. И медъёна, дерт, висис сьӧлӧмнас, ӧд уджалігкості киссис овмӧс, коді вӧлі районын медыджыдӧн. Талун Эжва йылын вит совхозысь да ӧти колхозысь колисны фермаясыс сӧмын Помӧсдінын да Пожӧгын. Мый тӧлкыс, век кӧ ошкывлісны Кулӧмдінӧс — важ сола вылад оз юктав.

Тадзи жӧ наградаяснад эз удзӧдны и Тамара Михайловнаӧс. Эмӧсь сылӧн Трудӧвӧй Гӧрд Знамя, Октябрса революция орденъяс, прӧстӧй доярка шедӧдіс уджвывса ветеран, народнӧй овмӧсса заслуженнӧй уджалысь, Кулӧмдін районса почётнӧй гражданин нимъяс. Да таысь ӧмӧй кокниджык? Ныр улын чашйисны-кисьтісны вирӧн-пӧсьӧн, коньӧр дояркаяслӧн, кук видзысьяслӧн, скӧтникъяслӧн киясӧн кыпӧдӧм совхозсӧ да. Фермаяс местаын быдса комплексысь колисны сӧмын кирпич торъяс да кер помъяс. Кодлы тайӧ коліс? Ӧтувъя овмӧстӧгыс нӧ кыдзи сӧвмӧдан-лэптан сикттӧ? Кировысь вайӧм йӧв вылын век кутам овны? И коді кывкутас юр яндзим идӧртӧмлунсьыс?

Тадзи корсюрӧ думыштчылӧ пӧрысь морт да вочакывсӧ оз аддзы. Учёнӧйяс моз сійӧ, дерт, оз вермы донъявны-туявны став помкасӧ, мыйла Войвыв тӧдлытӧг эз кут лӧсявны скӧт видзӧмлы ни видз-му вӧдитӧмлы. Но крестьянскӧй вежӧрнас пыдісянь гӧгӧрвоӧ: некутшӧм нацпроект оз збыльмы, ӧтувъя овмӧсын кӧ гортын моз жӧ оз ло кӧзяин. Сытӧг дзугсьӧ став олан гыдйыс.

* * *

...Олӧ-вылӧ Кулӧмдін катыдпомын ӧтка ань. Ёна сійӧс пыдди пуктӧны ас войтыр, корсюрӧ нимсӧ казьтывлӧны и гырысь трибунаяс вывсянь. Сибыдлунсьыс, уджачлунсьыс и крепыдлунсьыс. Татшӧм бабаяс вылас нэмсӧ кутчысьліс сиктыд. И кутчысяс на. Мед сӧмын унджыкӧн сы кодьыс вӧліны. И мед этшаджыкӧс сы моз жӧ кусньӧдлас олӧмыс.